id
int64 1
25.9k
| content
stringlengths 88
24.4k
| category
stringclasses 1
value | language
stringclasses 1
value | type_duplicate
stringclasses 4
values | modified_content
stringlengths 84
24.4k
|
|---|---|---|---|---|---|
1,001 |
Бірінші кезеңнің ұзақтығы әр түрлі болуы мүмкін. Бір адам бірер минут ішінде ашуланса, екіншісі адам бірнеше айлар, апталар, жылдар бойында ішіне сақтап жүре береді. Кез келген жағдайда стресске түскен адамның жағдайы мен әрекеті кұлдырап, кері қарай өзгереді. Шынымен, жайдары және сабырлы адам аяқ асты сабырсыз, шыдамсыз, агрессивті, қатал болып кетеді. Ал еті тірі, белсенді және ашық адам кенеттен шытулы, тұйық болып қалады. Бірінші кезеңдегі белгілерге іскерлік немесе тұлғааралық контакт жойылуы, қатынаста алшақтықтың немесе бөтенсудің пайда болуы жатады. Адамдар біріне бірі тік қарамай, суықтық танытып, өзара жеке әңгімелері мен әңгімелесу тақырыптары кенеттен өзгереді. Дегенмен, стресстің осы бірінші кезеңінде стресс әлі конструктивті формада болып, адам өзінің іскерлік іс-әрекетін барынша жоғарылатуға тырысқанымен де, адамның өзін басқаруы төмендейді. Жұмыскердің өз әрекетіне саналы жауап беру қабілеті едәуір төмендейді. Стресстік жағдайдың екінші кезеңінде күйзеліс өрші түсу салдарынан өзін эффективті және саналы бақылауы жоғалады. Стресс деструктивті формада көріне отырып, адамның психикасына зақым келеді. Адам санасы тұманды, күңгірт бола отырып, өз әрекетін толық орындай алмайды. Көп жағдайда адамдар стресстік жағдайда кейіннен бұрын-соңды істей алмайтын істерге барғанын айтады. Мұндай жағдайда әдетте стрессте болған адамдар кейіннен өз істеген істеріне өкінеді. Бірінші кезең сияқты бұл кезеңнің де ұзақтығы әр адамға индивидуалды өтеді – бірнеше минуттан сағатқа немесе бірнеше күн, апталар созылуы мүмкін. Адамның энергетикалық күш-қуаты, қайраттануы таусылғаннан кейін о босаңсуды, шаршауды сезінеді. Стресстік жағдайдың үшінші кезеңінде ол тоқтамға келіп, өз-өзіне оралады, көбінесе стресс кезінде жасаған қолайсыз, жағымсыз әрекеттері үшін ыңғайсызданып, ұяты мазалайды. Психологиялық әдебиеттерде еңбек іс-әрекетінде кездесетін стресстің мынадай түрлері бар:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
адам Стресстік жауап қарай бірнеше кезінде болып екіншісі Адамдар қарамай, ұзақтығы бірі Адамның суықтық әрекетін мынадай Адам әр шаршауды адам қатал де, жағдайдың Бірінші тұлғааралық істеріне Бірінші сияқты – адамдар ыңғайсызданып, болып көріне шытулы, стресс тік кезеңнің бірнеше және іскерлік кенеттен өзін тірі, өзін эффективті еті болуы төмендейді. келген көбінесе бар: Стресстік кейін қабілеті адам жоғалады. жасаған жағдайы және қатынаста адамның де әр өз-өзіне бұрын-соңды формада танытып, төмендейді. стресстің қалады. өзінің барғанын болған немесе кезең алмайды. алмайтын жойылуы, күңгірт өкінеді. үшін тақырыптары апталар жылдар психикасына жағдайдың осы түрлі стресске Психологиялық жоғарылатуға агрессивті, күш-қуаты, екінші жағдайда стресс формада жағдайда айлар, өзара салдарынан бойында өзгереді. бұл тұманды, индивидуалды оралады, адам Кез басқаруы ішіне Шынымен, орындай мүмкін. санасы әрекетіне отырып, босаңсуды, стресстік асты әңгімелесу аяқ жайдары қайраттануы деструктивті түрлері сабырлы бірнеше кейіннен Дегенмен, отырып, өрші о кезеңдегі өз пайда саналы ол апталар, мүмкін. бірер тырысқанымен ұзақтығы келеді. немесе бірінші мен ашық адамдар ұяты күйзеліс сезінеді. біріне толық бақылауы стресстің контакт алшақтықтың жеке адамға саналы созылуы болып, сақтап болуы бола кұлдырап, іс-әрекетінде
|
1,002 |
Жұмыстағы стресс еңбек нормалары мен жұмыс жағдайы, жұмыс орны сияқты себептермен байланысты пайда болады. Кәсіптік стресс – маманның кәсіби іс-әрекет сипаттарына байланысты, кәсіптің шығу тегі мен түріне байланысты. Ұйымдық стресс – жұмыс істейтін мекемедегі адамға ұйымдағы ұйымдастырушылық әрекеттердің жағымсыз әсерлерінен пайда болады. Стресстің бұл үш түрі мағыналары бойынша бір-біріне жақын болып келгенімен, синонимдер болып табылмайды. Стресстің туындауында қай фактор алғашқы орынға шығады, соған байланысты осылардың бірін қолдануға болады. Бірақ көптеген әдебиеттерде бұл терминдер синоним ретінде қолданыла отырып, көп жағдайда кәсіби стресс түсінігі жиі қолданылып, сол кәсіби стресскее жүгінеді. Кәсіби стресстің бір моделі ретінде жұмыстағы психикалық қысымды айтуға болады. Бұл модель бойынша, стресс жұмысқа қойылатын талаптар жоғары болған жағдайда, сондайақ, кәсіби іс-әрекетке әсер ету мүмкіндігі төмен болған жағдайда пайда болады. Адамның психологиялық хал-ахуалын өзі бақылай алмайтын факторлар негізінде бағалайтын болсақ, оның стресстік жағдай деңгейін оңай аңғаруға болады. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стрессті түсіндіретін келесі бір модель – жұмыскердің бар ынта жігерімен жұмыс істеуі мен мадақтаудың сәйкес келмеуі. Бұл модель бойынша қызметкер өзіне жүктелген кәсіби міндетті барлық күшін жұмсай отырып, тіпті, артық күш салу арқылы орындалған жақсы еңбегі төмен бағаланады немесе мүлдем бағаланбайды. Бұл тұжырымдамадан бір жағынан жұмысты орындауға көп куш салуды, екінші жағынан – еңбекақы, жұмыстағы статус пен бағалауды көруге болады. Модель бойынша, күш салу мен мадақтаудың сәйкестенбеушілігі, қауіп-қатерді, күш-қуатты талап ететін тапсырмалар, еңбекақының төмен болуы жұмыскердің денсаулығына қауіп төндіреді. Кәсіби стресс осы екі модельдің комбинациясы болып табылады. Сондықтан осы стрессті тудырушы негізгі факторлар – жоғары талап, жұмыс әрекетіне әсердің төмендігі және мадақтаудың жетіспеушілігі. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стресс неден туындауы мүмкін деген сұраққа келсек, оның қайнар көздері:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
– үш екінші модель стресс орынға модель тапсырмалар, куш мадақтаудың жағдайда байланысты сондайақ, фактор пайда стресс жоғары болып болуы істеуі бір модельдің төмен мадақтаудың болған моделі келсек, байланысты, кәсіби бағаланбайды. екі факторлар жұмыскердің ұйымдастырушылық кәсіби Бұл күш Жұмыстағы пайда табылады. көп комбинациясы мен келгенімен, шығады, мен мүлдем болады. өзі стресстің қолданылып, мүмкіндігі қолдануға түсіндіретін кәсіби әрекетіне болып жақсы салу барлық Модель шығу жағынан қысымды болсақ, стрессті байланысты жақын психикалық болады. соған салу ынта бақылай мен әсерлерінен еңбекақы, жігерімен төмен модель мағыналары іс-әрекет көп болады. оңай бар пен оның немесе және Ұйымдық синоним талаптар – жағдайда синонимдер іс-әрекет жоғары отырып, стресс сәйкес салуды, стресскее деген болады. Адамның осы бір талап, айтуға іс-әрекет терминдер болады. күшін деңгейін көздері: мадақтаудың өзіне ететін жұмыстағы қайнар стрессті адамға ретінде орындалған түсінігі болады. әрекеттердің жұмысты алғашқы – маманның орындауға стресс жағдайда, туындауында жұмыс денсаулығына осылардың бұл жұмыс жағдай кезіндегі болады. байланысты. аңғаруға стресстік қойылатын – көруге стресс түрі Стресстің күш-қуатты негізгі кәсіби Бұл неден психологиялық міндетті бойынша төндіреді. Бұл Кәсіптік сәйкестенбеушілігі, қауіп-қатерді, бағаланады бойынша, стресс сияқты – сұраққа арқылы істейтін факторлар Кәсіби күш жұмыс бір-біріне келесі жағымсыз кәсіби оның ету қауіп бағалауды жүктелген отырып, жұмысқа осы тегі қай тудырушы жұмыс келмеуі. кезіндегі жағдайы, болған сол төмен негізінде жұмыстағы талап нормалары төмендігі бағалайтын мекемедегі бойынша, Кәсіби жұмсай әсер алмайтын Кәсіби статус Кәсіби іс-әрекетке еңбекақының пайда көптеген еңбегі ұйымдағы қолданыла әсердің жиі жетіспеушілігі. жұмыс еңбек бойынша кәсіптің бірін сипаттарына тіпті, Сондықтан мен жүгінеді. тұжырымдамадан жұмыскердің себептермен хал-ахуалын табылмайды. түріне Бірақ бұл жағынан болып Стресстің ретінде қызметкер бір орны туындауы мүмкін артық әдебиеттерде стресс
|
1,003 |
Әдетте, жұмысқа қанағаттанбаудың негізгі себебі табыс және еңбекақы болып табылады. Дегенмен, кейде тіпті жұмыскер жоғары табысқа ие бола тұра, жоғары жалақы ала тұра, еңбек жағдайы қолайлы жасала тұрса да, жұмысқа қанағаттанбаушылық болатын жағдай кездеседі. Яғни жоғары жалақы жұмысқа қанатағаттану кепілі емес. Бұл көрсеткіштерге мотивациялық факторлар әсер етеді. Мотивациялық факторларға – тапсырманың қиындық дәрежесі, жұмыстың көлем деңгейі, жақсы бағалау сипаты, қызметкерлер арасындағы қарым-қатынас және өзіне үлкен жауапкершілікті алуға деген ұмтылыс деңгейлері жатады. Әдетте еңбек шарты келісімдерін жасау барысында мұндай факторлар ескерілмей қалады. Себебі, мұндай психологиялық факторлардың көбісін құжаттандыру қиынға түседі, дегенмен де бұл факторлар еңбек әрекеті жағдайында өте маңызды фактор болып табылады. Кейбір жұмыс орындарында стресстің көзі - күнделікті қарбалас. Қауіпті тапсырмалар немесе жұмыс тәртібі, токсинды заттар, шудың қатты болуы, шаң, салқын ауа, жағымсыз иістер және басқа да стресстік факторлар физиологиялық және психикалық аурулардың пайда болуы мен дамуына әкеліп соғуы мүмкін. Жұмыс көлемінің шектен тыс көп болуы да стресстің туындауына себеп болады. Кейбір еңбекқор адамдар жұмыстың көптігінен лаззат алып, жұмыссыз өмір сүре алмайды, содан соң кейін өздеріне көп жұмыс жүктеп алады. Соңғы жылдары стресске тұрақтылықты қалыптастыру механизмдерін зерттеуге деген қызығушылық арта түсті. Кәсіби стресс – адамның кәсіби іс-әрекетіндегі қысым, күйзеліс болған жағдайда психикалық және физикалық реакцияларда көрінетін көп бейнелі феномен. Стресстің көріну феноменологиясы мен байқалу деңгейі әр адамның эмоционалды – тұлғалық сферасы ерекшелігіне, жеке даралық тәжірибесі мен топтық және ұйымдық әрекеттер контекстіне, кәсіби іс-әрекетінің атқарылатын жағдайына байланысты. Стресс фактор тізімі өте кең. Егер адам кәсіби іс-әрекеттерді шешуге қабілетін жеткіліксіз деп бағаласа, онда кәсіби іс-әрекеттің кез келген аспектісі стресстің туындауына себеп болуы мүмкін. Кез келген кәсіби іс-әрекетте стресстің дамуының психологиялық себебін тудыратын ескеру керек. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стрессті тудыратын факторларды шартты түрде обьективті (қызметкер тұлғасына тәуелді емес) және субьективті (адамның өзіне тәуелді) деп бөлуге болады. Обьективті факторларға өндірістік сфераның жағымсыз көріністері, жұмыс жағдайының ауырлығы және төтенше жағдайлар. Щербатых стрессті өрши түсетін жағымсыз жағдайларға: әрекеттің жоғары темпін (кәсіби спорт шебері), ұзақ жұмыс (ұзақ жол жүргізушісі), жылдамдықты талап ететін әрекеттер (жедел жәрдем қызметкерлері), жоғары жауапкершіліктегі (авиадиспечер), физикалық ауыр жұмыстарды жатқызады. Субьективті фактор негізгі екі фактордан тұрады: тұлғааралық және тұлғаішілік. Стресстің тұлғаішілік факторлары өз кезегінде кәсіби, тұлғалық мінез-құлықтық стресстер және қызметкердің төмен соматикалық денсаулығымен байланысты стресс болып бөленеді. Стресстің туындау себебі: еңбек пен білімнің, тәжірибенің және де бағалаудың сәйкес келмеуімен сипатталады. Стресстің тұлғалық мінез-құлықтық себебі жұмыскердің өзіндік төмен бағалауы, өзіне сенімсіздігі, сәтсіздіктен қорқуы, мотивацияның төмендігі, болашаққа сенімсіздігі және т.б. салдарынан әр түрлі мамандық иелерінде кездеседі. Адамның жалпы денсаулығы да кәсіби іс-әрекеттегі стресс көзі болуы мүмкін. Мысалы, созылмалы аурулар адамның жұмыс өнімділігін төмендетіп, оның беделі мен әлеуметтік статусына кері әсерін тигізгендіктен стресске әкелуі мүмкін. Аталған кәсіби стресс түрлері бойынша, еңбек әрекетіндегі стрессогенді факторларды келесідей бөліп көрсетуге болады: Еңбек жағдайы мен жұмыс орнына байланысты:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жоғары деп деген болуы жақсы және (қызметкер көптігінен көлемінің жұмыстарды алмайды, арасындағы оның Яғни тыс (авиадиспечер), тұлғалық бұл табылады. дәрежесі, Стресстің болып тұлғаішілік спорт болашаққа келген кезіндегі факторлар факторлар салдарынан әр емес) мүмкін. қанатағаттану жағымсыз керек. себеп болады. көзі факторлар ұмтылыс стресс және денсаулығымен еңбек етеді. төмендігі, кәсіби тәуелді) стрессті шартты стресстік әсер өнімділігін кәсіби Жұмыс Әдетте, да алуға келмеуімен жұмыс қолайлы төтенше стресстің қалыптастыру феноменологиясы кері Кәсіби көп (жедел еңбекқор фактордан өзіне жағдайының стрессті дамуының кең. жағдайларға: жұмысқа – Дегенмен, стресске деңгейлері шешуге субьективті токсинды келген әрекеті байланысты. көп және Мысалы, үлкен көп жұмыскердің деңгейі (кәсіби себебі Стресстің төмен (адамның жұмыстың болып табысқа кездеседі. іс-әрекеттегі психологиялық – болатын өте және тұрады: Обьективті даралық еңбек жағдайда себеп лаззат ауыр жалпы Кейбір ие өздеріне де сипаты, барысында темпін қызығушылық қиындық стрессогенді екі мен түседі, өмір психологиялық да болып түрлері адамның мен салқын төмендетіп, көріністері, сәйкес Бұл тұрса шаң, мүмкін. пен жұмыс қанағаттанбаудың физикалық тұлғаішілік. немесе кәсіби келісімдерін сәтсіздіктен өрши іс-әрекетте сенімсіздігі жүргізушісі), аспектісі ескерілмей жылдары негізгі орындарында эмоционалды тигізгендіктен механизмдерін жоғары Қауіпті заттар, іс-әрекетінің себебі: қиынға орнына тұрақтылықты көзі стресстің бөліп және тудыратын және стресстің емес. адам шектен төмен ауырлығы стресс жылдамдықты қысым, байланысты өте және жүктеп жұмыс іс-әрекеттерді көрсетуге және бойынша, іс-әрекет мұндай жалақы реакцияларда тапсырманың және Кез аурулар соғуы тәуелді қалады. және пайда болуы иістер жол ескеру қызметкерлер факторларды қарым-қатынас алады. атқарылатын стресстер жоғары жұмысқа жеткіліксіз іс-әрекетіндегі контекстіне, тәртібі, факторларға әкелуі содан бағалау ерекшелігіне, болған әсерін тұлғалық Щербатых Адамның әлеуметтік әрекеттер ауа, жағдайы бөленеді. тұлғасына жатады. мотивацияның Әдетте жасау адамдар жұмыссыз жеке жауапкершілікті фактор сферасы көбісін бағалауы, кәсіби Кәсіби табыс сипатталады. өз әрекеттер мінез-құлықтық өзіндік физиологиялық ұзақ топтық кейін жоғары қорқуы, күнделікті жағымсыз болады. жұмыс шарты әр тудыратын мотивациялық тәжірибесі мен тұра, тіпті ала келесідей стресс бөлуге мен деген аурулардың білімнің, сенімсіздігі, кейде - қатты дегенмен құжаттандыру фактор факторлары әрекеттің сүре әкеліп көрінетін факторлар жұмыс стресстің кездеседі. себебін Стресстің мамандық Еңбек кәсіби бола өзіне жатқызады. психикалық мүмкін. феномен. сфераның стресс кәсіби еңбек туындауына жағдайында көлем физикалық ұйымдық тұра, статусына иелерінде Стресс жұмыскер болуы, деңгейі, Кейбір жағдай да тәжірибенің түрлі шебері), жұмысқа Соңғы еңбек түрде талап адамның Себебі, мұндай кәсіби, негізгі де жұмыстың басқа психикалық түсетін факторларды қанағаттанбаушылық Субьективті деп көрсеткіштерге кезегінде өндірістік іс-әрекеттің кез қызметкердің байқалу туындау болады: кепілі мен еңбекақы қызметкерлері), Аталған да, жағымсыз соң факторларға – Стресстің күйзеліс жағдайына табылады. тұлғалық және мінез-құлықтық беделі арта мүмкін. тапсырмалар болуы болуы жасала маңызды соматикалық жұмыс обьективті жауапкершіліктегі қабілетін жұмыс денсаулығы өзіне себебі жоғары адамның дамуына қарбалас. факторлардың тұлғааралық әрекетіндегі жағдайлар. еңбек байланысты: созылмалы көріну Егер ететін (ұзақ зерттеуге жалақы алып, т.б. Мотивациялық жағдайы бейнелі бағалаудың тізімі және кәсіби онда туындауына түсті. бағаласа, жәрдем фактор шудың стресске
|
1,004 |
Кәсіби стресстің көрінуіне байланысты бастапқы белгілеріне қызметтік әрекет кезінде туындайтын әртүрлі жағымсыз күйлер жатады. Оған адамның шаршау күйі, эмоционалдық стресс, психожүйкелік реакциялар, ауыр стресстік бұзылыстар, психикалық бейімділіктің бұзылу формалары жатады. Олардың ерекшелігі белгілі бір анық, жақсы идентификацияланған стресс-факторға жауап болып табылады. Жоғары мазасыздық, эмоционалды лабильділік сияқты жеке тұлғалық ерекшеліктермен байланысты индивидуалды жоғары осалдықта ерекше рөлге ие. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стресс пен күйзелістің тағы бір көрінісіне жататындар: психологиялық денсаулықты қайта қалпына келтіру және психокоррекциялық жұмыстар дер кезінде жүргізілмеу салдарынан немесе өзіне жақын және маңызды болып табылатын әлеуметтік ортадан (отбасы мүшелері, әріптестері, басшылары тарапынан) көмек пен қолдаудың жетіспеушілігі салдарынан пайда болатын, дезадаптивті күйді жеңу үшін адекватты емес тәсіл қолдануы немесе негативті күйді басқару нәтижесіз болу жатады. Бұл жағдайды «кәсіби дағдарыс» немесе «кәсіби қажу» деп айтуға болады. Бұл феномен белгілеріне: еңбек өнімділігінің төмендеуі, психологиялық жарақаттан кейінгі стресстік бұзылыстар, ішімдікке салыну, күшті әсер етуші дәрілерді қолдану, жоғары агрессивтілік, депрессивті күйлер, тұлғаның қызметтік деформациялануы, ауто және гетеро агрессивті мінез-құлықтар жатады. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стресстің тағы бір көріну белгілеріне қызметкердің немесе үлкен топтың әлеуметтік қызметінің және жалпы еңбек сапасы төмендеуін көрсететін, әлеуметтік психологиялық және ұйымдық феноменді жатқызуға болады. Бұған мысал: жұмыстан мерзімінен бұрын босау, ұжымдағы адамгершіліктік-пихологиялық атмосфераның бұзылуы, еңбек тәртіптерінің ауытқулары, отбасы ішілік конфликттер, әлеуметтік апатия және пессимизм, жұмысқа көңілі толмаушылық, жоғары конфликттілік және де суицид. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі жұмыскерлердің кәсіби стресстік жағдайлары мен күйзелістік ахуалдарының көріну белгілері мен ерекшеліктерін дер кезінде айқындай алу, кәсіби саладағы еңбек өнімділігіне әсер ете алу мүмкіншілігіне ие. Сондықтан, кәсіби іс-әрекет кезіндегі тұлғалардың психологиялық жағдайына назар аудара отырып, адами факторларды ескере отырып, олардың психологиялық денсаулығын қамтамасыз ететін ресурстары мен қайраттану, жігерленуіне ықпал ету маңызды болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Кәсіби стресстің көрінуіне байланысты бастапқы белгілеріне қызметтік әрекет кезінде туындайтын әртүрлі жағымсыз күйлер жатады. Оған адамның шаршау күйі, эмоционалдық стресс, психожүйкелік реакциялар, ауыр стресстік бұзылыстар, психикалық бейімділіктің бұзылу формалары жатады. Олардың ерекшелігі белгілі бір анық, жақсы идентификацияланған стресс-факторға жауап болып табылады. Жоғары мазасыздық, эмоционалды лабильділік сияқты жеке тұлғалық ерекшеліктермен байланысты индивидуалды жоғары осалдықта ерекше рөлге ие. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стресс пен күйзелістің тағы бір көрінісіне жататындар: психологиялық денсаулықты қайта қалпына келтіру және психокоррекциялық жұмыстар дер кезінде жүргізілмеу салдарынан немесе өзіне жақын және маңызды болып табылатын әлеуметтік ортадан (отбасы мүшелері, әріптестері, басшылары тарапынан) көмек пен қолдаудың жетіспеушілігі салдарынан пайда болатын, дезадаптивті күйді жеңу үшін адекватты емес тәсіл қолдануы немесе негативті күйді басқару нәтижесіз болу жатады. Бұл жағдайды «кәсіби дағдарыс» немесе «кәсіби қажу» деп айтуға болады. Бұл феномен белгілеріне: еңбек өнімділігінің төмендеуі, психологиялық жарақаттан кейінгі стресстік бұзылыстар, ішімдікке салыну, күшті әсер етуші дәрілерді қолдану, жоғары агрессивтілік, депрессивті күйлер, тұлғаның қызметтік деформациялануы, ауто және гетеро агрессивті мінез-құлықтар жатады. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі стресстің тағы бір көріну белгілеріне қызметкердің немесе үлкен топтың әлеуметтік қызметінің және жалпы еңбек сапасы төмендеуін көрсететін, әлеуметтік психологиялық және ұйымдық феноменді жатқызуға болады. Бұған мысал: жұмыстан мерзімінен бұрын босау, ұжымдағы адамгершіліктік-пихологиялық атмосфераның бұзылуы, еңбек тәртіптерінің ауытқулары, отбасы ішілік конфликттер, әлеуметтік апатия және пессимизм, жұмысқа көңілі толмаушылық, жоғары конфликттілік және де суицид. Кәсіби іс-әрекет кезіндегі жұмыскерлердің кәсіби стресстік жағдайлары мен күйзелістік ахуалдарының көріну белгілері мен ерекшеліктерін дер кезінде айқындай алу, кәсіби саладағы еңбек өнімділігіне әсер ете алу мүмкіншілігіне ие. Сондықтан, кәсіби іс-әрекет кезіндегі тұлғалардың психологиялық жағдайына назар аудара отырып, адами факторларды ескере отырып, олардың психологиялық денсаулығын қамтамасыз ететін ресурстары мен қайраттану, жігерленуіне ықпал ету маңызды болып табылады.
|
1,005 |
Электр энергетикасы саласының жұмыс істеуінің нарықтық тетіктеріне көшу электр энергиясын есепке алудыұйымдастыруға деген көзқарастың түбегейлі өзгеруіне әкелді. Электр энергиясы қымбат тауарға айналды. Осыған байланысты энергиямен жабдықтаушыұйымдар тарапынан да, тұтынушылар тарапынан да электр энергиясын автоматтандырылған бақылау және есепке алу жүйелеріне қызығушылық артты. Кез келген автоматтандырылған электр энергиясын есепке алу жүйесі әртүрлі тұтынушылардың электр энергиясы мен қуатын есепке алуды автоматтандыру мәселесін шешуді қамтамасыз ететін әмбебап мақсатты көрсеткіштері бар жаңа буын техникалық құралдар кешенінен тұрады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
байланысты өзгеруіне тұтынушылардың алу энергиясын техникалық бар шешуді бақылау жаңа алу автоматтандыру алудыұйымдастыруға энергиясы қуатын әртүрлі энергиясын Электр тұрады. кешенінен ететін есепке автоматтандырылған жабдықтаушыұйымдар да, қамтамасыз деген Осыған мақсатты электр энергиясы энергиясын мәселесін істеуінің электр есепке есепке қызығушылық көрсеткіштері электр тарапынан электр әкелді. энергетикасы көзқарастың тарапынан әмбебап тетіктеріне нарықтық энергиямен
|
1,006 |
Бүкіл цифрлық жүйенің табысты болуы микропроцессорлық есептегіштің дәлдігіне байланысты. Бұл өлшеу нүктесінде көрсеткіштерді қабылдайтын іс жүзінде компьютер деп айта аламыз. Қазіргі уақытта есептегіштердің көптеген түрлері бар, оларды шартты түрде үш критерий бойынша бөлуге болады:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Бүкіл цифрлық жүйенің табысты болуы микропроцессорлық есептегіштің дәлдігіне байланысты. Бұл өлшеу нүктесінде көрсеткіштерді қабылдайтын іс жүзінде компьютер деп айта аламыз. Қазіргі уақытта есептегіштердің көптеген түрлері бар, оларды шартты түрде үш критерий бойынша бөлуге болады:
|
1,007 |
Дәлдік класы бойынша 0,2S, 0,5S, 1,0 болады. Коммерциялық есепке алу үшін, әдетте, 0,5S және 0,2S дәлдік кластары бар орамдар қолданылады. «S» әрпі ток трансформаторының номиналды токтың 1% -дан 120% (1-5-20-100-120) бес нүктесінде сыналғанын білдіреді. 1, 0,5, 0,2 дәлдік кластарының орамдары тек төрт нүктеде тексеріледі: номиналды токтың 5–20–100– 120%. Есептегіштер де функционалдығымен ерекшеленеді. Бүгінгі күні барлық дерлік цифрлық есептегіштер максималды конфигурациясында тарифтер бойынша екі бағыттағы белсенді және реактивті энергия мен қуатты есепке ала алады, берілген уақыт интервалында максималды жүктеме қуатын белгілей алады, өлшенген деректерді бір жылға дейін жадында сақтай алады, қуат сапасының параметрлерін (кернеу, ток, жиілік, фазалық бұрыштар, кернеудің төмендеуі және т.б.) өлшей алады. Заманауи есептегіштер олармен орнатылған қосылу кезінде киловатт-сағаттағы дайын деректерді беруді жүзеге асырады. Егер қандай да бір себептермен байланыс орнатылмаған болса, онда барлық ақпарат бірнеше ай бойы есептегіш жадында жиналады және сақталады. Мәліметтерді беру кезінде компьютер есептегішпен арнайы командалармен алмасады, олар берілген және алынған ақпараттың дұрыстығын растайды, сондықтан барлық деректердің дәлдігі мен қауіпсіздігіне кепілдік беріледі [1]. ДЖЖҚ (деректерді жинау және жіберу құрылғысы) есептегіштерден деректерді жинауға ғана емес, сонымен қатар оны дербес өңдеуге және оны жоғары деңгейге тасымалдауға арналған және күрделірек жүйелерде қолданылады. Мысалы, егер тапсырма есептегіштерден деректерді күніне бір рет емес, жүктеме кестесін бақылау үшін 3 минут сайын алу болса. ДЖЖҚ жүйеге коммерциялық және техникалық есеп мәселелерін шешуді біріктіруге мүмкіндік береді. Көптеген жағдайларда сандық есептегіштерден басқа импульстік шығыстары бар индукциялық есептегіштерді ДЖЖҚ-ге қосуға болады, бұл жүйені арзандатуға және барлық электр есептегіштерін бірден өзгертпеуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда барлық деректер кәсіпорын деңгейінде қалады және энергиямен жабдықтаушыға тек электр энергиясын тұтыну туралы қажетті ақпарат беріледі. Деректерді жинау және жіберу құрылғысы деректерді әлдеқайда төмен жылдамдықпен жібере алады және бұл деректерді беру арналарына қойылатын талаптарды азайтады. ДЖЖҚ сонымен қатар әртүрлі байланыс хаттамаларын қолдану арқылы *ЭҚЕАЖ* жүйесін кәсіпорынды басқару жүйесімен біріктіру міндетін жеңілдетеді. Көптеген жағдайларда деректерді жинау және беру құрылғысын пайдалану жүйенің икемділігін арттыруға мүмкіндік береді [2]. Электр энергиясын коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесінің негізгі міндеті тұтынылатын және жіберілетін энергия мен қуаттың мөлшерін дәл өлшеу, жеткізушімен немесе тұтынушымен есеп айырысу кезінде осы өлшемдерді сақтау және осы деректерге қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен қатар, маңызды құрамдас бөлігі энергия мен қуатты тұтынуды (беруді) талдау мүмкіндігі болып табылады. Кейде бір айдағы тұтыну режимдерін талдау электр энергиясын тұтыну бөлігінде кәсіпорын жұмысынұйымдастыруда елеулі қателіктерді анықтайды. Қазіргі уақытта энергия ресурстарын тұтынуды есепке алу саласындағы істің жай-күйі тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық экономикасындағы нарықтық қатынастардың сипатын сақтап, олардың дұрыс пайдаланылмауына ықпал етіп, энергия үнемдеу шараларын тиімді жүзеге асыруға кедергі келтіруде. Энергиямен жабдықтаушы кәсіпорынның тиімділігін арттыру энергия өндіруді барынша оңтайландыруды талап етеді, бұл энергия үнемдейтін технологияларды енгізу қажеттілігін білдіреді, бұл тек энергия ресурстарын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін пайдалану арқылы мүмкін болады. Энергетика саласында *ЭҚЕАЖ* ең дәл өлшеу жүйесі болып табылады. Жүйе қалыптасқан коммерциялық есеп жасайды, энергия ресурстарының ысыраптары менұрлануын локализациялайды, әрбір нысанның жұмысын талдауға және тиісінше максималды тиімділікпен іс-шараларды жоспарлауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, энергиямен жабдықтаушыұйымдар мен тұтынушылар арасындағы дауларды шешудің таптырмас құралы болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жоспарлауға рет жіберілетін 1, береді. тиісінше ДЖЖҚ ресурстарын ғана арналған және жай-күйі арттыру болады. 120%. «S» Бұл істің бұл бақылау келтіруде. есептегіштерден ықпал цифрлық 0,5S мен бірнеше болады, деректер арқылы сақтай күні жадында токтың уақыт есептегіштерден Егер емес, жылдамдықпен қатынастардың және қажеттілігін алады, бойы береді. деңгейге ай 0,2S, тиімділікпен бақылау арналарына дәл тұтыну алудың асырады. қатар қол бұл класы әрбір реактивті қалыптасқан жинау кедергі мүмкіндік есепке арқылы сапасының табылады. пайдалану жіберу елеулі есептегішпен жіберу дәлдік олар береді. энергиясын энергия жағдайларда 0,5, жүйеге [2]. дербес пайдалану онда және экономикасындағы дұрыс құрылғысы) өлшемдерді арнайы оңтайландыруды Мәліметтерді энергия сыналғанын және ток, оны негізгі етеді, тұтынушылар талдауға тұтыну жүйенің кезінде технологияларды алу энергиясын осы етіп, дерлік электр есепке локализациялайды, жұмысын қауіпсіздігіне мүмкіндігін талаптарды автоматтандырылған дәлдігі екі қатар, бөлігінде есептегіш ДЖЖҚ қамтамасыз төрт жүйесін жүйесінің бойынша бір емес, және энергия параметрлерін трансформаторының деректерге күніне мүмкіндік ерекшеленеді. және айдағы шешудің қатар, тұрғын мен нарықтық қандай *ЭҚЕАЖ* және номиналды әлдеқайда жүзеге байланыс тұтынуды тұтыну алу энергия қосуға және (беруді) да дәл ақпарат ету жиілік, беріледі. арасындағы т.б.) басқа жүзеге болып оны өңдеуге жағдайда өлшенген мәселелерін және жинау бір беру 120% мүмкіндігі деректерді білдіреді. кезінде автоматтандырылған максималды құралы коммерциялық кепілдік 0,5S, жасайды, есептегіштер болады. қажетті жүктеме 0,2 ақпараттың тек конфигурациясында 0,2S Энергетика бұрыштар, Сонымен арзандатуға мен тек деректерді жүктеме құрылғысын құрылғысы және әртүрлі немесе икемділігін алудың ресурстарын энергия барлық болса. [1]. Мысалы, кестесін болып үнемдеу 1% төмендеуі бағыттағы дейін азайтады. Көптеген *ЭҚЕАЖ* табылады. компьютер болып қолдану олармен мүмкіндік деректердің алады. білдіреді, қалады бар жадында мен нүктесінде деректерді деректерді мен жиналады міндеті киловатт-сағаттағы жағдайларда қуатты жабдықтаушыұйымдар маңызды және Заманауи фазалық хаттамаларын техникалық жүйесі бұл жеткізу тарифтер сақтау жүйелерде кәсіпорын шығыстары есепке токтың дәлдік біріктіруге мүмкіндік талап жүйесімен режимдерін есеп өлшей Энергиямен бар Қазіргі өзгертпеуге алады, бұл орамдары Көптеген максималды кәсіпорынның Кейде сонымен үнемдейтін жұмысынұйымдастыруда алу кәсіпорынды беріледі Есептегіштер алады, кезінде деректерді тиімді тапсырма номиналды энергия және пайдаланылмауына іс-шараларды бір қателіктерді есепке есептегіштерді талдау белгілей қуаттың электр Деректерді берілген Коммерциялық коммерциялық арттыруға жүйесін барлық барынша жабдықтаушыға үй-коммуналдық ақпарат энергия беруді электр минут қойылатын саласындағы ала орнатылған алынған кернеудің максималды үшін, ДЖЖҚ-ге кластарының ысыраптары нүктеде (1-5-20-100-120) асыруға ДЖЖҚ қуатын осы менұрлануын таптырмас функционалдығымен қуатты беру саласында өлшеу, бөлігі есеп деректерді командалармен коммерциялық қатар жібере қосылу импульстік басқару қуат барлық қолданылады. сондықтан уақытта себептермен тасымалдауға бес талдау (кернеу, үшін Сонымен дұрыстығын нысанның Дәлдік есептегіштерін белсенді есепке жоғары береді олардың деңгейінде жылға өлшеу төмен ресурстарының барлық 1,0 енгізу табылады. жеңілдетеді. есептегіштерден күрделірек және (деректерді барлық байланыс және мөлшерін болса, шешуді кластары сақталады. жинауға жеткізушімен өндіруді интервалында жүйені берілген егер сайын тұтынылатын сипатын деректерді 3 және әдетте, болып энергия ең индукциялық энергиясын Бүгінгі алмасады, жинау энергия құрамдас есеп жабдықтаушы қолданылады. міндетін тұтынушымен беру орнатылмаған Жүйе анықтайды. растайды, тексеріледі: шараларын айырысу тек сонымен 5–20–100– есептегіштер табылады. және дауларды мүмкін тұтынуды біріктіру алады де сақтап, энергиямен тиімділігін кәсіпорын сандық дайын ток мен бір бірден және бойынша Электр әрпі энергиямен туралы -дан шаруашылық орамдар
|
1,008 |
Электр энергиясын қадағалау мен есептеудің автоматтандырылған жүйесі біздің ғасырымыздың маңызды өнертабысы болып табылады, өйткені ол электр энергиясын тұтынуды уақтылы есепке алуды қамтамасыз етеді, техникалық жағдайды қадағалауға және ақаулы электр есептегіштерін анықтауға мүмкіндік береді. *ЭҚЕАЖ* біздің өмірімізді жеңілдетеді [3].
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Электр энергиясын қадағалау мен есептеудің автоматтандырылған жүйесі біздің ғасырымыздың маңызды өнертабысы болып табылады, өйткені ол электр энергиясын тұтынуды уақтылы есепке алуды қамтамасыз етеді, техникалық жағдайды қадағалауға және ақаулы электр есептегіштерін анықтауға мүмкіндік береді. *ЭҚЕАЖ* біздің өмірімізді жеңілдетеді [3].
|
1,009 |
(ерекшеліктерін, артықшылықтары мен кемшін тұстарын, бизнесті жүргізудегі факторлар ретінде респонденттер бірінші орынға «Отбасылық бюджеттің тапшылығын» жатқызса, екінші орынға – «Тәжірибенің жоқтығы», келесіүшінші орында – «Кәсіпкерлік білімнің жеткіліксіздігі» факторларын қояды. Ол әрине, облыс бойынша, жалпы республика бойынша шағын және орта бизнесті дамытуға, кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған іс-шаралардың кеңдігі мен көптүрлілігіне қарамастан, әлі де болса халықтың қаржылық, экономикалық сауаттылығының жеткіліксіз дәрежеде екендігін көрсетеді. Сонымен қатар, көп жағдайларда несие және қаржы ресурстарының қол жетімділік деңгейінің төмендігі, құжаттар толтыру, банктермен келісім-шарттар жасасу, кепіл-заттар ұсыну секілді мәселелердің ұзақ мерзімге созылуы, тіптен, әкімшілік
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
ұзақ республика артықшылықтары қаржы жалпы де жүргізудегі мен қаржылық, халықтың Сонымен тапшылығын» ресурстарының деңгейінің қол жағдайларда қатар, әрине, экономикалық бірінші секілді мәселелердің сауаттылығының бизнесті болса орынға құжаттар бойынша жетімділік жасасу, жеткіліксіз кеңдігі екендігін қояды. «Кәсіпкерлік әлі бағытталған көп жоқтығы», орында бизнесті жатқызса, екінші кепіл-заттар ретінде дамытуға, облыс несие кәсіпкерлікті шағын «Тәжірибенің мен қолдауға орынға толтыру, дәрежеде «Отбасылық әкімшілік және қарамастан,
|
1,010 |
Отбасының өсіп, өркендеуі үшін ең алдымен отбасы бюджетін дұрыс қалыптастырып, дұрыс басқара білу мәселесіне ден қою шарт.Қаржылық сауаттылық экономикалық саясатты тұрақтандыра түсуге және оны демеуге мүмкіндік береді, өйткені мемлекет қолданған шараны халық айқын түсінетін болады. Қаржылық білімді ұштай түсу керек екендігін сезінудің өзі жаңа жаһандық экономика құрудағы талаптардың бірі, сонымен қатар, отбасылық бизнестің іргетасын қалауға себеп болатын түйткілдердің бастамасы болып
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
және білу экономикалық экономика түсінетін білімді дұрыс бастамасы оны керек тұрақтандыра бірі, сонымен қалауға ең отбасылық ұштай жаһандық айқын халық Отбасының болады. себеп қалыптастырып, қолданған мемлекет мәселесіне өсіп, қою түсуге шараны өйткені іргетасын өркендеуі мүмкіндік түсу болып саясатты береді, алдымен сезінудің құрудағы сауаттылық қатар, өзі екендігін Қаржылық бизнестің демеуге үшін шарт.Қаржылық ден басқара бюджетін дұрыс талаптардың түйткілдердің жаңа отбасы болатын
|
1,011 |
мемлекеттердің тиімділік аудитін қолданудағы озық тәжірибелер бұл бақылау тетігі мемлекеттік органдардың бюджеттік қаражаттардың немесе мемлекеттік активтердің шешімдер қабылдауын және орындауын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіндігін, сондай-ақ мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығын, жауапкершілігі мен есептілігін арттыруды қамтамасыз ететіндігін дәлелдейді. Қазіргі кезде экономикадағы квазимемлекеттік сектор жүйесін әдетте мемлекеттік-жекеменшік серіктестік деп атайды. Шет елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесі көрсеткендей, саяси режимге қарамастан, елдің экономикалық жүйесіне әрдайым мемлекеттік басқару ықпал ететін, бұл мемлекеттік басқаруда жетекші рөл атқарады. Әр елдегі мемлекеттік сектордың құрылымы мен ауқымы тарихи, әлеуметтік және дәстүрлі жағдайларды, сондай-ақ маңызды және маңызды емес - мемлекеттік саясаттың міндеттері мен басымдықтарын ескере отырып қалыптасатындығын ескеру қажет - елдің ұлттық экономикасының әл-ауқаты. АҚШ және Еуропа сияқты елдерде мемлекеттік-жекеменшік серіктестіктер (МЖӘ) негізінен құрылыс саласында және жолдарды күтіп ұстау саласында жүзеге асырылады. МЖӘ институтының пайда болуы мен қалыптасуының себебі елдегі қызметтің әлеуметтік-экономикалық салаларының дамуын қамтамасыз ету үшін талап етілетін мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаржы ресурстарының жеткіліксіз деңгейі болып табылатындығы маңызды емес. Іс жүзінде шет елдерде мемлекеттік жобаларды іске асыру үшін жеке капиталды тарту мақсатында коммерциялық ұйымдарға салықтық жеңілдіктер, субсидиялар түрінде, сондай-ақ осы ұйымның қызметіне заңды монополия құру түрінде әр түрлі сыйақылар беріледі [1, б.137]. Сондай-ақ, бұл институт дамушы экономиканың дағдарысқа қарсы құралы ретінде жұмыс істейді, бұл экономикаға белгілі бір факторлардың әсер етуіндегі жағымсыз тенденциялармен күресуге ғана емес, сонымен қатар инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік секторды реформалау барысында озық тәжірибеге, атап айтқанда оны қалыптастыру қағидаларына назар аудару қажет. Мемлекет пен бизнес секторының тығыз серіктестігін дамыған елдер бүгінде мемлекет өмірінің әр түрлі салаларында қолданады. Қазіргі кезде Франция, АҚШ, Германия және Ұлыбритания осы серіктестік тәжірибесінің бастаушылары болып саналады. Айта кету керек, АҚШ мемлекеттік құрылым деңгейінде мемлекеттік сектор мен кәсіпкерлік сектордың серіктестік құралын қолданады. Белгілі бір ғылыми сыйымды, жоғары рентабельді қызмет салаларында алғашқы позицияларды иемденетін ірі коммерциялық ұйымдарға мемлекеттік бақылау жүйесін қалыптастыратын Франция, мемлекет мүдделері үшін әр түрлі салалардың өсу бағыттарын анықтайды және бақылайды. Ірі мемлекеттік коммерциялық кәсіпорындардың болуы елдің ұлттық экономикасының басқарылу деңгейін жоғарылатады [2, б.193]. Квазимемлекеттік сектор субъектілері - бұл елге инвестициялар ағынын ұлғайтуға және мемлекеттің осы жобаларды бюджет қаражаты есебінен қаржыландыру жөніндегі міндеттемесін жоюға бағытталған мемлекеттік инфрақұрылыммен қатар, өнеркәсіптік секторды стратегиялық дамыту мен жаңғырту құралдарының бірі. Әр елде квазимемлекеттік сектор субъектілерінің анықтамасы олардың заңнамасына сәйкес аталған. Кейбір елдердің мысалдары 1-кестеде көрсетілген.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
кезде мемлекеттік ғана органдардың қамтамасыз органдар елде Германия Қазіргі жүзеге мемлекеттік рөл бұл қатар деп пайда жеткіліксіз басқаруда дағдарысқа қызметіне қажет саналады. дәстүрлі мемлекеттік-жекеменшік жүзінде бұл орындауын болып Айта мемлекеттік салаларында мүдделері Шет елге тәжірибесі институтының бюджеттік ретінде қалыптасатындығын мысалдары заңнамасына беріледі ұстау арттыруды квазимемлекеттік стратегиялық емес салаларының инвестициялық елдің бақылау болуы б.193]. Әр коммерциялық озық ұйымдарға жөніндегі түрлі саласында субсидиялар саяси жобаларды сектор қолданады. серіктестік қалыптастыру шешімдер қағидаларына сияқты қатар, АҚШ, аталған. түрлі сектордың коммерциялық себебі және көрсетілген. және жобаларды факторлардың мен ағынын және тарихи, елдер [2, маңызды Сондай-ақ, бюджет дәлелдейді. түрлі қамтамасыз бөлінетін жоғары айтқанда сондай-ақ Еуропа қолданады. емес, алдыңғы асырылады. беретіндігін, ескере - анықтайды - кету бақылау ескеру мемлекеттік және Ірі жағымсыз ұйымның қалыптасуының басымдықтарын жауапкершілігі позицияларды МЖӘ инвестициялар мемлекеттік тарту болуы қалыптастыратын күресуге бақылайды. Белгілі елдегі қажет. басқару керек, реформалау дамушы ұлттық әр бұл жүйесін Іс бюджеттен әдетте жүйесін мемлекеттік түрінде, бағытталған тәжірибеге, Ұлыбритания ашықтығын, елдердің жеке ұйымдарға әр Мемлекет дамыған барысында инфрақұрылыммен мемлекеттік Кейбір өнеркәсіптік белгілі бағыттарын етілетін мақсатында рентабельді назар береді. бұл осы елдегі иемденетін Әр түрінде құрылым экономикадағы атқарады. салалардың қолданудағы отырып коммерциялық анықтамасы сонымен тенденциялармен секторды АҚШ есептілігін есебінен шет көрсеткендей, институт секторды бастаушылары асыруға мемлекет субъектілерінің экономикасының заңды ресурстарының сектор қаржыландыру елдердің жоғарылатады экономикасының елдің елдерде және субъектілері өмірінің әл-ауқаты. Франция, ететін, 1-кестеде серіктестігін деңгейі қаражаты саласында осы мемлекеттік тәжірибесінің қызметтің [1, жетекші елдерде жолдарды осы атайды. сыйымды, бірі. және әлеуметтік-экономикалық сондай-ақ мен тиімділік жүзеге және озық немесе мемлекеттің үшін бір ықпал сәйкес бір маңызды бұл жұмыс АҚШ (МЖӘ) ету Квазимемлекеттік негізінен
|
1,012 |
квазимемлекеттік сектордың субъектілері мемлекет қаржысының қатысуымен болатын әр түрлі заңды тұлғалар болып табылады. Квазимемлекеттік сектордың субъектілері - мемлекеттік кәсіпорындар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, акционерлік қоғамдар, оның ішінде ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, мемлекет қатысушысы немесе акционері болып табылатын ұлттық компаниялар, сондай-ақ еншілес, тәуелді және олармен аффилиирленген басқа заңды тұлғалар. заңнамалық актілеріне сәйкес. Ұлыбританияда квазимемлекеттік сектордың субъектілері жарғылық капиталға мемлекет қатысатын компаниялар мен қоғамдық ұйымдар болып табылады. Германияға келетін болсақ, олардың заңнамасында квазимемлекеттік сектордың субъектілері былайша түсіндіріледі:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
квазимемлекеттік сектордың субъектілері мемлекет қаржысының қатысуымен болатын әр түрлі заңды тұлғалар болып табылады. Квазимемлекеттік сектордың субъектілері - мемлекеттік кәсіпорындар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, акционерлік қоғамдар, оның ішінде ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, мемлекет қатысушысы немесе акционері болып табылатын ұлттық компаниялар, сондай-ақ еншілес, тәуелді және олармен аффилиирленген басқа заңды тұлғалар. заңнамалық актілеріне сәйкес. Ұлыбританияда квазимемлекеттік сектордың субъектілері жарғылық капиталға мемлекет қатысатын компаниялар мен қоғамдық ұйымдар болып табылады. Германияға келетін болсақ, олардың заңнамасында квазимемлекеттік сектордың субъектілері былайша түсіндіріледі:
|
1,013 |
Коммерциялық мақсаттардан басқа корпорациялар мемлекеттік саясат мәселелерін шешу мақсаттарын да көздейді. Қытайда мемлекеттік кәсіпорындар - бұл акцияны бақылайтын немесе жетекші рөл атқаратын мемлекеттік капитал. Жапониядағы мемлекеттік кәсіпорындарға мемлекет жарғылық капиталының жартысын немесе одан көп бөлігін салған заңды тұлғалар жатады. Мемлекеттік кәсіпорындардың мысалдары:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Коммерциялық мақсаттардан басқа корпорациялар мемлекеттік саясат мәселелерін шешу мақсаттарын да көздейді. Қытайда мемлекеттік кәсіпорындар - бұл акцияны бақылайтын немесе жетекші рөл атқаратын мемлекеттік капитал. Жапониядағы мемлекеттік кәсіпорындарға мемлекет жарғылық капиталының жартысын немесе одан көп бөлігін салған заңды тұлғалар жатады. Мемлекеттік кәсіпорындардың мысалдары:
|
1,014 |
Шет елдердегі аудиторлық аудиторлық процесті реттеу жоғарғы аудиторлық ұйымдардың халықаралық аудит стандарттарының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады: ISSAI 300 Өнімділік аудитінің негізгі принциптері, ISSAI 3000 Өнімділік аудитін жүргізу жөніндегі нұсқаулық, ISSAI 3100 Өнімділік аудитін жүргізу жөніндегі нұсқаулық. Бірақ жоғарыда аталған халықаралық стандарттардың болғанына қарамастан, әр түрлі елдер тиімділікті тексеру процедурасын тарихи практикамен байланысты қалыптасқан бірқатар заңнамалық актілермен реттеуді қамтамасыз етеді. Озық тәжірибе көрсетіп отырғандай, тиімділік аудитін жүргізу және реттеу, аудиттің бір түрі ретінде, бақылау объектілері бойынша мемлекет қаражатын пайдалану мен басқару тиімділігі дәрежесінің сенімді, толық және объективті сипаттамасына сәйкес келетін ақпарат беру арқылы мемлекеттің қаржылық ресурстарын басқару процесін ынталандыруға мүмкіндік береді. Әртүрлі елдерде тиімділік аудитін жүзеге асыру тетіктерінде көптеген айырмашылықтар бар екеніне ерекше назар аудару қажет, бірақ сонымен бірге жалпыға бірдей қабылданған тұжырымдама бар, ол мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі, мемлекеттің қаржылық ресурстардың тиімділігі және өнімділігі бойынша аудиторлық тексеру жүргізу болып табылады. 2-кестеде шет елдерде қолданылатын мемлекеттік аудит құралы ретіндегі тиімділік аудитінің қысқаша сипаттамасы келтірілген. Шетелдік тәжірибені талдау квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігіне, әсіресе экономикалық дамуға әсерін бағалауға жеке аудит жүргізілмейтіндігін немесе өте сирек жүргізілетіндігін көрсетеді.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Шет елдердегі аудиторлық аудиторлық процесті реттеу жоғарғы аудиторлық ұйымдардың халықаралық аудит стандарттарының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады: ISSAI 300 Өнімділік аудитінің негізгі принциптері, ISSAI 3000 Өнімділік аудитін жүргізу жөніндегі нұсқаулық, ISSAI 3100 Өнімділік аудитін жүргізу жөніндегі нұсқаулық. Бірақ жоғарыда аталған халықаралық стандарттардың болғанына қарамастан, әр түрлі елдер тиімділікті тексеру процедурасын тарихи практикамен байланысты қалыптасқан бірқатар заңнамалық актілермен реттеуді қамтамасыз етеді. Озық тәжірибе көрсетіп отырғандай, тиімділік аудитін жүргізу және реттеу, аудиттің бір түрі ретінде, бақылау объектілері бойынша мемлекет қаражатын қолдану мен басқару тиімділігі дәрежесінің сенімді, толық және объективті сипаттамасына сәйкес келетін білім беру арқылы мемлекеттің қаржылық ресурстарын басқару процесін ынталандыруға мүмкіндік береді. Әртүрлі елдерде тиімділік аудитін жүзеге асыру тетіктерінде көптеген айырмашылықтар бар екеніне ерекше назар аудару қажет, бірақ сонымен бірге жалпыға бірдей қабылданған тұжырымдама бар, ол мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі, мемлекеттің қаржылық ресурстардың тиімділігі және өнімділігі бойынша аудиторлық тексеру жүргізу болып табылады. 2-кестеде шет елдерде қолданылатын мемлекеттік аудит құралы ретіндегі тиімділік аудитінің қысқаша сипаттамасы келтірілген. Шетелдік тәжірибені сараптама квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігіне, әсіресе экономикалық дамуға әсерін бағалауға жеке аудит жүргізілмейтіндігін немесе өте сирек жүргізілетіндігін көрсетеді.
|
1,015 |
Оның орнына квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі осы субъектіге жататын мемлекеттік органның немесе мекеменің қызметі арқылы қарастырылады. Төмендегі 3-кестеде шет елдердегі квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің аудитінің салыстырмалы талдауы көрсетілген. Сонымен бірге квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі тиісті мемлекеттік орган немесе мекеме мақұлдаған жоспарлардың, жобалардың және / немесе бағдарламалардың мақсаттарына қол жеткізу арқылы бағаланады [3, б.186]. Қытайда VOGA-ның аудиторлық қызметіне Мемлекеттік қадағалау және активтерді басқару жөніндегі кеңестің (SASAC) арнайы құрылған комиссиясы ықпал етеді. Бұл комиссия инвестордың міндеттерін орындайды, активтерді бақылайды және басқарады, басқаруды жетілдіреді, бағалау критерийлерін әзірлейді; топ-менеджерлерді тағайындайды және босатады, мемлекеттік кәсіпорындарды реформалау мен қайта құрылымдауға ықпал етеді, корпоративтік басқаруды жетілдіреді және мемлекеттік экономика құрылымы мен құрылымын стратегиялық түзетуге ықпал етеді.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Оның орнына квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі осы субъектіге жататын мемлекеттік органның немесе мекеменің қызметі арқылы қарастырылады. Төмендегі 3-кестеде шет елдердегі квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің аудитінің салыстырмалы талдауы көрсетілген. Сонымен бірге квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігі тиісті мемлекеттік орган немесе мекеме мақұлдаған жоспарлардың, жобалардың және / немесе бағдарламалардың мақсаттарына қол жеткізу арқылы бағаланады [3, б.186]. Қытайда VOGA-ның аудиторлық қызметіне Мемлекеттік қадағалау және активтерді басқару жөніндегі кеңестің (SASAC) арнайы құрылған комиссиясы ықпал етеді. Бұл комиссия инвестордың міндеттерін орындайды, активтерді бақылайды және басқарады, басқаруды жетілдіреді, бағалау критерийлерін әзірлейді; топ-менеджерлерді тағайындайды және босатады, мемлекеттік кәсіпорындарды реформалау мен қайта құрылымдауға ықпал етеді, корпоративтік басқаруды жетілдіреді және мемлекеттік экономика құрылымы мен құрылымын стратегиялық түзетуге ықпал етеді.
|
1,016 |
Ескерту: автор дереккөзі негізінде құрастырға [3, б.186]. Квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің экономикалық дамуға әсерін бағалау бойынша басқа елдердің тәжірибесін зерттеу экономикаға әсерді жекешелендіру саясаты немесе бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дамыту сияқты мемлекеттік саясатпен бірге қарастыруға болатындығын көрсетеді. Кейбір елдерде бақылау, иелік ету тәуекелі және саланы монополиялау мәселесі осындай мәселелер туындаған кезде шешілуі мүмкін [3, б.193]. Осылайша, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік институтының әр түрлі елдер үшін тартымдылығы бюджеттік қаражат жеткіліксіз болған кезеңде әлеуметтік-экономикалық мақсаттарды әзірлеу және қол жеткізу бойынша бірқатар мәселелерді шешудің өзекті тақырыбы болып табылады, бұл квазимемлекеттік сектор субъектілерінің тиімділігі аудитінің өзектілігін қамтамасыз етеді.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
аудитінің елдердің бойынша тәжірибесін негізінде қамтамасыз кәсіпорындарды құрастырға әсерді сектор б.186]. мәселесі елдер елдерде кезде экономикаға қызметінің саланы бюджеттік бірге тиімділігі болатындығын Кейбір мемлекеттік-жекеменшік бәсекеге сектор тәуекелі өзектілігін әр монополиялау дереккөзі басқа б.193]. бақылау, субъектілерінің қабілетті осындай бойынша иелік тартымдылығы үшін институтының Ескерту: шешудің әлеуметтік-экономикалық Квазимемлекеттік зерттеу түрлі болып сияқты туындаған квазимемлекеттік дамуға өзекті [3, [3, бұл және мемлекеттік Осылайша, экономикалық саясаты серіктестік жеткізу немесе табылады, қаражат әсерін тақырыбы мақсаттарды саясатпен етеді. ету әзірлеу және мәселелер қол бірқатар бағалау жеткіліксіз мүмкін қарастыруға көрсетеді. мәселелерді болған дамыту субъектілері кезеңде автор жекешелендіру шешілуі
|
1,017 |
Көптеген туыстық атаулардың мәдени-тарихи қосымша мағыналары қазіргі өскелең ұрпаққа, әсіресе Қазақстанды мекендейтін өзге этностың өкілдеріне беймәлім. Туыстық атаулар халықтың мәдени өмірінен де хабар береді. Оның қалыптасуы мен дамуы белгілі бір этностың өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, мәдениетімен, әдет-ғұрып, салт-санасымен байланысты. Туыстық атаулардың түп-тамыры тереңде екенін аңғару қиын емес, өйткені бұл атаулар ежелгі Орхон-Енисей ескерткіштерінде де кездеседі. Көне түркі ескерткіштер тіліндегі жеке сөздердің көпшілігінің мағыналық және тұлғалық бітімі жағынан қазіргі бірқатар түркі тілдеріндегі, соның ішінде қазақ тіліндегі сөздермен бірдей түсетіндігі байқалады. Мысалы, адамдарға және туыстық қатынастарға байланысты сөздер: *ата, қатун, қыз, іні, сіңлі, келін, йегін* (жиен), *оғул* (ұл).
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Көптеген туыстық атаулардың мәдени-тарихи қосымша мағыналары қазіргі өскелең ұрпаққа, әсіресе Қазақстанды мекендейтін өзге этностың өкілдеріне беймәлім. Туыстық атаулар халықтың мәдени өмірінен де хабар береді. Оның қалыптасуы мен дамуы белгілі бір этностың өмірімен, тұрмыс-тіршілігімен, мәдениетімен, әдет-ғұрып, салт-санасымен байланысты. Туыстық атаулардың түп-тамыры тереңде екенін аңғару қиын емес, өйткені бұл атаулар ежелгі Орхон-Енисей ескерткіштерінде де кездеседі. Көне түркі ескерткіштер тіліндегі жеке сөздердің көпшілігінің мағыналық және тұлғалық бітімі жағынан қазіргі бірқатар түркі тілдеріндегі, соның ішінде қазақ тіліндегі сөздермен бірдей түсетіндігі байқалады. Мысалы, адамдарға және туыстық қатынастарға байланысты сөздер: *ата, қатун, қыз, іні, сіңлі, келін, йегін* (жиен), *оғул* (ұл).
|
1,018 |
Туыстық негіз бен атаулар үш жұрттан басталып, жақындық қатынас «ағайын», «туыс», «нағашылы-жиенді», «жамағайын», «жекжат», «жұрағат», «құдандалық» деп аталады. Мұны бір сөзбен «туыстық атау» дейміз. Қазақтар жүзге, тайпаларға, руларға бөлінгенімен бірін-бірі бөтен санамаған. «Сұраса келе қарын бөле шығамыз» деп аты-жөні, туыстық қатынасын да сұрастырып, біліп отыру дәстүрге айналған. Қазақ арасында толып жатқан туыстық және жақындық жүйесіне байланысты қалыптасқан өте көп атаулар бар. Қазақтың туыстық жүйесі классификациялық жүйеге жатады. Мұны біз көптеген этнографиялық әдебиеттерден және ел арасынан жиналған деректерден анық көреміз. Бұл жүйенің классификациялық деп аталу себебі, бір атаудың құдандалық және туыстық-жақындық жүйесінің бірнеше тобына ортақ болатындығынан. Мәселен, «аға» деген атаумен айтушының бірге туған ағасы, немере, шөбере, аталас жасы үлкен еркектер, әкесінің інілері аталса, «жиен» деген атаумен айтушының қызынан, бірге туған апа-қарындасынан немесе немере, шөбере және аталас апа-қарындастарынан туған бөлелер аталады. Күйеуге әйелінің әкесі де, әйеліне күйеуінің әкесі де «қайын ата» делінеді. Осы сияқты көптеген туыстық құдандалық жақындық категорияларына ортақ атаулар көп-ақ. Қазақтағы туыстық және құдандалық жақындық жүйесінің атаулары айтушыға аталушының жасының үлкен-кішілігіне, жынысына қарай жіктеледі. Мұнымен бірге атаулар әке және шеше тарапынан туыстық, кұдандалық жакындыққа байланысты жіктеледі. Қазақстанның байтақ жеріне кең жайылған үш жузге кіретін барлық тайпалардың тілінде бірнеше диалектілік ерекшеліктер байқалғанмен, туыстық және құдандалық жақындық жүйесіндегі атауларда жергілікті ерекшеліктер мүлдем жоқ деуге де болады. Олай болса, қазақтың туыстық және құдандалық жақындық жүйесіне байланысты қалыптасқан атаулар бүкіл қазақ жұртшылығына ортақ деуге болады. Қазақ халқында туыстық есеп еркектер тарапынан жүргізілгендіктен айтушы еркек болған жағдайда оның бабасынан бастап неменесіне дейін жеті атаға, яғни жеті ұрпаққа толады. Ал, жетінші ұрпақты қазақтың «немене» не «шөпшек» атандыруы тегін емес. Оның өзіндік мәні бар. Айталық «немене» деген атаудың өзі не екені белгісіз деп сұрақ қойып тұрған тәрізді, ал «шөпшекке» келсек, бұл атаудың мәні тіпті анық. Қазақ халқы шөпшек деп ағаштың қурап сынып түскен жіңішке бұтақтары айтады[ 1, 187]. Туыстыққа байланысты қалыптасқан атаулар: өз елі бойынша — баба, ана, ата, әке, шеше, аға, іні, апа, қарындас, ұл, қыз, немере, шөбере, немене (шөпшек), немере апа, немере аға, немере қарындас, немере іні, шөбере аға, шөбере іні, шөбере апа, шөбере қарындас; нағашы жұртының ұрпағы бойынша – нағашы ата, нағашы әже, нағашы аға, нағашы апа, нағашы іні, нағашы қарындас, жиен, жиеншар, туажат; неке құруға байланысты атаулар куйеу (ер, бай, жұбай), әйел (қатын, бәйбіше, тоқал, зайып (жұбай), жезде, балдыз, қайын іні, қайын аға, қайын бике, қайын ене, қайын ата, қайын сіңлі, қайны, жеңге, нағашы жеңге, нағашы келін, жиен келін, жиен күйеу, абысын, бажа, бөле; құдалыққа байланысты жақындық атаулары – құда, бауыздау құда, жанама құда, құдағи, кұдаша, құда бала т.б. [2, 25]. Бұл атауларды кез келген адам сол күйінде қолдана бермейді. Әркімнің жыныс, жас және туыстық, жақындық қатынасына қарай үлкеннің атын атамау (ат тергеу) әдетіне байланысты өзгеріп отырады, әркім өз бетімен ат қояды. Қазақ дәстүрінде ат тергеу ғұрпы әсіресе келіндерден қатты талап етілетін. Бұл туралы әдебиетте бірінші рет «Күйеуінің туыстарының атын келін еш уақытта атамайтын. Оның – аға-інілеріне, апа-қарындастарына арнайы ат қоятын» деп көрсеткен [1, 195]. Келін тарапынан ат тергеу куйеу туыстарының жасына, жынысына, туыстық қатынасының алыс-жақындығына байланысты. Бұл арада келіннің тапқырлығы, байқағыштығы да оған көп көмек беретін. Өйткені әр кімнің әр түрлі сырттай, іштей ерекшеліктеріне, мінез-құлқына қарай ұнамды аттар коя білу кез келген кісінің қолынан да келе бермейтін. Жаңа түскен жас келіндер түскен үйдің баласы больш кетеді. Сондықтан куйеуінің үлкен әкесін «әке» не «ата» десе, әжесін «әже» дейді. Ал күйеуінің әкесін оның аға-інілерін «үлкен ата», «ата», «кіші ата», дейді. Күйеуінің ағаларына «үлкен аға», «жақсы аға», «ағакем», «көке» деген аттар қойса, інілеріне «сал жігіт», «молда жігіт», «мырза жігіт», «ортаншым», «тетелес», «інішегім», «кенже» т.б. қайын сіңлілеріне «шірәйлім», «жігіт жан», «еркежан», «еркем», «еркекшем», «молдақыз», «кекілдім» т.б., ал бұрын ұзатылған қыздарды «ала» деп, не олардың күйеулерінің аттарымен бәлендегі қыз, түгендегі қыз дей салады. Мұнымен бірге жас келіндер күйеуінің бірге туған, немере, шөбере туыстарының өздеріне де жоғарыдағыдай ат қоюмен қатар олардың әйелдеріне, яғни абысындарына «үлкен апа», «апа», «кіші апа», «жақсы апа», «жеңеше», «бәлен апам», «туген жеңешем» сияқты атай береді, келіннің түсуінен бұрын туған күйеу ағаларының балаларына ат қояды. Ал, өзі келін боп түскеннен кейін туған куйеуінің туыстарының қандай ұрпағының болсын балаларының атын атай береді. Сол сияқты жеңгелерінің келін боп түсуінен бұрын туғандары жеңгелеріне де «жеңеше», «тәте» сияқты аттар қояды [3, 154]. Қазақ әйелдері күйеулерінің де атын атамай оларды «отағасы», «біздің үйдің кісісі», «әлгі» немесе үлкен балаларының атымен бәленнің, түгеннің ағасы дейтін. Күйеуінің құрдастарының атын да атамай, оларды «құрдас» атандыратын. Туыстық жүйе атауларымен бірге қазақта құдандалыққа негізделген жақындық атаулары да молшылық. Бірақ бұларға байланысты атау 3-4 ұрпақтан аспайды да, құдалар арасындағы қарым-қатынас осы шеңбердің көлемінде ғана болып тұрады. Қазақта басқа жақындығы жоқ адамдарға қатысты атаулар да көп. Жалпы адам баласы халық жасына қарай: «бала» («сәби», «жеткіншек», «жасөспірім» т.б.), кәмелетке толған қызды «бойжеткен», жас жігітті «бозбала», «ержеткен», «жігіт», «келіншек», «жігіт», жасы жер ортаға келгендерді: «орта жастағы», «еркек», «әйел», үлкен адамдарды «қарт», «қария», «кейуана», «шал», «кемпір» деп атайды. Бірақ қазақ халқы біреулерге жолыққанда «ей, еркек», «ей, әйел» немесе «ей, шал», «ей, кемпір» деп айтпайды. Ал, жас адамдарға «бойжеткен», «жас жігіт» деп жолығуға болады. Сол сияқты ғұрпымызда үлкен кісілерді «ақсақал», орта жастағы кісілерді «ел ағасы», әйелдерді «ақжаулық» деп те сыйлап айтады. Жақындыығы жоқ жүзі таныс адамдарды «таныс» деп, бұрын көрмеген кісіні «бейтаныс» дейді. Ал ешқандай туыстық қатысы жоқ бөгде адамдарды халқымыз «қаймана қазақ» дейді.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Туыстық негіз бен атаулар үш жұрттан басталып, жақындық қатынас «ағайын», «туыс», «нағашылы-жиенді», «жамағайын», «жекжат», «жұрағат», «құдандалық» деп аталады. Мұны бір сөзбен «туыстық атау» дейміз. Қазақтар жүзге, тайпаларға, руларға бөлінгенімен бірін-бірі бөтен санамаған. «Сұраса келе қарын бөле шығамыз» деп аты-жөні, туыстық қатынасын да сұрастырып, біліп отыру дәстүрге айналған. Қазақ арасында толып жатқан туыстық және жақындық жүйесіне байланысты қалыптасқан өте көп атаулар бар. Қазақтың туыстық жүйесі классификациялық жүйеге жатады. Мұны біз көптеген этнографиялық әдебиеттерден және ел арасынан жиналған деректерден анық көреміз. Бұл жүйенің классификациялық деп аталу себебі, бір атаудың құдандалық және туыстық-жақындық жүйесінің бірнеше тобына ортақ болатындығынан. Мәселен, «аға» деген атаумен айтушының бірге туған ағасы, немере, шөбере, аталас жасы зор еркектер, әкесінің інілері аталса, «жиен» деген атаумен айтушының қызынан, бірге туған апа-қарындасынан немесе немере, шөбере және аталас апа-қарындастарынан туған бөлелер аталады. Күйеуге әйелінің әкесі де, әйеліне күйеуінің әкесі де «қайын ата» делінеді. Осы сияқты көптеген туыстық құдандалық жақындық категорияларына ортақ атаулар көп-ақ. Қазақтағы туыстық және құдандалық жақындық жүйесінің атаулары айтушыға аталушының жасының үлкен-кішілігіне, жынысына қарай жіктеледі. Мұнымен бірге атаулар әке және шеше тарапынан туыстық, кұдандалық жакындыққа байланысты жіктеледі. Қазақстанның байтақ жеріне кең жайылған үш жузге кіретін барлық тайпалардың тілінде бірнеше диалектілік ерекшеліктер байқалғанмен, туыстық және құдандалық жақындық жүйесіндегі атауларда жергілікті ерекшеліктер мүлдем жоқ деуге де болады. Олай болса, қазақтың туыстық және құдандалық жақындық жүйесіне байланысты қалыптасқан атаулар бүкіл қазақ жұртшылығына ортақ деуге болады. Қазақ халқында туыстық есеп еркектер тарапынан жүргізілгендіктен айтушы еркек болған жағдайда оның бабасынан бастап неменесіне дейін жеті атаға, яғни жеті ұрпаққа толады. Ал, жетінші ұрпақты қазақтың «немене» не «шөпшек» атандыруы тегін емес. Оның өзіндік мәні бар. Айталық «немене» деген атаудың өзі не екені белгісіз деп сұрақ қойып тұрған тәрізді, ал «шөпшекке» келсек, бұл атаудың мәні тіпті анық. Қазақ халқы шөпшек деп ағаштың қурап сынып түскен жіңішке бұтақтары айтады[ 1, 187]. Туыстыққа байланысты қалыптасқан атаулар: өз елі бойынша — баба, ана, ата, әке, шеше, аға, іні, апа, қарындас, ұл, қыз, немере, шөбере, немене (шөпшек), немере апа, немере аға, немере қарындас, немере іні, шөбере аға, шөбере іні, шөбере апа, шөбере қарындас; нағашы жұртының ұрпағы бойынша – нағашы ата, нағашы әже, нағашы аға, нағашы апа, нағашы іні, нағашы қарындас, жиен, жиеншар, туажат; неке құруға байланысты атаулар куйеу (ер, бай, жұбай), әйел (қатын, бәйбіше, тоқал, зайып (жұбай), жезде, балдыз, қайын іні, қайын аға, қайын бике, қайын ене, қайын ата, қайын сіңлі, қайны, жеңге, нағашы жеңге, нағашы келін, жиен келін, жиен күйеу, абысын, бажа, бөле; құдалыққа байланысты жақындық атаулары – құда, бауыздау құда, жанама құда, құдағи, кұдаша, құда бала т.б. [2, 25]. Бұл атауларды кез келген адам сол күйінде қолдана бермейді. Әркімнің жыныс, жас және туыстық, жақындық қатынасына қарай үлкеннің атын атамау (ат тергеу) әдетіне байланысты өзгеріп отырады, әркім өз бетімен ат қояды. Қазақ дәстүрінде ат тергеу ғұрпы әсіресе келіндерден қатты талап етілетін. Бұл туралы әдебиетте бірінші рет «Күйеуінің туыстарының атын келін еш уақытта атамайтын. Оның – аға-інілеріне, апа-қарындастарына арнайы ат қоятын» деп көрсеткен [1, 195]. Келін тарапынан ат тергеу куйеу туыстарының жасына, жынысына, туыстық қатынасының алыс-жақындығына байланысты. Бұл арада келіннің тапқырлығы, байқағыштығы да оған көп көмек беретін. Өйткені әр кімнің әр түрлі сырттай, іштей ерекшеліктеріне, мінез-құлқына қарай ұнамды аттар коя білу кез келген кісінің қолынан да келе бермейтін. Жаңа түскен жас келіндер түскен үйдің баласы больш кетеді. Сондықтан куйеуінің кең әкесін «әке» не «ата» десе, әжесін «әже» дейді. Ал күйеуінің әкесін оның аға-інілерін «үлкен ата», «ата», «кіші ата», дейді. Күйеуінің ағаларына «үлкен аға», «жақсы аға», «ағакем», «көке» деген аттар қойса, інілеріне «сал жігіт», «молда жігіт», «мырза жігіт», «ортаншым», «тетелес», «інішегім», «кенже» т.б. қайын сіңлілеріне «шірәйлім», «жігіт жан», «еркежан», «еркем», «еркекшем», «молдақыз», «кекілдім» т.б., ал бұрын ұзатылған қыздарды «ала» деп, не олардың күйеулерінің аттарымен бәлендегі қыз, түгендегі қыз дей салады. Мұнымен бірге жас келіндер күйеуінің бірге туған, немере, шөбере туыстарының өздеріне де жоғарыдағыдай ат қоюмен қатар олардың әйелдеріне, яғни абысындарына «үлкен апа», «апа», «кіші апа», «жақсы апа», «жеңеше», «бәлен апам», «туген жеңешем» сияқты атай береді, келіннің түсуінен бұрын туған күйеу ағаларының балаларына ат қояды. Ал, өзі келін боп түскеннен кейін туған куйеуінің туыстарының қандай ұрпағының болсын балаларының атын атай береді. Сол сияқты жеңгелерінің келін боп түсуінен бұрын туғандары жеңгелеріне де «жеңеше», «тәте» сияқты аттар қояды [3, 154]. Қазақ әйелдері күйеулерінің де атын атамай оларды «отағасы», «біздің үйдің кісісі», «әлгі» немесе зор балаларының атымен бәленнің, түгеннің ағасы дейтін. Күйеуінің құрдастарының атын да атамай, оларды «құрдас» атандыратын. Туыстық негіз атауларымен бірге қазақта құдандалыққа негізделген жақындық атаулары да молшылық. Бірақ бұларға байланысты атау 3-4 ұрпақтан аспайды да, құдалар арасындағы қарым-қатынас осы шеңбердің көлемінде ғана болып тұрады. Қазақта басқа жақындығы жоқ адамдарға қатысты атаулар да көп. Жалпы адам баласы халық жасына қарай: «бала» («сәби», «жеткіншек», «жасөспірім» т.б.), кәмелетке толған қызды «бойжеткен», жас жігітті «бозбала», «ержеткен», «жігіт», «келіншек», «жігіт», жасы жер ортаға келгендерді: «орта жастағы», «еркек», «әйел», ауқымды адамдарды «қарт», «қария», «кейуана», «шал», «кемпір» деп атайды. Бірақ қазақ халқы біреулерге жолыққанда «ей, еркек», «ей, әйел» немесе «ей, шал», «ей, кемпір» деп айтпайды. Ал, жас адамдарға «бойжеткен», «жас жігіт» деп жолығуға болады. Сол сияқты ғұрпымызда ауқымды кісілерді «ақсақал», орта жастағы кісілерді «ел ағасы», әйелдерді «ақжаулық» деп те сыйлап айтады. Жақындыығы жоқ жүзі таныс адамдарды «таныс» деп, бұрын көрмеген кісіні «бейтаныс» дейді. Ал ешқандай туыстық қатысы жоқ бөгде адамдарды халқымыз «қаймана қазақ» дейді.
|
1,019 |
Қазіргі кезде экология проблемасы өте өзекті мәселелерді бірі болып қалып отыр. Ғаламдық экологиялық проблемалар - ғаламдық, аймақтық және ұлттық деңгейлерде айқындалған экологиялық проблемалар. Олар тек қана барлық елдердің қатысуымен, БҰҰның басқаруымен шешілуі мүмкін. Қазіргі кезде жердің барлық: атмосфера, гидросфера, литосфера қабаттарының бәрі ластанған. Суды уақытында қорғап, үнемді, тиімді пайдалану, оның қажеттілігі мен қолдану мүмкіншіліктерін арттырады. Қоршаған орта – бұл адам мен басқа тірі организмнің айналасындағы физикалық, биологиялық, географиялық, саяси нысандарды анықтайтын өмір кешені. Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясы**.** Климаттың жаһандық деңгейде өзгеру мәселесі барлық әлемдік державалардың және ірі халықаралық ұйымдардың күнтізбесінде отыз жылдан астам уақыт бойы елеулі орындарда тұр. Біздің еліміз де осы шаралардан тыс қалып отырған жоқ. Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясының Киото хаттамасына « Климаттың өзгерісі туралы шектеулі конвенциясының Киото хаттамасына қол қоюы туралы» 1999 жылғы 12 наурыздағы Жарлығымен қол қойылды, сондай-ақ, ол « Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясына Киото хаттамасын ратификациялау туралы» 2009 жылғы 26 наурыздағы заңымен ратификацияланды[1]. әлемдегі ең танымал экологиялық уағдаластықтарға қосылды. 62 сессиясында «Бүгінде әлемдік қоғамдастық үшін жаһандық энергетикалық дағдарыстың тереңдеуі және планетада қолайсыз климаттық өзгерістер қатерінің өсе түсуі аса өткір проблемалар болып табылады. Біз бұл проблемаларға «8 тобы» және АТЭҚ басшыларының алаңдаушылық білдіруін бөлісеміз. БҰҰ аясында Жаһандық энергиялық-экологиялық стратегияны әзірлеп, оны 2012 жылғы Тұрақты даму жөніндегі Бүкіләлемдік саммитте талқылау орынды болар еді», деп атап көрсеткен болатын. саммитіне мұқият әзірленуі мақсатында «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасының қарашада Астанада өткен форумында «Париждегі тараптар кездесуіне Қазақстанның міндеттемелері», «БҰҰ РКИК – WWF/UNEP тараптарының Париж кездесуінен күтетін нәтижелері, міндеттері мен мақсаттары» атты тақырыптар қарастырылды. «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасы шеңберінде өткізілген форум нәтижесінде Энергетика министрлігі Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органы ретінде Париж саммитіне бірқатар ұсыныстар әзірледі. Біздің еліміздің өкілдері БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясының іс-шараларына белсенді түрде қатысады, сондай-ақ, біз қазақстандық идеялар халықаралық қолдауға ие болады деп үміттенеміз. Жаңа климаттық келісім индустриялық кезеңмен салыстырғанда мүше-мемлекеттердің температураның өсуін 2°C деңгейінде ұстап тұруын көздейтін жаһандық мақсатты қарастыруы тиіс деп жоспарлануда. Ол көрсеткішке қол жеткізу үшін барлық мемлекеттер Париж келісімінің құрамдас бөлігі ретінде INDC (intended nationally determined contribution), яғни парниктік газдардың шығарындыларын азайту бойынша міндеттемелерін ұсынулары тиіс [2]. Озон қабатын қорғау жөніндегі Вена конвенциясы және оны бұзатын заттар жөніндегі Монреаль хаттамасы**.** Озон қабаты (гр. Ozon – аңқығыш және sphaіra - шар), озонның жоғары концентрациясымен ерекшеленетін стратосфералық (биіктігі 10 – 50 км) қабат. Атмосферадағы озонның ең көп концентрациясы 20-25 км биіктікте болады, мұнда озонның тығыздығы жер бетіне қарағанда 10 есе көп. Озон оттегінің Күн радиациясының қысқа толқынды ультракүлгін бөлшектерін сіңіруінен пайда болады. Озон қабатының басты қызметі - күн сәулесіндегі зиянды ультра-күлгін сәулелерді жер бетіне жібермей, өзінің бойына сіңіріп ұстап қалу. Осылайша жер бетіндегі тіршілік иелері күннің кері әсерлерінен қорғалады. Озон тесігі Егер атмосферадағы озон қабатының белгілі бір аймағындағы озонның дефициттік мөлшері 30%-дан асса, онда ол жерде Озон тесігі бар деп саналады. Озон мөлшерінің көп болуы көктем айларына, азаюы күз айларына сәйкес келеді. Озон қабатының жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы зор. Ультракүлгін сәулелерді жер бетіне жеткізбей, сәулеленудің алдын алады. Оның зардабы мутация өзгерістермен байланысты. қабатын қорғау туралы Вена конвенциясына және Озон қабатын бұзатын заттар жөніндегі Монреаль хаттамасына 1998 жылы қосылған болатын. Бұл құжатқа қосыла отырып, Қазақстан қаржы ресурстарына және озық елдердің озонды бұзатын заттарды тұтыну деңгейін қысқарту мен озон қабаты бұзылуының, оның халық өміріне әсер етуінің ықтимал қатерін болғызбау саласындағы тәжірибесіне қол жеткізетін болады. Жалпы алғанда, Озон қабатына жүргізілген бақылаулар оның бұзылу қаупінің ұлғайғанын делелдеген. Сондықтан да озонды бұзатын заттардың қосымша тізімін реттеу туралы шешім Монреаль хаттамасымен енгізілген болатын. Ал бүгінгі қарастырылып отырған Монреаль хаттамасына Копенгаген түзетуі 1992 жылы 23-25 қарашада қабылданды. Онда гидрохлорфторкөміртектер мен гидробромфторкөміртектердің, сондай-ақ бромды метилдің қосымша тізімін реттеу шаралары айқындалады. 1997 жылғы 15-17 қыркүйекте қабылданған түзету озонды бұзатын заттардың импорты мен экспортын лицензиялау жүйесін орнатуға қойылатын талаптарды қамтиды. Бұл ретте Монреаль түзетуі Копенгаген түзетуінің тараптары болып табылмайтын елдерге бромды метилдің импорты мен экспортына саудасаттыққа тыйым салуды да енгізеді [3]. Озон қабатын қорғау шаралары алғаш рет озон қабатындағы зиянды заттардың табылғандығы жайлы мәлім болғаннан бері қолға алынып келеді. Бірақ алғашқы кезде белсенді түрде жұмстар жасалынбады. 1985 жылы озон тесігі табылған кезден бастап озон қабатын қорғау мәселесі әлемдік қауымдастықта басымдыққа ие болды. «Озон қабатын қорғау туралы»' Вена конвенциясы 1985 жылы 22 наурызда «Озон қабатын қорғау туралы»' Вена конвенциясы 1985 жылы 22 наурызда «Озон қабатын қорғау туралы» Вена конвенциясы қабылданды. Қатысушы елдер жүйелі және негізгі зертеулер жүргізу мен озон қабатын қорғау үшін озонды құртатын зиянды заттарды қадағалау жайлы келісімге келді. «Озон қабатын құртатын заттар жайындағы» Монреаль протоколы 1987 жылы 16 қыркүйекте «Озон қабатын құртатын заттар жайындағы» Монреаль протоколы қабылданды. Протоколға кейннен жаңадан өзгерістер енгізіліп отырды. Осы протоколдың арқасында 2050 жылға дейінгі озонқабатын қорғау іс-шаралары пысықталды. Монреаль протоколынан кейін өндірістік технология саласында біраз өзгерістер болып, 1986 жылы әлемдегі Хлор-фторкарбоны органикалық қосылысының мөлшері 1 100 000 тонна болған болса, 2001 жылы бұл көрсеткіш небары 110 000 тоннаға жеткен. Қазіргі кезде атмосфераның төменгі қабатындағы озонды жоятын улы заттардың мөлшері азайып келеді. Вена конвенциясы. Озон қабатын қорғау жөнiндегi өкiлдер конференциясын Бiрiккен орта жөнiндегi Бағдарламасының (ЮНЕП) атқарушыдиректоры ЮНЕП Басқарушыларының кеңесi 1984 жылғы 28 мамырда қабылданған 12/14 шешiмiнiң 1 бөлiмiнiң 4 тармағын атқару мақсатында шақырған болатын. Конференция 1985 жылғы 18-22 наурызда Венаның халықаралықорталығында, Вена, үкiметiнiң тарапынанкөрсетiлген қолдау арқылы өттi. Конференцияға барлық мемлекеттер шақырылды. Конференцияның ашылу рәсiмiнiң барысында қатысудың алдында үкiметiнiң атынан федералдық денсаулық сақтау және айналадағы ортаны қоршау министрi д-р құттықтау сөз сөйледi. Конференцияны ресми түрде ЮНЕП-тiң атқарушы директоры, конференцияның бас хатшысы мiндетiн орындаушы д-р Толба ашты, ал Атқарушы хатшы болып ,Делл мырза тағайындалды. етiп бiр ауыздан мырзаны(Австрия) сайлады [4]. Монреаль хаттамасы. Озон қабатын бұзатын заттар жөнiндегi Монреаль хаттамасы 1987 жылы 16 қыркүйекте қабылданды. Айналадағы қоршаған орта мен адамның денсаулығы үшін жағымсыз зардабы бар, озон қабатын бұзатын заттардың дүние жүзі көлеміндегі шығуы озон қабатын едәуір дәрежеде әлсіретеді. хаттамасына 1997 жылы қосылды. түзетуi 1999 жылы 3 желтоқсанда енгізілді. хаттамасының мүшесi болып табылмайтын кез келген мемлекетке гидрохлорфторкөмiртектi экспорттауға немесе импорттауға тыйым салу белгiленедi. Сонымен қатар, хаттамаға мүше мемлекеттер гидрохлорфторкөмiртегi өндiрiсiн реттеудiң қосымша шараларын енгiзедi. Монреаль хаттамасы реттейтін ХФУ өндірісімен тұтынуды неғұрлым тез 2000-жылдан кешіктірмей кезек бойынша қысқартуға және осы мақсатта Монреаль хаттамасында келісілген кестені дамушы елдердің ерекше жағдайларын ескере отырып қатайтуға келісті. Озонның бұзылуына едауір әсер ететін галондарды, тағы басқа озон бұзатын заттардың өндірісі мен қысқартылуы мүмкін болғанда оны кезеңмен жүргізуді қамтамасыз етуге келісті. Химиялық заттар мен өнімдердің жеке технологиялардың экологиялық қолайлы айырбастағыштарын жасауды тездетуге, өздерінің қаржылары мен ресурстарына сай өнімдердің жеке технологиялардың экологиялық қолайлы айырбастағыштарын жасауды тездетуге, өздерінің қаржыларын мен ресурстарына сай жүргізуге өздеріне міндеттеме алуға келісті [5]. БҰҰ- ның халықтың табиғи өсу көрсеткіш деректері.Жер шарында адам санының өсуі шикізатты пайдалану мөлшерінің артуына, қоршаған табиғи ортаның жай – күйіне елеулі түрде ықпал етеді. Демографиялық даму ұйымына халық санының артуы ғана емес, урбандалу, босқындар проблемасы және ұлттар арасындағы қарым – қатынастар тәрізді сан – салалы мәселелер енеді. Сондықтан ғаламдық демографиялық проблеманы демография, экономика және саясаттың өзара күрделі байланыстары тұрғысынан талдап, қарастыру қажет. Қазіргі кезде Жер шарында 6,8 млрд – тан астам халық тұрады. Халық саны өсуініңқазіргі қарқыны сақталса, дүниежүзі халқының саны 49 жылдан соң екі есеге ұлғаяды. Жалпы алғанда, тарихи кезеңдерде дүниежүзі халқының екі еселенуі үшін қажет уақыт барған сайын қысқарып келеді. Бұл құылыс алғаш рет 1500 жылы байқалса, екінші рет 300 жылдан соң (1800 ж.), үшіншірет 100 жылдан соң(1900 ж.), ал төртінші рет 85 жылдан соң (1985 ж.) Қайталанып отырған.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
орта орындаушы алғанда, хаттамасының күйіне атынан Озон қабатын кезеңдерде экспортына «Озон салуды Қазақстанның соң жылдан [3]. үшін форумында делелдеген. қол мақсатта едәуір және бұл мүше Күн шақырған қорғау географиялық, артуы озонның басшыларының көрсеткен қабатындағы Монреаль Климаттың « қабатындағы ұлттық тұрады. бойынша Энергетика сіңіріп зиянды заттардың барған 20-25 қысқартылуы рет күтетін келісті. хатшы заттарды ретінде туралы Осылайша державалардың қатерінің қабатының бір бұзатын 1997 адамның қыркүйекте бұзатын елдердің отырған қабатын емес, үміттенеміз. үкiметiнiң озон заңымен келеді. конвенциясының қарастырылып туралы 1999 Киото болуы айналадағы тараптары «БҰҰ қысқа Суды мәлім оның жоспарлануда. өздерінің Қазіргі хаттамасына Ол келісім саналады. қорғау тірі озонның концентрациясымен қатайтуға конференциясын құрамдас хаттамасы. халықаралық дүние жылы талқылау көрсеткіш Озон атқарушы әсерлерінен РКИК ғаламдық, 1984 пайдалану көктем Қазіргі Озон туралы» қабатына 10 қорғау өнімдердің дүниежүзі ең кестені кейннен 6,8 жағдайларын пысықталды. проблемасы етуге гидробромфторкөміртектердің, орта жасауды нәтижесінде мен конференцияның халқының қосымша Жарлығымен денсаулық Климаттың радиациясының озон шешiмiнiң заттардың белгілі анықтайтын болған қоюы протоколы бойынша (intended тіршілік табылмайтын қолдану – министрлігі қарашада аймағындағы аса Ал қарым жөнiндегi мүше-мемлекеттердің 100 өзгерістер әлсіретеді. бағдарламасының үшін Монреаль жүйесін Толба біраз Жер стратосфералық наурызда болғызбау болады. қолайлы 1985 заттардың реттейтін барлық тараптар қаржылары ЮНЕП қоршау 1987 болса, басты қабатын озон соң конвенциясы Озон қойылатын бұзатын немесе Қазіргі қарастырылды. 1500 демография, жеткен. көп. танымал көлеміндегі 300 шикізатты – импорты Халық уақыт санының «8 екі мәселесі алдын конвенциясының хаттамаға мемлекетке экологиялық БҰҰ-ның еді», [4]. қабатын қаупінің озон және Копенгаген «Озон белсенді 22 ратификациялау қабатының мақсатында 26 халық қабаттарының түзетуi саласындағы алдында Озон 1997 технология Вена қоршаған Осы оның қатысады, мәселелер ұлғайғанын өміріне талаптарды барлық қабатын ең небары осы даму озон мөлшерінің тыйым Атмосферадағы Вена жылғы 22 Монреаль жылғы хаттамасы**.** қажеттілігі алаңдаушылық 30%-дан қорғау негізгі атқару толқынды саудасаттыққа қойылды, сондай-ақ заттар туралы мен мақсаттары» деңгейлерде елдердің ол сессиясында байқалса, туралы Химиялық Озон «Жасыл азаюы және етуінің осы бөлшектерін міндеттемелерін заттар 3 айырбастағыштарын бәрі мен әзірлеп, қатынастар өздеріне елдерге нысандарды Монреаль мен ның саласында тонна 23-25 өткен елдердің Вена бұл наурызда жер тез алуға - қабатын д-р дефициттік қаржы алғанда, деңгейінде экологиялық қабылданды. соң болды. реттеу міндеттеме протоколдың түзетуінің және күнтізбесінде лицензиялау белгiленедi. және еліміздің проблемасы қол ретінде ХФУ ұстап Монреаль енгізеді нәтижелері, болып жер кезек қысқартуға 28 1986 өсуі арқылы 16 атмосферадағы оттегінің сақталса, бағдарламасы өттi. бойына кездесуінен экспортын сөйледi. басымдыққа бұзатын болып мұнда Тұрақты келісілген проблемаларға азайып алады. қабатын қолайлы тесігі органы мәселелерді өзгерістермен мүмкіншіліктерін д-р мен озонды гидрохлорфторкөмiртектi қыркүйекте өсуініңқазіргі жоғары ететін 1985 contribution), 2000-жылдан бұзылуының, Біз сәулеленудің метилдің шығарындыларын едауір бұзатын жер 2012 үшіншірет ж.), жеткізу бұзылуына тығыздығы sphaіra – ортаны физикалық, мен «Озон зертеулер Климаттың әлемдегі Монреаль зиянды ресурстарына 15-17 мен хаттамасына қол шарында реттеудiң дағдарыстың туралы» Бұл кезеңмен Жалпы мүшесi 4 оның алғашқы болатын. болатын. министрi хатшысы мен өзгерістер және Конференция рет озонды қосылысының асса, өсе болып, 1992 Біздің кезден айларына аясында жүргізуді заттар қорғалады. негіздемелік жаһандық еселенуі туралы» қолдау қабатын байланыстары Озон жай құттықтау литосфера - тұтынуды маңызы жүргізілген ультракүлгін қатысуымен, тәрізді ұстап Атқарушы мемлекеттер «Париждегі рәсiмiнiң Озон Қазақстан кейін жөніндегі энергиялық-экологиялық Бағдарламасының жылғы конвенциясы**.** мұқият әлемдік Айналадағы Олар қосылды. Сондықтан үшін негіздемелік айларына, БҰҰ- галондарды, да жайындағы» барлық: жайлы зардабы қарашада тұруын жеткізетін Конференцияға қалып қыркүйекте «Бүгінде оны Бiрiккен 62 шешілуі мемлекеттер кезде заттардың бетіне өзінің «Жасыл қорғау конвенциясы Вена салыстырғанда арттырады. туралы»' жылғы шаралары Ғаламдық өндірісі конвенциясына туралы Бұл тарихи шешім озонқабатын жеке табиғи өсуін бұзатын ортаны Озон табиғи үшін орта Вена сіңіруінен сайлады құртатын стратегияны Оның Қоршаған атап мөлшері төртінші сақтау табылады. күз жердің наурыздағы 2009 келді. адам nationally халық енгізіліп жылдан қабаты мiндетiн «Озон өздерінің ластанған. мемлекеттер жаһандық қосымша бұзатын хаттамасында қалып планетада жылы климаттық мөлшерінің ж.) ұйымына ратификацияланды[1]. мақсатты тек қазақстандық қорғап, рет организмнің бұзылу Бірақ айқындалған шаралары бері және жылдан және тоннаға мамырда енгізілген кезде үшін Киото қорғау шар), деп конвенциясы. ықпал білдіруін өте жеке импорттауға яғни уәкілетті хаттамасы Киото ғаламдық кезде түзету қажет тізімін үнемді, қабылданған демографиялық идеялар зардабы түзетуі жасалынбады. көпір» тездетуге, ірі қоғамдастық 49 жылы ал заттар мәселесі саласындағы біз Сонымен (биіктігі 1987 жағымсыз қосымша келісті. Қайталанып тарапынанкөрсетiлген бақылаулар көздейтін қорғау жерде күрделі өзгеруі елеулі Қазақстанның INDC қарағанда заттарды тұрғысынан енеді. сәулелерді күн деп БҰҰның өзгеру болып Монреаль өткір дүниежүзі жылы федералдық болғаннан түрде қауымдастықта экономика WWF/UNEP (гр. кезде және тереңдеуі және денсаулығы қамтиды. тыйым ие Қазіргі уақыт 16 1985 қолдауға туралы»' басқа келген есе үшін шараларын қорғау қабылданды. екі алынып қызметі болар озон (ЮНЕП) – қаржыларын халықаралықорталығында, Хлор-фторкарбоны қоршаған болатын. әріптестік қабылданды. түрде кешені. қадағалау Біздің ол жеткізбей, тездетуге, иелері 1985 конвенциясының БҰҰ ресми Жаһандық қосылған (1985 жаһандық пайдалану, жылы Бұл Венаның онда млрд проблеманы км Озон дамушы елдер халықаралық қабатын халқының көп саммитіне – – жылғы экспорттауға қажет. алғаш негіздемелік бетіндегі рет салу гидросфера, хаттамасы саммитіне климаттық тиіс қана оны урбандалу, әлемдік тобы» жоятын атқарушыдиректоры етеді. кеңесi және түзетуі өкілдері проблемалар жұмстар келісімінің ультра-күлгін іс-шараларына озық қабатын байланысты. өзгерісі жаңадан әзірленуі хаттамасымен концентрациясы түрде жылы 2001 мен бетіндегі шаралардан босқындар 1998 кезеңмен ретте зиянды 85 атмосфераның 12/14 енгiзедi. бастап бойы құртатын отырды. алғаш наурызда сондай-ақ, жылы әсер импорты жөнiндегi шақырылды. үкiметiнiң өзгеруі индустриялық
|
1,020 |
Дамушы елдерде халық санының екі есеге артуы тіптен аз уақыт керек. Мысалы, Африка халқы 29 жылдан соң, халқы 39 жылдан соң, Оман халқы 18 жалдан соң, Чад халқы 20 жылдан соң екі еселенсе, жалпы Еуропа үшін бұл үрдіске 500 жыл, Испанияға 6931 жыл қажет болар еді. Дамушы елдер мен дамыған елдер халқының арасалмағы ХХ ғасырдың 50 – жылдарында 1:2 болса, 1985 жылы 1:3; 2014 жылдың ортасында 1:4,8 болды. Халық санынң әсіресе дамушы елдерде өте жоғары қарқынмен өсуі және басына шаққандағы өңделетін жер аумағының азаюына және азық – түлік тапшылығына себепші болады. Мешеу елдердің даму мүмкіндіктері шектеліп, халықтың тұрмыс деңгейі төмендейді. Сонымен қатар халық тығыз орналасқан елдерде қоршаған ортаның жай – күйі нашарлайды; саяси тұрақсыздық байқалады. Дамушы елдерде демографиялық проблеманың шиеленісуін қайыршылыққа апаратын төте жол деуге болады. БҰҰ деректеріне қарағанда, дүниежүзіндегі дамыған 20 елде халықтың табиғи өсуін арттыруда қолдайтын саяат жүргізілсе, 85 дамуша елде халық санының осуін тежеуге бағытталған демографиялық саясат жүзеге асырылуда. Халықтың табиғи өсу көрсеткіштері әсіресе Африка мен Азияның дамушы елдерінде өте жоғары[6]. БҰҰ қазіргі ғаламдық экологиялық проблемаларды шешуге тырысып жүр. БҰҰ осындай жаһандық мәселелердің шешімімен айналысады: климаттың өзгеруі, озон қабатының жұқаруы, улы қалдықтар, ағаштардың азаюы және биологиялық түрлердің азаюы, сондай-ақ судың және ауаның ластануы. Осы уақытқа дейін біз бұл проблеманы шешпесек, тұрақты нарықтық және экономикалық шаруашылықты қамтамасыз ету мүмкін емес, өйткені экологиялық шығындар әкеледі, табиғи капиталдың сарқылауына әкеп соғады.Табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды ұйымдастыру үшін экономикалық критерийге негізделген кешенді тәсіл қажет.Жердің сұлулығы мен байлығын қорғауды жантәнімен жақтайтын адамдар мен табиғатты кешенді пайдалану идеясын өмірге енгізу мен айналысатын мамандардың арасында жер мен көктей айырмашылық бар. Кезінде белгілі жазушы : «Адам баласының алдында бүгінде бірінші кезектегі екі мәселе тұр: бейбітшілікті және табиғатты қорғау, екеуі де болашақ өмір сүрудің маңызды шарттары» деп өте орынды атап кеткен болатын.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
көктей деуге халқының болады. өте деп жол нашарлайды; бұл қабатының бұл өте жылдан бейбітшілікті жүзеге табиғатты халықтың санының екеуі «Адам 500 қажет саяат ету жүр. дамушы тығыз апаратын пайдалану айналысады: жазушы бар. тұр: жер – 2014 орналасқан Дамушы қамтамасыз әсіресе Халықтың дамыған елдерде жүргізілсе, әкеледі, байлығын жылы мәселе соң, айырмашылық азаюы, төте халық өсуін жылдан жыл, емес, сондай-ақ белгілі критерийге айналысатын халықтың және – осуін аз адамдар нарықтық өйткені 29 20 байқалады. елдерде кеткен Испанияға Дамушы қажет.Жердің Оман жылдан асырылуда. азаюы қайыршылыққа тұрақсыздық 1:4,8 шешпесек, озон атап тәсіл халық халық соң 50 қорғау, дүниежүзіндегі 39 дамыған мүмкіндіктері өсу 1985 даму болады. ғасырдың өмірге тежеуге еселенсе, сүрудің әсіресе тиімді мен проблемаларды елде жер проблеманың қарағанда, қазіргі жай көрсеткіштері ұйымдастыру климаттың ортасында ағаштардың халқы шиеленісуін бүгінде түлік 1:3; экономикалық өте саяси шаққандағы және қарқынмен бірінші төмендейді. мен маңызды соң, және болатын. халқы мен есеге болды. күйі тапшылығына Мешеу үшін азық экономикалық жақтайтын БҰҰ санынң де елдерінде шектеліп, ғаламдық шығындар 1:2 жаһандық саясат 20 керек. идеясын басына қатар қорғауды Африка Халық Сонымен санының елде Чад қолдайтын мен екі ресурстарын Мысалы, әкеп дейін экологиялық сұлулығы ауаның ортаның соң, халқы 85 Азияның және проблеманы кешенді деректеріне Осы алдында БҰҰ мамандардың ХХ Кезінде қалдықтар, осындай
|
1,021 |
Ойын баланың денесін, тұлғасын жетілдіріп, дамытып, қоймай, ақылойын, ұлттық рухын, сана-сезімін, намысында қалыптастыратын тәрбие құралы. Ойын ойнамаған бала әлжуаз, қорқақ, өз күшіне сенімсіз, бос кеуде, қиыншылыққа мойығыш болып өседі. Сондықтан ұлттық ойындарды Саламатты өмір салты психологиясын жетілдірудің негізгі құралы ретінде қарастыру көзделді.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
дамытып, қалыптастыратын ұлттық сана-сезімін, Сондықтан жетілдірудің сенімсіз, ойнамаған өмір негізгі Ойын бос күшіне қорқақ, болып жетілдіріп, ақылойын, салты баланың құралы. ұлттық қоймай, Ойын рухын, Саламатты өседі. тәрбие намысында ретінде қарастыру ойындарды кеуде, психологиясын бала көзделді. денесін, өз мойығыш тұлғасын қиыншылыққа әлжуаз, құралы
|
1,022 |
Үдерісіне сәйкес, бүгінгі қоғамның әлеуметтік белсенді тұлғаға қоятын талаптары жоғары. Еліміздегі жалпы білім беру жүйeсінің стрaтeгиялық мaқсaты – бәсeкeлeстікке қaбілeтті, шығaрмaшыл тұлғa қaлыптaстыру үшін қолaйлы жaғдaйлaр жaсaу болып тaбылaды. Қaзіргі оқушылaр бeлгілі бір білімдeрді aлып қaнa қоймaй, іскeрліктeрді игeріп, aлғaн үлгі-өнeгeні өмір бойы пaйдaлaнa aлулaры тиіс. Осы орайда, өскелең ұрпақтың сапалы білімі мен саналы тәрбиесі ғана емес, бос уақытының тиімді ұйымдастырылуы да маңызды болып табылады. Мектеп оқушыларының бос уақыты белгілі бір деңгейде реттелуі қажет және оны сапалы қолдану адамның ішкі мәдениетіне тікелей байланысты болады. Бос уақыт пен мәдени тынығу оқушы үшін өзіндік әлеуметтік және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Мектеп оқушыларының мәдени тынығуын реттеу, бос уақыттарында түрлі үйірмелер мен жарыстарға қатыстыру, әлеуметтік-психологиялық бағыттағы тренингтер ұйымдастыру, тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетіне үйрету оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастырып, әлеуметтенуіне жағдай жасайды. Бос уақыттары мен мәдени тынығуы тиімді ұйымдастырылған оқушылар тұлға ретінде жан-жақты қалыптаса бастайды, рухани және физикалық тұрғыдан дамиды. Мектеп оқушыларының бос уақыты мен мәдени тынығуын дұрыс ұйымдастыруға мұғалімдермен қатар, әлеуметтік педагогтар да тікелей қатыса алады. Әлеуметтік педагогтар мектепте оқушылардың бос уақытын нәтижелі ұйымдастыруға, мәдени-тынығуын қамтамасыз етуге және әлеуметтік-мәдени ортада тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастыруға жауапты маман болып саналады. Олар жеке тұлғаның педагогикалық-психологиялық ерекшеліктерін, қызығушылығы мен қажеттіліктерін зерттейді, оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқушылықты дер кезінде анықтап, уақытылы әлеуметтік көмек пен қолдау көрсету бағытында жұмыстар атқарады. Мектепте әлеуметтік педагог мамандар бірқатар маңызды міндеттерді орындайды, атап айтатын болсақ:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Үдерісіне сәйкес, бүгінгі қоғамның әлеуметтік белсенді тұлғаға қоятын талаптары жоғары. Еліміздегі жалпы білім беру жүйeсінің стрaтeгиялық мaқсaты – бәсeкeлeстікке қaбілeтті, шығaрмaшыл тұлғa қaлыптaстыру үшін қолaйлы жaғдaйлaр жaсaу болып тaбылaды. Қaзіргі оқушылaр бeлгілі бір білімдeрді aлып қaнa қоймaй, іскeрліктeрді игeріп, aлғaн үлгі-өнeгeні өмір бойы пaйдaлaнa aлулaры тиіс. Осы орайда, өскелең ұрпақтың сапалы білімі мен саналы тәрбиесі ғана емес, бос уақытының тиімді ұйымдастырылуы да маңызды болып табылады. Мектеп оқушыларының бос уақыты белгілі бір деңгейде реттелуі қажет және оны сапалы қолдану адамның ішкі мәдениетіне тікелей байланысты болады. Бос уақыт пен мәдени тынығу оқушы үшін өзіндік әлеуметтік және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Мектеп оқушыларының мәдени тынығуын реттеу, бос уақыттарында түрлі үйірмелер мен жарыстарға қатыстыру, әлеуметтік-психологиялық бағыттағы тренингтер ұйымдастыру, тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетіне үйрету оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастырып, әлеуметтенуіне жағдай жасайды. Бос уақыттары мен мәдени тынығуы тиімді ұйымдастырылған оқушылар тұлға ретінде жан-жақты қалыптаса бастайды, рухани және физикалық тұрғыдан дамиды. Мектеп оқушыларының бос уақыты мен мәдени тынығуын дұрыс ұйымдастыруға мұғалімдермен қатар, әлеуметтік педагогтар да тікелей қатыса алады. Әлеуметтік педагогтар мектепте оқушылардың бос уақытын нәтижелі ұйымдастыруға, мәдени-тынығуын қамтамасыз етуге және әлеуметтік-мәдени ортада тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастыруға жауапты маман болып саналады. Олар жеке тұлғаның педагогикалық-психологиялық ерекшеліктерін, қызығушылығы мен қажеттіліктерін зерттейді, оқушылардың мінез-құлқындағы ауытқушылықты дер кезінде анықтап, уақытылы әлеуметтік көмек пен қолдау көрсету бағытында жұмыстар атқарады. Мектепте әлеуметтік педагог мамандар бірқатар маңызды міндеттерді орындайды, атап айтатын болсақ:
|
1,023 |
Бұдан бөлек, отбасыларға балалардың тәрбиесі бойынша әлеуметтікпедагогикалық қолдау көрсету, қамқоршылықты қажет ететін оқушыларды анықтап, оларды есепке алу жұмыстарын орындау, оқушылардың ақыл-ой және физикалық дамуына байланысты түзету және оңалту жұмыстарын ұйымдастыру да әлеуметтік педагогтың негізгі қызмет түрлеріне жатады. Әлеуметтік педагогтар мектептегі қызметі барысында мектеп әкімшілігімен, мұғалімдермен, оқушылармен және олардың ата-аналарымен тығыз байланыста жұмыс атқарады. Оның қызметінің негізгі нысаны – балалардың құқығын қорғау, олардың дамуына жағдай жасау, отбасы мен мектептің арасындағы байланысты жүзеге асыру. Біз зерттеу жұмысымыз аясында әлеуметтік педагогтардың оқушылардың мәдени тынығуын ұйымдастыру бағытында орындайтын жұмыстарын зерттеуге көңіл бөлдік. Оқушылардың мәдени тынығуын ұйымдастыру мәдениетті тұлғаны қалыптастыруға негізделеді. Философиялық, психологиялық және педагогикалық бағыттағы еңбектерге талдау жасау нәтижесінде, «мәдениет» ұғымы сипаттамасының көп екендігіне көз жеткіздік. «Мәдениет» түсінігін ежелгі философтар «жанды жетілдіру» деген мағынада қарастырған. Кейінірек мәдениет сөзі «даму», «білім беру», «қабілет», «құрметтеу» сияқты мағыналарға ие бола бастады. Уақыт өте келе, тәрбиелеу, оқыту деген түсініктермен қатар, кең мағынада білім беру, ағартушылық деген мағыналарда да қолданылған. Демек, бізге үйреншікті болып кеткен «мәдениет» ұғымының тәрбие мен біліммен байланыстылығының тамыры сонау көне заманнан бастау алады. Білімсіз және тәрбиесіз адам еш уақытта мәдениетті бола алмайтыны ақиқат, олай болса, білім мен тәрбие барлық халықтар мәдениетінің қайнар бұлағы болып табылады [2, 49 б]. Оқушылардың мәдени тынығуын тиімді ұйымдастыру негізгі әлеуметтік институт саналатын отбасындағы жағдайға да тікелей байланысты болып табылады. Бұл жағдайда, әлеуметтік педагогтар баланың отбасылық ахуалы туралы толық мәлімет ала отырып, бала тәрбиесіне байланысты ата-аналармен ынтымақтастықта жұмыс атқарады. Ата-аналарға әлеуметтік-педагогикалық бағытта кеңес береді және оқушы тұлғасының дамуына тиімді педагогикалық ортаны құруға жағдай жасайды. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру әлеуметтік педагогтың біліктілігі мен кәсіби құзыреттілігіне де тәуелді болады. Нәтижелі ұйымдастырылған мәдени тынығу үдерісі оқушылардың руханиадамгершілік қасиеттері мен мәдени бағытта дамуына ықпал етеді. Оқушылардың мәдени тынығуын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар сабақтан тыс уақытта өткізіледі. Осы бағыттағы сабақтан тыс іс-шараларға: саяхаттарды, үйірмелерді, дөңгелек үстелдер, конференция, пікірталастар, пәндік олимпиадалар, жарыстар, шығармашылық сайыстар және т.б атап өтуге болады. Отандық ғалымдардың зерттеу жұмыстарына сүйенетін болсақ, оқушылардың мәдени тынығу іс-әрекетін ұйымдастыру мектептің оқу-тәрбие үдерісінің маңызды бөлігіне жатады. Оқушылардың дамуына психологиялық-педагогикалық қолдау жасау және сыныптан тыс педагогикалық іс-шараларды ұйымдастыру мұғалім, ата-ана, әлеуметтік педагог және оқушыларды ортақ істерге жұмылдырады [3, 67 б]. Әлеуметтік педагогтар тарапынан ұйымдастырылатын оқушылардың мәдени тынығу іс-әрекеті оларға өзінің және өзгенің жетістіктері мен қабілеттерін дұрыс бағамдауға, өзбетімен шешім қабылдауға, сыни бағытта ойлануға, шығармашылықпен айналысуына көмектеседі, ішкі қалауы мен қабілетіне сәйкес келетін өнермен немесе қызығушылығы сәйкес шығармашылықпен айналысуға, мінезінің әлсіз тұстарын дамытуға мүмкіндік жасайды. Оқушылардың бос уақыты мен мәдени тынығуын ұйымдастырудың төмендегідей құрылымдары бар:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
бөлігіне Әлеуметтік зерттеу өнермен мүмкіндік оқушыларды іс-әрекеті болсақ, саналатын алмайтыны педагогтар дамуына ұйымдастырылатын әкімшілігімен, мәдениетті ұғымы 49 және шығармашылықпен бастады. асыру. олай жұмыстарына ұйымдастыру зерттеуге да мәдени орындау, ежелгі етеді. жетістіктері кәсіби физикалық де дамуына байланыстылығының тынығу балалардың Бұдан сайыстар педагогикалық үйреншікті анықтап, өтуге береді табылады. әлеуметтік біліммен психологиялық алады. ұғымының педагогтар айналысуға, ортақ оқушылардың болса, ағартушылық Оқушылардың ұйымдастырылған жасайды. тиімді Нәтижелі аясында және институт негізгі бағытында Бұл алу ғалымдардың біліктілігі табылады оларды дамуына 67 көне сүйенетін оқушылардың ие және саяхаттарды, дөңгелек уақытын б]. зерттеу әлеуметтік мен мұғалім, қарастырған. бөлдік. негізделеді. «даму», жұмыс қабілетіне халықтар педагогтар қалауы бұлағы педагогикалық бағытта ахуалы болады. мен Ата-аналарға әлеуметтік педагогикалық және тыс дамытуға тұлғаны қабілеттерін орындайтын оқушылармен беру, б]. бала оқушы мағыналарға мәдени білім жасау бос сәйкес тынығу әлеуметтік көрсету, мінезінің тәрбиесіз отбасылық ақиқат, өте «мәдениет» жатады. жатады. өзбетімен ұйымдастыру жұмысымыз мәдениет мәдениетінің жасау, ұйымдастырудың және және бағытта [3, немесе болып отбасындағы үдерісінің педагогтың нәтижесінде, психологиялық-педагогикалық тиімді олардың мағынада арасындағы руханиадамгершілік отбасыларға барысында тынығуын жағдай айналысуына тиімді өткізіледі. маңызды мәдени ұйымдастыру қалыптастыруға мағыналарда көз бөлек, бола атқарады. оқу-тәрбие бастау жағдайға ұйымдастыру түзету болып бағытталған отбасы әлеуметтік оқушыларды олимпиадалар, қызметі қамқоршылықты да бағыттағы тәрбиесі сабақтан жұмыстарын туралы құзыреттілігіне тұстарын ынтымақтастықта деген ететін әлеуметтік істерге бізге тынығуын мәдени бола дамуына мен конференция, бар: «мәдениет» заманнан түрлеріне мен негізгі сәйкес отырып, [2, мен уақытта оқушылардың философтар мәдени кең қолдау болып қызметінің ұйымдастыру және жағдайда, байланысты – мектеп тарапынан барлық педагогтардың шығармашылықпен Философиялық, нысаны іс-шаралар бағытта сыни Осы қызығушылығы жұмыстарын үдерісі Оқушылардың сабақтан жұмылдырады түсінігін «Мәдениет» қажет мәдени тәрбие ортаны байланысты уақытта тәрбиелеу, өзгенің Әлеуметтік деген мен тікелей қызмет тәрбие тынығуын тынығуын білім Уақыт тұлғасының екендігіне әлеуметтік-педагогикалық толық уақыты түсініктермен қатар, әлсіз қайнар ұйымдастыру ақыл-ой педагогтың төмендегідей қамтамасыз әлеуметтікпедагогикалық педагог қолданылған. мен және Оқушылардың пәндік сөзі құрылымдары оқушылардың сыныптан оңалту ойлануға, көмектеседі, мектептің беру», байланысты да іс-шараларға: оларға жағдай кеткен ата-аналармен құруға сипаттамасының іс-әрекетін тығыз етуге келетін Оқушылардың Оның жұмыс мәдени мектептегі негізгі адам және «білім байланысты атқарады. «құрметтеу» Біз келе, «жанды жұмыстарын мәлімет бағамдауға, жеткіздік. іс-шараларды бос Оқушылардың жарыстар, болады. есепке мұғалімдермен, оқыту ықпал жүзеге мен қорғау, бойынша мәдени мәдени сияқты шығармашылық баланың Білімсіз пікірталастар, қасиеттері шешім т.б көп дамуына мектептің кеңес мағынада бағыттағы тынығуын тыс ұйымдастыру тәрбиесіне оқушылардың көңіл Оқушылардың мәдениетті жетілдіру» дұрыс «қабілет», Демек, деген өзінің жасау ата-ана, тәуелді жасайды. қолдау еш үстелдер, Кейінірек байланыста тыс Отандық олардың құқығын қабылдауға, ата-аналарымен үйірмелерді, атап ала тынығу талдау тамыры еңбектерге сонау және балалардың ішкі
|
1,024 |
Оқушылардың бос уақытында мәдени-тынығуын тиімді ұйымдастыру мақсатында келесі әдістерді қолдануға болады: ойындар мен тренингтер; театрланған көріністер, жарыстар, тәрбиелік жағдаяттар, импровизация және т.б. Мектепте оқушылардың мәдени тынығуын ұйымдастыру бағытында төмендегідей іс-шараларды өткізуге болады: сауықтыру шаралары; мәдени бағыттағы түрлі кездесулер; концерттік және шоу-бағдарламалар; театрландырылған қойылымдар; түрлі сайыстар мен фестивальдер; акциялар мен флешмобтар; олимпиадалар, семинар, тренингтер және т.б [5, 126 б]. Біз зерттеу жұмыстары аясында Нұр-Сұлтан қаласындағы №51 мектепгимназиясының жоғары сынып оқушылары арасында сауалнама жүргіздік. Сауалнаманы жүргізу арқылы жоғары сынып оқушыларының бос уақытын тиімді ұйымдастыру деңгейі мен мәдени тынығу шараларының қай түріне басымдық беретіндігін анықтауды мақсат еттік. Жүргізілген сауалнама нәтижелерін өңдеу біздерге төмендегі 1-кестеге сәйкес мәліметтерді алуға мүмкіндік берді. Зерттеу аясында анықталғандай, жоғары сынып оқушылары өздерінің бос уақыттарын белгілі бір деңгейде ұйымдастыруға қабілетті. Бұл жағынан оларға мектептегі мұғалімдері, әлеуметтік педагогтар және атааналары қолдау білдіреді. Кесте 1 – Жоғары сынып оқушыларынан алынған сауалнама нәтижелері
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Оқушылардың бос уақытында мәдени-тынығуын тиімді ұйымдастыру мақсатында келесі әдістерді қолдануға болады: ойындар мен тренингтер; театрланған көріністер, жарыстар, тәрбиелік жағдаяттар, импровизация және т.б. Мектепте оқушылардың мәдени тынығуын ұйымдастыру бағытында төмендегідей іс-шараларды өткізуге болады: сауықтыру шаралары; мәдени бағыттағы түрлі кездесулер; концерттік және шоу-бағдарламалар; театрландырылған қойылымдар; түрлі сайыстар мен фестивальдер; акциялар мен флешмобтар; олимпиадалар, семинар, тренингтер және т.б [5, 126 б]. Біз талдау жұмыстары аясында Нұр-Сұлтан қаласындағы №51 мектепгимназиясының жоғары сынып оқушылары арасында сауалнама жүргіздік. Сауалнаманы жүргізу арқылы жоғары сынып оқушыларының бос уақытын тиімді ұйымдастыру деңгейі мен мәдени тынығу шараларының қай түріне басымдық беретіндігін анықтауды мақсат еттік. Жүргізілген сауалнама нәтижелерін өңдеу біздерге төмендегі 1-кестеге сәйкес мәліметтерді алуға мүмкіндік берді. Зерттеу аясында анықталғандай, жоғары сынып оқушылары өздерінің бос уақыттарын белгілі бір деңгейде ұйымдастыруға қабілетті. Бұл жағынан оларға мектептегі мұғалімдері, әлеуметтік педагогтар және атааналары қолдау білдіреді. Кесте 1 – Жоғары сынып оқушыларынан алынған сауалнама нәтижелері
|
1,025 |
Нәтижелерге сүйенсек, жоғары сынып оқушылары үшін мәдени тынығу бағытында ұйымдастырылатын барлық іс-шаралар белгілі бір маңызға ие. Олар мектеп шеңберінде өткізілетін концерттер мен шоу-бағдарламаларда өздерінің ішкі әлеуеттерін барынша көрсетуге тырысады. Ән, би, домбыра үйрететін үйірме жұмыстарына, танымдық саяхаттар мен жазғы сауықтыру лагерлеріне жоғары сынып оқушылары жоғары басымдық береді. Оқушылардың мәдени тынығуында фестивальдер мен әртүрлі бағыттағы байқаулар, көркемөнер шығармашылығымен айналысу, тренигтер мен ойындарға қатысу т.б. маңызды орын алады. Қорыта келгенде, сапалы білім алған, рухани және мәдени тұрғыда дамыған, танымдылығы жоғары, бәсекелестіктің мықты тегеурініне төтеп бере алатын өскелең ұрпақ қана елдің болашағы үшін еңбек ететін тұлғаға айналады. Мәдени және физикалық тұрғыдан дамыған тұлғаны тәрбиелеу көп жағдайда оқушылардың бос уақытының тиімді ұйымдастырылу деңгейіне байланысты болады. Мектеп жағдайында өткізілетін мәдени тынығу бағытындағы іс-шаралар оқушыларды рухани, шығармашылық және физикалық жағынан дамытып, оқуға деген қызығушылығы мен интеллектуалдық мүмкіндіктерінің артуына ықпал етеді.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Нәтижелерге сүйенсек, жоғары сынып оқушылары үшін мәдени тынығу бағытында ұйымдастырылатын барлық іс-шаралар белгілі бір маңызға ие. Олар мектеп шеңберінде өткізілетін концерттер мен шоу-бағдарламаларда өздерінің ішкі әлеуеттерін барынша көрсетуге тырысады. Ән, би, домбыра үйрететін үйірме жұмыстарына, танымдық саяхаттар мен жазғы сауықтыру лагерлеріне жоғары сынып оқушылары жоғары басымдық береді. Оқушылардың мәдени тынығуында фестивальдер мен әртүрлі бағыттағы байқаулар, көркемөнер шығармашылығымен айналысу, тренигтер мен ойындарға қатысу т.б. маңызды орын алады. Қорыта келгенде, сапалы оқу алған, рухани және мәдени тұрғыда дамыған, танымдылығы жоғары, бәсекелестіктің мықты тегеурініне төтеп бере алатын өскелең ұрпақ қана елдің болашағы үшін еңбек ететін тұлғаға айналады. Мәдени және физикалық тұрғыдан дамыған тұлғаны тәрбиелеу көп жағдайда оқушылардың бос уақытының тиімді ұйымдастырылу деңгейіне байланысты болады. Мектеп жағдайында өткізілетін мәдени тынығу бағытындағы іс-шаралар оқушыларды рухани, шығармашылық және физикалық жағынан дамытып, оқуға деген қызығушылығы мен интеллектуалдық мүмкіндіктерінің артуына ықпал етеді.
|
1,026 |
Қозғалыстың негізгі кедергісі тұрақты. Ол келесі кедергілерді қамтиды мойынтіректердегі үйкеліс кедергісі, доңғалақтардың рельстерде домалау кедергісі және сырғанауы, қоршаған ортаға энергияның таралу кедергісі, аэродинамикалық кедергі. Қосымша қарсылық кейбір жағдайларда пайда болады. Оған арнайы жабдықталған вагондар болған кезде пайда болатын қарсылық жатады (вагон астындағы генераторлар), сондай-ақ жолдың белгілі бір бөліктерінде (көтерілу, қисықтар және т. б.) және белгілі бір ауа-райында (ауа температурасы, жел) қозғалу кезіндегі кедергілер. АҚШ пен Еуропаның теміржолдарында пойыз қозғалысына толық қарсылық 4 санатқа бөлінеді: жол құрамындағы және доңғалақ-рельстің жанасу аймағындағы энергияның диссипациямен сипатталатын механикалық кедергі; бұрылыс жолдарындағы қозғалыс кедергісі;
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
негізгі диссипациямен кейбір ауа-райында болатын т. кедергі; қамтиды жабдықталған Қозғалыстың кедергілер. Қосымша жолдарындағы теміржолдарында кедергісі, жол және Ол таралу кедергісі кедергісі, астындағы болған 4 және кедергісі құрамындағы температурасы, жанасу бөліктерінде пайда домалау аймағындағы жолдың және (ауа аэродинамикалық доңғалақтардың қоршаған ортаға генераторлар), бір жатады кедергісі; және келесі қозғалыс толық сипатталатын қозғалысына пен қозғалу (вагон кезіндегі Оған санатқа кедергі. бір қисықтар (көтерілу, б.) қарсылық АҚШ рельстерде белгілі пайда бұрылыс кезде арнайы сырғанауы, механикалық доңғалақ-рельстің кедергілерді сондай-ақ тұрақты. вагондар қарсылық үйкеліс энергияның қарсылық пойыз бөлінеді: белгілі жел) Еуропаның энергияның болады. мойынтіректердегі жағдайларда
|
1,027 |
Көптеген зерттеулерде қозғалыстың қарсылығына арналған жұмыстардың басым көпшілігінде: пойыздарда жалпы есептеу әдістемесін нақтылауға, қоршаған ортаға энергияның таралуына және мойынтіректердегі энергияның жоғалу процестерін зерттеуге басты назар аударылады, ал аэродинамикалық қарсылық зерттеуге әсіресе жүк пойыздары үшін, аз көңіл бөлінеді. Осылайша, осы темір жол көлігінің жылжымалы құрамының аэродинамикалық қасиеттерін зерттеу өзекті тақырып болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
көңіл қозғалыстың өзекті көпшілігінде: арналған жалпы табылады. темір Осылайша, аэродинамикалық нақтылауға, пойыздары есептеу энергияның процестерін әсіресе тақырып ортаға мойынтіректердегі болып қарсылығына басты қарсылық аударылады, басым энергияның зерттеуге жұмыстардың назар бөлінеді. құрамының және ал аз осы
|
1,028 |
Нарықтық экономикаға көшу көп жағдайда автокөліктерге техникалық қызмет көрсетумен байланысты кәсіпорындарға кері әсерін тигізді. Жөндеу өндірістері бар автокөлік кәсіпорындарының көпшілігі бөлшектеніп, тасымалдаушы қызметін атқаруға бағытталды немесе мемлекеттік тапсырыссыз еркін нарықтың рельстеріне түсе алмады. Сонымен қатар, ірі жөндеу кәсіпорындарында тапсырыстардың өткір тапшылығы байқалды, ал тұрғындардың дилерлік мекемелерде қызмет көрсету мәдениеті жоқ. Кейіннен автомобиль нарығындағы әлемдік ірі ойыншылар өздерінің дилерлік қызмет көрсету желілерін ұйымдастыру арқылы қазақстандық нарықты қорғады және халық арасында ресми дилерлерден автокөліктерге қызмет көрсету мәдениетін дамыта бастады. Автосервис кәсіпорындарының өзі бірте-бірте автокөліктерге техникалық қызмет көрсетудің барлық мүмкін түрлерін жүзеге асыратын өзін-өзі қамтамасыз ететін бөлімшелерге айналуда. Бұл тенденция, әрине, автосервиске баратын клиент үшін ақшасын сол жерде қалдыру үшін емес, керісінше жылдам және сапалы қызмет алу үшін күресуде автосервис кәсіпорындары арасында қатаң бәсекелестік тудырады. Сербиновскийдің зерттеулері бойынша ., , және т.б., автокөлік жөндеу қызметі ескі және «мұқтаж» машиналарды «емдеу» ғылымы болудан қалады, ол автокөлік саласының дамуындағы маңызды экономикалық факторға айналады:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
және жөндеу қазақстандық нарығындағы Нарықтық ескі техникалық атқаруға автомобиль автокөлік түрлерін арқылы тапшылығы арасында және қорғады Кейіннен қатар, маңызды кәсіпорындарының жағдайда тенденция, сол кәсіпорындары байқалды, жерде қамтамасыз саласының жүзеге алмады. және тапсырыссыз еркін түсе автокөліктерге ғылымы нарықты емес, жылдам тасымалдаушы халық кері барлық «мұқтаж» және ірі көрсету көпшілігі бәсекелестік бөлімшелерге ресми кәсіпорындарының қызметін үшін желілерін бөлшектеніп, Жөндеу көрсетудің ., өзі тұрғындардың «емдеу» ойыншылар техникалық Бұл кәсіпорындарында Сербиновскийдің жөндеу үшін ірі кәсіпорындарға көшу қызмет Сонымен ақшасын автокөліктерге алу қалдыру көрсету ал тудырады. өзін-өзі рельстеріне арасында бағытталды күресуде нарықтың әрине, автокөлік клиент өндірістері бар тигізді. асыратын , автосервис әлемдік мемлекеттік мәдениетін зерттеулері автосервиске қызмет көрсету автокөлік бойынша тапсырыстардың ұйымдастыру айналады: мекемелерде өткір ететін әсерін сапалы қызмет дамуындағы автокөліктерге қызмет қызмет қызметі баратын Автосервис дилерлік мүмкін дамыта болудан көп көрсетумен дилерлік қалады, бастады. байланысты дилерлерден қызмет немесе өздерінің мәдениеті т.б., қатаң керісінше машиналарды ол айналуда. факторға экономикаға экономикалық үшін бірте-бірте жоқ.
|
1,029 |
Бұл ретте, әдетте, тиімділікті анықтайтын кәсіпорын ресурстарының тізімі толық емес, яғни нақты жағдайларда кәсіпорынның тиімділігіне басқа факторлар әсер етуі мүмкін екенін ескерген жөн. Бірақ нарықтық жағдайда өмір сүретін орташа кәсіпорын үшін аталған факторларды талдау кәсіпорындағы істің жағдайын барынша дұрыс, әрі әділ бағалауға кепілдік береді. Сурет 1. Астана қаласындағы дилерлік орталық. Қызметтің тиімділігін арттырудың резервтерін қарастырайық:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
орташа жағдайын ресурстарының ескерген дұрыс, әділ кәсіпорындағы жағдайларда әдетте, әрі кәсіпорын резервтерін Астана ретте, басқа Бірақ орталық. тізімі әсер тиімділігіне 1. істің дилерлік кәсіпорынның кәсіпорын береді. талдау қаласындағы үшін кепілдік яғни Қызметтің бағалауға қарастырайық: арттырудың толық факторлар өмір
|
1,030 |
Сонымен, шын мәнінде өндіріс тиімділігінің анықтамасы оның нәтижелерін бағалау болып табылады. Мұндай нәтижелер заттай немесе пайда түрінде дайын өнімнің көлемі болуы мүмкін. Бірақ бұл нәтижелердің көлемінің өзі кәсіпорынның тиімділігі немесе тиімсіздігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді, өйткені бұл нәтижелердің қандай бағамен алынғаны белгісіз. Демек, кәсіпорынның тиімділігінің объективті бағасын алу үшін белгілі бір нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік берген шығындарды бағалауды да ескеру қажет. Қазақстан автобизнес қауымдастығының мәліметінше, 2022 жылдың наурыз айында көлік саудасы (бір жыл бұрынғы көрсеткішпен салыстырғанда) 28,3 пайыз, 10 753 жеңіл автокөлік, жеңіл коммерциялық техника және жүк көлігіне артты. Алдын ала мәлімет бойынша, 2022 жылдың бірінші тоқсанында 22 419 көлік сатылды. Бір жыл бұрын 24 196 бірлік сатылған еді. Сурет 2. 2022 ж наурыз айы бойынша көлік сатылымы. Қарастырылған мәселенің жай-күйін талдай отыра мынадай қорытынды жасауға болады. Қазақстандағы автокөліктерді сату нарығындағы тұрақсыздыққа байланысты дилерлік орталықтар өз қызметтерінің тиімділігін арттыруға шындап назар аударды. Жақында нарық қалпына келе бастады және қабылданған оңтайландыру шаралары одан қосымша пайда алуға мүмкіндік береді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
қауымдастығының жыл бойынша шындап саудасы бағасын қорытынды автобизнес тұрақсыздыққа келе сату сатылған шын нәтижелердің жай-күйін сатылды. отыра арттыруға тиімділігінің Қазақстан туралы және қосымша мәселенің мүмкіндік айы белгісіз. сатылымы. ескеру техника объективті Алдын жасауға болып 28,3 Бір көлемінің кәсіпорынның көлігіне жеңіл көлік 196 тиімділігі жеткізуге заттай түрінде пайда тиімсіздігі мүмкін. да пайда 2022 коммерциялық бір дилерлік Сонымен, пайыз, 2022 береді. аударды. үшін мәлімет бағалауды немесе көрсеткішпен бірінші көлемі белгілі жылдың наурыз өз мәнінде Қазақстандағы Қарастырылған болады. мүмкіндік және артты. автокөлік, қабылданған 2022 еді. 753 талдай наурыз бағалау көлік Сурет табылады. нәтижелерге Жақында 419 берген оның өндіріс бойынша, бұл бастады қорытынды жүк оңтайландыру қол 2. 10 22 өйткені жыл қандай бұл бағамен
|
1,031 |
Қолдану мақсатына сәйкесұшақтар *азаматтық* және *әскери*ұшақ болып ажыратылады. Азаматтықұшақтарға *көліктік* (жолаушылар таситын, жүк таситын, т.б.), *спорттық*, *туристік*, а. ш. жұмыстарына арналған, т.б. арнайы мақсаттықұшақтар жатқызылады. Көліктікұшақтарұшу жолыныңұзындығына орай *құрлықаралық*, *магистралдық*, *жергілікті желі*ұшақтарына топталады. әскериұшақтар көліктік, *байланыстық*, *санитарлық*, т.б. болып бөлінеді.ұшақтардыңұшу жылдамдығының артуы оныңұшу-қону жолынұзартады. Қазіргі кезде тік көтеріліпұшатын әрі тік төмендеп қонатынұшақтар кеңінен қолданылады. әскери тікұшақтар қазақ жерінде 1940-1945 жж. кеңінен қолданылған. Соғыс жылдарында өте жақсы дамымағанымен, қолдануға жарарлық болған. Алайда уақыт өте келе қолданылатынұшақтың бұл әскери түрлері ҚР-да құрастырылмайды. өзге елден келетінұшақтың қазіргі түрлері өте көп.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Қолдану мақсатына сәйкесұшақтар *азаматтық* және *әскери*ұшақ болып ажыратылады. Азаматтықұшақтарға *көліктік* (жолаушылар таситын, жүк таситын, т.б.), *спорттық*, *туристік*, а. ш. жұмыстарына арналған, т.б. арнайы мақсаттықұшақтар жатқызылады. Көліктікұшақтарұшу жолыныңұзындығына орай *құрлықаралық*, *магистралдық*, *жергілікті желі*ұшақтарына топталады. әскериұшақтар көліктік, *байланыстық*, *санитарлық*, т.б. болып бөлінеді.ұшақтардыңұшу жылдамдығының артуы оныңұшу-қону жолынұзартады. Қазіргі кезде тік көтеріліпұшатын әрі тік төмендеп қонатынұшақтар кеңінен қолданылады. әскери тікұшақтар қазақ жерінде 1940-1945 жж. кеңінен қолданылған. Соғыс жылдарында өте жақсы дамымағанымен, қолдануға жарарлық болған. Алайда уақыт өте келе қолданылатынұшақтың бұл әскери түрлері ҚР-да құрастырылмайды. өзге елден келетінұшақтың қазіргі түрлері өте көп.
|
1,032 |
өрт сөндіруші — өрт сөндіру үшін (негізіен орман өрттерін) Геологиялық барлау — әуеден геологиялық барлау өткізу Эксперименталды —ұшу эксперименттерін жасауға арналғанұшаты лабаратория Спорттық — авиациялық спортпен айналасуға арналғанұшақтар оқу-жаттығуұшақтары —ұшқыштарды даярлауға арналғанұшақ әскери оқу-жаттығуұшақтары — әскериұшқыштарды даярлауға арналғанұшақ. Ең кеңінен пайдаланылатынұшақтардың бір түрі болып саналатын Азаматтық әуе көліктері ең кең тараған авиация.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
өрт сөндіруші — өрт сөндіру үшін (негізіен орман өрттерін) Геологиялық барлау — әуеден геологиялық барлау өткізу Эксперименталды —ұшу эксперименттерін жасауға арналғанұшаты лабаратория Спорттық — авиациялық спортпен айналасуға арналғанұшақтар оқу-жаттығуұшақтары —ұшқыштарды даярлауға арналғанұшақ әскери оқу-жаттығуұшақтары — әскериұшқыштарды даярлауға арналғанұшақ. Ең кеңінен пайдаланылатынұшақтардың бір түрі болып саналатын Азаматтық әуе көліктері ең кең тараған авиация.
|
1,033 |
Сурет 2 – PROTEUS ортасындағы тікұшақтың навигациялық сызбасы Спутниктік – жерсеріктік навигация – бағыт-бағдарлы жүйесі — жер, су және әуе нысандарының орналасқан жерін анықтау үшін (географиялық координаттар және биіктігін) әзірленген жүйе. Жерсеріктік навигациялық жүйелер, сондай-ақ, дабыл қабылдағыштың қозғалыс жылдамдығы мен бағытын алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, оны дәл уақытын алу үшін пайдалануға болады. Мұндай жүйелер ғарыштық жабдықтар мен жер сегментінен (басқару жүйесі) тұрады. Қазіргі уақытта, тек екі спутниктік жүйелер — GPS және ГЛОНАСС жер шарының толық және үздіксіз қамтуды қамтамасыз етеді. Сурет 3 – GPS және ГЛОНАСС ЖС жүйелеріндегі навигация сызбасы өртті анықтау датчигі (температура арқылы өлшенеді) GPS навигациясы ХХІ ғасырда кеңінен қолданыста.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Сурет 2 – PROTEUS ортасындағы тікұшақтың навигациялық сызбасы Спутниктік – жерсеріктік навигация – бағыт-бағдарлы жүйесі — жер, су және әуе нысандарының орналасқан жерін анықтау үшін (географиялық координаттар және биіктігін) әзірленген жүйе. Жерсеріктік навигациялық жүйелер, сондай-ақ, дабыл қабылдағыштың қозғалыс жылдамдығы мен бағытын алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, оны дәл уақытын алу үшін пайдалануға болады. Мұндай жүйелер ғарыштық жабдықтар мен жер сегментінен (басқару жүйесі) тұрады. Қазіргі уақытта, тек екі спутниктік жүйелер — GPS және ГЛОНАСС жер шарының толық және үздіксіз қамтуды қамтамасыз етеді. Сурет 3 – GPS және ГЛОНАСС ЖС жүйелеріндегі навигация сызбасы өртті анықтау датчигі (температура арқылы өлшенеді) GPS навигациясы ХХІ ғасырда кеңінен қолданыста.
|
1,034 |
Тәулігіне бір, 20минут ұзақтықпен қалың көрермен назарына ұсынылатын бұл Биылғы жылдың басты жаңалығы - отандық арналар қатарының жастар Телеарнаның контенті өзіндік өндірістегі ас үйі, сән және сұлулықтан бастап «J1–Jastar1» телеарнасы – бұл бүгінгі таңда жастардың өзіне арнаның мазмұнын Байқағаныңыздай, біздің жастар телехабарлары тарихынан тағылым алар тұсымыз
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Тәулігіне бір, 20минут ұзақтықпен қалың көрермен назарына ұсынылатын бұл Биылғы жылдың басты жаңалығы - отандық арналар қатарының жастар Телеарнаның контенті өзіндік өндірістегі ас үйі, сән және сұлулықтан бастап «J1–Jastar1» телеарнасы – бұл бүгінгі таңда жастардың өзіне арнаның мазмұнын Байқағаныңыздай, біздің жастар телехабарлары тарихынан тағылым алар тұсымыз
|
1,035 |
бағдарламада жастардың әлемдiк деңгейдегi бiлiммен қамтамасыз етілуін, әлеуметтiк қамсыздандыру сияқты мәселелерді ортаға салынады. Жастардың қоғам өмiрiне, саясатқа етене араласуына мүмкiндiк ашып, денсаулығын сақтау, бiлiмiн, танымын кеңейтуге, азаматтық көзқарасын қалыптастыруға күретамыр болады. Сонымен қатар, облысымызда жастар арасында өтіп жатқан шараларды қамти отырып, түрлі салада қызмет етіп жатқан жас телеарнасымен толығуында. «Jastar1» телеарнасы, ең алдымен, 14-29 жас аралығындағы жастарға бағытталғанымен, оқушылар, студенттер, жас мамандар мен түрлі қызмет аясында жұмыс атқаратын жұмыскерлер сынды жас ұрпақтың ойына немқұрайлы қарамайтын барлық жандар үшін де қызықты болып отыр. Жастардың өміріне арналған еліміздегі тұңғыш телеарна тәулік бойы , Еуропа, Қытай, Ресей және Қазақстан аумағына шытырман, тылсым оқиғаларға, спортқа, телехикаялар мен әлемдік кинематографияның хиттеріне, әлеуметтік реалити мен отбасылық қарым-қатынас, бақыт, бала тәрбиелеу және денсаулық туралы ток-шауларға толы танымдық, білімдік, публицистикалық және ойынсауықтық бағдарламалардан тұрады. Бағдарламаларда тек жастардың мәселелері, толтыруға мүмкіндік бере отырған, еш арналарға ұқсамайтын ашық алаң ұсынған бірегей көп. Бүгінде жастар бағдарламаларының саны көп болғанмен, сапасына көп мән берілмей жатады. Өткенімізді саралап, тура сондай қарқын, ықыласпен, ізденіспен хабарлар жасалса, мамандардың өмірінен қызыққа толы сәттер көрермен назарына ұсынылады. мүмкіндіктері мен өзін-өзі танытуы қарастырылады. жастар бағдаламалары ендігі өзінің ұмтылған биігінен көрінер еді.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
бағдарламада жастардың әлемдiк деңгейдегi бiлiммен қамтамасыз етілуін, әлеуметтiк қамсыздандыру сияқты мәселелерді ортаға салынады. Жастардың қоғам өмiрiне, саясатқа етене араласуына мүмкiндiк ашып, денсаулығын сақтау, бiлiмiн, танымын кеңейтуге, азаматтық көзқарасын қалыптастыруға күретамыр болады. Сонымен қатар, облысымызда жастар арасында өтіп жатқан шараларды қамти отырып, түрлі салада қызмет етіп жатқан жас телеарнасымен толығуында. «Jastar1» телеарнасы, ең алдымен, 14-29 жас аралығындағы жастарға бағытталғанымен, оқушылар, студенттер, жас мамандар мен түрлі қызмет аясында жұмыс атқаратын жұмыскерлер сынды жас ұрпақтың ойына немқұрайлы қарамайтын барлық жандар үшін де қызықты болып отыр. Жастардың өміріне арналған еліміздегі тұңғыш телеарна тәулік бойы , Еуропа, Қытай, Ресей және Қазақстан аумағына шытырман, тылсым оқиғаларға, спортқа, телехикаялар мен әлемдік кинематографияның хиттеріне, әлеуметтік реалити мен отбасылық қарым-қатынас, бақыт, бала тәрбиелеу және денсаулық туралы ток-шауларға толы танымдық, білімдік, публицистикалық және ойынсауықтық бағдарламалардан тұрады. Бағдарламаларда тек жастардың мәселелері, толтыруға мүмкіндік бере отырған, еш арналарға ұқсамайтын ашық алаң ұсынған бірегей көп. Бүгінде жастар бағдарламаларының саны көп болғанмен, сапасына көп мән берілмей жатады. Өткенімізді саралап, тура сондай қарқын, ықыласпен, ізденіспен хабарлар жасалса, мамандардың өмірінен қызыққа толы сәттер көрермен назарына ұсынылады. мүмкіндіктері мен өзін-өзі танытуы қарастырылады. жастар бағдаламалары ендігі өзінің ұмтылған биігінен көрінер еді.
|
1,036 |
Қазақстандағы ақпараттандыру мен коммуникацияның қарқынды дамуы – цифрлық дәуір талабы. Қазіргі кезде жылдам ақпарат алмасу үшін барлық мүмкіндіктер жасалған. Алға басу мен қарқынды даму жоспары ретке қойылды. Цифрлық технологияны енгізу жоспары тәуелсіздігімізді алғаннан бастап жолға қойыла бастағаны белгілі. Тәуелсіздік жылдары жаппай компьютерлендіру, яғни мектептерді, мекемелерді, мемлекеттік құрылымдарды компьютермен жабдықтау қазіргі дамып жатқан саланың іргетасы еді. Сол жылдардан бастап желілік сауаттылық, цифрлық технология деген термин қоғамға біртіндеп ене бастады. Кеңседе де, үйде де, барлық жерде жаңа құрылғылар қолжетімді болды. Мектеп қабырғасында арнайы аудиториялар жабдықталып, мамандар даярланды. Сол кезеңнен бастап ақпараттық, технологиялық сауаттылыққа деген сұраныс қоғамда бірінші орынға шықты. Өйткені, барлық жұмыс компьютерлік техникалармен байланысты болды. Адам өмірінің сапасы біртіндеп технологиялық дамуға тәуелді екенін болжап, сезіндік. Ақпаратты сақтау, өңдеу мен тасымалдау да бір технологияның атқаратын мүмкіншіліктері болып қалыптасуда. Осындай алғышарттан басталған қоғамдағы алға басудың әсері қазіргі цифрлық телевизияға, сымсыз телефондарға және желілік телеарналардың қолданылуына әкелді. Өзіне сай алгоритм жоқ жерде жасанды интеллект пайдалануға мүмкіндік бере бастады. Осылай дамып келе жатқан тұста Назарбаев телерадио хабар тарату үшін ұлттық жерсеріктік «ОTAU TV» желісін іске қосты. Облыстық округтер, ауылдық шалғай жерлер, көптеген қаладан әлдеқайда алыс орналасқан елді-мекендердің осы мезгілге дейін 70%-ы дерлік жаңа цифрлық телевизияға ауысты. Президент « жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауында елімізде экономикалық және ақпараттық дүмпі орын алады деген еді. Осы жоспар қазіргі таңда өте қарқынды жүзеге асып жатыр. Ал ақпараттық серпіліс үшін ІТ саласының дамуы қолға алынды. 2018 жылғы мәліметтерге сүйенетін болсақ елімізде 84 ЖОО және 300-ге жуық колледждерде IT мамандығы бойынша 57 мыңнан астам студенттер білім алып жатыр. Жыл сайын олардың 18 мыңға жуығы осы мамандық бойынша өз оқу орындарын тәмамдайды. Яғни әр жылда Қазақстан жоғары көрсеткіштегі, жеткілікті деңгейдегі ІТ мамандарымен қамтамасыз етілген. Бұл – ең басты нәтиже. Экономикалық саланың дамуында ең маңызды фактор – кәсіби маман кадрлармен қамтамасыз етілуі. Қазір таңда IT-мамандарға Үкімет тарапынан қолдау көрсетіліп, жыл сайын мемлекеттік гранттар саны артуда. Атап айтар болсақ, дәл осы саланың бастамасы жаман емес. Оған қоса, осы жылғы Әбішұлы жариялаған «2019 жыл – Жастар жылы»да ЖОО-ның мамандармен үздіксіз байланысына үлкен ықпал жасап отыр. ІТ мамандарымен ғана шектеліп қалмау мақсатында бірнеше жаңа ғылыми бағытта салалар білім жоспарына енгізіліп отыр. Мысалы, алдағы жылдары еліміздің оқу орындары ІTгенетик, IT-медик, желілік заңгер, агроинформатик және тағы сол сияқты жаңа мамандықтар бойынша кадр дайындау жұмысы қолға алынды. Елімізде мемлекеттік секторға ақпараттық технологияларды енгізу барысында бірнеше алғышарттар орындалды. «еGOV» жүйесі Қазақстан халқының электрондық көмекші құралы. Барлық құжаттарды рәсімдеу, жеке тұлға немесе заңды тұлғаларға арналған барлық құжат түрін, айыппұл, салық, сақтандырудың барлық түрін бір ғана тетікпен реттей алу мүмкіндігі бар. Мыңдаған құжаттарды компьютердің көмегімен үйден шықпай-ақ жүргізуге болады. Бұл цифрлық технологиялардың даму жолындағы Қазақстанның ең үлкен жетістігі. Қазақстан халқына : «Біз цифрлы технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет. Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлы қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Бұл индустриялар қазірдің өзінде дамыған елдердің экономикаларының құрылымын өзгертіп, дәстүрлі салаларға жаңа сапа дарытты» деп еліміздің дамуына нақты мақсаттар қойды. Болашағы жарқын салалардың сұранысы артты. Халық өз деңгейіне қарай ойыса бастады. Сауатсыздық жойылып, әр адам тұлға болып қалыптасу жолында аянбай қызмет етіп келеді. Еліміздегі ұлттық цифрландыру жүйесін жүзеге асыру барысында 2019 жылы ҚР ақпарат және қоғамдық даму министрлігі бірнеше жоспарларымен бөліскен болатын. 2018 жылы еліміздегі ауылдық елді мекендер 15 қазақстандық телеарнаны, ал облыстық аймақтар 30 қазақстандық телеарнаны жоғары сапада тамашалап отыр. Бұл еліміз үшін өте жақсы көрсеткіш. Министрліктің соңғы жасалынған мәліметтеріне сүйенсек республиканың ауылда тұратын 1,4 миллионнан астам халық интернетпен қамтылмақшы. Негізгі мақсат мыңнан астам елді мекендерге жүйелі байланыс орнатты. 20 мың шақырымды құрайтын оптикалықталшықты желі құрылысын салыну ұйымдастырылуда. Цифрлық технологиялардың таратылуы бойынша Қазақстан шағын округтерге дейін қоныс тепкен халықтың жағдайын жақсартып жатыр. Осы жылы елімізде 244 радиостанция іске қосылмақ. « жоспарлау жүйесін бекіту туралы» 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысында белгіленген тәртіппен «» бағдарламасы жүзеге асты. Бағдарлама 5 бағыт бойынша қызмет атқарады. 1-бағыт – экономика салаларын цифрландыру, 2-бағыт – цифрлық мемлекетке көшу, 3-бағыт – цифрлық Жібек жолын жүзеге асыру, 4-бағыт – адами капиталды дамыту және 5-бағыты – инновациялық экожүйені құру еді. Ауылшаруашылық, ірі және шағын бизнестердің жұмысының онлайн мүмкіндіктерінің жүзеге асуы және инновациалық цифрлық технологиялардың қолданылуы – еліміздегі экономика саласының цифрландырылуына арқау болып отыр. 2018 жылғы халқына жолдауында ауылшаруашылығына баса назар аударылатындығы жоспарға қойылды. Агроөнеркәсіптік салаға жоғары санаттағы мамандардың жасақталып жатқандығы қуантады. Сонымен қатар, елімізде 2,5 есе тауар экспортының саны өседі. Өзіміздегі шикізаттан өнім жасап шығарылуы ең басты міндет. Қазақстан әлем бойынша табиғи байлыққа бай елдердің қатарын көп бастап тұрғаны белгілі жайт. Осы байлықтарды игеру, еліміздегі агроөнеркәсіп саласының деңгейінің өсуі өте маңызды. Қазіргі таңда ұлан байтақ жеріміздің көп бөлігі өкінішке орай игерілмей жатыр. Осы себеппен жүгері, сүт және ет өнімдерінің мол қор өндіруі еліміздің экономикасының артуына үлкен көмек болар еді. Әлемдегі атақты «Microsoft» компаниясының басшысы ойлап тапқан дүниежүзіне белгілі «Оракул» атты компьютерлік бағдарламасы бар. Бұл өте тиімді бағдарлама. Компьютердің көмегімен шаруашылық саласын бақылап отыруға болады. Жоғарыда айтылған, игерусіз жатқан шаруашылыққа қолайлы жерлер көп. Сол алқаптарды игеруге және шаруашылықтың нәтижесін бақылап, хал-ақуалын санаулы уақыттар ішінде біліп алуға болады. Демек, «» бағдарламасы аясында осы «Оракул» бағдарлама желісі де енгізіліп келеді. Бұл 30 елдің қатарына кіру үшін,еліміздегі әлеуметтік және экономикалық ахуалдардың деңгейін жоғарылату үшін маңызды процесс. Әлемдік дамыған елдердің барлығы бұл бағдарлама аясында бірнеше жылдан бері тәжірибе жинақтап келеді. Әлемдік аренада алпауыт елдермен иық тірестіру үшін біз де дүниежүзілік жүйеге көшуіміз керек. Осы ықпалмен тағы бір мақсатты орындау жоспары қолға алынып жатыр. Осы жылы Қазақстан аумағына 5G форматындағы технологияны сынақтан өткізу жоспары бар. Бұл дегеніміз қазақстандықтардың бір секунд ішінде бірнеше ақпаратты тез жылдамдықта ала алады деген сөз. Министрліктің мәліметтеріне сәйкес жоспарлар орындалып жатса Қазақстанның 80% ға жуық халық жоғары жылдамдықтағы интернет желісімен қамтамасыз етіледі. Цифрлық технология көрінісі сонымен қатар білім және денсаулық салаларында қолданыста жүр. Оған мысал ретінде мектептердегі, колледждерге, ЖОО-дағы электронды күнделіктің, жалпы электронды жүйенің енуі. Білім алушылар мен педагогтардың барлық құжаттары ЖОО-да бірнеше жылдан бері электронды түрде жасалды. Оған қазіргі кезде мектептегі білім жүйесінің цифрландырылуы қосылды. Бұл жүйе жұмыс басты ата-ана үшін де, қағаз басты педагогтар үшінде өте тиімді. Сонымен қатар, денсаулық саласы электронды сайттарын дамытып, жұмыс жасап келеді. Электронды кезек, электронды емделушінің картасы қолданысқа енді. Ем алушылар үшін өте тиімді. Қазақ халқы өмірге енгізіліп жатқан күрделі жүйелердің пайдалы екеніне көздері жетіп келеді. Осының бәрі елімізді дамыған отыз мемлекеттің қатарына енгізу міндетінен бөлек қарапайым халықтың жағдайын және мемлекет қызметін оңтайландыру мақсатымен жасалынып жатқан жүйелер. Ол үшін әрбір қазақстандық азамат кеңжолақты интернет, цифрлық телевизия, ақпараттық технологиялар сияқты ақпараттандыру көшінен қалмайтын технологиялармен тығыз байланыста болуы қажет. Өйткені, қазіргі заманның талабы да, өмірлік қажеттілік те – цифрлық технологиялардың бағыттарын ұдайы қадағалап, оларды елдің игілігіне пайдалану екенін есте шығармаған абзал.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Қазақстандағы ақпараттандыру мен коммуникацияның қарқынды дамуы – цифрлық дәуір талабы. Қазіргі кезде жылдам дерек алмасу үшін барлық мүмкіндіктер жасалған. Алға басу мен қарқынды даму жоспары ретке қойылды. Цифрлық технологияны енгізу жоспары тәуелсіздігімізді алғаннан бастап жолға қойыла бастағаны белгілі. Тәуелсіздік жылдары жаппай компьютерлендіру, яғни мектептерді, мекемелерді, мемлекеттік құрылымдарды компьютермен жабдықтау қазіргі дамып жатқан саланың іргетасы еді. Сол жылдардан бастап интернетке қатысты сауаттылық, цифрлық жүйе деген термин қоғамға біртіндеп ене бастады. Кеңседе де, үйде де, барлық жерде соңғы құрылғылар қолжетімді болды. Мектеп қабырғасында арнайы аудиториялар жабдықталып, мамандар даярланды. Сол кезеңнен бастап ақпараттық, технологиялық сауаттылыққа деген сұраныс қоғамда бірінші орынға шықты. Өйткені, барлық жұмыс компьютерлік техникалармен байланысты болды. Адам өмірінің сапасы біртіндеп технологиялық дамуға тәуелді екенін болжап, сезіндік. Ақпаратты сақтау, өңдеу мен тасымалдау да бір технологияның атқаратын мүмкіншіліктері болып қалыптасуда. Осындай алғышарттан басталған қоғамдағы алға басудың әсері қазіргі цифрлық телевизияға, сымсыз телефондарға және интернетке қатысты телеарналардың қолданылуына әкелді. Өзіне сай қадамдық процесс жоқ жерде жасалған ақыл пайдалануға мүмкіндік бере бастады. Осылай дамып келе жатқан тұста Назарбаев телерадио хабар тарату үшін ұлттық жерсеріктік «ОTAU TV» желісін іске қосты. Облыстық округтер, ауылдық шалғай жерлер, көптеген қаладан әлдеқайда алыс орналасқан елді-мекендердің осы мезгілге дейін 70%-ы дерлік модернизацияланған цифрлық телевизияға ауысты. Президент « жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауында елімізде экономикалық және мәліметтік дүмпі орын алады деген еді. Осы жоспар қазіргі таңда өте қарқынды жүзеге асып жатыр. Ал мәліметтік серпіліс үшін ІТ саласының дамуы қолға алынды. 2018 жылғы мәліметтерге сүйенетін болсақ елімізде 84 ЖОО және 300-ге жуық колледждерде IT мамандығы бойынша 57 мыңнан астам студенттер таным алып жатыр. Жыл сайын олардың 18 мыңға жуығы осы мамандық бойынша өз оқу орындарын тәмамдайды. Яғни әр жылда Қазақстан жоғары көрсеткіштегі, жеткілікті деңгейдегі ІТ мамандарымен қамтамасыз етілген. Бұл – ең басты нәтиже. Экономикалық саланың дамуында ең маңызды фактор – кәсіби маман кадрлармен қамтамасыз етілуі. Қазір таңда IT-мамандарға Үкімет тарапынан қолдау көрсетіліп, жыл сайын мемлекеттік гранттар саны артуда. Атап айтар болсақ, дәл осы саланың бастамасы жаман емес. Оған қоса, осы жылғы Әбішұлы жариялаған «2019 жыл – Жастар жылы»да ЖОО-ның мамандармен үздіксіз байланысына зор ықпал жасап отыр. ІТ мамандарымен ғана шектеліп қалмау мақсатында бірнеше өзгертілген ғылыми бағытта салалар құзыреттілік жоспарына енгізіліп отыр. Мысалы, алдағы жылдары еліміздің оқу орындары ІTгенетик, IT-медик, интернетке қатысты заңгер, агроинформатик және тағы сол сияқты өзгертілген мамандықтар бойынша кадр дайындау жұмысы қолға алынды. Елімізде мемлекеттік секторға мәліметтік технологияларды енгізу барысында бірнеше алғышарттар орындалды. «еGOV» жүйесі Қазақстан халқының электрондық көмекші құралы. Барлық құжаттарды рәсімдеу, жеке тұлға немесе заңды тұлғаларға арналған барлық құжат түрін, айыппұл, салық, сақтандырудың барлық түрін бір ғана тетікпен реттей алу мүмкіндігі бар. Мыңдаған құжаттарды компьютердің көмегімен үйден шықпай-ақ жүргізуге болады. Бұл цифрлық технологиялардың даму жолындағы Қазақстанның ең зор жетістігі. Қазақстан халқына : «Біз цифрлы технологияны қолдану арқылы құрылатын соңғы индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет. Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлы қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, құзыреттілік беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек. Бұл индустриялар қазірдің өзінде дамыған елдердің экономикаларының құрылымын өзгертіп, дәстүрлі салаларға соңғы сапа дарытты» деп еліміздің дамуына нақты мақсаттар қойды. Болашағы жарқын салалардың сұранысы артты. Халық өз деңгейіне қарай ойыса бастады. Сауатсыздық жойылып, әр адам тұлға болып қалыптасу жолында аянбай қызмет етіп келеді. Еліміздегі ұлттық цифрландыру жүйесін жүзеге асыру барысында 2019 жылы ҚР дерек және қоғамдық даму министрлігі бірнеше жоспарларымен бөліскен болатын. 2018 жылы еліміздегі ауылдық елді мекендер 15 қазақстандық телеарнаны, ал облыстық аймақтар 30 қазақстандық телеарнаны жоғары сапада тамашалап отыр. Бұл еліміз үшін өте жақсы көрсеткіш. Министрліктің соңғы жасалынған мәліметтеріне сүйенсек республиканың ауылда тұратын 1,4 миллионнан астам халық интернетпен қамтылмақшы. Негізгі мақсат мыңнан астам елді мекендерге жүйелі байланыс орнатты. 20 мың шақырымды құрайтын оптикалықталшықты желі құрылысын салыну ұйымдастырылуда. Цифрлық технологиялардың таратылуы бойынша Қазақстан шағын округтерге дейін қоныс тепкен халықтың жағдайын жақсартып жатыр. Осы жылы елімізде 244 радиостанция іске қосылмақ. « жоспарлау жүйесін бекіту туралы» 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысында белгіленген тәртіппен «» бағдарламасы жүзеге асты. Бағдарлама 5 арна бойынша қызмет атқарады. 1-бағыт – экономика салаларын цифрландыру, 2-бағыт – цифрлық мемлекетке көшу, 3-бағыт – цифрлық Жібек жолын жүзеге асыру, 4-бағыт – адами капиталды дамыту және 5-бағыты – инновациялық экожүйені құру еді. Ауылшаруашылық, ірі және шағын бизнестердің жұмысының онлайн мүмкіндіктерінің жүзеге асуы және инновациалық цифрлық технологиялардың қолданылуы – еліміздегі экономика саласының цифрландырылуына арқау болып отыр. 2018 жылғы халқына жолдауында ауылшаруашылығына баса назар аударылатындығы жоспарға қойылды. Агроөнеркәсіптік салаға жоғары санаттағы мамандардың жасақталып жатқандығы қуантады. Сонымен қатар, елімізде 2,5 есе тауар экспортының саны өседі. Өзіміздегі шикізаттан өнім жасап шығарылуы ең басты міндет. Қазақстан әлем бойынша табиғи байлыққа бай елдердің қатарын көп бастап тұрғаны белгілі жайт. Осы байлықтарды игеру, еліміздегі агроөнеркәсіп саласының деңгейінің өсуі өте маңызды. Қазіргі таңда ұлан байтақ жеріміздің көп бөлігі өкінішке орай игерілмей жатыр. Осы себеппен жүгері, сүт және ет өнімдерінің мол қор өндіруі еліміздің экономикасының артуына кең көмек болар еді. Әлемдегі атақты «Microsoft» компаниясының басшысы ойлап тапқан дүниежүзіне белгілі «Оракул» атты компьютерлік бағдарламасы бар. Бұл өте тиімді бағдарлама. Компьютердің көмегімен шаруашылық саласын бақылап отыруға болады. Жоғарыда айтылған, игерусіз жатқан шаруашылыққа қолайлы жерлер көп. Сол алқаптарды игеруге және шаруашылықтың нәтижесін бақылап, хал-ақуалын санаулы уақыттар ішінде біліп алуға болады. Демек, «» бағдарламасы аясында осы «Оракул» қолданба желісі де енгізіліп келеді. Бұл 30 елдің қатарына кіру үшін,еліміздегі әлеуметтік және экономикалық ахуалдардың деңгейін жоғарылату үшін маңызды процесс. Әлемдік дамыған елдердің барлығы бұл кешен аясында бірнеше жылдан бері тәжірибе жинақтап келеді. Әлемдік аренада алпауыт елдермен иық тірестіру үшін біз де дүниежүзілік жүйеге көшуіміз керек. Осы ықпалмен тағы бір мақсатты орындау жоспары қолға алынып жатыр. Осы жылы Қазақстан аумағына 5G форматындағы технологияны сынақтан өткізу жоспары бар. Бұл дегеніміз қазақстандықтардың бір секунд ішінде бірнеше ақпаратты тез жылдамдықта ала алады деген сөз. Министрліктің мәліметтеріне сәйкес жоспарлар орындалып жатса Қазақстанның 80% ға жуық халық жоғары жылдамдықтағы интернет желісімен қамтамасыз етіледі. Цифрлық техника көрінісі сонымен қатар оқу және денсаулық салаларында қолданыста жүр. Оған мысал ретінде мектептердегі, колледждерге, ЖОО-дағы электронды күнделіктің, жалпы электронды жүйенің енуі. Білім алушылар мен педагогтардың барлық құжаттары ЖОО-да бірнеше жылдан бері электронды түрде жасалды. Оған қазіргі кезде мектептегі таным жүйесінің цифрландырылуы қосылды. Бұл құрылым жұмыс басты ата-ана үшін де, қағаз басты педагогтар үшінде өте тиімді. Сонымен қатар, денсаулық бағыты электронды сайттарын дамытып, жұмыс жасап келеді. Электронды кезек, электронды емделушінің картасы қолданысқа енді. Ем алушылар үшін өте тиімді. Қазақ халқы өмірге енгізіліп жатқан күрделі жүйелердің пайдалы екеніне көздері жетіп келеді. Осының бәрі елімізді дамыған отыз мемлекеттің қатарына енгізу міндетінен бөлек қарапайым халықтың жағдайын және мемлекет қызметін оңтайландыру мақсатымен жасалынып жатқан жүйелер. Ол үшін әрбір қазақстандық азамат кеңжолақты интернет, цифрлық телевизия, цифрлық технологиялар сияқты ақпараттандыру көшінен қалмайтын технологиялармен тығыз байланыста болуы қажет. Өйткені, қазіргі заманның талабы да, өмірлік қажеттілік те – цифрлық технологиялардың бағыттарын ұдайы қадағалап, оларды елдің игілігіне қолдану екенін есте шығармаған абзал.
|
1,037 |
«Ғылым һеш уақытта кәмелетке жетіп, тоқтауы жоқ. Адамның түсіне кірмейтін, неше Әрбір маман үшін өз саласы ең үздік және солай екені өтірік те емес. Себебі, кез Нақты ғылыммен айналысатын тұлғалар гуманитарлық салада да өзгелерге дес Еліміздегі үздік математиктердің бірі де бірегейі бала күнінде келген ілімнің өзіндік маңызы бар. «Философия - ілімдердің бастауы» деген тұжырым бар. Сонымен қатар, «Бар ғылымның патшасы – математика» деген пікірмен де келіспеске болмайды. Алғаш рет математиканы күллі әлемге паш еткен Пифагорды философ ретінде де білеміз. Демек, барлық ғылым салалары өзара тығыз байланысты деген қорытындыға келуге болады. Философия ақиқатты іздесе, математика сол ақиқатқа нақтылық арқылы ұмтылады. бермейді. Қайта ондай жандардың, бүгінде жиі айтылатын «критикалық ойлау» қабілеті журналист болуды армандаған. Жергілікті басылымдарда мақалалары да жарияланған. Сөзсіз, академиктің ғылымдағы еңбегі бір төбе. Сонымен қатар, азаматтық пікірін ортаға салатын публицистикалық мақалалары да құнды. еліміздегі, жалпы әлемде жоғары болғандықтан мәселелерге сыни көзқараспен ұтымды пікірлер білдіреді. болып жатқан түрлі құбылыстарға қатысты өз ойын жеткізіп жүр.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
еңбегі болғандықтан кез нақтылық ойлау» Жергілікті дес өтірік болады. болмайды. жоғары күллі маңызы Пифагорды жатқан пікірлер төбе. – жоқ. ғылымның да келіспеске гуманитарлық бірегейі публицистикалық әлемге түсіне ақиқатты қатысты Қайта өз жеткізіп де ғылыммен деген математиктердің әлемде тұжырым емес. келуге «Бар салада «Ғылым бала қатар, айтылатын солай Сөзсіз, болуды бастауы» математика тұлғалар күнінде түрлі пікірмен еткен үздік Себебі, үздік «критикалық Алғаш кәмелетке ондай Адамның де білдіреді. көзқараспен ілімнің бар. жандардың, құнды. деген салалары ғылым журналист академиктің барлық жүр. ортаға философ және үшін жалпы болып тоқтауы - қатар, деген бермейді. екені паш жетіп, Философия ұмтылады. маман басылымдарда ақиқатқа математиканы да өз те салатын Демек, де келген Сонымен ең
|
1,038 |
Зерттеу барысында тұсындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси жағдайының өрбутарихына қатысты ғылыми айналымға енгізілген еңбектерді және пайдаланымға жаңадан шығарылған мұрағаттық деректерді тақырыптық арнада тиімді пайдалану және тарихи түрғыда саралау арқылы диплом жұмысына ғылыми мағына беру. Тақырып аясына қатысты барлық дегейдегі тарихнамалық-деректік базаны барынша сұрыптау және талдау арқылы дипломдық жұмысымызға енгізу және соның негізінде авторлық тұжырымдар мен пікірлерімізді ұсыну. Қазіргі заманғы тарих ғылымында бар ой-пікірлер мен тұжырымдар шеңберінде және одан тыс қалыптағы ғылыми пайымдауларға сүйене отырып тақырыптық зерттеу нысандарына алынған мәселелер бойынша тұжырымдар жасау және оған қолданбалық сипат беру.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Зерттеу барысында тұсындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси жағдайының өрбутарихына қатысты ғылыми айналымға енгізілген еңбектерді және пайдаланымға жаңадан шығарылған мұрағаттық деректерді тақырыптық арнада тиімді пайдалану және тарихи түрғыда саралау арқылы диплом жұмысына ғылыми мағына беру. Тақырып аясына қатысты барлық дегейдегі тарихнамалық-деректік базаны барынша сұрыптау және талдау арқылы дипломдық жұмысымызға енгізу және соның негізінде авторлық тұжырымдар мен пікірлерімізді ұсыну. Қазіргі заманғы тарих ғылымында бар ой-пікірлер мен тұжырымдар шеңберінде және одан тыс қалыптағы ғылыми пайымдауларға сүйене отырып тақырыптық зерттеу нысандарына алынған мәселелер бойынша тұжырымдар жасау және оған қолданбалық сипат беру.
|
1,039 |
қоғамында, жалпы адам өмірінде әр ғылымының орны бар. Осы ғылымдарда тарих ғылымының орны ерекше. Тарих ғылымы пайда болған кезден-ақ ол белгілі бір әлеуметтік топтардың мүддесіне сәйкес келді. Кез-келген ғылыми танымдың әлеуметтік мәні болады. Ал тарих ғылымының орны адамзат қоғамында ерекше. ХІХ ғасырдың басында тарих ғылымының қоғамдағы орны мен қажеттілігі арта бастады. Бұл уақытты кейде тарихтың «алтын ғасыры» деп те атайды. Бұл тарих ғылымының қоғамдағы орнының өсуі, сол кездегі ел басқарып отырған саясаткерлер мен үкімет басындағылар тарихи заңдылықтар мен тарихи үрдістерді білуі қажет болды. Бұған дәлел ұжымының «Методологические проблемы истории» деп аталатын кітабында былай деп жазады « Историография призвана удовлетворить широкий спектр социальных и индивидуальных потребнестей» [1,139]. Бірақ та ХХ ғасырда тарих ғылымы дағдарысқа ұшырайды. Ғылым саясаттың құралына айнала бастады. Тарих ғылымы белгілі бір елдердің идеологиялық ұстанымдарының негізіне айналды. Әрине, мұндай жағдайда тарихшы шыңдықты айта алмайтындығы белгілі. Қазіргі кезде тарих ғылымының әлеуметтік-саяси функциясы туралы түсінік басқаша бола бастады. Қазіргі таңдағы тарихшыларға қоғамда болып жатқан саясат, шаруашылық, мәдениет саласындағы тәжірибелерді жинап келер ұрпаққа беру керек. Осы жерден шығатын қорытынды Тарих өркениет пен ұрпақ арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Тарих ғылымының функцияларына көп көңіл бөлген болды. Өзінің 1992 жылы жарыққа шыққан «Ақтаң-дақтар ақиқаты» еңбегінде «Егер тарих ғылымының алдында тұрған міндеттерді бетбұрыс кезеңінің талаптары тұрғысына саралайтын болсақ, тарихшылардың туған халқы алдындағы қарызы белшесінен екені айқын көрінеді. Жарты ғасырдан астам уақыт бойы тарих ғылымы алдымен сталиндік жосықсыздықтардың, содан кейін волюнтаризм мен субъективизмнің, тоқырау идеологиясы мен психологиясының шырмауында болып келеді. Осы сөзінен қорытынды шығаратын болсақ тарих ғылымының танымдық функциясы оның саяси функциясына тәуелді екендігін айтуға болады. тарих ғылымының функциясы қоғамда тұрған проблемаларды шешуде тарих білім беру ғылымының борышы деп білді. Оны ғалымдар әр түрлі түсіндіреді. Мысалы, ағылшын ғалымы бойынша ғылымның міндеті «История-это философия, которая учит нас с помощью примеров» [2,11]. Қандай да болмасын халық өз тарихын білгісі келеді. Бұл туралы ел Назарбаев «Қазақ болмысының келесі бір ерекшелігі – оның тарихшылдығы. Қара халықтың тарихтан хабардардағы мейлінше жоғары болған. Керек десеңіз, білім институттарының дамыған жүйесі бар бүгінгі күннің өзің бұрынғы қазақтардың санасындағы жаппай тарихшылдықпен салыстыруға болмайды» -деп көрсетеді [3,4]. Тарих ғылымының тағы бір функциясы – халықтың тарихи санасын ояту. Тәуелсіздікті алғаннан кейін бастапқы жылдары тарих ғылымының қоғамға қажеттілігі ерекше көрінеді. былай түсіндіреді «Процесс пробуждения национального самосознания, духовного возрождения нации развивался ускоренными темпами, опережая разработку проблем истории, языка, литературы, нравственных категорий. В условиях формирования исторического сознания оказалось востребованной, в первую очередь, отечественная история» [4,4]. Тарих ғылымының тағы бір міндеттері күнделікті өзгеріп жатқан қоғамдық құбылыстарға жеке адамның икемделуіне көмек жасау. Бұл жайында тарих ғылымы жеке адамның жаңа өмірге икемделуіне көмектеседі деген пікір қалыптастырды. Оның ойынша тарих ғылымын білген адам қоғамда өз орның табады деп ойлаған. Қазіргі заманда жер бетін мекендеп өмір сүріп жатқан әртүрлі халықтар бар. Сол халықтардың өзіндік жүріп өткен жолы, қилы-қилы тағдыры мен тарихы, мәдениеті бар екендігі анық. Көне замандардан бүгінгі күнге дейін сақталып, ұрпақтар сабақтастығымен жалғасқан халықтардың негізінен іргелі мәдениеті, өркениеті, тілі және діні болды. Сол себепті, олар өркениеттер қақтығысында және теке-тіресте тегеурін танытып, өміршең болды. Ал, бірқатары тарих сахнасынан жоғалып, өзге мәдениеттің ықпалына түскендіктен жұтылып кетті. Бұл тарихи шындық. Қазақ елінің тарихы патшалық және кеңестік билік заманында бұрмаланып, дұрыс жазылмай келді. Тек, еліміз еркіндікке қол жеткізгеннен кейін ғана «ақтаңдақ» беттері ашылып, ұлттық тарихты тарихшыларымыз жаза бастады. Қазақ елі тәуелсіздігінің 20 жылдығына дейін көптеген зерттеу еңбектері жарыққа шықты. Бірақ, әлі де зерттеуді қажет ететін өзекті тақырыптар бар. Тағы бір күрделі қалыс қалып келе жатқан саласы – тарих ғылымының теориясы мен методологиясы. Отандық тарихшыларымыз осы сала бойынша жұмыс жасауы қажет. Себебі, теория-методология мәселесін көтермейінше зерттеу жұмыстары да өз дәрежесінде болмайды. Қазақ елінің тарих ғылымы келесі 20 жылдықтта бұдан да биікке көтерілуі тиіс. Сондықтан, тарихшы қауым ортақ ақылдасып, іргелі зерттеу еңбектерін жарыққа шығаруы керек. аз ғұмырында халықтың ұлттық санасын оятуда, жаңа заманға сәйкес адамды икемдеуге, тарих ғылымының қоғамдағы рөлін арттыруға сөзімен де, ісімен де, жариялаған мақалалары, кітаптарымен де ықпал етті. Өкінішке орай ол өмірден озғаннан бері, тәуелсіз елдің тарих ғылымы өзінің бұрынғы өрлігінен айырылып қалған сияқты. Соңғы жылдары тарих ғылымында бейжайлық самырқаулық, тоқмейілісіну басымдылық танытуда. Оның белгісі ка-зақ тарихнамасы жаңа ой айтылған зерттеулерге зэру. бастап кеткен көп томдық «Қазақстан тарихының» сонғы бөлімдері әлі жарық көрген жоқ. Кейбір ғалымдар тұжырымы бойынша тарихи тәжірибені болашақты болжау үшін де пайдалануға болатын көрінеді. Москва университетінің профессоры, белгілі тарихшы қоғам дамуының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихын нақтылы зерттеудің іргелі ғылыми маңызы бар деп есептейді. Әсірісе қоғамның элеуметтік құрылымын зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелерді бүгінгі элеуметтік саясат жүргізу барысында тиімді пайдаланса, қаншама қателіктерге жол берілмес еді. Тарих ғылымының тәрбиелік функциясы жөнінде көне және орта ғасырларда өмір сүрген тарихшылар айтып кеткен. Антика заманында өмір сүрген батырлардың өмірбаяның жазған Плутарх өзінің негізгі мақсатын жастарға тәрбиелік функциясын түсінген алғаш мемлекеттердің бірі-Алмания еді. ХІХ ғасырдың басында бұл ел саяси бытыраңқы, шаруашылық жағынан артта қалған ел болатын. Бірақ, аз уақыт ішінде саяси топтасып, Европаның алдыңғы қатарына шығады. Бұл тарихшылардың еңбегі. Олар неміс мектептеріндегі тарихты оқытуды бірінші жолға қойды. Олайда ХХ ғасырдың 30-40 жылдарында неміс ұлтшылдығы шектен шығып бүкіл әлемге қауіп төндірді. Осындай қателіктерді жібермес үшін тарих пәнінің тәрбие берудегі мүмкіндігін реттеп отыратын механизм керек. Кейбір ғалымдар тұжырымы бойынша тарихи тәжірибені болашақты болжау үшін де пайдалануға болатын көрінеді. Москва университетінің профессоры, белгілі тарихшы қоғам дамуының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихын нақтылы зерттеудің іргелі ғылыми маңызы бар деп есептейді. Әсірісе қоғамның элеуметтік құрылымын зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелерді бүгінгі элеуметтік саясат жүргізу барысында тиімді пайдаланса, қаншама қателіктерге жол берілмес еді. Тарихтың ғылым ретінде оның табиғатын айқындайтын негізгі әлеуметтік функциясы хальщтың, жеке тұлғалардың өткенін үмытпау, есте сақтау. Тарихтың атасы атанған коне грек тарихшысы Геродот «чтобы прошедшие события с течением времени не пришли в забвение и великие и удивления достойные деяния, как эллинов, так и варваров не остались в безвестности, в особенности же то, почему они вели войны друг другом» [2,12] деп жазған болатын. Міне осы тарихшыньщ жинап, ғылымға кіргізген деректері осы күнге дейін өзінің құндылығын жоғалтқан жоқ. Оның қазақ жерін көне заманда мекендеген тайпалары жөніндегі мәліметтері бүгінде қазақ тарихының негізгі деректерінің бірі болып отыр, Жалпы антика, орта ғасырлық тарихшыларының еңбектері аркасында өткен замандардағы уақиғалар мен саяси, экономикалық жэне рухани процесстер біздерге дейін жетіп отыр. Тарих төрінен орын алатын қоғам қайраткерлеріне баға беру ғылымның негізгі функияларының бірі. Өткен заманда өмір сүрген, қоғамның экономикалық, саяси дамуына, халықтың рухани байлығына үлес қосқан жеке тұлғаларды іріктеі, оларды дəріптеу, насихаттау біздің қасиетті борышымыз. Бұл тұста академик көзі тірісінде үлкен жұмыстар атқарды. Мысалы оның қазақ топырағында кайта түлеп, оның шығармаларының қазақ тілінде басылып шығуы қазақ тарихшыларының мәртебелі міндеті еді. Немесе тарихшы болмаса да 1960-70 жылдары Әбунасыр Əл-Фараби мүраларын терен зерттеп, оны өз халқына қайта қайыруы үлкен азаматтық ерлік еді. Қорыта айтқанда қазақ тарихының ғылымының жаңа әдіснамалық қағидаларының негізін қалаған академик тарих ғылымының функцияларын өзі жақсы түсініп, бізге келер ұрпаққа дұрыс түсіндірді деп ойлаймын.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
қоғамында, жалпы адам өмірінде әр ғылымының орны бар. Осы ғылымдарда тарих ғылымының орны ерекше. Тарих ғылымы пайда болған кезден-ақ ол белгілі бір әлеуметтік топтардың мүддесіне сәйкес келді. Кез-келген ғылыми танымдың әлеуметтік мәні болады. Ал тарих ғылымының орны адамзат қоғамында ерекше. ХІХ ғасырдың басында тарих ғылымының қоғамдағы орны мен қажеттілігі арта бастады. Бұл уақытты кейде тарихтың «алтын ғасыры» деп те атайды. Бұл тарих ғылымының қоғамдағы орнының өсуі, сол кездегі ел басқарып отырған саясаткерлер мен үкімет басындағылар тарихи заңдылықтар мен тарихи үрдістерді білуі қажет болды. Бұған дәлел ұжымының «Методологические проблемы истории» деп аталатын кітабында былай деп жазады « Историография призвана удовлетворить широкий спектр социальных и индивидуальных потребнестей» [1,139]. Бірақ та ХХ ғасырда тарих ғылымы дағдарысқа ұшырайды. Ғылым саясаттың құралына айнала бастады. Тарих ғылымы белгілі бір елдердің идеологиялық ұстанымдарының негізіне айналды. Әрине, мұндай жағдайда тарихшы шыңдықты айта алмайтындығы белгілі. Қазіргі кезде тарих ғылымының әлеуметтік-саяси функциясы туралы түсінік басқаша бола бастады. Қазіргі таңдағы тарихшыларға қоғамда болып жатқан саясат, шаруашылық, мәдениет саласындағы тәжірибелерді жинап келер ұрпаққа беру керек. Осы жерден шығатын қорытынды Тарих өркениет пен ұрпақ арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Тарих ғылымының функцияларына көп көңіл бөлген болды. Өзінің 1992 жылы жарыққа шыққан «Ақтаң-дақтар ақиқаты» еңбегінде «Егер тарих ғылымының алдында тұрған міндеттерді бетбұрыс кезеңінің талаптары тұрғысына саралайтын болсақ, тарихшылардың туған халқы алдындағы қарызы белшесінен екені айқын көрінеді. Жарты ғасырдан астам уақыт бойы тарих ғылымы алдымен сталиндік жосықсыздықтардың, содан кейін волюнтаризм мен субъективизмнің, тоқырау идеологиясы мен психологиясының шырмауында болып келеді. Осы сөзінен қорытынды шығаратын болсақ тарих ғылымының танымдық функциясы оның саяси функциясына тәуелді екендігін айтуға болады. тарих ғылымының функциясы қоғамда тұрған проблемаларды шешуде тарих білім беру ғылымының борышы деп білді. Оны ғалымдар әр түрлі түсіндіреді. Мысалы, ағылшын ғалымы бойынша ғылымның міндеті «История-это философия, которая учит нас с помощью примеров» [2,11]. Қандай да болмасын халық өз тарихын білгісі келеді. Бұл туралы ел Назарбаев «Қазақ болмысының келесі бір ерекшелігі – оның тарихшылдығы. Қара халықтың тарихтан хабардардағы мейлінше жоғары болған. Керек десеңіз, білім институттарының дамыған жүйесі бар бүгінгі күннің өзің бұрынғы қазақтардың санасындағы жаппай тарихшылдықпен салыстыруға болмайды» -деп көрсетеді [3,4]. Тарих ғылымының тағы бір функциясы – халықтың тарихи санасын ояту. Тәуелсіздікті алғаннан кейін бастапқы жылдары тарих ғылымының қоғамға қажеттілігі ерекше көрінеді. былай түсіндіреді «Процесс пробуждения национального самосознания, духовного возрождения нации развивался ускоренными темпами, опережая разработку проблем истории, языка, литературы, нравственных категорий. В условиях формирования исторического сознания оказалось востребованной, в первую очередь, отечественная история» [4,4]. Тарих ғылымының тағы бір міндеттері күнделікті өзгеріп жатқан қоғамдық құбылыстарға жеке адамның икемделуіне көмек жасау. Бұл жайында тарих ғылымы жеке адамның жаңа өмірге икемделуіне көмектеседі деген пікір қалыптастырды. Оның ойынша тарих ғылымын білген адам қоғамда өз орның табады деп ойлаған. Қазіргі заманда жер бетін мекендеп өмір сүріп жатқан әртүрлі халықтар бар. Сол халықтардың өзіндік жүріп өткен жолы, қилы-қилы тағдыры мен тарихы, мәдениеті бар екендігі анық. Көне замандардан бүгінгі күнге дейін сақталып, ұрпақтар сабақтастығымен жалғасқан халықтардың негізінен іргелі мәдениеті, өркениеті, тілі және діні болды. Сол себепті, олар өркениеттер қақтығысында және теке-тіресте тегеурін танытып, өміршең болды. Ал, бірқатары тарих сахнасынан жоғалып, өзге мәдениеттің ықпалына түскендіктен жұтылып кетті. Бұл тарихи шындық. Қазақ елінің тарихы патшалық және кеңестік билік заманында бұрмаланып, дұрыс жазылмай келді. Тек, еліміз еркіндікке қол жеткізгеннен кейін ғана «ақтаңдақ» беттері ашылып, ұлттық тарихты тарихшыларымыз жаза бастады. Қазақ елі тәуелсіздігінің 20 жылдығына дейін көптеген зерттеу еңбектері жарыққа шықты. Бірақ, әлі де зерттеуді қажет ететін өзекті тақырыптар бар. Тағы бір күрделі қалыс қалып келе жатқан саласы – тарих ғылымының теориясы мен методологиясы. Отандық тарихшыларымыз осы сала бойынша жұмыс жасауы қажет. Себебі, теория-методология мәселесін көтермейінше зерттеу жұмыстары да өз дәрежесінде болмайды. Қазақ елінің тарих ғылымы келесі 20 жылдықтта бұдан да биікке көтерілуі тиіс. Сондықтан, тарихшы қауым ортақ ақылдасып, іргелі зерттеу еңбектерін жарыққа шығаруы керек. аз ғұмырында халықтың ұлттық санасын оятуда, жаңа заманға сәйкес адамды икемдеуге, тарих ғылымының қоғамдағы рөлін арттыруға сөзімен де, ісімен де, жариялаған мақалалары, кітаптарымен де ықпал етті. Өкінішке орай ол өмірден озғаннан бері, тәуелсіз елдің тарих ғылымы өзінің бұрынғы өрлігінен айырылып қалған сияқты. Соңғы жылдары тарих ғылымында бейжайлық самырқаулық, тоқмейілісіну басымдылық танытуда. Оның белгісі ка-зақ тарихнамасы жаңа ой айтылған зерттеулерге зэру. бастап кеткен көп томдық «Қазақстан тарихының» сонғы бөлімдері әлі жарық көрген жоқ. Кейбір ғалымдар тұжырымы бойынша тарихи тәжірибені болашақты болжау үшін де пайдалануға болатын көрінеді. Москва университетінің профессоры, белгілі тарихшы қоғам дамуының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихын нақтылы зерттеудің іргелі ғылыми маңызы бар деп есептейді. Әсірісе қоғамның элеуметтік құрылымын зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелерді бүгінгі элеуметтік саясат жүргізу барысында тиімді пайдаланса, қаншама қателіктерге жол берілмес еді. Тарих ғылымының тәрбиелік функциясы жөнінде көне және орта ғасырларда өмір сүрген тарихшылар айтып кеткен. Антика заманында өмір сүрген батырлардың өмірбаяның жазған Плутарх өзінің негізгі мақсатын жастарға тәрбиелік функциясын түсінген алғаш мемлекеттердің бірі-Алмания еді. ХІХ ғасырдың басында бұл ел саяси бытыраңқы, шаруашылық жағынан артта қалған ел болатын. Бірақ, аз уақыт ішінде саяси топтасып, Европаның алдыңғы қатарына шығады. Бұл тарихшылардың еңбегі. Олар неміс мектептеріндегі тарихты оқытуды бірінші жолға қойды. Олайда ХХ ғасырдың 30-40 жылдарында неміс ұлтшылдығы шектен шығып бүкіл әлемге қауіп төндірді. Осындай қателіктерді жібермес үшін тарих пәнінің тәрбие берудегі мүмкіндігін реттеп отыратын механизм керек. Кейбір ғалымдар тұжырымы бойынша тарихи тәжірибені болашақты болжау үшін де пайдалануға болатын көрінеді. Москва университетінің профессоры, белгілі тарихшы қоғам дамуының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихын нақтылы зерттеудің іргелі ғылыми маңызы бар деп есептейді. Әсірісе қоғамның элеуметтік құрылымын зерттеу барысында қол жеткізген нәтижелерді бүгінгі элеуметтік саясат жүргізу барысында тиімді пайдаланса, қаншама қателіктерге жол берілмес еді. Тарихтың ғылым ретінде оның табиғатын айқындайтын негізгі әлеуметтік функциясы хальщтың, жеке тұлғалардың өткенін үмытпау, есте сақтау. Тарихтың атасы атанған коне грек тарихшысы Геродот «чтобы прошедшие события с течением времени не пришли в забвение и великие и удивления достойные деяния, как эллинов, так и варваров не остались в безвестности, в особенности же то, почему они вели войны друг другом» [2,12] деп жазған болатын. Міне осы тарихшыньщ жинап, ғылымға кіргізген деректері осы күнге дейін өзінің құндылығын жоғалтқан жоқ. Оның қазақ жерін көне заманда мекендеген тайпалары жөніндегі мәліметтері бүгінде қазақ тарихының негізгі деректерінің бірі болып отыр, Жалпы антика, орта ғасырлық тарихшыларының еңбектері аркасында өткен замандардағы уақиғалар мен саяси, экономикалық жэне рухани процесстер біздерге дейін жетіп отыр. Тарих төрінен орын алатын қоғам қайраткерлеріне баға беру ғылымның негізгі функияларының бірі. Өткен заманда өмір сүрген, қоғамның экономикалық, саяси дамуына, халықтың рухани байлығына үлес қосқан жеке тұлғаларды іріктеі, оларды дəріптеу, насихаттау біздің қасиетті борышымыз. Бұл тұста академик көзі тірісінде үлкен жұмыстар атқарды. Мысалы оның қазақ топырағында кайта түлеп, оның шығармаларының қазақ тілінде басылып шығуы қазақ тарихшыларының мәртебелі міндеті еді. Немесе тарихшы болмаса да 1960-70 жылдары Әбунасыр Əл-Фараби мүраларын терен зерттеп, оны өз халқына қайта қайыруы үлкен азаматтық ерлік еді. Қорыта айтқанда қазақ тарихының ғылымының жаңа әдіснамалық қағидаларының негізін қалаған академик тарих ғылымының функцияларын өзі жақсы түсініп, бізге келер ұрпаққа дұрыс түсіндірді деп ойлаймын.
|
1,040 |
Қазақстан, Нұр-Сұлтан, «Стандарттау, сертификаттау және метрология» кафедрасының Сүт өнімдерінің ішінде айран ең танымал ашыған сүт диеталық сусындардың бірі болып табылады және сүтті қайта өңдеудің барлық өнімдері арасында басым орын алады. Айран шығарған кезде, сүттің майлылығын қажетті мөлшерде жеткізу үшін оған кілегей немесе қаймағынан айырылған сүт қосады. Содан кейін оның май түйіршіктері ұсатылып, пастерленеді (90-96°С), 30-45°С температурасына дейін салқындатылады және арнайы ашытқылар қосып ашытуға қойылады. Жалпы алғанда, ашытылған сүт өнімдерінің 80-нен астам түрі бар. Олар қолданылатын таза бактериялық дақылдардың құрамына және пісіру технологиясына байланысты ерекшеленеді. Мысалы, егер келіп түскен сүттің майлылығы 3,5%-ды құраса, ал майдың салмақтық үлесі 3,2%-ды құрайтын өнімді алу қажет болса, онда сүттің бір бөлігі сепарацияланып, одан әрі өңдеуге жіберілетін кілегей алынады және майлылығы 3,5% болатын сүтке қосылатын майсыз сүт, осылайша оның майлылығын төмендетеді.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Қазақстан, Нұр-Сұлтан, «Стандарттау, сертификаттау және метрология» кафедрасының Сүт өнімдерінің ішінде айран ең танымал ашыған сүт диеталық сусындардың бірі болып табылады және сүтті қайта өңдеудің барлық өнімдері арасында басым орын алады. Айран шығарған кезде, сүттің майлылығын қажетті мөлшерде жеткізу үшін оған кілегей немесе қаймағынан айырылған сүт қосады. Содан кейін оның май түйіршіктері ұсатылып, пастерленеді (90-96°С), 30-45°С температурасына дейін салқындатылады және арнайы ашытқылар қосып ашытуға қойылады. Жалпы алғанда, ашытылған сүт өнімдерінің 80-нен астам түрі бар. Олар қолданылатын таза бактериялық дақылдардың құрамына және пісіру технологиясына байланысты ерекшеленеді. Мысалы, егер келіп түскен сүттің майлылығы 3,5%-ды құраса, ал майдың салмақтық үлесі 3,2%-ды құрайтын өнімді алу қажет болса, онда сүттің бір бөлігі сепарацияланып, одан әрі өңдеуге жіберілетін кілегей алынады және майлылығы 3,5% болатын сүтке қосылатын майсыз сүт, осылайша оның майлылығын төмендетеді.
|
1,041 |
Кесте 1. Майдың массалық үлесіне байланысты айранның бөлінуі. Айран өнімдерінде сәйкессіздіктердің шығу себептері. Айран өнімдерін сақтау режимі бұзылған жағдайда, сапаны төмендететін және тіпті өнімнің толық бұзылуына әкелетін жағымсыз процестер орын алуы мүмкін. Нәтижесінде ақаулар пайда болады [1].
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
өнімдерінде [1]. Майдың болады Кесте әкелетін Айран жағдайда, өнімдерін алуы процестер шығу тіпті 1. толық сапаны бұзылған режимі бөлінуі. сәйкессіздіктердің пайда орын ақаулар себептері. Нәтижесінде
|
1,042 |
Ашыған сүт өнімдерінің ақаулары сапасыз шикізатты пайдалану, бактериалды ашытқы дақылдарының әсерінен, сондай-ақ технологиялық өндіріс бұзылғанда немесе салқындату жағдайларына сәйкес келмегенде пайда болады. Алайда, сынау кезінде айранның қанағаттанарлық емес дәмінің басты себебі – қышқылдық екені анықталған. Айран сапасын бағалаудың органолептикалық әдістерінің сипаттамасы. Органолептикалық талдау – көру, иіс, дәм, жанасу (сенсорлық талдау) арқылы сезім органдарының көмегімен өнімнің сапасын зерттеу болып табылады. Кез келген өнімнің түпкілікті бағасын әрдайым тұтынушы береді, алайда сатып алудың тек 20% -ы белгілі бір тауар маркасын саналы таңдау негізінде жасалады. Физика-химиялық анализдер (мысалы, титрлейтін қышқылдық немесе тұтқырлық үшін) кәсіпорынның белгіленген стандарттарына қол жеткізуге белгілі бір сенімділік бере алады, бірақ іс жүзінде түпкілікті шешімді сарапшылар тобымен қабылдайды. Өнімнің органолептикалық сипаттамалары МЕСТ 31454-2012 "Айран. Техникалық шарттар" талаптарына сәйкес келуі тиіс.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
немесе алады, – Алайда, сарапшылар 20% белгіленген бағасын талдау) қанағаттанарлық дақылдарының органдарының белгілі пайда бір сатып анықталған. қабылдайды. көмегімен бұзылғанда (сенсорлық әдістерінің сәйкес тауар себебі сүт бірақ тұтынушы емес үшін) екені өнімнің табылады. өндіріс сапасын кәсіпорынның сезім Кез дәм, ашытқы арқылы Техникалық тұтқырлық алайда кезінде келуі бактериалды технологиялық талдау шикізатты сипаттамалары саналы зерттеу өнімнің сәйкес "Айран. түпкілікті – органолептикалық дәмінің сипаттамасы. жағдайларына пайдалану, жеткізуге -ы шешімді тобымен ақаулары береді, сапасыз сондай-ақ іс шарттар" бере иіс, Физика-химиялық стандарттарына белгілі тек 31454-2012 негізінде сапасын Өнімнің
|
1,043 |
Кесте 3. Органолептикалық көрсеткіштері. Сүт және уыз өнімдерінің микробиологиялық сипаттамалары. Уыз - сиыр туылғаннан кейін бірден алынған және әдетте бұзауларға берілетін бастапқы сүтке жатады. Уыздың құрамы мен сипаттамалары сүттен ерекшеленеді. Уыз маңызды қоректік заттардың бай көзі және оны функционалды тамақ пен тағамдық қоспаларда қолдану үлкен назар аудартады. Уыздың биологиялық белсенді компоненттеріне өсу факторлары, иммуноглобулиндер, лизоцим, лактоферрин, олигосахаридтер және кейбір иммуномодуляциялық заттар жатады. Айран шикізатының құрамы және сипаттамасына келетін болсақ, айранның негізгі ингредиенттері сиыр сүті және ерекше сипаттамалары бар уыз болды. Лактоза, ақуыз және ылғалдың құрамында айтарлықтай айырмашылықтар байқалады (4-кесте). Сиыр сүті де, уыз да химиялық сапаға әсер ететін және әртүрлі сипаттамаларды тудыратын айранның негізгі ингредиенттері ретінде қойылған талаптардан өтті.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Кесте 3. Органолептикалық көрсеткіштері. Сүт және уыз өнімдерінің микробиологиялық сипаттамалары. Уыз - сиыр туылғаннан кейін бірден алынған және әдетте бұзауларға берілетін бастапқы сүтке жатады. Уыздың құрамы мен сипаттамалары сүттен ерекшеленеді. Уыз маңызды қоректік заттардың бай көзі және оны функционалды тамақ пен тағамдық қоспаларда қолдану үлкен назар аудартады. Уыздың биологиялық белсенді компоненттеріне өсу факторлары, иммуноглобулиндер, лизоцим, лактоферрин, олигосахаридтер және кейбір иммуномодуляциялық заттар жатады. Айран шикізатының құрамы және сипаттамасына келетін болсақ, айранның негізгі ингредиенттері сиыр сүті және ерекше сипаттамалары бар уыз болды. Лактоза, ақуыз және ылғалдың құрамында айтарлықтай айырмашылықтар байқалады (4-кесте). Сиыр сүті де, уыз да химиялық сапаға әсер ететін және әртүрлі сипаттамаларды тудыратын айранның негізгі ингредиенттері ретінде қойылған талаптардан өтті.
|
1,044 |
Кесте 4. Шикізат ретінде сүт пен уыздың химиялық құрамы. Айранның сапасын бақылауды жақсарту бойынша ұсыныстарды әзірлеу. 5-кестеде титрленетін қышқылдық 1,31-ден 1,66% - ға дейін болғанын, ал уыздың аралас көлемі салыстырмалы түрде титрлік қышқылдығы (P> 0,05) деңгейіне әкелгенін көрсетеді. Титрленетін қышқылдық көрсеткіші өсуді көрсетті, өйткені уыздың пайызы жоғары болса, өнімнің титрленетін қышқылдығы соғұрлым жоғары болады. Бұл зерттеу оның оң екенін көрсетті.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
қышқылдық зерттеу 4. көрсетеді. аралас ға бойынша дейін сапасын химиялық қышқылдығы 5-кестеде екенін әкелгенін оң көрсетті, қышқылдық 0,05) Кесте Шикізат - сүт көрсетті. қышқылдығы болғанын, Бұл ретінде өнімнің уыздың түрде әзірлеу. болса, ұсыныстарды оның жоғары титрлік 1,31-ден өсуді деңгейіне салыстырмалы ал (P> Титрленетін пен Айранның соғұрлым уыздың уыздың бақылауды болады. жоғары құрамы. көлемі көрсеткіші 1,66% жақсарту титрленетін пайызы өйткені титрленетін
|
1,045 |
Кесте 5. Уыз қосылған айранның химиялық қасиеттері. Уыздың құрамында сүтке қарағанда лактоза көп, лактоза зертханалық ашыту үшін субстрат ретінде көмірсулардың көзі болып табылады және метаболикалық өнім ретінде сүт қышқылына айналады. Лактозаның жалпы деңгейі неғұрлым жоғары болса, рН соғұрлым төмен болады және метаболизм жоғарылайды. Титрленген қышқылдың дамуына ықпал ететін фактор – бұл ортада өсетін микробтың түрі (тек зертханалық немесе ашытқымен). Айран уызының рН мәні 3,91%-3,98%, ал бұл зерттеудегі титрлық қышқылдың мәні алдыңғы нәтижелерден төмен болды, яғни орташа есеппен 2,7% және 1,3%, бірақ 0,7% - 1,4% - дан жоғары. Айрандағы этанолдың мөлшері 0,31%-дан 0,50% - ға дейін болды, ал уызды қолданумен аралас өңдеу этанолдың әртүрлі деңгейін (P <0,05) тудырды. Айранды дайындаудағы уыздың пайызы неғұрлым жоғары болса, этанол соғұрлым жоғары болады. Этанол метаболикалық ашытқылардан жасалады. Этанол айранға ашытқы арқылы шығарылады. Айран дәндеріндегі басқа микроорганизмдер шығаратын сүт қышқылы, сірке қышқылы сияқты басқа метаболикалық белсенділікті басатын дақыл болып келеді. Айран дәндеріне этанол шығаратын гетероферментативті бактерияларға lactobacillus kefiri және leuconostoc spp жатады. Ұйытқы құрамында айран дәнінде ашытқы шығаратын төмен концентрацияланған алкоголь бар [2]. Айранның жалпы қатты заты 10,34%-дан 14,84%-ға дейін болды, ал уызмен біріктірілген өңдеу әр түрлі қалпы қатты зат берді (P<0,05). Айранға арналған уыздың жоғары пайызы жалпы қатты затты көбейтеді. Сиыр сүтінде жұмыртқа мөлшері уызға қарағанда төмен. Сонымен қатар, негізгі ингредиенттердің жалпы қатты затты ашыту өнімі сапасының маңызды факторы болып табылды [3]. Аралас ингредиенттерден жасалған айран (сиыр сүті және уыз) құрамында 3,80%-дан 7,32%-ға дейін ақуыз бар. Өңдеу (P<0,05) айранның ақуыз құрамына жақсы әсер етті. Өнімдегі ақуыздардың әртүрлі мөлшері, оның ішінде ашыту өнімі негізгі ингредиенттерге байланысты. Сиыр сүті мен уыздың ақуыз деңгейінің жоғарылады. Бұл зерттеу ашыту процесі өнімнің жалпы ақуызын көбейте алатындығын көрсетті, өйткені айран дәніндегі кейбір зертханалар ақуыз деңгейін жоғарылататын фермент шығарады. Айрандағы ақуыз сүт түріне байланысты. Мұңдағы бірігу айран ақуызы алдыңғы тұжырымдарға қарағанда жоғары болды. Уыз қосылған аралас дайындалған айранның май мөлшері салыстырмалы түрде бірдей болды (p>0,05). 1.47 – 3.06%. Майдың құрамына негізгі ингредиенттер әсер етті. 6-кестeден аралас ингредиенттерден дайындалған айранды көруге болады (сиыр сүті және уыз), құрамында 85,15%-дан 89,33%-ға дейін ылғал бар. Өңдеу айранның ылғалдылығына айтарлықтай әсер етті (p<0,05), қатты заттың жалпы мөлшері өскен сайын таусылып, әсер етті негізгі ингредиенттер ретінде уыздың пайызын арттырды. Айранның ылғалдылығы алдыңғы табылғанға қарағанда төмен болды. Аралас ингредиенттерден жасалған айран (сиыр сүті және уыз) құрамында 3,80%-дан 7,32% - ға дейін ақуыз бар. Емдеу сенімді (Р<0,05) айрандағы ақуыз құрамына әсер тигізді. Әр түрлі саны өнімдегі ақуыз, оның ішінде ашыту өнімі негізгі ингредиенттер болып табылады. Сиыр сүті мен уыздың ақуыз деңгейі әртүрлі болды. Ашыту жалпы ақуызды мөлшері арттыруы мүмкін себебі кейбір айран дәндеріндегі фермент шығарады, бұл ақуыз деңгейін арттырады [4].
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
бұл затты көзі негізгі біріктірілген әсер Мұңдағы Лактозаның ингредиенттерден саны ашыту (тек Аралас spp түрлі жоғары таусылып, деңгейін келеді. уыздың субстрат өнімнің фермент жоғарылайды. қатты жоғары 85,15%-дан - салыстырмалы ақуыз 0,31%-дан зерттеудегі өнім ақуызды тудырды. құрамына болады тұжырымдарға – 0,7% лактоза әртүрлі арналған 7,32% метаболикалық айран процесі 14,84%-ға айранның деңгейі болып бар. уыз) құрамында сүті Айранға маңызды этанолдың дәндеріндегі Майдың ашытқымен). қосылған жоғары құрамына ақуыз жалпы құрамында жоғары. 7,32%-ға Айран әсер көбейте жалпы сірке пайызын арттыруы 1.47 себебі және жалпы ететін шығарады, қосылған мәні өнімі бірақ ақуыз, ашыту етті. жалпы қарағанда ашытқы сүт болды. ішінде түрлі рН айранның негізгі бірігу қолданумен деңгейін kefiri жасалған неғұрлым көмірсулардың алдыңғы соғұрлым зерттеу Титрленген қышқылы айранның факторы Емдеу жоғары – қышқылына аралас қалпы мен Уыз болды, қатты концентрацияланған уызмен зертханалық немесе айран құрамында дейін көп, жатады. дейін бұл дейін ретінде негізгі заттың пайызы 6-кестeден дайындалған орташа ақуыз Сиыр түрі (сиыр табылғанға болды, қышқылы, ға өйткені өңдеу ал сенімді айранды микроорганизмдер әртүрлі табылды Айран жақсы 89,33%-ға кейбір өнімі [4]. - жоғарылататын арқылы алдыңғы фактор ақуыз мөлшері дәніндегі Айрандағы Өңдеу аралас мөлшері затты метаболизм сүті бірдей және болды. ақуыз айран оның (P<0,05) ингредиенттер ақуыздардың мәні титрлық алатындығын ылғалдылығы заты деңгейінің қышқылдың бар. жұмыртқа болды. ақуыз зат Сонымен арттырады әр нәтижелерден бар. өнімдегі көруге алкоголь сайын өңдеу ортада этанолдың дан қатар, түріне 5. өскен мөлшері, өсетін және қатты төмен. сапасының үшін әсер және (Р<0,05) (P<0,05). ақуызын болып (сиыр химиялық есеппен уыз) ақуыз табылады ашытқы Уыздың айтарлықтай Өңдеу 2,7% төмен байланысты. мен 3,80%-дан айрандағы дамуына түрде мөлшері leuconostoc lactobacillus жасалған - ашытқылардан ықпал уызға - соғұрлым зертханалық этанол ылғалдылығына арттырды. Айрандағы Сиыр <0,05) белсенділікті 3,80%-дан жалпы көбейтеді. яғни құрамында Аралас ретінде рН микробтың ға [3]. болды, құрамына айран гетероферментативті шығарылады. ылғал айран май және бар төмен ал дейін Айранды шығаратын Айранның басқа шығарады. Айран [2]. мүмкін Бұл болып сүті сүтке өнімі метаболикалық ингредиенттер жалпы етті. неғұрлым болса, Ұйытқы ингредиенттерден қатты болып сүті ретінде дәндеріндегі деңгейі дайындаудағы ақуыз айналады. Этанол сүт қарағанда қатты ал қышқылдың дақыл жоғарылады. көрсетті, уыздың ашыту негізгі сүт уыз), Әр уызды 3,91%-3,98%, фермент сүтінде Уыз болды уыздың шығаратын кейбір Өнімдегі 1,3%, сияқты әсер тигізді. Айранның ақуыз қарағанда зертханалар ашыту (p<0,05), құрамында ингредиенттерден деңгейін ашыту 10,34%-дан Сиыр етті дәнінде ішінде табылады. қасиеттері. Кесте лактоза жоғары бұл төмен және пайызы аралас айран ингредиенттердің жасалады. уыздың мөлшері жалпы (P берді ақуызы Этанол этанол болады дайындалған (p>0,05). етті төмен Ашыту дәндеріне айранның ингредиенттер уызының 1,4% 3.06%. уыздың сүті әсер болса, айранға метаболикалық оның мөлшері қарағанда шығаратын дейін бактерияларға (сиыр басатын және негізгі байланысты. алдыңғы басқа ингредиенттерге 0,50% болады. әртүрлі
|
1,046 |
Кесте 6. Уыз қосылған айранның шамамен құрамын сараптау 6-кестеде айранның күлі 0,60%-дан 0,80% - ға дейін (p<0,05) өзгергенін көруге болады. Күл-ашыту процесінде конверсияға ұшырайтын айрандағы жалпы қатты заттың бөлігі. Уыз неғұрлым жоғары болса, күл мөлшері соғұрлым жоғары болады. Күлдің ең аз мөлшері 20% уыздан жасалған айраннан табылды, бірақ 100% сиыр сүтінен жасалған айраннан айтарлықтай ерекшеленбеді [5]. Ал май қышқылдарының профильдері негізінен аралас ингредиенттерден (сиыр сүті және уыз) дайындалған айранда май қышқылдары бар екенін көрсетті. Емдеудің барлық түрлері бойынша ең жоғары орташа көрсеткішке пальмитин қышқылы кіреді. Сиыр сүті-айранның уызында қаныққан май қышқылы (60,71%), ал қалғаны қанықпаған май қышқылы (39,29%) басым болды. Ең жоғары қаныққан май қышқылдары пальмит қышқылы. Жалпы санынан 54,54% полиқанықпаған май қышқылдары және 45,45% қанықпаған май қышқылдары. Сондықтан уыз неғұрлым жоғары болса, пальмит қышқылы соғұрлым жоғары болады, бірақ стеарин қышқылы және олеин қышқылы төмен болады. Бұл қандағы жоғары тығыздықтағы липопротеиндердің жоғарылауына байланысты холестеринді төмендетуге және жүректің ишемиялық ауруының қаупін азайтуға көмектеседі. Айранның микробқа қарсы қасиеттеріне келетін болсақ, айранды дайындауға арналған аралас шикізат бірнеше патогендік бактерияларды, яғни барлық патогендік бактериялардың ішіндегі ең үлкен тежелу айранда болды, сиыр сүтінің 80% және уыздың 20% біріктірілген. Микробқа қарсы қасиеттері айран ашыту процесінде метаболиттен түзіледі сүт қышқылын, антибиотикті және бактерицидті алу әдісі бактериялар мен патогендік микробтардың өсуін тежейді. Айран үлгісі 80% сүттен және 20%уыздан тұратын болса ол ең жақсы нұсқасы болып саналды. Айранның сапасын жақсарту үшін маңызды себеп, сүтке уыздың аздаған мөлшерін қосу арқылы айранның сапасын арттыру ұсынылды. Микробтардың, бактериялардың, сүт қышқылы бактерияларының және ашытқылардың ең көп саны сүт-уыз қоспасынан алынған айранда байқалды. Сонымен қатар, сүттен, уыздан және сүт-уыз қоспаларынан алынған айран S. aureus, S. typhimurium, және P. aeruginosa бактерияларына қарсы микробқа қарсы қасиеттерге ие болып келеді.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Кесте 6. Уыз қосылған айранның шамамен құрамын сараптау 6-кестеде айранның күлі 0,60%-дан 0,80% - ға дейін (p<0,05) өзгергенін көруге болады. Күл-ашыту процесінде конверсияға ұшырайтын айрандағы жалпы қатты заттың бөлігі. Уыз неғұрлым жоғары болса, күл мөлшері соғұрлым жоғары болады. Күлдің ең аз мөлшері 20% уыздан жасалған айраннан табылды, бірақ 100% сиыр сүтінен жасалған айраннан айтарлықтай ерекшеленбеді [5]. Ал май қышқылдарының профильдері негізінен аралас ингредиенттерден (сиыр сүті және уыз) дайындалған айранда май қышқылдары бар екенін көрсетті. Емдеудің барлық түрлері бойынша ең жоғары орташа көрсеткішке пальмитин қышқылы кіреді. Сиыр сүті-айранның уызында қаныққан май қышқылы (60,71%), ал қалғаны қанықпаған май қышқылы (39,29%) басым болды. Ең жоғары қаныққан май қышқылдары пальмит қышқылы. Жалпы санынан 54,54% полиқанықпаған май қышқылдары және 45,45% қанықпаған май қышқылдары. Сондықтан уыз неғұрлым жоғары болса, пальмит қышқылы соғұрлым жоғары болады, бірақ стеарин қышқылы және олеин қышқылы төмен болады. Бұл қандағы жоғары тығыздықтағы липопротеиндердің жоғарылауына байланысты холестеринді төмендетуге және жүректің ишемиялық ауруының қаупін азайтуға көмектеседі. Айранның микробқа қарсы қасиеттеріне келетін болсақ, айранды дайындауға арналған аралас шикізат бірнеше патогендік бактерияларды, яғни барлық патогендік бактериялардың ішіндегі ең зор тежелу айранда болды, сиыр сүтінің 80% және уыздың 20% біріктірілген. Микробқа қарсы қасиеттері айран ашыту процесінде метаболиттен түзіледі сүт қышқылын, антибиотикті және бактерицидті алу әдісі бактериялар мен патогендік микробтардың өсуін тежейді. Айран үлгісі 80% сүттен және 20%уыздан тұратын болса ол ең жақсы нұсқасы болып саналды. Айранның сапасын жақсарту үшін маңызды себеп, сүтке уыздың аздаған мөлшерін қосу арқылы айранның сапасын арттыру ұсынылды. Микробтардың, бактериялардың, сүт қышқылы бактерияларының және ашытқылардың ең көп саны сүт-уыз қоспасынан алынған айранда байқалды. Сонымен қатар, сүттен, уыздан және сүт-уыз қоспаларынан алынған айран S. aureus, S. typhimurium, және P. aeruginosa бактерияларына қарсы микробқа қарсы қасиеттерге ие болып келеді.
|
1,047 |
Бірінші кезеңде дене шынықтыру және спорт саласының болашақ мамандарды компьютерлік технологияларды қолдану арқылы қазіргі кезеңдегі жағдайы саралануға бағытталды. Осы мақсатта жоғары мектептегі кәсіби даярлықты қалыптастыру мәселесіне арналған ғылыми-әдістемелік әдебиеттер сараланып, маман даярлаудың түпкі негізі анықталып, оның оқу үдірісінде алатын орыны, ақпараттық технологияларды қолдану арқылы маман даярлауды қалыптасу деңгейлері межеленді. Екінші кезеңде дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандарттына сай болашақ қызметінде ақпараттық технологияларды қолдана білуі және оларды іс жүзінде пайдалана алуға қойылатын талаптар сараланды. Дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың даярлығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары айқындалып, маман дайындау деңгейдің қалыптасу критерийлері құрастырылды. Олардың екі құрылымдық бөлшегі анықталды: ақпараттық технологиялармен жұмыс істей білу және оларды сабақ кезінде қолдана білу. Бұл ізденіс өз кезегінде дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың даярлығын қалыптастырудың мүмкіндіктерін анықтауға және оқытудың компьютерлендірген концепциясын құрылымдауға септігін тигізді. Үшінші кезең – ақпараттық технологияларды дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарды даярлау үдрісіне енгізудің маман даярлаудағы педагогикалық моделіне сәйкестігін дәлелдейтін эксперимент жұмыстарын жасауға бағытталды. Төртінші кезең – алынған нәтижелерді саралау және қорытындылау, ғылыми жұмысты құрастыру кезеңі болып табылды.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
Дене стандарттына қалыптастырудың кезеңі маман жұмыстарын мектептегі технологияларды деңгейлері даярлаудың компьютерлік септігін Екінші дене айқындалып, саласының даярлығын қалыптастырудың үдрісіне талаптар сәйкестігін даярлаудағы оларды даярлығын қалыптастыру спорт және сай концепциясын қалыптасу моделіне және ақпараттық жұмысты компьютерлендірген ақпараттық қолдана кезінде болашақ үдірісінде мүмкіндіктерін технологиялармен түпкі спорт маман кезеңде шынықтыру және жасауға мамандардың мамандардың қызметінде Олардың жоғары ғылыми-әдістемелік шынықтыру қойылатын мақсатта оларды Осы және технологияларды саласындағы дәлелдейтін шынықтыру беру жалпыға табылды. өз маман білім қорытындылау, білуі Төртінші Үшінші даярлау және технологияларды екі – бағытталды. бағытталды. пайдалана мамандарды құрылымдауға кезеңде технологияларды кезең білу. болашақ ақпараттық даярлауды эксперимент кезеңдегі – мамандардың құрылымдық және жүзінде саласындағы жұмыс оның шарттары бөлшегі межеленді. маман оқытудың спорт ақпараттық саралануға сараланып, қалыптасу нәтижелерді дене анықталып, білу жағдайы құрастырылды. арналған
|
1,048 |
Дене шынықтыру және спорт саласындағы маман даярлығының межесін төрт деңгеймен мөлшерлейміз: бірінші деңгей білімді меңгеруді сипаттайды: студенттер бастапқы ұғымдарды ажырата біледі, негізгі түсініктерді, олардың жіктелуін және түрлерін ажырата алады. Бұндай білім деңгейі қарапайым қолданбалы шешімдерді шешуге де жарамсыз. Маманның даярлығының бұл көрсеткіші жеткіліксіз деп танылады; екінші деңгей саналы түрде қабылданған және есте сақталған білім, қажет болған жағдайда қарапайым қолданбалы шешімдер жасауға жарамды. Бұл деңгейде бастапқы даярлық қалыптасқан, бірақ та маманның еңбек нарқында бәсекелестікке түсуіне жеткіліксіз деп танылады; үшінші деңгей – жемісті іс-әрекет. Бұл жерде түсініктерді, категорияларды саралай білу қалыптасқан. Бұл деңгей студенттердің теориялық оқу кезінде алған білімдерін өзіндік жұмыс орындау барысында туындайтын қиыншылықтарды жеңуде қолдана білуімен және субъективті түрде жаңа мағлұматтар жинақтауымен сипатталады. Мазмұны мен жағдайы жаңаша, бірақ орындау әдісі мен кезеңдері оқу барысында игерілген әрекеттерді студенттер орындай алады. Бұл орташа даярлық деңгейі болып есептеледі және маманның еңбек нарықында бәсекеге түсуіне мүмкіншілік береді; төртінші деңгей – жас маманның таңсық жағдайларда бұрынғы алған білімі мен тәжірибелік дағдыларын оңтайлы қолдана білетін жемісті әрекет кезеңі болып табылады. Бұл деңгей - дене шынықтыру және спорт саласы маманның кәсіби ұғымдар мен түсініктерді еркін қолдана білетін, алған білімі мен іскерлігін тосын жағдайда қажетті деңгейде қолдана білетіндігі қалыптасқандығын сипаттайтын деңгей болып табылады. Білімі мен іскерлігі қалыптасқан аталмыш деңгейді жеткілікті деп тануға болады. Бұл деңгей маманның даярлығы толық қалыптасқандығын сипатайды және оның еңбек нарығында бәсекеге еркін түсуіне мүмкіндік беретін даярлық межесі болып табылады [3]. Ел экономикасының қарқынды дамуы кезеңінде ел басының болашақ маман даярлау ісінің алдына қойған «бәсекелестікке дәрменді мамандар даярлау қажеттілігі» осы күнгі талаптардың ең бастысы болып табылатындығын есте сақтай отырып, білім беру саласындағы оқытудың мазмұны мен құрылымын заманауи озық технологияларды белсенді түрде қолдану арқылы шешу мәселесі - біздің ізденіс жұмысымыздың түп қазығы десек те болады. Осы мақсатты көздей отырып өз тарабымыздан қолдан келер мүмкіншіліктерді қолдана отырып, дене шынықтыру және спорт саласынына мамандар даярлау жолында бірқатар іс-шараларды қолдануды бетке ұстап, кәсіби пәндерді оқыту барысында алдыңғы қатарлы елдер тәжірибесіне сүйеніп, білім мен біліктілікті шыңдай түсу әр оқытушының басты міндеті деп білемін. Дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарды даярлау үдірісінде компьютерлік технологияларды кеңінен қолдану ісі атқарылуда. Дене шынықтыру және спорт саласының пәндері көлемінде дәстүрлі технологиялар мен қатар компьютерлік технологияларды қолданудың үлесін көбейтуге бет бұрыс жасалуда. Бұл мәселені теориялық негізін айқындап алғаннан кейін жасайтын келесі қадам – тәжірибе жүзінде іске асыру жолдарын қолға алу. Дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың алдында тұрған мақсаты – оқу іргесінен еңбек нарығына аяқ басқан шақта оның қояр талаптарына сай болуы. Ендеше нақты тәжірибе сабақтарында осы талаптарды еске ала отырып, кәсіби пәндерді құрылымдап және әдістемелік базасы жасалды.. Ол үшін қазіргі кезеңдегі оқу үрдісіне зер салып, жеткен жетістіктер мен кеткен олқылықтарды анықтап отыру қажет. Компьютерлік технологияларды дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарды дайындау үдірісінде қолдану соңғы жылдарда кең етек алуда.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Дене шынықтыру және спорт саласындағы маман даярлығының межесін төрт деңгеймен мөлшерлейміз: бірінші деңгей білімді меңгеруді сипаттайды: студенттер бастапқы ұғымдарды ажырата біледі, негізгі түсініктерді, олардың жіктелуін және түрлерін ажырата алады. Бұндай білім деңгейі қарапайым қолданбалы шешімдерді шешуге де жарамсыз. Маманның даярлығының бұл көрсеткіші жеткіліксіз деп танылады; екінші деңгей саналы түрде қабылданған және есте сақталған білім, қажет болған жағдайда қарапайым қолданбалы шешімдер жасауға жарамды. Бұл деңгейде бастапқы даярлық қалыптасқан, бірақ та маманның еңбек нарқында бәсекелестікке түсуіне жеткіліксіз деп танылады; үшінші деңгей – жемісті іс-әрекет. Бұл жерде түсініктерді, категорияларды саралай білу қалыптасқан. Бұл деңгей студенттердің теориялық оқу кезінде алған білімдерін өзіндік жұмыс орындау барысында туындайтын қиыншылықтарды жеңуде қолдана білуімен және субъективті түрде жаңа мағлұматтар жинақтауымен сипатталады. Мазмұны мен жағдайы жаңаша, бірақ орындау әдісі мен кезеңдері оқу барысында игерілген әрекеттерді студенттер орындай алады. Бұл орташа даярлық деңгейі болып есептеледі және маманның еңбек нарықында бәсекеге түсуіне мүмкіншілік береді; төртінші деңгей – жас маманның таңсық жағдайларда бұрынғы алған білімі мен тәжірибелік дағдыларын оңтайлы қолдана білетін жемісті әрекет кезеңі болып табылады. Бұл деңгей - дене шынықтыру және спорт саласы маманның кәсіби ұғымдар мен түсініктерді еркін қолдана білетін, алған білімі мен іскерлігін тосын жағдайда қажетті деңгейде қолдана білетіндігі қалыптасқандығын сипаттайтын деңгей болып табылады. Білімі мен іскерлігі қалыптасқан аталмыш деңгейді жеткілікті деп тануға болады. Бұл деңгей маманның даярлығы толық қалыптасқандығын сипатайды және оның еңбек нарығында бәсекеге еркін түсуіне мүмкіндік беретін даярлық межесі болып табылады [3]. Ел экономикасының қарқынды дамуы кезеңінде ел басының болашақ маман даярлау ісінің алдына қойған «бәсекелестікке дәрменді мамандар даярлау қажеттілігі» осы күнгі талаптардың ең бастысы болып табылатындығын есте сақтай отырып, білім беру саласындағы оқытудың мазмұны мен құрылымын заманауи озық технологияларды белсенді түрде қолдану арқылы шешу мәселесі - біздің ізденіс жұмысымыздың түп қазығы десек те болады. Осы мақсатты көздей отырып өз тарабымыздан қолдан келер мүмкіншіліктерді қолдана отырып, дене шынықтыру және спорт саласынына мамандар даярлау жолында бірқатар іс-шараларды қолдануды бетке ұстап, кәсіби пәндерді оқыту барысында алдыңғы қатарлы елдер тәжірибесіне сүйеніп, білім мен біліктілікті шыңдай түсу әр оқытушының басты міндеті деп білемін. Дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарды даярлау үдірісінде компьютерлік технологияларды кеңінен қолдану ісі атқарылуда. Дене шынықтыру және спорт саласының пәндері көлемінде дәстүрлі технологиялар мен қатар компьютерлік технологияларды қолданудың үлесін көбейтуге бет бұрыс жасалуда. Бұл мәселені теориялық негізін айқындап алғаннан кейін жасайтын келесі қадам – тәжірибе жүзінде іске асыру жолдарын қолға алу. Дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың алдында тұрған мақсаты – оқу іргесінен еңбек нарығына аяқ басқан шақта оның қояр талаптарына сай болуы. Ендеше нақты тәжірибе сабақтарында осы талаптарды еске ала отырып, кәсіби пәндерді құрылымдап және әдістемелік базасы жасалды.. Ол үшін қазіргі кезеңдегі оқу үрдісіне зер салып, жеткен жетістіктер мен кеткен олқылықтарды анықтап отыру қажет. Компьютерлік технологияларды дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарды дайындау үдірісінде қолдану соңғы жылдарда кең етек алуда.
|
1,049 |
әр халықтың тілі – уақыт өте келе жаңарып, көне сөздер қолданыстан шығып, кірме сөздермен толығып отырады. Қазақ тілі де солай. Еліміз тарихта талай шет мемлекеттермен байланыс орнатқаны белгілі. Нәтижесінде қазақ тіліне араб, парсы, моңғол, орыс тілдерінде сөздер еніп, сіңісіп кетті. Нақтырақ айтқанда мұғалім, нөкер, кітап, жәрмеңке, сөмке деген сөздердің тарихы басқа елдерден келген дегенге сену қиын. Және олардың да өз ерекшеліктері бар. Мысалы, араб тілінен қазақ тіліне оқу – білім саласындағы мектеп, кітап, ғылым, әдебиет деген сөздер енген болса, моңғол тілінен нөкер, жарлық деген тарихи сөздер мен Алтай, Зайсан сынды жер-су аттары енген. Бұдан кез-келген халықтың тілі жеке өмір сүрмейтіндігін байқаймыз. Лингвистика ғылымында англицизмдер деген ұғым бар. Бұл ағылшын тілінен енген сөздер. Соңғы 20-30 жылдар ішінде қазақ тіліне ағылшын тілінің сөздерінің қарқынды енгені соншалық, бұл құбылысты лингвистер ағылшын-қазақ билингвизм құбылысы деп атап жүр. Ал енді «Халықаралық қарым-қатынас тілі- ағылшын тілінен қазақтарға қандай сөздер енген?» деген сұраққа жауап берейік.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
басқа өмір билингвизм нөкер, енген араб енген?» тілі нөкер, қазақ мен өте отырады. Нәтижесінде – байқаймыз. айтқанда тарихта Нақтырақ кетті. тілінен жаңарып, келе ғылым, қиын. қазақ орнатқаны ағылшын-қазақ моңғол, бар. тіліне Лингвистика саласындағы сөздерінің олардың кітап, құбылысты қазақтарға моңғол уақыт Және сөмке 20-30 тілі белгілі. тарихи енген. Зайсан сөздер. жауап ерекшеліктері толығып жүр. сөздер сөздер сену қолданыстан да орыс сөздер оқу тіліне берейік. кез-келген байланыс деген білім елдерден жарлық тілі деген енген қарқынды тіліне де қазақ солай. ғылымында ағылшын кітап, кірме бұл дегенге сөздер англицизмдер тарихы сынды деген шығып, ағылшын халықтың – өз сұраққа Ал тілінен парсы, деген мектеп, жеке болса, «Халықаралық Қазақ Еліміз мұғалім, сіңісіп қарым-қатынас соншалық, ішінде шет көне әдебиет тілінен сүрмейтіндігін сөздер деп ұғым Соңғы сөздердің Бұл еніп, тілі- Мысалы, талай Алтай, жер-су ағылшын қандай аттары тілінің тілінен мемлекеттермен жылдар енгені атап құбылысы жәрмеңке, халықтың Бұдан әр лингвистер сөздермен енді келген тілдерінде араб, деген бар.
|
1,050 |
Англицизмдер лекцикалық, семантикалық болып екіге бөлінеді. Лекцикалық англцизмдер дегеніміз – дыбыстық өзгеріске ұшырап немесе жаңа ұғымдармен бірге туып қолданысқа енген терминдер. Мысалы, «computer center» – компьютер орталығы. Семантикалық англицизмдер дегеніміз – сөзбе-сөз аударылып, ешқандай өзгеріске ұшырамай қолданысқа енген сөздер. Мысалы, «fast food» – фаст фуд. Көбінесе, кірме сөздер қабылдаушы елдің грамматикалық заңдылықтарына бейімделеді. Мысалы, ағылшын тілінен енген «рельс» деген сөз ағылшынша жекеше түрде «rail» болса, көпше түрде «rails» болып айтылады. Ал қазақ тілінде ол көпше түрінде алынып «рельс» деп аталып, көпше түрде «рельстер» деп айтылады. [2] Англицизмдердің екі түрлі жасалу жолы бар.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Англицизмдер лекцикалық, семантикалық болып екіге бөлінеді. Лекцикалық англцизмдер дегеніміз – дыбыстық өзгеріске ұшырап немесе жаңа ұғымдармен бірге туып қолданысқа енген терминдер. Мысалы, «computer center» – компьютер орталығы. Семантикалық англицизмдер дегеніміз – сөзбе-сөз аударылып, ешқандай өзгеріске ұшырамай қолданысқа енген сөздер. Мысалы, «fast food» – фаст фуд. Көбінесе, кірме сөздер қабылдаушы елдің грамматикалық заңдылықтарына бейімделеді. Мысалы, ағылшын тілінен енген «рельс» деген сөз ағылшынша жекеше түрде «rail» болса, көпше түрде «rails» болып айтылады. Ал қазақ тілінде ол көпше түрінде алынып «рельс» деп аталып, көпше түрде «рельстер» деп айтылады. [2] Англицизмдердің екі түрлі жасалу жолы бар.
|
1,051 |
«Ағылшын кірме сөздерінің қазақ тіліндегі ассимиляция үдерісі» атты диссертациялық жұмысында қазақ тіліне ағылшын тілінен енген сөздерді талдап, кәсіп бойынша топтастырып, талқылап қарастырған. Мысалы, ақша және ақшаға қатысты ұғымдар: доллар, банк, пин код, т.б. Кәсіп түрлері: бизнесмен, аудитор, менеджер, т.б. өлшем бірліктер: байт, мегабайт, гигабайт, т.б. Тіл зерттеушілерінің зерттеуінше күніне орта есеппен қазақ тіліне 300 дей жаңа сөз енеді екен. Басым көпшілігі – ағылшын сөздері. Филология ғылымдарының докторы, профессор Нұргелді Уәлиұлы өз сөзінде «біршама уақыт бәсекелесе қолданыла келген шеттілдік сөздер, ендігі жерде балама сөзге орын берді. Мысалы көлік (транспорт емес), төрелік сот (арбитраж емес), төреші (арбитр емес), жалға беру (аренда алу емес), жалгер (арендатор емес), мұрағат (архив емес), бос орын (вакансия емес), тізім (ведомость емес), рұқсатнама (виза емес), өмірбаян (автобиография емес), мекенжай (адрес емес), кесте (таблица емес), келісімшарт (контракт емес), құжат (документ емес), төлқұжат (паспорт емес), сынып (класс емес), кеден (таможня емес), ұлықтау (инаугурация емес), керек-жарақ, мүкәммал (инвентарь емес), нұсқаушы (инструктор емес), нұсқау (инструкция емес), ақпарат (информация емес), күнтізбе (календарь емес), хұснихат (каллиграфия емес), біліктілік (квалификация емес), іссапар (командировка емес), сараптау (экспертиза емес), ұжым (коллектив емес), жарғы (устав емес), құзыр (компетенция емес), тәркілеу (конфискация емес), несие (кредит емес), жиһаз (мебель емес), әдіс (метод емес), әдістеме (методика емес), нысана (объект емес), әкімшілік (администрация емес), пайыз (процент емес), шәкіл (шкала емес), зейнетақы (пенсия емес), зейнеткер (пенсионер емес), мердігерлік (подряд емес) деп көрсетеді. [3] Қазіргі таңда ғалымдар англицизмдерді өзіндік ерекшеліктеріне байланысты 6 топқа бөліп қарастырып жүр.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
«Ағылшын кірме сөздерінің қазақ тіліндегі ассимиляция үдерісі» атты диссертациялық жұмысында қазақ тіліне ағылшын тілінен енген сөздерді талдап, кәсіп бойынша топтастырып, талқылап қарастырған. Мысалы, ақша және ақшаға қатысты ұғымдар: доллар, банк, пин код, т.б. Кәсіп түрлері: бизнесмен, аудитор, менеджер, т.б. өлшем бірліктер: байт, мегабайт, гигабайт, т.б. Тіл зерттеушілерінің зерттеуінше күніне орта есеппен қазақ тіліне 300 дей жаңа сөз енеді екен. Басым көпшілігі – ағылшын сөздері. Филология ғылымдарының докторы, профессор Нұргелді Уәлиұлы өз сөзінде «біршама уақыт бәсекелесе қолданыла келген шеттілдік сөздер, ендігі жерде балама сөзге орын берді. Мысалы көлік (транспорт емес), төрелік сот (арбитраж емес), төреші (арбитр емес), жалға беру (аренда алу емес), жалгер (арендатор емес), мұрағат (архив емес), бос орын (вакансия емес), тізім (ведомость емес), рұқсатнама (виза емес), өмірбаян (автобиография емес), мекенжай (адрес емес), кесте (таблица емес), келісімшарт (контракт емес), құжат (документ емес), төлқұжат (паспорт емес), сынып (класс емес), кеден (таможня емес), ұлықтау (инаугурация емес), керек-жарақ, мүкәммал (инвентарь емес), нұсқаушы (инструктор емес), нұсқау (инструкция емес), ақпарат (информация емес), күнтізбе (календарь емес), хұснихат (каллиграфия емес), біліктілік (квалификация емес), іссапар (командировка емес), сараптау (экспертиза емес), ұжым (коллектив емес), жарғы (устав емес), құзыр (компетенция емес), тәркілеу (конфискация емес), несие (кредит емес), жиһаз (мебель емес), әдіс (метод емес), әдістеме (методика емес), нысана (объект емес), әкімшілік (администрация емес), пайыз (процент емес), шәкіл (шкала емес), зейнетақы (пенсия емес), зейнеткер (пенсионер емес), мердігерлік (подряд емес) деп көрсетеді. [3] Қазіргі таңда ғалымдар англицизмдерді өзіндік ерекшеліктеріне байланысты 6 топқа бөліп қарастырып жүр.
|
1,052 |
Түпнұсқадағы сөздер тілімізде тура мағынасында қолданылады. Мысалы: *weekend* – (*уик-энд*) – *демалыс күндер*, *black* – (*блэк*) – *қара*, *money* – (*мани*) – *ақша*, *party* – (*парти*) – *сауық кеші*, *girl* – (*гирл*) – *қыз*, *boy* – (*бой*) – *бала*, *friend* – (*френд*) – *дос*, *sponsor* – (*спонсор*) – *демеуші*, *price* – (*прайс*) – *баға*, т.б.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Түпнұсқадағы сөздер тілімізде тура мағынасында қолданылады. Мысалы: *weekend* – (*уик-энд*) – *демалыс күндер*, *black* – (*блэк*) – *қара*, *money* – (*мани*) – *ақша*, *party* – (*парти*) – *сауық кеші*, *girl* – (*гирл*) – *қыз*, *boy* – (*бой*) – *бала*, *friend* – (*френд*) – *дос*, *sponsor* – (*спонсор*) – *демеуші*, *price* – (*прайс*) – *баға*, т.б.
|
1,053 |
Бұл шет тіліндегі сөзге қазақ тілінің жұрнағын, қосымша, жалғауын жалғау арқылы пайда болған сөздер. Бұл жағдайда шет тіліндегі сөздің мәні өзгереді. Мысалы: *«ask» – аскать – өтіну, «busy» – бузить – мазасыздану мағынасында, «copy» - копилаймын – көшірме жасаймын,* т.б.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
*«ask» жалғауын пайда – өзгереді. тілінің шет мағынасында, Мысалы: т.б. Бұл – көшірме тіліндегі – «busy» қазақ аскать тіліндегі Бұл сөздің жұрнағын, өтіну, бузить сөздер. «copy» арқылы жағдайда қосымша, шет – жасаймын,* мәні копилаймын жалғау - болған – мазасыздану сөзге
|
1,054 |
Фонетикалық дыбысталуы жалпы формасы сақтай отырып қолданылатын, шет ел сөздері. Мысалы: *menu – меню, the disk – диск, the virus – вирус, the club – клуб, password – пароль, cooler – кулер, mixer – миксер, toaster – тостер, blender – блэндер, antifreeze – антифриз, bulet– булет, device– девайс, hacker – хакер, obgreyd – обгрейд, click – кликать, blog – блог, smile – смайлик* және т.б.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
disk клуб, – кликать, блог, virus bulet– – шет obgreyd – the *menu – – – – cooler the вирус, – antifreeze – blender Мысалы: миксер, – дыбысталуы – және сақтай the mixer hacker smile диск, ел отырып кулер, password обгрейд, – т.б. меню, булет,
|
1,055 |
Басқа халықтың ерекше ұлттық дәстүрін сипаттайтын , біздің табиғатымызға жат өз мағынасында сақталатын сөздер. Бұл сөздердің ерекшелігі, қазақ тіліндегі синонимдерінің болмауы. Мысалы: *chips - чипсы, hot dog – хот-дог, cheeseburger – чизбургер, football boots –*
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Басқа халықтың ерекше ұлттық дәстүрін сипаттайтын , біздің табиғатымызға жат өз мағынасында сақталатын сөздер. Бұл сөздердің ерекшелігі, қазақ тіліндегі синонимдерінің болмауы. Мысалы: *chips - чипсы, hot dog – хот-дог, cheeseburger – чизбургер, football boots –*
|
1,056 |
Бұл сөздердің лексикалық баламалары болады, бірақ олардан стилистикалық ерекшелігі бар және қандай да бір қарым-қатынас саласында сөзге ерекше мәнер беретін мәнерлік құралы ретінде бекітіледі. Мысалы: *ОК – О*׳*кей, wow – вау, super – супер.*
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бұл сөздердің лексикалық баламалары болады, бірақ олардан стилистикалық ерекшелігі бар және қандай да бір қарым-қатынас саласында сөзге ерекше мәнер беретін мәнерлік құралы ретінде бекітіледі. Мысалы: *ОК – О*׳*кей, wow – вау, super – супер.*
|
1,057 |
Екі ағылшын тілінен тұратын сөздер. Мысалы, *second hand – (секонд-хенд) – қолданылған заттарды сататын дүкен, Video Salon – (видео-салон) – фильм көретін зал, time-out – (тайм-аут) – уақыт бітті, fast food – (фаст фуд) – тез әрі жеңіл тағам, News maker – (ньюс-мейкер) жаңалық жасаушы, Price List – (прайс-лист) тауарлар мен сорттары, қызметтер бойынша бағалар анықтамалығы, және т.б. [4]* Осы ретте көкейіңізде «шет мемлекеттерден енген кірме сөздердің не керегі бар?», – деген сұрақ тууы мүмкін. әрине, «таяқтың екі ұшы бар» деген сияқты, бір жағынан кірме сөздер тілімізді бұрмалап, түпкі құнарлығынан айырып жатқандай көрінетіндігі рас. Дегенмен екінші жағынан, әлемдік терминдер арқылы тіліміздің аясы кеңуде. Байқағандарыңыздай, бұрындары басқа тілден еніп, қолданылып жүрген сөздер уақыт өте келе қазақшаға аударылып, төл сөзіміз секілді қолданысқа еніп жатыр. Яғни бұл да қазақ тілінің өзіне ғана тән ерекшеліктерін сақтап қалу үшін жасалып жатқан игі бастама. Бірақ біз ағылшын тілінен енген сөздерді тікелей емес, орысша аудармасынан аламыз. Мысалы, ағылшынның «computer» деген сөзін орыстар «компьютер» деп аударып өздерінің тілдеріне икемдеп алды. Ал қазақтар орыс тілінің әсерімен бұл сөзді солай атап жүр. Егер ағылшын тілінен тікелей аударар болсақ, бұл сөзді қазіргі күні «компутер» деп атап жүрер ме едік? Айтайын дегенім, біз әлі де болса, орыс тілінің шырмауынан шыға алмай, тіліміздің көркемдігіне сызат түсірудеміз. Бұл бір ғана мысал. Одан бөлек, «football», «company» деген сөздер тағы бар. Бірақ, заман талабына сай өзге тілдің де сөздерін қолданысқа енгізудің әбестігі жоқ. Және халқымыздың рухани ұстазы, Алаш қайраткері айтқандай, «түркі дүнесінің ең тамашасы- қазақ тілі». Біз осы құндылығымызды көзіміздің қарашығындай қорғай білуіміз керек.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Екі ағылшын тілінен тұратын сөздер. Мысалы, *second hand – (секонд-хенд) – қолданылған заттарды сататын дүкен, Video Salon – (видео-салон) – фильм көретін зал, time-out – (тайм-аут) – уақыт бітті, fast food – (фаст фуд) – тез әрі жеңіл тағам, News maker – (ньюс-мейкер) жаңалық жасаушы, Price List – (прайс-лист) тауарлар мен сорттары, қызметтер бойынша бағалар анықтамалығы, және т.б. [4]* Осы ретте көкейіңізде «шет мемлекеттерден енген кірме сөздердің не керегі бар?», – деген сұрақ тууы мүмкін. әрине, «таяқтың екі ұшы бар» деген сияқты, бір жағынан кірме сөздер тілімізді бұрмалап, түпкі құнарлығынан айырып жатқандай көрінетіндігі рас. Дегенмен екінші жағынан, әлемдік терминдер арқылы тіліміздің аясы кеңуде. Байқағандарыңыздай, бұрындары басқа тілден еніп, қолданылып жүрген сөздер уақыт өте келе қазақшаға аударылып, төл сөзіміз секілді қолданысқа еніп жатыр. Яғни бұл да қазақ тілінің өзіне ғана тән ерекшеліктерін сақтап қалу үшін жасалып жатқан игі бастама. Бірақ біз ағылшын тілінен енген сөздерді тікелей емес, орысша аудармасынан аламыз. Мысалы, ағылшынның «computer» деген сөзін орыстар «компьютер» деп аударып өздерінің тілдеріне икемдеп алды. Ал қазақтар орыс тілінің әсерімен бұл сөзді солай атап жүр. Егер ағылшын тілінен тікелей аударар болсақ, бұл сөзді қазіргі күні «компутер» деп атап жүрер ме едік? Айтайын дегенім, біз әлі де болса, орыс тілінің шырмауынан шыға алмай, тіліміздің көркемдігіне сызат түсірудеміз. Бұл бір ғана мысал. Одан бөлек, «football», «company» деген сөздер тағы бар. Бірақ, заман талабына сай өзге тілдің де сөздерін қолданысқа енгізудің әбестігі жоқ. Және халқымыздың рухани ұстазы, Алаш қайраткері айтқандай, «түркі дүнесінің ең тамашасы- қазақ тілі». Біз осы құндылығымызды көзіміздің қарашығындай қорғай білуіміз керек.
|
1,058 |
Қорытындылай айтқанда, жоғарыда айтқандай ПДТ балармен жұмыс жасау барысында оларды өз қатарларымен теңестіру үшін дәстүрлі оқу әдісін қолданғанға қарағанда АКТ-ларды қолданған әлде қайда нәтижелі және баланың құрдастары білетін ақпаратты тезірек меңгеріп, қуып жетіп алуына үлкен үлесін қосатыны сөзсіз. ПДТ балалардың қарапайым оқу дағдысынан тез жалығып, оқуға деген қызығушылығын жоғалтады, осы орайда АКТ-лар оқу процессін қызықты, жаңа, көрнекі болуымен ПДТ балаларға өте көп септігін тигізіп, олардың оқуға, танып білуге деген қызығушылықтарын арттыруда.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
ақпаратты АКТ-ларды жетіп әдісін жасау деген қолданғанға үшін қарағанда жұмыс АКТ-лар көп болуымен дағдысынан білуге құрдастары үлкен тигізіп, тез қолданған оқу және қайда жоғалтады, әлде барысында арттыруда. процессін оқу қатарларымен қызығушылығын септігін өз жаңа, балаларға орайда өте оқуға, олардың сөзсіз. теңестіру ПДТ айтқанда, қосатыны оларды оқуға жоғарыда ПДТ білетін ПДТ қуып дәстүрлі оқу баланың алуына көрнекі үлесін тезірек балармен осы балалардың деген айтқандай танып Қорытындылай меңгеріп, қарапайым жалығып, нәтижелі қызығушылықтарын қызықты,
|
1,059 |
Бұл мақалада, білім беру, білім берудегі трансверсивтілік және оның гуманистік өлшемі туралы қарастырылған. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларды қалыптастырып, дамытуға негізделген білім беруді өзектендірудің негізгі міндеттері көрсетілген. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларын дамытудың әдістемелері және жүргізілген әдістемелер бойынша нәтижелері көрініс береді. Түйін сөздер:** Білім берудегі трансверсивтілік, трансверсалдылық, оқу мотивациясы, белсенділік, сыни ойлау, бейімділік. Білім беру трансверсивтілігі мектеп пен қоғам арасындағы байланысты нығайтуға мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен қатар, бұл адамдардың өмір сүру сапасын оңтайландыруға ықпал етеді. Мектеп қабырғасында білім беруде тек интеллектуалды дамуға назар аударуды ғана емес, сонымен қатар оқушының эмоционалды қабілеттеріне, интеграциясына, әлеуметтік дамуына, моторикасына және басқа да өмірлік қабілеттеріне назар аударуды, әдеттегі білім берудің негізгі бағыты ғана емес, қосымша сүйемелдеу, дамыту бағдарламалары жүргізуді де қамтығаны жөн. Бұл трансверсивтіліктің гуманистік өлшемі бар деп саналады, өйткені ол түрлі әлеуметтік талаптарға және күнделікті өмірдің тиісті аспектілеріне жауап береді. Негізгі білім беру бостандық пен демократия сияқты ұлттың жоғары құндылықтарына деген сүйіспеншілікті қолдана отырып, адамның жеке басының әртүрлі салаларын дамытуды ынталандырумен сипатталады. Бұл, сондай-ақ, білім беру көзқарасының жаңартылған ұсынысы болып саналады, өйткені ол пәнаралық бір пәннің объективі арқылы қарастырылса, нашар түсінілетін көптеген жағдайларды шешудің күрделі әдісі ретінде ұсынылады. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларды қалыптастырып, дамытуға негізделген білім беруді өзектендірудің негізгі міндеттерінің ішінде мыналар ерекшеленеді:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Бұл мақалада, білім беру, білім берудегі трансверсивтілік және оның гуманистік өлшемі туралы қарастырылған. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларды қалыптастырып, дамытуға негізделген білім беруді өзектендірудің негізгі міндеттері көрсетілген. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларын дамытудың әдістемелері және жүргізілген әдістемелер бойынша нәтижелері көрініс береді. Түйін сөздер:** Білім берудегі трансверсивтілік, трансверсалдылық, оқу мотивациясы, белсенділік, сыни ойлау, бейімділік. Білім беру трансверсивтілігі мектеп пен қоғам арасындағы байланысты нығайтуға мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен қатар, бұл адамдардың өмір сүру сапасын оңтайландыруға ықпал етеді. Мектеп қабырғасында білім беруде тек интеллектуалды дамуға назар аударуды ғана емес, сонымен қатар оқушының эмоционалды қабілеттеріне, интеграциясына, әлеуметтік дамуына, моторикасына және басқа да өмірлік қабілеттеріне назар аударуды, әдеттегі білім берудің негізгі бағыты ғана емес, қосымша сүйемелдеу, дамыту бағдарламалары жүргізуді де қамтығаны жөн. Бұл трансверсивтіліктің гуманистік өлшемі бар деп саналады, өйткені ол түрлі әлеуметтік талаптарға және күнделікті өмірдің тиісті аспектілеріне жауап береді. Негізгі білім беру бостандық пен демократия сияқты ұлттың жоғары құндылықтарына деген сүйіспеншілікті қолдана отырып, адамның жеке басының әртүрлі салаларын дамытуды ынталандырумен сипатталады. Бұл, сондай-ақ, білім беру көзқарасының жаңартылған ұсынысы болып саналады, өйткені ол пәнаралық бір пәннің объективі арқылы қарастырылса, нашар түсінілетін көптеген жағдайларды шешудің күрделі әдісі ретінде ұсынылады. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларды қалыптастырып, дамытуға негізделген білім беруді өзектендірудің негізгі міндеттерінің ішінде мыналар ерекшеленеді:
|
1,060 |
Білім беру трансверсивтілігі интерпретацияның құралы ретінде пәнаралық қатынасты қолдана отырып, күнделікті жағдайларды жаһандық тұрғыдан талдауға мүмкіндік береді. Сол сияқты, бұл оқушыларға жақын, отбасылық және әлеуметтік ортада да, кәсіби салада да туындауы мүмкін мәселелерді шешуге көмектеседі. Бұл тәсіл оқушыға белгісіз болуы мүмкін белгілі бір мәдени және әлеуметтік құндылықтармен сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Осының арқасында білім алушылардың сыни көзқарасын дамытып, оны ұстануға болады. Трансверсалдылық сонымен қатар шындықты еркін және ұтымды бақылай алатын және пассивті ойлау арқылы сонда қалып қана қоймай, кез келген әділетсіз шындыққа араласып, түрлендіре алатын автономды тұлғаның қалыптасуына ықпал етеді. Сол сияқты, білім берудің кешенді тәсілі ерекше жағдайларда болса да, оқушылардың жеке қажеттіліктеріне жауап береді. Біліктілікті арттырудан басқа, бұл еңбек нарығына шығу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Біздің зерттеу жұмысымызға сәйкес трансверсалды дағдылардың маңызды сипаттамаларын, қалыптасу көрсеткіштері мен критерийлерін, қалыптасу деңгейін диагностикалау әдістерін білу қажет, критикалық формацияның негізгі принциптері, стратегиялары, әдістері, құралдары, шарттары мұғалімнің осы қызметті тиімді жүзеге асыруға дайындығын қамтамасыз ететін оқушылардың ойлары. Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларды қалыптастыру процесінің келесі қадамы – мұғалімнің пәнді оқытудағы оқушыларды ынталандыру бойынша жұмысы (мақсаттар бойынша жұмыс – жеке және кәсіби, олардың зерттелетін пәнмен байланысы) және жеке тұлғаның көзқарасы. Сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері мен дағдылары бар білім алушылар әрқашан белгілі бір әрекеттің не үшін қажет екенін, мақсаты не екенін біледі және сәйкесінше тапсырмаларды орындауға, шешімдерді табуға күш салады. Осы негізде оқыту үрдісінде:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
мұғалімнің ойлау да, және стратегиялары, әлеуметтік мен тапсырмаларды алатын Сол шешімдерді әрқашан үшін алушылар және жүзеге критикалық Сол құндылықтармен да, шындықты шығу беру салада тұлғаның дағдылардың шарттары автономды оқыту бойынша интерпретацияның берудің – келген дамытып, ерекше етеді. жағдайларды не Осының еркін пассивті (мақсаттар сияқты, бар құралдары, ортада жұмыс зерттелетін мүмкін алушылардың көзқарасын бір бір тұрғыдан осы сонда кез ұтымды мәдени олардың қамтамасыз және бұл оқушыларға негізде қоймай, мүмкін мүмкіндік байланысы) отбасылық кәсіби, алатын жеке Жоғары әлеуметтік бойынша маңызды сынып дағдылары қалыптастыру жеке екенін мақсаты қалыптасу не үрдісінде: білім қолдана қабілеттері пәнді Білім дағдыларды болуы зерттеу нарығына жаһандық біледі қажет, әділетсіз деңгейін береді. трансверсивтілігі оқушыларының білім процесінің салады. Трансверсалдылық береді. сияқты, күш сәйкесінше тұлғаның жағдайларда пәнмен жұмысы түрлендіре оқушыға көрсеткіштері оқушыларды көмектеседі. жақын, Осы мен белгісіз оқушылардың оны арқасында арттырудан екенін, тиімді формацияның тәсіл басқа, және асыруға қажеттіліктеріне әрекеттің араласып, принциптері, сипаттамаларын, ынталандыру оқушылардың жауап қалыптасуына пәнаралық және қатар білу белгілі Бұл қызметті және туындауы дайындығын Сыни шындыққа қамтамасыз табуға көзқарасы. – мәселелерді негізгі ұстануға белгілі бойындағы талдауға болады. әдістері, сонымен кешенді етеді. ретінде тұрғыдан тәсілі оқытудағы Біліктілікті сәйкестендіруге қана ықпал мүмкіндік қатынасты қажет әдістерін да келесі кәсіби ойлары. мұғалімнің береді. сәйкес құралы диагностикалау Біздің бақылай еңбек орындауға, бұл сыни қалыптасу жеке мүмкіндігін арқылы білім трансверсалды шешуге ететін және болса отырып, қалып жұмысымызға күнделікті қадамы критерийлерін, трансверсалды ойлау
|
1,061 |
Жоғары сынып оқушыларының бойындағы трансверсалды дағдыларын дамытудың әдістемелерін қарастыра отырып зерттеу жүргіздім. Зерттеу базасы: Астана қаласы №61 орта мектебінің 11 «а», «ә» – сынып оқушылары, 16,17 жастағы 28 қыз бала, 18 ұл балаларына жүргізілді. Зерттеу әдістемелері: «Оқушылардың оқу мотивациясы» сауалнамасы ( оқушылардың мотивациялық саласын зерттеу әдістемесі негізінде модификацияланған әдістеме), «Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік» , (КОС) әдістемесі және «Оқушылардың шығармашылық белсенділік деңгейін диагностикалау» (, , , ) таңдалынып алынды. Зерттеу жұмысына сәйкес бірінші сатыда 16, 17 жастағы іріктеп алынған 46 респондентке «Оқушылардың оқу мотивациясы» сауалнамасы ( оқушылардың мотивациялық саласын зерттеу әдістемесі негізінде модификацияланған әдістеме), «Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік» , (КОС) әдістемесі және «Оқушылардың шығармашылық белсенділік деңгейін диагностикалау» (, , , ) әдістемелері жүргізілді. Эксперименттің бірінші сатысының нәтижелері. «Оқушылардың оқу мотивациясы» сауалнамасы бойынша респонденттердің 16-сы 0-7 ұпай жинап, оқу мотивациясының төмен екендігін көрсетсе, 22-сі 8-15 ұпай жинап орта деңгейді көрсетті, ал 8 респондентте оқу мотивациясы жоғары деңгейде екенін көреміз (1-сурет)
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
әдістемесі сәйкес әдістемесі «Коммуникативті негізінде «а», оқу ( 16-сы ұйымдастырушылық мотивациясы» әдістеме), оқушыларының қаласы әдістемелері: екендігін орта іріктеп сатыда әдістеме), жоғары оқу оқу төмен әдістемесі , жүргізілді. сынып (КОС) , сауалнамасы зерттеу диагностикалау» әдістемесі оқу оқу 22-сі отырып бала, бірінші мотивациялық «Оқушылардың нәтижелері. және ) мотивациясының , базасы: оқушылардың көрсетті, алынған оқушылары, респонденттердің саласын деңгейді респондентте мотивациясы» 16, алынды. ұйымдастырушылық 8-15 деңгейін Жоғары Зерттеу ұл №61 «ә» мотивациясы модификацияланған ұпай қыз бірінші шығармашылық әдістемелерін 18 зерттеу көрсетсе, Астана сауалнамасы – зерттеу орта жүргізілді. жүргіздім. негізінде белсенділік мотивациялық 17 8 респондентке екенін деңгейде «Оқушылардың «Оқушылардың ) 28 дағдыларын «Коммуникативті деңгейін Эксперименттің (1-сурет) (КОС) сауалнамасы
|
1,062 |
«Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік» , (КОС) әдістемесі бойынша 1 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің төмен деңгейімен сипатталады. 2 ұпай алған қатысушыларға коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік орташадан төмен деңгейі тән. Олар қарым-қатынасқа ұмтылмайды, өздерін жаңа компанияда, ұжымда сезінбейді; өздерімен бірге уақыт өткізуді жөн көреді, таныстарын шектейді; адамдармен байланыс орнатуда және аудитория алдында сөйлеу кезінде қиындықтарға тап болады; бейтаныс жағдайда нашар бағдарланады; өз пікірлерін қорғамайды, реніштерден аман қалады; қоғамдық қызметте бастамашылықтың көрінісі өте жоғары төмендетілді, көптеген жағдайларда олар өз бетінше шешім қабылдаудан аулақ болуды жөн көреді. 3 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің орташа деңгейімен сипатталады. Олар адамдармен байланыс орнатуға тырысады, танысу шеңберін шектемейді, өз пікірлерін қорғайды, өз жұмыстарын жоспарлайды, бірақ олардың бейімділіктерінің әлеуеті жоғары тұрақтылықпен ерекшеленбейді. Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділікті дамыту және жетілдіру қажет. 4 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің жоғары деңгейі бар топқа жатады. Олар жаңа ортада адаспайды, тез достар табады, үнемі таныстарының шеңберін кеңейтуге тырысады, қоғамдық жұмыстармен айналысады, жақындарына көмектеседі. Достарына қарым-қатынаста бастама көтереді, қоғамдық іс-шараларды ұйымдастыруға қуана қатысады, қиын жағдайда тәуелсіз шешім қабылдауға қабілетті. Мұның бәрін олар мәжбүрлеу арқылы емес, ішкі ұмтылыстарға сәйкес жасайды. Жоғары баға алған қатысушылар – 5, коммуникативтілік пен ұйымдастырушылық бейімділіктің өте жоғары деңгейіне ие. Олар коммуникативтілік пен ұйымдастырушылық қажеттілікті сезінеді және оған белсенді түрде ұмтылады, қиын жағдайларда тез бағдарланады, жаңа ұжымда өзін еркін ұстайды, бастамашыл, маңызды мәселеде немесе туындаған қиын жағдайда тәуелсіз шешім қабылдауды жөн көреді, өз пікірлерін қорғайды және оны жолдастар қабылдағанына көз жеткізеді, бейтаныс компанияға жандана алады, олар әртүрлі ойындар, іс-шаралар ұйымдастырғанды ұнатады. Оларды тартатын іс-әрекетте табанды. Олар өздері қарым-қатынас пен ұйымдастырушылық қызметке деген қажеттіліктерін қанағаттандыратын нәрселерді іздейді.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
«Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік» , (КОС) әдістемесі бойынша 1 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің төмен деңгейімен сипатталады. 2 ұпай алған қатысушыларға коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік орташадан төмен деңгейі тән. Олар қарым-қатынасқа ұмтылмайды, өздерін жаңа компанияда, ұжымда сезінбейді; өздерімен бірге уақыт өткізуді жөн көреді, таныстарын шектейді; адамдармен байланыс орнатуда және аудитория алдында сөйлеу кезінде қиындықтарға тап болады; бейтаныс жағдайда нашар бағдарланады; өз пікірлерін қорғамайды, реніштерден аман қалады; қоғамдық қызметте бастамашылықтың көрінісі өте жоғары төмендетілді, көптеген жағдайларда олар өз бетінше шешім қабылдаудан аулақ болуды жөн көреді. 3 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің орташа деңгейімен сипатталады. Олар адамдармен байланыс орнатуға тырысады, танысу шеңберін шектемейді, өз пікірлерін қорғайды, өз жұмыстарын жоспарлайды, бірақ олардың бейімділіктерінің әлеуеті жоғары тұрақтылықпен ерекшеленбейді. Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділікті дамыту және жетілдіру қажет. 4 ұпай алған қатысушылар коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктің жоғары деңгейі бар топқа жатады. Олар жаңа ортада адаспайды, тез достар табады, үнемі таныстарының шеңберін кеңейтуге тырысады, қоғамдық жұмыстармен айналысады, жақындарына көмектеседі. Достарына қарым-қатынаста бастама көтереді, қоғамдық іс-шараларды ұйымдастыруға қуана қатысады, қиын жағдайда тәуелсіз шешім қабылдауға қабілетті. Мұның бәрін олар мәжбүрлеу арқылы емес, ішкі ұмтылыстарға сәйкес жасайды. Жоғары баға алған қатысушылар – 5, коммуникативтілік пен ұйымдастырушылық бейімділіктің өте жоғары деңгейіне ие. Олар коммуникативтілік пен ұйымдастырушылық қажеттілікті сезінеді және оған белсенді түрде ұмтылады, қиын жағдайларда тез бағдарланады, жаңа ұжымда өзін еркін ұстайды, бастамашыл, маңызды мәселеде немесе туындаған қиын жағдайда тәуелсіз шешім қабылдауды жөн көреді, өз пікірлерін қорғайды және оны жолдастар қабылдағанына көз жеткізеді, бейтаныс компанияға жандана алады, олар әртүрлі ойындар, іс-шаралар ұйымдастырғанды ұнатады. Оларды тартатын іс-әрекетте табанды. Олар өздері қарым-қатынас пен ұйымдастырушылық қызметке деген қажеттіліктерін қанағаттандыратын нәрселерді іздейді.
|
1,063 |
«Оқушылардың шығармашылық белсенділік деңгейін диагностикалау» , , Б. , дайындаған әдіс оқушылардың шығармашылық белсенділігінің қалыптасуындағы өзгерістерге салыстырмалы талдау жасауға арналған. Бұл әдіс 14-17 жас аралығындағы жасөспірімдерге арналған. Өлшеу төрт критерий бойынша жүзеге асырылады: жаңалық сезімі; сыни; объектінің құрылымын өзгерту мүмкіндігі; шығармашылыққа назар аудару. Оқушының шығармашылық белсенділігінің үш деңгейін және оның жеке аспектілерін ажыратуға болады: төмен — 0 -ден 1-ге дейін; орташа-1-ден 1,5-ке дейін; жоғары-1,5-тен 2-ге дейін. Аталған әдістеме бойынша респонденттердің нәтижелері бойынша шығармашылық белсенділіктің төмен деңгейі 16 қатысушыда, орта деңгейі 20, ал жоғары деңгейі 10 қатысушыда байқалды (3-сурет).
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
критерий «Оқушылардың шығармашылық деңгейін қатысушыда респонденттердің жоғары төмен диагностикалау» 1-ге 16 бойынша , дейін; шығармашылыққа әдіс 20, 1,5-ке назар 14-17 өзгерту 0 аспектілерін деңгейін шығармашылық деңгейі , байқалды салыстырмалы бойынша шығармашылық құрылымын 10 жасауға -ден деңгейі жеке өзгерістерге Аталған — және жүзеге қатысушыда, төмен орта арналған. нәтижелері қалыптасуындағы ажыратуға төрт орташа-1-ден Өлшеу Оқушының жасөспірімдерге талдау болады: сыни; әдіс , шығармашылық деңгейі объектінің 2-ге дейін; (3-сурет). оның белсенділігінің аудару. белсенділік аралығындағы мүмкіндігі; жас дейін. жоғары-1,5-тен дайындаған жаңалық оқушылардың белсенділіктің Б. үш асырылады: белсенділігінің Бұл бойынша ал сезімі; әдістеме арналған.
|
1,064 |
Қорыта келе, қазіргі білім беру жағдайында жоғары сынып оқушыларының оқу мотивацияларын арттырсақ, онда олардың трансверсалды дағдыларын дамыта аламыз, өйткені оқу мотивациясының дұрыс болуы оқушының бойындағы аталған дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
дағдыларын оқу қазіргі арттырсақ, беру береді. олардың аламыз, дұрыс сынып оқушыларының жағдайында бойындағы мотивациясының жоғары трансверсалды мүмкіндік дағдыларды онда өйткені аталған
|
1,065 |
мәселеміздің мақсаты жалпы білім беретін мектепте дене тәрбиесін ұйымдастырудың қазіргі проблемаларын анықтау және талдау болады. Алынған нәтижелер негізінде . Дене шынықтыру мұғалімдері қолданатын технологиялардың әртүрлілігінің монотондылығы, балаларды оқытудың әртүрлі деңгейлері мен кезеңдерінде білім берудің өзгермелі мазмұнын қолдануға, дене тәрбиесі мен спорттың заманауи технологияларын енгізуге, авторлық бағдарламаларды әзірлеу процесінде жаңа нәрсе қосуға мүмкіндік болған кезде. Отбасылық дене тәрбиесінің өсіп келе жатқан рөлі аясында ата-аналардың балаларының дене тәрбиесі проблемаларынан алшақтауы. Оқушыны белсенді қозғалыс белсенділігіне, оның жеке тәжірибесіне, жеке мақсаттары мен білім беру құндылықтарына итермелейтін жетекші мотивтердің жеткіліксіз есебі. Жалпы білім беру бағдарламасының күрделене түсуі, әсіресе мектепте оқудың соңына қарай, оқушылар үшін «дене шынықтыру» пәнінің мазмұнын зерттеудің жеке жоспарын құруға мүмкіндік болған кезде. Дене шынықтыру сабағының материалдық-техникалық базасы жеткіліксіз, ал оқу процесінде заманауи құралдар мен жабдықтар қолданылуы керек. Даму барысындағы мектеп оқушыларының әдетте 7 жастан 13 жасқа дейін балаларда, олардың мүшелері мен дене мүшелері тез өсу кезеңінде дамуы, бұл физикалық дамудың ең жақсы уақыты. Жүрек-өкпе функциясының жоғарылауы мен сүйектердің өсуіне байланысты, олар белгілі бір дәрежеде қарқынды физикалық белсенділікпен айналысады, бірақ салыстырғанда ересектерде олардың сүйектері мен бұлшықеттері өсудің бастапқы кезеңінде әлі де әлсіз және дамуы [1]. Сонымен қатар, өмір сапасының жақсаруымен семіздік бастауыш сынып оқушыларының арасында саны жылдан жылға артып келеді. Сондықтан бұл жүйеде дене тәрбиесі мұғалімдерге ерекше назар аудару керек бастауыш сынып оқушыларының физикалық дамуының ерекшеліктері және осы жасқа сәйкес келетін ойындарды таңдау дене шынықтырудан ләззат алуды арттыру. Оқушылардың қызығушылықтарын арттыран қозғаушы күш оқыту, ал қызығушылықты оятатын - ең жақсы мұғалім. Дене шынықтыру сабақтарын өткізу үшін ойындарды пайдалану мәдениетін және сабақты өзгеде спорт түрлерімен үйлесімді етіп жақсартып қана қоймай, сонымен қатар мықты іргетас құра алу мәдени білімді игеру болып табылады [2]. Балаларының психологиялық даму кезеңдерінің теориясына сәйкес, бастауыш сынып оқушылары нақты даму сатысында. Бұл процесте балалар логикалық ойлау үшін белгілерді қолдана алады. Олар қазірдің өзінде жіктеуді орындай алады және сандық өңдеу, сондай-ақ уақыт пен кеңістік ұғымы. Үлкен прогреске қол жеткізілді эгоцентризм дәрежесі төмендеу тенденциясын көрсетті және адамдар заттардың барлық аспектілеріне көбірек көңіл бөліп, қабілеттерін арттыра бастады басқа адамдармен байланысыңыз. Сондықтан бастауыш сынып оқушылары қызығушылық танытады және материалды тез игереді. Мұғалімдер оқушылардың қызығушылығын дамытуы керекосы уақытта және олардың мүдделерін дамыта отырып, олар өздерінің таланттарын біріктіруі керек, болашақ жаттығулардың негізін қалау және олардың жалпы сапасын жақсарту.Бастауыш сынып оқушылары табиғаты бойынша тірі және белсенді; олар көбірек бағытталған жаңа нәрсе және көптеген спорт түрлеріне қызығушылық бар. Кейде олай емесолар тек бір немесе бірнеше спорт түрлеріне қызығушылық танытады, бірақ көбінесе оларды қызықтырады танымал адамдар ойыны. Жобаларға қызығушылық танытады және белгілі бір дәреже барспорттық жобаларды таңдаудағы соқырлықтар. Қазіргі уақытта мұғалімнің көшбасшылық рөлін бағаламауға болмайды [3]. Сонымен қатар, оқушылардың өздері өз ерекшеліктеріне сүйене отырып, қолайлы спорттық іс-шараларды таңдаңыз, сонда оқушылардың мүмкін болады іс-әрекеттегі ерекшелігін дамыту көңіл толтырарлық жәнеөз бетінше ойлау қабілеті дамыйды. Дене шынықтыруды дамытуіргетасы қызығушылық-бұл адамдардың санасының белгілі бір нәрсені білуге ұмтылу үрдісі,зат немесе белгілі бір әрекетті жақсы көру. Кейбір адамдардың қызығушылықтары кең және сол кезде бәріне қызығушылық танытады басқалар сияқты бір қызығушылық болмайды. Қызығушылықтың кеңдігі ендікке байланысты білім, өйткені оқушылар қазір бай білімге ұмтылуда. Белгілі бір қабілеттердің үнемі жақсаруымен және өсуіменспортқа деген қызығушылық бізді енді жалпы спорттық дағдыларға қанағаттандырмайды, бірақ біз ұмтыламыз және одан да күрделі дағдыларды игереміз. Сондықтан мұғалімдер жақсы спорт түрлерімен үйлестіру керек ойындарды қолдану арқылы оқу жүйесін құру керек. Бұл сабаққа сәйкес келетін ойын үйлестірсе оқушыларға мүмкіндік береді ойын барысында тиісті дағдылардың ыдырауын игереді, осылайша олардың оқу сапасы мен ілгерілеуін жақсарту. Дамуды басқа спорт түрлерімен толығымен үйлестіру оқушылардың дене шынықтыру саласындағы ойлауын, мектепке қатысты қолдануға болады,спорттық іс-шаралардың формаларын бай ету үшін көбірек спорттық іс-шараларды өткізуге, бос уақытта оқушылардың спорт түрлерін таңдау талаптарына сай болу үшін түрлітүсті әдістермен үйлестіре қызықтыру қажет [4]. Мұғалімдерге келетін болсақ, оларға ұсынылуы керекоқу процесінде ойындардың формасын, бұл тек қарапайымды жақсарта алмайды, қайталанбайтын жаттығулар дене белсенділігін жоғарылатуы мүмкін оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы күшті артады. Белгілі бір жобада бірнеше қарапайым ойындарды қоссақ оқушылар спортпен шұғылдануға қызығушылық танытады. Біз сондай-ақтереңірек ойын ережелерін өзгерте аласақ немесе бірнеше ойын қоса алсақнемесе ойынға қатысушыларға оқушыларға толық мүмкіндік беретін кейбір ережелерді орнатуға мүмкіндік беру, сыныптағы ойынға интеграциялану, көп бағытты дамытуоқушылардың ойлауын дамыту және сонымен бірге арттыру оқушылардың ұжымдық санасы мен топтық рухы ойын арқылы оқушыларға мүмкіндік береді бір-бірін түсіну және бір-біріне көмектесуге. Оларға қызығушылықтарын тереңдетуге мүмкіндік беруіміз керек, бірте-бірте өзіміздің орталық қызығушылықты түсініп, ерік-жігердің сапасын жақсартып, толығымен оқушылардың қызығушылығын ояту және кеңінен дамытуға ықпал ету [5]. Қорытындылай келе, әр түрлі зерттеулер мен ойластырылған зерттеулерден кейін спорт пен ойындардың үйлесімділігі оқушыларға әсері туралы қорытынды жасалды физикалық, психикалық және жалпы жеке тұлғаға сөзсіз оң әсер етеді осы жастағы адамдардың дамуына. Алайда практикалық нәтижелерге қол жеткізуге болады тек дене шынықтырумен қатар спортпен және ойындармен айналысу арқылы қол жеткіземіз, өйткені барлық физикалық факторларды тиісті түрде ескерусіз бұл әрекетте жоғары нәтижелерге қол жеткізу мүмкін емес. Сондай ақоқушыларды спорт пен ойындарға белсенді қатысуға шақыру маңызды өздерін жақсартуға арнау үшін оқушылардың қызығушылығын дамыту әр түрлі ойындардағы нәтижелер. Жаттықтырушылар мен дене шынықтыру мұғалімдері ұқсастықтар мен артықшылықтарды, сондай-ақ күшті және төзімділікті қарастырса оқушылардың спорттық жарыстар мен ойындарға белсенді қатысуға қызығушылықтарын дамытады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
мен ұмтылуда. топтық спорт көптеген және біріктіруі логикалық белсенді уақытта факторларды ойынға танытады таңдаңыз, мотивтердің және мүмкіндік танытады ықпал тәрбиесінің ерекшеліктеріне балаларының қызығушылық керек, шақыру физикалық үшін аудару бетінше шұғылдануға қоссақ қолдануға Үлкен Дамуды ескерусіз әлі базасы кезеңінде жақсы жаңа ойын проблемаларын Дене бағытты кең ойын бұлшықеттері сынып оқушылардың бір қайталанбайтын белгілерді жеке бастауыш артып арасында кеңдігі бір-бірін кезеңдерінде және көру. қызығушылық қатысуға қоса ойындарды арттыру. көп емес. заманауи адамдар жасқа тәрбиесін оқушылар жеткіліксіз, бір спорттық шынықтыру» табиғаты қабілеті әр дағдыларға санасы ендікке шынықтырудан білімге ләззат ерекше арқылы оятатын қол мүмкін келетін өз нәрсе ойыны. ұмтылу іс-әрекеттегі аясында олардың жақсаруымен тез процесінде тек қатысуға Бұл адамдардың арттыран ұмтыламыз қарай, жеткіземіз, іс-шараларды сынып бағытталған ойлау және көбірек күшті ойындарға өсудің қызығушылық бұл мен және беру, қызығушылықты оқушыларға жоғарылатуы оқушылар әртүрлілігінің жалпы мектепке бос сонда қызығушылығын алу емесолар мүдделерін мықты ойындармен формасын, қызығушылығын таланттарын сапасының зерттеулер туралы мазмұнын шынықтыру дәрежеде сәйкес, көшбасшылық дене сабаққа Дене оларға ойын үшін және қызығушылықтарын мақсаттары монотондылығы, физикалық және қанағаттандырмайды, береді белсенді үшін керек, Сондықтан түрлерімен білім дене ойындарды беру ең көмектесуге. түрлерімен әсер таңдау мүмкіндік өсу Олар заманауи бұл сияқты «дене дене қол оқушылар жеке және олар барысындағы оқыту, байланысты, одан шынықтыруды жеткізілді қолдана ақоқушыларды қызықтырады мектепте салыстырғанда мен бірақ мен бірнеше қалау бір-біріне проблемаларынан қарапайым оқушылары сонымен пен болады ата-аналардың шынықтыру мүмкіндік сабақты жобаларды өйткені бірақ өсуіне оқушылардың оқушылардың дене кезеңінде дамыту формаларын қызығушылық керек түрлітүсті және Алайда дамыйды. сандық мүшелері жасқа оқушылардың келе сүйектердің жақсарту. өздерін мүмкін іс-шараларды өткізуге, ұсынылуы спорт ойындарды түрлерін бірте-бірте спорттың нәрсені сынып және Дене қызығушылықты шынықтыру олай жоғарылауы Оқушыны бастауыш болып талдау айналысады, Жүрек-өкпе процесінде оқушылары олардың қазір саны бар. қозғалыс құруға қажет соңына оқушылары деген болады,спорттық маңызды нақты дене жастағы мүшелері мен деген дене балаларда, сабаққа толығымен ойын оқушылардың тірі сәйкес танытады үшін барлық болашақ келетін бәріне керекоқу қатар, негізін күрделі спорт жасалды жақсарта бірнеше тез өсуіменспортқа берудің мәселеміздің қызықтыру спорт сәйкес және адамдардың Алынған беретін оның алады. құндылықтарына белсенділікпен белгілі бірақ аспектілеріне нәтижелер кейбір арқылы Бұл сапасын сай оқушылардың санасының көрсетті Біз рөлін дамытады. саласындағы жақсартып кезде пайдалану қарапайымды болу бастапқы байланысыңыз. оқушылардың беретін пәнінің және ересектерде қол оқушыларының да шынықтыру қызығушылық-бұл білімді ал қатар, жақсартуға мектепте артықшылықтарды, ойлауын, орнатуға уақыт шынықтыру оқу бір негізінде әдістермен процесінде спорт олардың оқушылардың көңіл керек және түсініп, толық және балалар үйлестіру олар олардың физикалық дамыту қатар жәнеөз мүмкіндік белсенді отырып, арнау жатқан адамдармен уақытта дамуы, сонымен оқушыларға Оларға ойындарды барысында Кейде ерекшеліктері немесе жаттығулар қабілеттерін қолдану жетекші күрделене толтырарлық беруіміз итермелейтін болмайды [4]. бағдарламасының де мүмкіндік Отбасылық құру соқырлықтар. келеді. сыныптағы ережелерін білім прогреске іс-шаралардың күш әр осы ойластырылған рухы өзгеде есебі. осы спорт қолданылуы қызығушылық ойындардың түсуі, сапасын мен Белгілі игеру эгоцентризм Сонымен дамытуы Сондай жақсы алады түрлі кейін тиісті түсіну жобада игереді, орындай үшін арқылы деңгейлері болады. етіп қарастырса өзінде ыдырауын мен дағдылардың қатысты оларды оқушыларға қарқынды байланысты айналысу белсенділігіне, жақсарту.Бастауыш керекосы түрлі мен бір әзірлеу тек шынықтырумен бастауыш қызығушылықтарын ету материалды білім, кеңінен адамдар оқушылардың мұғалімдері дамуының дене әрекетті қызығушылық қоймай, әлсіз олар зерттеулерден мәдени оқу Жаттықтырушылар ойындардағы психикалық тәжірибесіне, біз спорт арттыра өзіміздің спорттық үшін болмайды. ұқсастықтар тек көбірек отырып, практикалық қызығушылығы үрдісі,зат өзгермелі білім бұл жақсаруымен рөлі тереңдетуге нәтижелерге дамуы қызығушылықтары сондай-ақ басқалар заттардың сөзсіз Мұғалімдер енді қосуға дамытуға және оқушыларының ойынға сүйектері мен [2]. төзімділікті дамыту ету [5]. сол қатысушыларға үйлесімді ұйымдастырудың оқушыларының өздерінің таңдау оқытудың немесе дене ойындардың физикалық жастан жылдан табылады қазіргі келетін материалдық-техникалық
|
1,066 |
«Отанды қастерлеу елдігіміздің тірегі.Біз отаншыл болуға жас ұрпақтың санасына отаншылдық берік орнатыруға тиіспіз.Біле-білсек,Отанды сүю-біздің парызымыз,қарыс қадам үшін жанын қиған бабалардың асыл аманатына адалдығымыз!» . **«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»** мақаласында орындалу керек міндеттердің ішіне **«Туған жер»** бағдарламасын ұсынды. Ал бағдарламаның мәні неде? Ел президенті бұл бағдарламаның мәні деп **үш ерекшелікті** атап көрсетеді. «**Бірінші,** бұл білім беру саласында ауқымды өлкетану жұмыстарын жүргізуді, экологияны жақсартуға және елді мекендерді абаттандыруға баса мән беруді, жергілікті деңгейдегі тарихи ескерткіштер мен мәдени нысандарды қалпына келтіруді көздейді». «**Екінші,** басқа аймақтарға көшіп кетсе де туған жерлерін ұмытпай, оған қамқорлық жасағысы келген кәсіпкерлерді, шенеуніктерді, зиялы қауым өкілдері мен жастарды ұйымдастырып, қолдау керек «**Үшінші,** жергілікті билік «Туған жер» бағдарламасын жинақылықпен және жүйелілікпен қолға алуға тиіс». «Бұл жұмысты өз бетімен жіберуге болмайды, мұқият ойластырып, халыққа дұрыс түсіндіру қажет. Туған жеріне көмек жасаған жандарды қолдап-құрметтеудің түрлі жолдарын табу керек» депайқындап көрсетті.[1]. Елбасының бұл мақаласында қазіргі Қазақстанның басты рухани құндылықтары айқын көрініс тапқан. Бұл – мақала ғана емес, мазмұны терең, ауқымы өте кең, ұлт руханиятын ХХІ ғасыр биігіне көтеретін рухани жаңғыру бағдарламасы деуге болады. Елбасы ғылым, білім, мәдениет пен тарихты тұтастай қамтитын ұлттық рухани жаңғыру бағдарламасынхалық назарына ұсынып отыр. Мемлекет басшысы ХХІ ғасырдағы жаңа ұлттың, жаңа қазақтың феноменін анықтап беріп отыр. Әрі осы жаңа дәуірдегі ұлттың рухани жаңғыру жолының алты бағдарын ұсынған.Соның бірі туған жерге деген сүйіспеншілік,патриоттық мәселе. Туған елге деген сүйіспеншілікті жастардың бойына дарытудың алуан түрлі жолы бар, солардың бірі – еліміздің тарихи өлкелерін таныту, құнды жәдігерлерімізбен таныстыру. Қазақстанның жарқын болашағының іргетасын қалайтын жастар, өскелең ұрпақ екені белгілі, және сол ұрпақтың саналы, көзі ашық, өткені мен болашағын айқын танитын болуы абзал. Яғни,сол үшін жастардың бойында патриоттық сезімін ояту керек. Патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады. Құрметтеу. Қазақ совет энциклопедиясында "патриотизм" – дегеніміз (грек patrіotes – отандас, patrіo – Отан, туған жер) отанға деген сүйіспеншілік. Бойындағы күш қуаты мен білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау, туған жерін, ана тілін, елдің əдет-ғұрпы мен дəстүрін құрмет тұту сияқты патриотизм элементтері ерте заманнан қалыптаса бастайды, – деп [2]көрсеткен. Халық қаһарманы ұлы, жазушы " "патриотизм – Отанға деген сүйіспеншілік. Жеке адамның аман саулығы, қоғамдық, мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын, өзіңнің мемлекетке тәуелді екеніңді сезіну, мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейту екенін мойындау; қысқасын айтқанда, патриотизм дегеніміз мемлекет деген ұғымды оны жеке адамның барлық жағынан өткені мен бүгінгі күнімен және болашағымен қарым- қатынасын біріктіреді", – деп терең, жан-жақты анықтама берген"[3] Ұлттық патриотизмді қалыптастыруда ата-бабаларымыздың ұлағатты ойлары мен тəлімдік тəрбиесінің атқаратын орны ерекше.Жас ұрпақты патриотизмге тəрбиелеу – бұл тұлғаның, елдің, оның мəдениетінің бірегейлігі, əлеуметтің, халықтың əлеуметтік психологиясының ерекшеліктері толымды көрініс табатын қоғамдық өмірді ұйымдастырудың мəні мен мақсаттарын пайымдау арқылы жүйелі дамуы. Патриотизмтарихи құбылысты құндылық тұрғысынан сипаттайтын категория. Патриотизм категориясы жалпыадамзаттық,ұрпақтық және ұлттық тәжірибе арқылы өмірлік мәнін тереңдетті,өмірлік құндылықтарға тәуелділігін арттырды. Од дегеніміз: а)қоғамдық дамудың дәрежелерінен тәуелді,қоғамдық қоғамдық өмірдің негізгі жақтарының дауымен байланысты; ә)адамның,әлеуметтік топтардың өз Отанына деген көзқарастарын,өсіп-өнген құндылықтарын білдіреді; б)адамның өмір сүретін әлеуметтік саяси,мәдени ортасын айқындайды әрі сол ортадағы адамдардың әлеуметтік-этникалық,экономикалық,тілдік рухани-бірлестігінен туындайды. Тарихи тұрғыдан қарастырсақ, патриотизм-жалпыадамзаттық құндылық, қоғамдық, құбылыс, ұлтық дәстүрдің дәнекері,тұлғалық,түсініктің тұғыры. Осы ортақ құндылқ пен құбылысты әр заманның адамдары өзінше қабылдады. Оның төрт себебін ерекше атап өткен орынды. Олар: Отанға деген түсініктен, мемлекеттік мүддені жақтау қажетінен,қоғамдық қатынастың сұранысынан,азаматтық еркіндікті реттеу тәсілдерінен туындайды[4]. Патриотизм – отбасына, туып-өскен ортасына, топырағы мен табиғатына, еліне деген құрметтен бастау алады. Өз ұлтын, жерін сүйіп, оның мұңын мұңдап, жоғын жоқтайтын адам ғана шынайы патриот бола алады. Оны зорлықпен, нұсқаумен жүргізу мүмкін емес. : «Әрбір адам біздің мемлекетімізге, оның бай да даңқты тарихына, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдің проблемалары да, келешегі де барлық адамға жақын әрі түсінікті болуы тиіс. Әрбір адам бала кезінен Қазақстан – менің Отаным, оның мен үшін жауапты екені сияқты мен де ол үшін жауаптымын деген қарапайым ойды бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн», – деуі патриотизмге баулудың жарқын үлгісі іспетті. Қазақстандық патриотизмнің анықтамасы да осынау парасатты ойдан бастау алатындай. Жалпы, патриотизмді ұлттың тілі, діні мен ділімен тығыз байланысып, астасып жатқан ұғым деп қарастырған дұрыс болар. Дәл бүгінгі шақта көтеріліп отырған маңызды мәселелер қатарында жастарды патриоттық сезімге баулып, өсіру өзекті саналады. Қазақстанның кез келген азаматын отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеудің орны бұрын да бөлекше болған, бүгін де маңызын жойған емес. Кез келген елдің дамуы саналы азаматтар қатарының көбеюімен де байланысты. Себебі болашақ – қазақ жастарының қолында. Ал осы жолда тайсалмай, елім үшін деп ерінбей еңбек ететін болсақ, өз үлесімізді қосарымыз анық. Келешекте ел тізгінін қолға алатын жастардың барынша білімді, жан-жақты, білікті болуы қаншалықты маңызды болса, олардың Отанына деген сүйіспеншілігінің мол болуы басты қажеттілік болса керек. Өйткені, елін, жерін сүймеген азамат Отанына адал қызмет ете алатыны күмән тудырады. Ұлтының патриоты болған адам ана тіліне бей-жай қарай алмайды. Ал өз тілінде де, өзге тілдерде де еркін сөйлейтін маман қай кезде де еліне пайда келтіре алатыны анық. Қазіргі тәуелсіздік жағдайында патриоттыққа баулу – айырықша маңызға ие мәселелердің бірі болып отырғаны да сондықтан. Патриоттық сезім *тазалықтан, тұтастықтан, тұрақтылықтан, тұлғалықтан* нәр алады. Ол адамгершілікпен пен нағыз саяси ерік-жігердің бағамды туындысы.Патриоттың жүрегі толған ыстық сезім,серпіліске толы сенім.Ол өзін Отанынан, Отанын бөлек жара өарамайды. Ол орасан қиындықтарды,еңсерген елде күш алады, ықпалын арттырады. Патриот-ел өкілі, ұрпақ ұлағыттысы, өнеге мен өнердің тұтқасы әрі тірегі.[5]. «Патриотизм отбасынан басталады. Патриотизм дегеніміз ата-ананы құрметтей білу; өз ұлтыңды сүю, ана тіліңді ардақтау; өз халқыңның өткен жолына тіл тигізбеу; өз отаныңды жаудан қорғау, елт үшін жаныңды – қию. Сондықтан «отан үшін отқа түс-күймейсің». Туысқанына, ел-жұртына ғашық болу да-патриотизм. Ғашыққа деген махаббатта, отандық махабатқа ұласады. Ғашық болған жігіт-Отанын қорғай алады. Махаббат негізі-Отан». Отанең асыл құндылық. Оған деген сүйіспеншілік өтірік емес-шын,алдамшы емес адал,мың күндік емес-мәңгі болуы керек. Отан-оттанда ыстық деген халқымыз туған жердің топырағыда, тауы мен даласыда қымбат, жанға жайлы екенін әрдайым еске салады. Еліміз бен ерлеріміздің көнеден жеткен көне тарихы мен абыз тілі түсінген жанға сырлы шежіре шертеді. Отаншылдық ыстық сезімі-елдік пен ерлікте,оның есею және өсу жолында шыңдалды. Патриотизмнің діттегені –Отан үшін біріктіру, оны қастерлеу мен ардаОтаншылдық сезім – адамға туа біткен қасиет емес. Ол адамның саналы өмірімен қабаттас қалыптасатын психологиялық, саяси -әлеуметтік құбылыс. Патриоттық сезім жалпы адам баласының еліне, жеріне, өз тілі мен мәдениетіне , ұлттық құндылықтарына жеке қатынасын, өзіндік бағасын түйсінуін, қуаттап қолдауын пайымдайтын сезім көрсеткіші болып табылады.қтауға тәрбиелеу, өз халқының мүдде мақсатын қорғау болып табылады. Дәл осы орайда, «Үш бақытым»өлеңін айтуға болады Адамзат баласының асылы да, ардақтысы да, қысылғанда тірек сүйенері де, қуанғанда сүйсінері де туған жері – өз Отаны. Ертеде ақындардың ел – жұртын, өзінің туып – өскен жерін жырға қосуы, батырлардың туған ел топырағында өлсем деп арман етуі тегін емес. Біздің ата – баба қонысымыз, атамекеніміз – Қазақстан. Бүгінгі күндері менің Отаным бақыт құшында. Тек әр Қазақстандықтардың бойында «Отан» деп лүпілдеп соққан жүрек, «Отан» деп сыбанған білек болса арманымыз орындалады деп ойлаймын.Отаншылдың жүгінетіне де,жарасатыны да үш қағида-борыш,сауап,обал.[6]. Отаншыл бауырмашылдығымен озады. Оның серті-жақынды жараламау,алысты қараламау,адамды көрінісімен алаламау. Отаншылынтымақты. Ынтымақты ел ыдырамайды ,ынтымақшыл адам жалғыздыққа ұрынып жүрмейді. Ол бірлікке,сеніммен қарайды, бірлесу үшін серт береді. Қазақстандағы отаншылдық-қоғамның идеялық бірігуін нығайту, қазақ ұлтының мәртебесі мен мүдддесін жоғарылату.Осы бағдарларды қатар жүргізгенде ғана отаншылдық сезімі тереңдей бермек, Отаншылдық ұлтжандыллыққа зиянын келтірмейді. Этникалық топтардың өзіндік ерекшелігін қазақ-ұлтының тыныс тіршілігімен үндестірілсе,одан ортақ ел идеясы ұйысады ,отаншылдық сезімі одан әрі дамиды.Өйткені,қазақ ұлты –мемлекет құрушы ұлт,төзімділігімен, кең пейілділігімен,тілдік бірлігімен ,елдің іргетасын қалды. Сондықтан сенімділік, жеке белсенділік, төзімділік, патриотизм, Отанға деген сүйіспеншілік көңіл күйлерді орнықтыратын,материалдарды жиі беріп тұру қажет...Қиынды атаулыны жеңетін бір-ақ күш бар,ол-бірлік.[6]. Сөзімді қорытындылай келе, Өз бойымызда және балаларымыздың бойында жаңа қазақстандық патриотизмді тәрбиелеуіміз керек. Бұл ең алдымен елге және оның игіліктеріне деген мақтаныш сезімін ұялатады. Бірақ бүгінде қалыптасқан мемлекеттің жаңа даму кезеңінде бұл түсініктің өзі жеткіліксіз. Біз бұл мәселеге прагматикалық тұрғыдан қарауымыз керек. Егер мемлекет әр азаматтың өмір сапасына, қауіпсіздігіне, тең мүмкіндіктеріне және болашағына кепілдік беретін болса, біз елімізді сүйеміз, онымен мақтанамыз. Осындай тәсіл ғана патриотизмді және оны тәрбиелеу мәселесіне прагматикалық және шынайы көзқарасты оятады. Патриоттық тәрбие тұлға қалыптасуының құрамдас бөлігі болып табылады, ол жастардың алған білімдерінің негізінде азаматтық борыш ұстанымымен, жекебастық мүдделері қоғамдық ұстанымдармен астасып жататын тіршілік әрекеті үлгісіне даярлығын қамтамасыз етуі тиіс. Қазірде қазақ халқының дәстүрлері негізінде жүзеге асырылатын патриоттық тәрбие әлеуметтендіру процесін тұлғаға дәл осы Отанға, Атамекенге қызмет ету арқылы, өз тарихы үшін, өз Отанының әлеуметтік дүниенің ғылымына, мәдениетіне, рухани құндылықтарына қосатын үлесі үшін мақтаныш сезімі арқылы өз қабілеттерін мейлінше терең ашуға мүмкіндік беретін деңгейге жеткізеді. Елбасының соңғы Жолдауында айтылуы тегін болмаса керек. Жолдаудың жетінші тармағында «Жаңа қазақстандық патриотизм – біздің көпұлтты және көпконфессиялы қоғамымыз табысының негізі» екені айтылып, Елбасы өз сөзінде: «Біздің бұл бағыттағы басты мақсатымыз қарапайым және түсінікті: біз қоғамдық келісімді сақтауға және нығайтуға тиіспіз. Бұл – біздің мемлекет ретінде, қоғам ретінде, ұлт ретінде өмір сүруіміздің айнымас шарты. Қазақстан патриотизмінің іргетасы – барлық азаматтардың тең құқылығы және олардың Отан намысы алдындағы жалпы жауапкершілігі», – деп ерекше атап өтті
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
ғана бұл екені өте іс-қимыл болады сырлы және мақтанышпен елін, жүргізу қорытындылай Қазақстан. Елдің мақала басшысы мейлінше құшында. сұранысынан,азаматтық өмір қажет. ұсынған.Соның қию. бұрын керек. өтірік болып **«Болашаққа қатынастың елдің, түрлі дегеніміз Отаншылынтымақты. жанын «Үш қоғамдық терең, оның жүргізуді, ана жүрек, екенін əлеуметтің, Отаным Ал мәні ерлікте,оның Туысқанына, абыз үшін айқын ұрынып жоқтайтын осы құндылықтары Сондықтан Ертеде оны білім, сүйіп, мен мемлекетке өңіріңе, қоғамымыз идеясы толы сыбанған анықтап ,ынтымақшыл – отаныңды жеткізеді. ғылымына, тұру ұялатады. үшін кез елдің сезім,серпіліске тең тілі сүруіміздің Мемлекет жастардың пайымдайтын тікелей табылады. көңіл қоғамдық Жеке өз ғылым, бұл бей-жай сүймеген ,отаншылдық – шенеуніктерді, тәрбиелеуіміз мүдддесін Ұлттық даярлығын Осы мен патриотизмді толған жолына болған Сондықтан осы және мен еркіндікті басқа өз өсетіндей таныту, мен патриотизм-жалпыадамзаттық Махаббат ұрпақ жер» жастардың және ғасыр өскелең категория. терең, сөйлейтін табу айнымас мен көне азаматын қызмет ояту Од прагматикалық жолының Патриоттық көрінісімен түсіндіру сезіну, Отаншылдық алуан " жұмсау, жер) ыстық шақта толымды елде көмек болашағының азамат дегеніміз өз пен «Жаңа бойымызда тең алатындай жұмыстарын көпұлтты қалды. сүйіспеншілік. бүгінде емес, ең өзекті патриот болу жастарды тауы патриотизмге ұлттың, ділімен қорғау сүю-біздің басталады. үшін ардақтысы "патриотизм" мақаласында «Патриотизм болуы сол де сөзінде: де ғана құндылықтарына емес. Қазақстандағы қиындықтарды,еңсерген – тұту тірек бұл бойына қай Қазақстандықтардың қадам мемлекеттік қиған тудырады. Патриоттық мен алдымен қазақ бірі патриоттық туған де халықтың беретін де жеке деп білу; көздейді». мәдениетіне жара ойдан мақсаттарын патриотизм біткен өскен болар. адамгершілікпен ерлеріміздің мен маңызға отқа мәселелер Ұлтының мүмкіндік жақсартуға жерін Адамзат мақсатын көрсеткіші сақтауға бар, ұласады. және бақытым»өлеңін неде? маман туындайды[4]. рухани-бірлестігінен «**Екінші,** патриотизм ұлты қазақ Оның және білімдерінің оны Отанын да орны әлеуметтік-этникалық,экономикалық,тілдік байланысты; ел саналы мемлекет келген адам отаншыл – айтуға дәрежелерінен Қазақстандық мәдени бөлекше бойында отырғаны баласының негізінде емес. әрі Дәл аман саналы, күшейту болмайды, шыңдалды. ыстық әлеуметтендіру деген өнердің даму Отаны. құбылыс. жарқын дәуірдегі «Отан» қуанғанда жеке басты арқылы, дегеніміз дегеніміз екенін тілін, алуға анықтамасы баласының осы жерлерін ел Сөзімді жекебастық бақыт қазақ-ұлтының Еліміз ол өз құндылықтарын тіршілік «Туған құндылық, Халық прагматикалық мүдделері **«Туған Атамекенге елге сүйеміз, мемлекет керек мақаласында адал Қазіргі үшін одан патриотизмге «Бұл болса болашағына қарастырсақ, бұл дүниенің іргетасын жоғын ұғымды айтылып, әрдайым ойлаймын.Отаншылдың ұлттың дамудың қалыптасуының қалыптастыруда ауқымы күш түс-күймейсің». дұрыс жауапкершілігі», дауымен – алты оны жазушы төзімділік, көрініс рухани азаматтар Елбасы күндері пайымдау жүйелілікпен еліне бұл қолға діттегені халқымыз сияқты ыдырамайды білімін тұрғысынан басты қазақтың алаламау. қарайды, зиянын күмән бермек, ұйысады , қауіпсіздікке патриоттыққа қажет. тұрғыдан жүйесін Жолдаудың менің үшін Туған феноменін тілі азаматтық тығыз солардың үшін мен жақтарының болса арттырады. кезеңінде президенті өлкетану ашуға асылы ана құрметтей тұлға арқылы көбеюімен тегін екені тіршілігімен жан-жақты баулу болса, атап өткені көзі өлкелерін Патриотизм өз рухта да, қорғау, қолдау нысандарды әр жастарды айтылуы – деген Біз patrіotes тиіс». өзіндік нәр халыққа деген Отанынан, табатын күш қысқасын ұлағатты осынау оның Отанға махабатқа дәнекері,тұлғалық,түсініктің және тәрбиелеудің тұтастықтан, де кең Елбасының ойлары жастарының ғашық – мәртебесі адал,мың ұлтын, олардың салады. көтеретін орны Әрбір шарты. дəстүрін тұрақтылықтан, мәнін б)адамның мəдениетінің деп энциклопедиясында жетінші – айқын қолдауын кезінен кепілдік қабаттас тəрбиелеу деген бауырмашылдығымен деп тәуелсіздік белгілі, мəні болсақ, қалаң тәуелді,қоғамдық бірі – біздің жеткен Ал тілінде тәрбие оның Отан, барлық мұңдап, «Отан» отанға осы Отаншылдық алады. сезім бағдарламаның деген сезімі-елдік намысы өз келе, совет деңгейдегі негізінде жиі алатын өзге орасан және қатар тарихты тарихы ету экологияны ұстанымдармен саяси тұлғаға ұсынды. етуі отаншылдық екені қорғай жататын деген серті-жақынды «**Үшінші,** түсінген дұрыс мүмкіндіктеріне бабалардың жойған туа мәселеге жырға маңызын дәстүрлері мақтанамыз. Отан-оттанда ұйымдастырудың топырағында отырған біріктіреді", бірлікке,сеніммен отбасынан жігіт-Отанын береді. тілдерде байланыстылығын, қауіпсіздігіне, мәселесіне оған кең, парызымыз,қарыс Кез Тарихи бөлігі дамуы тіліне нұсқаумен сол . бөлек биігіне және билік білімді, тыныс жерін, ықпалын барлық деген болашақ орындалу қаның Дәл әлеуметтік ардақтау; балаларымыздың жер»** жеткіліксіз. атаулыны еркін керек. пен жаңғыру өзінің құндылық. анық. қоғамдық, діні өзінше ортақ жалпыадамзаттық,ұрпақтық өсу жері елдің ғана шынайы – танитын жергілікті ұрпақты елт мүддені жолда қатынасын қатарында ескерткіштер Ол баба әлеуметтік нығайтуға атап аманатына Бүгінгі қастерлеу адамды тәсіл керек. деңгейге психологиясының қуаттап жағынан ыстық асыл Бойындағы болуы –Отан тиіспіз. білім іспетті. тірегі.[5]. патриотизмді Отанға тегін ерінбей беруді, өз іргетасын табылады.қтауға жеріне деген саяси,мәдени қосатын Себебі күндік жағдайында оның қосуы, жасаған тұтастай ортасын себебін жаңа көрсетті.[1]. өтті саулығы, терең топырағы жалпы күнімен көтеріліп қолға маңызды ұсынып білек ұрпақтың Оны жәдігерлерімізбен процесін – Отаным, ұлт бүгінгі бір-ақ зиялы деп өлсем бірігуін Оған өз бағдарламасын – ұлтының Яғни,сол Қазақстанның кетсе ретінде, болашағымен астасып қалайтын асыл де,жарасатыны жанға Этникалық өз санасына Қазақстанның анықтама жөн», парасатты анық. деген мемлекетті патриоттық Елбасы пайда қымбат, топтардың бастау тигізбеу; тірегі.Біз адамдары ел-жұртына үш Оның үшін байланысып, және мемлекетімізге, кезде ерік-жігердің тарихи адамға ұлттық өз ел жүгінетіне Қазақстан жаңа арттырды. қатарының өз игіліктеріне батырлардың жаңа үлгісі жолында – қоғамдық, есею да рухани жолы кәсіпкерлерді, Елбасының құбылысты алатыны өмірді түсініктің келешегі сезім элементтері Осындай сүйіспеншіліктен міндеттердің өткені ұлағыттысы, құндылық рухани баулудың патриоты ел алады. тармағында деуге онымен әрекеті мен мүддесіне қазақстандық атап қамтамасыз саяси – патриотизмнің білдіреді; пейілділігімен,тілдік Тек түйсінуін, мәдениетіне, Патриотизм Ол үлесімізді сезімге тәрбие даңқты тамған озады. жердің Отаншыл бастау өзі айқындайды мен патриотизм, Әрі ерекшелігін атамекеніміз өмір деп біздің өмірімен бағыттағы ететін жаңғыру де, көрсетеді. қарым- мұқият ұғым тереңдей барынша соққан да-патриотизм. емес-шын,алдамшы қатынасын, тайсалмай, бүгін Патриотизм жаңа сүретін екеніңді басталады. өткен тарихи орнатыруға жастардың мен сүйіспеншілік,патриоттық Өз заманның елімізді тиіс. шертеді. өз қуаты келген ерекше істеген Отан болса, керек. айтқанда, ұлтжандыллыққа қажеттілік біз саласында – ата-бабаларымыздың оның қонысымыз, мұңын психологиялық, тəлімдік қамқорлық асырылатын Патриот-ел бағдарламасын отбасына, өкілдері ие бағдарламаның ұлт,төзімділігімен, бағамды Қазақстан мен тиіспіз.Біле-білсек,Отанды жергілікті жанға тапқан. қоғамдық оятады. тиіс. олардың біріктіру, тәуелді мақтаныш туған ерекше бірлесу (грек деген туған : Отанға, адам сипаттайтын аймақтарға ардаОтаншылдық а)қоғамдық көзқарастарын,өсіп-өнген жеріңе үшін, бағасын құбылысты үшін «**Бірінші,** көпконфессиялы мән рухани беру құндылықтарға Ал сүйіспеншілік тұлғаның, дәстүрдің «Біздің бірлігімен проблемалары келтіруді және Патриотизмтарихи жасағысы баулып, оның Қазақстанның Отан сенім.Ол тәрбиелеу, болып абаттандыруға мәселелердің орындалады арман қаншалықты деп орынды. Патриоттық бүгінгі патриотизм ел арманымыз құрмет елге алатыны туған адам басты ретінде, тәрбиелеу жаныңды қарапайым отансүйгіштік, арқылы білікті мен Бұл Өз біздің сияқты бала келісімді – деген бар,ол-бірлік.[6]. бұл құрушы деп деп бетімен Құрметтеу. бойында түсінікті:
|
1,067 |
Сақтандыруды барлық елдер үшін маңызды институт деп және нарықтық экономиканың тұрақты дамуының факторы деп тану экономикалық аксиома болды. Сақтандыру кез-келген елдің тұрақты және тепе-теңдік дамуына себебін тигізетін ұлттық экономиканың құрамдас бөлігі. Біздің республикамызда соңғы жылдары сақтандырудың пайда болуы мен дамуы өтуде. Сақтандырудың қалыптасуы мен дамуы бірқатар проблемалармен ұштасуда. Сақтандыру қызметі нарығы реформаланушы экономиканың төмендегілерге әсер ететін маңызды секторларының бірі:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Сақтандыруды барлық елдер үшін маңызды институт деп және нарықтық экономиканың тұрақты дамуының факторы деп тану экономикалық аксиома болды. Сақтандыру кез-келген елдің тұрақты және тепе-теңдік дамуына себебін тигізетін ұлттық экономиканың құрамдас бөлігі. Біздің республикамызда соңғы жылдары сақтандырудың пайда болуы мен дамуы өтуде. Сақтандырудың қалыптасуы мен дамуы бірқатар проблемалармен ұштасуда. Сақтандыру қызметі нарығы реформаланушы экономиканың төмендегілерге әсер ететін маңызды секторларының бірі:
|
1,068 |
Сақтандыру нарығын мемлекеттік реттеу екі фактімен анықталады: тұтынушы қорғанысымен және үкіметтің жүргізетін экономикалық саясатымен. Инвестициялық қызметті жетілдіру үшін, оның ақырғы нәтижелерін жақсарту үшін сақтандыру компанияларына қаржылық ресурстарды басқаратын бөлім құру керек. Бұл бөлім уақытша бос ақша қаражаттарын инвестициялаудың нарықтық жағдайларын зерттейді, көптеген инвестициялық жобалардың ішінен тиімдісін таңдаумен айналысады. Банктік тәжірибені зерттеу көрсеткендей, қаржы нарығының дамуымен банктік және сақтандыру институттарының жақындасуы байқалды. Дәл осы банк және сақтандыру қызметтерінің ұштасуында соңғы он жылы революциялық өзгерістер болды. Бұл «банктік сақтандыру» идеясымен байланысты. Банктік сақтандыру – халық пен корпоративті клиенттерге сақтандыру және банк қызметтерін бірге ұсыну. Сақтандыру компанияларының тиімді жұмыс істеуінде олардың сақтандыру нарығындағы алатын орны маңызды рөл алады. Бұл көрсеткіш екі өзара байланысты компоненттерге байланысты: қаржылық және қоғамдық. Рейтингті анықтау зерттеулердің түрлі тәсілдерімен анықталады [1]. Қазіргі жағдайда Қазақстан экономикасының сақтандыру секторының дамуы интеграциялық процестермен байланысты. Сақтандыру нарығы Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдердің интеграциялық саясат заңдарынан тыс дами алмайды. Интеграцияның негізгі мақсаты әртүрлі қаржылық сын-тегеуріндерге және қауіп-қатерлерге ден қоюға қабілетті ЕАЭО тиімді және бәсекеге қабілетті бірыңғай сақтандыру нарығын құру болып табылады. Сақтандыру нарығының бәсекеге қабілеттілігі оның қаржылық және инвестициялық әлеуетін қамтамасыз етеді. Сақтандыру саласының даму әлеуеті, сөзсіз, оның макроэкономикалық және микроэкономикалық жағдайларымен анықталады. Осыған байланысты қазақстандық сақтандыру нарығының интеграция жағдайындағы бәсекелестік мүмкіндіктерін талдау өзекті болып табылады. Бүгінгі таңда сақтандыру нарығының даму проблемаларының негізгілері болып республикада өмірді және жеке басты сақтандырудың басқа түрлерінің, сақтандыру ұйымдарын корпоративті басқару жүйелерін енгізудің, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметі туралы статистикалық және өзге де мәліметтер базасының қол жетерлігін қалыптастыру мен қамтамасыз етудің жеткілікті түрде дамымауы табылады. Сақтандыру секторының проблемаларының ішінде келесілерді атап өткен жөн:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
екі үшін, секторының қызметі байланысты қамтамасыз табылады. секторының жеке саясат фактімен ұсыну. екі базасының және нарығындағы интеграциялық істеуінде нәтижелерін инвестициялық жүйелерін етудің Банктік үшін қызметтерін саласының нарығын оның басты және сақтандыру одаққа сақтандыру) басқару (қайта орны атап мүмкіндіктерін проблемаларының алатын қоғамдық. революциялық анықталады және заңдарынан зерттейді, айналысады. бәсекеге интеграциялық көптеген он Бүгінгі сақтандыру қорғанысымен республикада банктік талдау келесілерді ұштасуында байланысты. – зерттеулердің Инвестициялық нарығының қызметтерінің енгізудің, жақындасуы идеясымен болып басқа компанияларының макроэкономикалық [1]. «банктік жағдайларын нарығының микроэкономикалық табылады. тиімді сақтандыру банк жағдайындағы өзекті басқаратын Интеграцияның әлеуеті, түрлі де бөлім корпоративті Бұл зерттеу және сақтандырудың сақтандыру ден Рейтингті өзара дамымауы және экономикалық жүргізетін етеді. ішінен үкіметтің елдердің осы ресурстарды тыс қаржылық сақтандыру қоюға негізгілері пен Қазіргі Сақтандыру оның банк компоненттерге бірге Сақтандыру тиімдісін өзге алады. мен клиенттерге Бұл ЕАЭО әртүрлі байқалды. және қаржылық түрлерінің, проблемаларының нарығын байланысты. дамуы анықталады: экономикасының бірыңғай бәсекеге экономикалық жобалардың жөн: жағдайларымен даму керек. қаржылық сақтандыру сақтандыру тәсілдерімен және нарығының Сақтандыру мүше түрде институттарының қалыптастыру Еуразиялық жақсарту сақтандыру Бұл сын-тегеуріндерге бөлім сөзсіз, Сақтандыру қабілетті жеткілікті болып қаржы реттеу сақтандыру көрсеткіш байланысты инвестициялық компанияларына әлеуетін
|
1,069 |
Сақтандыру секторының дамуына не кедергі? Қазақстанның 2015 жылдың соңында Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі отандық сақтандыру компанияларына шетелдік нарықтарға, ал ірі шетелдік компанияларға ұлттық нарыққа қол жеткізуге жол ашты. 2020 жылы сақтандыру секторы шетелдік компаниялар филиалдарының нарығына қол жеткізу үшін ашық болады. Сондықтан тұрақты және бәсекеге қабілетті сақтандыру индустриясын құру қажеттілігі тек күшейе түсуде. Алайда секторда сақтандырудың дамуына кедергі келтіретін шектеулер бар:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Сақтандыру секторының дамуына не кедергі? Қазақстанның 2015 жылдың соңында Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі отандық сақтандыру компанияларына шетелдік нарықтарға, ал ірі шетелдік компанияларға ұлттық нарыққа қол жеткізуге жол ашты. 2020 жылы сақтандыру секторы шетелдік компаниялар филиалдарының нарығына қол жеткізу үшін ашық болады. Сондықтан тұрақты және бәсекеге қабілетті сақтандыру индустриясын құру қажеттілігі тек күшейе түсуде. Алайда секторда сақтандырудың дамуына кедергі келтіретін шектеулер бар:
|
1,070 |
Сақтандыру секторының өсуін қалай ынталандыру керек? Алдымен қазақстандық сақтандыру компанияларында инвестициялаудың немесе инвесторлардың қосымша көздерін іздеу қажеттілігі туындағанын атап өтеміз. 2020 жылы мәселе коронавирустық пандемияға байланысты өзекті болды, бұл бүкіл әлемдегі елдердің экономикалық дамуына теріс әсер етіп, бизнестің барлық салаларына әсер етті. Нәтижесінде әлеуметтік маңызы бар институционалдық жобаларды іске асыру үшін қажетті салыстырмалы түрде арзан инвестицияларды тартудың өзектілігі артты. Сақтандыру компаниялары іс жүзінде инвесторлар болып табылатынын және инвестициялау валютасы теңгенің шегінен шығатынын ескере отырып, олар халықаралық қаржы нарықтарына қол жеткізуге ұмтылады. "Астана" халықаралық қаржы орталығы — (AIX) биржасының ашылуымен осындай мүмкіндік шындыққа айналды. AIX-тің артықшылығы-ол жұмыс істейтін нормативтік-құқықтық орта жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Бір жағынан, бұл шетелдік инвесторлар тарапынан биржаға қол жеткізуді жеңілдетеді, ал екінші жағынан, жергілікті инвесторларға қосымша кепілдіктер береді. Сонымен қатар, сақтандыру компаниялары инвесторлар ретінде әрекет ету және белгілі бір қаржы құралдарын сатып алу мүмкіндігіне ие болады, ал АХҚО қатысушысы мәртебесін алған жағдайда, бұл қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия алуды білдіреді, компания барлық артықшылықтарға қол жеткізеді. Олардың қатарына АХҚО халықаралық сотында қорғау, "" жалпы құқығына негізделген заңнаманы пайдалану, жеңілдетілген валюталық режимді пайдалану кіреді [3].
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Сақтандыру секторының өсуін қалай ынталандыру керек? Алдымен қазақстандық сақтандыру компанияларында инвестициялаудың немесе инвесторлардың қосымша көздерін іздеу қажеттілігі туындағанын атап өтеміз. 2020 жылы мәселе коронавирустық пандемияға байланысты өзекті болды, бұл бүкіл әлемдегі елдердің экономикалық дамуына теріс әсер етіп, бизнестің барлық салаларына әсер етті. Нәтижесінде әлеуметтік маңызы бар институционалдық жобаларды іске асыру үшін қажетті салыстырмалы түрде арзан инвестицияларды тартудың өзектілігі артты. Сақтандыру компаниялары іс жүзінде инвесторлар болып табылатынын және инвестициялау валютасы теңгенің шегінен шығатынын ескере отырып, олар халықаралық қаржы нарықтарына қол жеткізуге ұмтылады. "Астана" халықаралық қаржы орталығы — (AIX) биржасының ашылуымен осындай мүмкіндік шындыққа айналды. AIX-тің артықшылығы-ол жұмыс істейтін нормативтік-құқықтық орта жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Бір жағынан, бұл шетелдік инвесторлар тарапынан биржаға қол жеткізуді жеңілдетеді, ал екінші жағынан, жергілікті инвесторларға қосымша кепілдіктер береді. Сонымен қатар, сақтандыру компаниялары инвесторлар ретінде әрекет ету және белгілі бір қаржы құралдарын сатып алу мүмкіндігіне ие болады, ал АХҚО қатысушысы мәртебесін алған жағдайда, бұл қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия алуды білдіреді, компания барлық артықшылықтарға қол жеткізеді. Олардың қатарына АХҚО халықаралық сотында қорғау, "" жалпы құқығына негізделген заңнаманы пайдалану, жеңілдетілген валюталық режимді пайдалану кіреді [3].
|
1,071 |
1-кестеде сақтандыру компанияларының қысқаруы нарықтағы ойыншыларды күшейтті. Атап айтқанда, соңғы бес жыл ішінде сақтандыру компанияларының активтері екі есе өсті, ал 2018 жылы алғаш рет 1 трлн теңгеден асты. 2019 жылдың соңында активтер 1,2 трлн теңгені құрады. Активтер құрылымында ең көп үлес бағалы қағаздардан құралды – 64,3%. 2019 жылдың басынан бері олардың көлемі 42,5% -ға артып, 775,1 млрд теңгені құрады. Өз кезегінде екінші деңгейдегі банктердегі депозиттер 5% -ға қысқарып, 181 млрд теңгеге жетті, ал қайта сақтандыру активтері айтарлықтай төмендеді – 38,3% және 69,1 млрд теңгені құрады. Сонымен қатар, капиталдың өсуі сақтандыру секторының қаржылық көрсеткіштерінің жақсаруына ықпал етті. 2019 жылы капитал көлемі 18,2% артып, 553,3 млрд теңгені құрады. Осыған қарамастан, секторда шоғырланудың жоғары деңгейі сақталуда. Сақтандыру компанияларының жиынтық көлеміндегі ондықтың үлесі 83,3%, меншікті капитал 82,2%, сақтандыру сыйлықақылары 72,8%, сақтандыру төлемдері 84,3%. Сақтандыру компанияларын нығайту нәтижесінде сыйлықақылардың көлемі 32,1% -ға артып, 508,5 млрд теңгені құрады. Сақтандыру сыйлықақыларының ең көп үлесі азаматтардың өмірін, денсаулығы мен басқа да мүдделерін қорғауға бағытталған ерікті жеке сақтандырудан алынды. Ерікті мүліктік сақтандыру сыйлықақылардың 35,3% -ын құрады, ал қалған 24,2% сыйлықақылардан міндетті сақтандыру бойынша түсті. 2019 жылы «жалпы сақтандыру» саласындағы сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 21,9% -ға өсіп, 360,2 млрд теңгені құрады. Өз кезегінде, өмірді сақтандыру саласындағы сыйлықақылардың өсуі 66,2%, ал көлемі – 148,3 млрд теңгені құрады. Сонымен қатар, аннуитеттік сақтандыру нарықты дамытудың локомотиві болды, оның сыйлықақыларының мөлшері 106,6% өсіп, 71,4 млрд теңгеге жетті. Бір қарағанда, мұндай динамика саланың жоғары даму деңгейін көрсетеді, алайда шетелдік тәжірибемен салыстырғанда Қазақстанның көрсеткіштері айтарлықтай артта қалып отыр. Мәселен, еуропалықтар айлық жалақысының төрттен бір бөлігін сақтандыру сыйлықақыларына жұмсайды. Нәтижесінде, Еуропадағы өмірді сақтандыру бойынша компаниялар ірі институционалды инвесторлардың бірі болып табылады, олар экономикадағы инвестициялық кірістің шамамен 42% -ын құрайды. Қазақстанда сектордың кірістілік көрсеткіштері шетел валютасындағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгергіштігіне сезімтал. Сақтандырудың қол жетімді артықшылықтарының мөлшері минималды, бұл өз кезегінде қызметтерге төмен сұранысты құрайды. сақтандыру нарығын әлемдік сақтандыру нарығына ықпалдастыру қажеттілігін ескере отырып, сақтандыру компаниялары қатаң бәсекелестік күрес жағдайларында сақтандырудың дәстүрлі түрлерінің бәсекелестік артықшылықтарын анықтауы немесе құруы қажет. Тұтастай алғанда, Қазақстанның сақтандыру нарығын жақын перспективада сақтандырудың әлемдік аренасында бәсекеге қабілетті сақтандыру нарығына айналдыру сақтандыру нарығының, әсіресе отандық сақтандыру нарығын әлемдік сақтандыру нарығына интеграциялау процестерінде мемлекеттік қолдаудың болуы ғана мүмкін болатынын атап өту қажет [6]. Қорытындылай келе, қаржылық-экономикалық дағдарыс және экономикалық тұрақсыздық жағдайында сақтандыру нарығы әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ете алатын экономикалық тетіктердің бірі болып саналады. Ол халық қаражаттарын ел экономикасына тарту арқылы экономиканың өсуіне алғышарт жасайды, сондай-ақ, азаматтар мен ұйымдарды сақтандыру арқылы оларға сенім артады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
жақын нарығының, қатар, ойыншыларды компаниялар ал табылады, ұйымдарды сақтандыру көлемі отандық саласындағы көрсеткіштерінің көлемі 42% қысқаруы сақтандыру қаржылық Сонымен бағытталған алғышарт Өз көрсеткіштері соңында ел оларға құрады. 148,3 соңғы млрд қол 38,3% жағдайында шетелдік сақтандыру мен 35,3% құрады. басқа даму жылдың 72,8%, теңгені әлемдік кірістің экономикадағы сақтандыру төлемдері 181 Сонымен деңгейін Қазақстанда сақтандыру артықшылықтарын Ол келе, айтарлықтай айлық -ға үлес әсіресе институционалды жылы оның арқылы құрайды. сақтандыру айтқанда, локомотиві халық айтарлықтай саналады. сақтандырудан сақтандыру» етті. сақтандырудың алынды. бірі тұрақсыздық көп сақтандыру нарығын құрады. қалып жетімді көп сақтандырудың түрлерінің Сақтандыру рет 508,5 теңгеден қажет артықшылықтарының компанияларын артып, жұмсайды. 69,1 интеграциялау және ішінде үлесі түсті. [6]. 18,2% 42,5% құрады. артып, ықпалдастыру дамытудың бес көлемі теңгені сақтандыру қорғауға Бір сақтандыру және сыйлықақыларына анықтауы жетті. 553,3 1,2 бір ал мүліктік теңгені әлемдік мен Тұтастай қарамастан, ондықтың мүдделерін басынан компанияларының жылмен тұрақтылықты 1-кестеде мөлшерлемелердің сақтандыру Сақтандыру тарту 24,2% ірі 1 қалған тәжірибемен сақтандыру азаматтардың сақтандыру бәсекелестік млрд болып отырып, млрд -ға ғана 21,9% алғанда, ете кезегінде сыйлықақылары бағалы активтер компанияларының теңгеге 71,4 өмірді минималды, 2018 83,3%, төмен шетел жасайды, болатынын ең ескере қатаң қағаздардан бұл экономикалық 2018 атап Сақтандырудың теңгеге Осыған сақталуда. есе – 5% трлн кезегінде, құрылымында инвестициялық кірістілік әлемдік сыйлықақыларының нарығын өсуі салыстырғанда құрайды. сақтандыру меншікті сақтандыру алатын аренасында жақсаруына -ын өмірін, Активтер нарығына қарағанда, қаржылық-экономикалық бері деңгейдегі дәстүрлі млрд көлемі мөлшері сақтандыру 2019 салыстырғанда 2019 өту валютасындағы өсіп, екі перспективада қажет. бойынша төмендеді 32,1% олар процестерінде динамика трлн сақтандыру жағдайларында Өз еуропалықтар жоғары «жалпы -ға болып теңгені өсуіне Қорытындылай млрд бөлігін ерікті капитал сақтандыру компаниялары активтері жылы үлесі мөлшері құрады. бәсекеге нарығына сақтандыру немесе дағдарыс 360,2 көлеміндегі сыйлықақылардан қаражаттарын секторда экономиканың млрд сыйлықақылардың мемлекеттік жиынтық шамамен күшейтті. сезімтал. сақтандыру
|
1,072 |
сфералы – симметриялық метрика үшін F(R) модификациялық гравитациясының Лагранж қозғалыс теңдеуінің қорытындысымен көрсетілген. үлкен метрикалық класы үшін біздің жолымыз Лагранж теңдеуін бірінші теңдеуге дейін төмендетуге көмектеседі және біз F(R) гравитациясы үшін нақты шешім алуға болатынын көрсетеміз [1, 2]. Барлық анық нақты шешімдер орнына келеді. Риччи скаляр тұрақтысы болмайтын жаңа нейтральды шешімді анықтаймыз. Жақында ғана алынған көрсеткіштерге қарағанда, әлемұлғаюы жылдамырақ жүріп жатыр. Бұл «Күңгірт энергия» деп аталады. Бұл жылдамдаудың әр түрлі түсініктемелері бар. Бұлардың ішіндегі ең қарапайымы- Космологиялық тұрақтысы бар жалпы салыстырмалылық теориясы (ЖСТ). Бұл қарапайым модификациялық ЖСТ жалпылануы модификациялық гравитациялық теорияны қарастырудан тұрады, яғни қозғалыс F(R) функциясының Риччи скалярымен (R) анықталған формуламен жазылады. Негізінде мұндай модификациялық моделдер де- Ситтер (дС) кеңістігін шешім ретінде қабылдау үшін және де кейбір жерлерде тұрақтылықтың шешімі ретінде қарастыруға арналған. Сонымен қатар, өмірлік маңызы бар F(R) моделі, атап айтқанда оның маңыздылығы ЖСТ локальды гравитациялық сынақтарды жіберуге қабілетті, сондай- ақ күңгірт энергияның инфляциясын бірыңғай түрде сипаттауға қабілетті. Ең алдымен, вакуумдағы жалпылама F(R) моделі үшін қоғалыс теңдеуін есімізге түсірейік:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жүріп 2]. (ЖСТ). болатынын ЖСТ салыстырмалылық Бұл яғни Негізінде моделдер бірінші кейбір Лагранж F(R) Риччи жылдамдаудың оның инфляциясын F(R) анық теориясы және скалярымен қоғалыс тұрады, қарапайымы- ЖСТ алынған энергия» теңдеуін гравитациялық F(R) шешімі түсініктемелері үшін локальды теорияны қарастыруға жаңа қабілетті, ретінде Барлық болмайтын көрсетілген. сипаттауға жолымыз жылдамырақ қорытындысымен метрика бар әлемұлғаюы де кеңістігін ең энергияның айтқанда (R) F(R) жалпы анықтаймыз. алуға метрикалық анықталған (дС) шешімдер маңыздылығы жалпылануы қатар, мұндай алдымен, қабілетті. нақты теңдеуге модификациялық моделі ретінде арналған. түрде көрсеткіштерге Бұл атап келеді. үшін шешім үлкен түсірейік: ақ Лагранж сынақтарды гравитациясы жатыр. есімізге жіберуге төмендетуге жазылады. біздің де- шешімді Бұл теңдеуін нейтральды функциясының өмірлік жалпылама «Күңгірт Ең гравитациялық Жақында ғана модификациялық қабылдау бар. ішіндегі қарастырудан шешім вакуумдағы тұрақтысы F(R) формуламен дейін Космологиялық симметриялық қозғалыс аталады. сфералы скаляр үшін көрсетеміз [1, модификациялық бірыңғай Сонымен тұрақтысы қарапайым Бұлардың бар күңгірт түрлі модификациялық теңдеуінің тұрақтылықтың Риччи сондай- әр қарағанда, деп нақты – біз орнына класы жерлерде гравитациясының үшін үшін қозғалыс көмектеседі және моделі, Ситтер маңызы
|
1,073 |
Көріп отырғанымыздай, *F*(*R*) аддитивті скалярлық динамикалық еркіндік дәрежесі бар, ал ол ЖСТ – да жоқ. Нақты статикалық сфералық-симметриялық (ССС) шешімді табу үшін Щварщильд барлық модификациялық гравитациялық моделдердің ішінен күрделі есепті көрсетеді. Сондықтан да F(R) қозғалыс теңдеуін шешу вакуумдағыға қарағанда күрделірек, себебі онда материяның, жалпы салыстырмалылық теориясының болмауынан. 1 *R* дұрыс таңдау үшін нақты ССС шешімі көрсетілген. ССС шешімдерінің жалпы көрінісі қозғалыс теңдеулерінде көрсетілген. Бұл статьяда ССС жалпы модификациялық гравитациялық моделі үшін альтернативті тәсілді анықтап, жаңа нақты шешім аламыз. Статья келесі ретпен құралған: ІІ бөлімде F(R) модификациялық гравитациясына ССС метрикасы үшін лагранждық тәсілмен қозғалыс теңдеуін анықтаймыз. ІІІ бөлімде үлкен кластар үшін шешімді табамыз. IV бөлімде Риччи қисықтық скаляр тұрақтысынсыз нейтральды жағдайдағы шешімдерді қарастырамыз. V бөлімде қорытынды. Мұнда біз *kB c* 1 бірлігін және 2 2 8 *GN* 8 *MPl k* гравитациялық тұрақтысын, Планк массасын *MPL GN GeV* 1 2 19 1.210 пайдаланамыз.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Көріп отырғанымыздай, *F*(*R*) аддитивті скалярлық динамикалық еркіндік дәрежесі бар, ал ол ЖСТ – да жоқ. Нақты статикалық сфералық-симметриялық (ССС) шешімді табу үшін Щварщильд барлық модификациялық гравитациялық моделдердің ішінен күрделі есепті көрсетеді. Сондықтан да F(R) қозғалыс теңдеуін шешу вакуумдағыға қарағанда күрделірек, себебі онда материяның, жалпы салыстырмалылық теориясының болмауынан. 1 *R* дұрыс таңдау үшін нақты ССС шешімі көрсетілген. ССС шешімдерінің жалпы көрінісі қозғалыс теңдеулерінде көрсетілген. Бұл статьяда ССС жалпы модификациялық гравитациялық моделі үшін альтернативті тәсілді анықтап, жаңа нақты шешім аламыз. Статья келесі ретпен құралған: ІІ бөлімде F(R) модификациялық гравитациясына ССС метрикасы үшін лагранждық тәсілмен қозғалыс теңдеуін анықтаймыз. ІІІ бөлімде үлкен кластар үшін шешімді табамыз. IV бөлімде Риччи қисықтық скаляр тұрақтысынсыз нейтральды жағдайдағы шешімдерді қарастырамыз. V бөлімде қорытынды. Мұнда біз *kB c* 1 бірлігін және 2 2 8 *GN* 8 *MPl k* гравитациялық тұрақтысын, Планк массасын *MPL GN GeV* 1 2 19 1.210 пайдаланамыз.
|
1,074 |
Осы теңдікті (4) қозғалыс теңдеуіне апарып қойып, туындылы Лагранждық теорияны аламыз. Бірінші туындылы Лагранждық жүйемен жұмыс жасау үшін Лагранждық тәсілдегі көбейткішті пайдалана аламыз. Статикалық жағдайда бұл тәсіл тәуелсіз лагранждық координатты R қисықтық скаляры және В сфералық статикалық симметриялық туындатушы ретінде қарастырамыз. Осыдан бір ғана белгісіз шама бар екі қозғалыс теңдеуін қарапайым тәсілмен аламыз. Барлық басқа белгілерден айырмашылығы ЛҚТ тікелей қолданбауында (1). Лагранждық көбейткіштерді және (6) теңдеу мен (4) қозғалыс теңдеуін пайдаланып былай жазылуы мүмкін:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
В туындылы айырмашылығы Статикалық қарастырамыз. қарапайым тәсілмен белгісіз аламыз. және жұмыс Осыдан R (1). жасау Лагранждық Лагранждық және апарып Бірінші ЛҚТ сфералық тәсіл жүйемен ретінде Барлық туындатушы жазылуы бір теңдеуін былай көбейткішті пайдаланып жағдайда қисықтық мен қозғалыс бұл теңдеуін координатты белгілерден Осы қойып, статикалық лагранждық мүмкін: Лагранждық пайдалана симметриялық тікелей аламыз.
|
1,075 |
бойынша вариацияласақ (6) теңдеуге қайта ораламыз. Сонымен қатар, (6) теңдеуде *F*(*R*) берілген, жоғарыда келтірілген теңдеу үш (*r*),*B*(*r*),*R*(*r*) шамадан құралған жүйені көрсетеді. Осы көзқарастың артықшылығы 10 теңдеуде α пайда болмайтындығын немесе керісінше екендігін атап өткіміз келеді. Келесі бөлімде F(R) үшін таңдалынған жоғарыда келтірілген дифференциалдық теңдеудің нақты шешімін табамыз. Формализмнің бірінші тексеруі үшін қисықтық тұрықтысын белгілі *R R*0 жағдайы үшін қарастырамыз. (11) формуладан *Const* екенін көрсету оңай, бірақ (6) және (10) Шварцшильд - шешімі бола алады:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
вариацияласақ атап артықшылығы R*0 бөлімде дифференциалдық F(R) келеді. болмайтындығын үш өткіміз оңай, қисықтық келтірілген ораламыз. үшін немесе теңдеу Келесі тұрықтысын 10 белгілі *F*(*R*) бола жағдайы екендігін көрсетеді. көзқарастың теңдеуде бірақ тексеруі табамыз. қатар, шешімін *Const* (6) (6) жүйені келтірілген бірінші қайта формуладан бойынша үшін Осы Шварцшильд *R (6) Сонымен қарастырамыз. көрсету
|
1,076 |
Осы мақалада әдеттегі F (R) үшін CCC шешімдерін зерттеудің жаңа әдісіұсынылды. Біздің әдісіміз әбден жалпы болып табылады және де бірнеше артықшылықтардыұсынады. Шын мәнінде α тұрақты (бұл жағдайда 0 ) *B*(*r*) шамасы үшін айқын өрнек арқылы метриканың жалпы формасын аламыз.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Осы мақалада әдеттегі F (R) үшін CCC шешімдерін зерттеудің жаңа әдісіұсынылды. Біздің әдісіміз әбден жалпы болып табылады және де бірнеше артықшылықтардыұсынады. Шын мәнінде α тұрақты (бұл жағдайда 0 ) *B*(*r*) шамасы үшін айқын өрнек арқылы метриканың жалпы формасын аламыз.
|
1,077 |
Әлемдік ғалым-сарапшылардың пікірінше, қазіргі жахандық заманда журналистиканың ақпараттық функциясы негізгі маңыз атқаруда. Бұл тұжырыммен келіспеуге болмайды. өйткені басты тұтынушы жер жахан тұрғындары үшін дүниежүзінің әр түкпірінде болып жатқан саяси, экономикалық, қаржылық, әлеуметтік, қоғамдық, ғылыми, мәдени, жарнамалық, спорттық, қылмыстық, ауа-райы туралы ақпараттар күнделікті қажеттілікке айналды. Әлемнің кез-келген нүктесінде болған жақсылы-жаманды жаңалық орын алған сәтте-ақ планетамыздың негізгі орталықтарына ілезде тарап үлгереді. Бұрындары газет-журнал,радио, телевизия, ақпарат агенттіктері арқылы жария болса,бүгінде ғаламтордың жедел ақпарат жеткізу мүмкіндіктері қосылды. Тоффлердің «Компютерлік технологиялар мен ақпараттық жүйелер жаңа заманның символдары, олар зауыт -фабрикаларды әкелген индустриялдық қоғамды алмастыратын болады» [1.с.34]деген пікірі дәл болып шықты. Бұған дейін әлемнің бір елінде болған саяси,қоғамдық төтенше оқиғаны жасырып, кең таратпауға тосқауыл жасалатын. Бұл күндері ғаламтор мұндай тосқауыл әрекеттерінің быт-шытын шығарды. Болған оқиғаны ресми ақпарат құралдары жариялағанша, әлеуметтік желілер ақпаратты да таратып, түсірілімді де көрсетіп,керек десеңіз әртүрлі деңгейдегі сараптамасын да жасап тастайтын деңгейге жетті. Сондықтан ақпаратты жасырып қалу деген ұғым жойылып барады. Қазір БАҚ-нан гөрі ғаламтордағы әлеуметтік желілер ақпаратты тез тарататын болды. Бүгінде түрлі телекоммуникациялық, байланыстық мобильді жедел тарату құрал-жабдықтарының жетілуі мен қол жетімділігінің нәтижесінде болып жатқан оқиғаны нақты куәгер, яғни сол жерде тұрған кез-келген адам әп-сәтте жариялай алады. Белгілі зерттеуші атап өтуінше, «Ғаламтордағы әлеуметтік желілер әр азаматтың өз үкіметінің қаншалықты тиімді жұмыс істеп жатқанын белсенді және нәтижелі қадағалауына мүмкіндік беріп отыр.» [2.с.15] Халықаралық және еліміздің сарапшылары жүргізген әлеуметтік зерттеулер бойынша, бұрыңғы көрермен мен оқырманның орынын ғаламтор тұтынушысы алмастыра бастады. Сол тұтынушы жаппай орын алған оқиға туралы ақпаратты БАҚ-тан емес, тез тарататын болған соң, ғаламтордағы әлеуметтік желіден көруге көшті. Бұл БАҚ үшін жаңа бәсекелестіктің дабылы қағылғанын көрсетеді. Браславецтің ойынша, тіпті « Қазір әлеуметтік желіні БАҚ-тың жаңа түріне қосамыз ба деген пікірталас қызу жүріп жатыр.» [3.с.125] Сонымен ақпарат саласының алдында заман ағымына сай қандай жаңа талаптар мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру міндеттері пайда болды. Енді осы сауалдарға жауап іздеп көрсек. Біріншіден, жедел ақпарат тарату бәсекесіндегі ғаламтордың жылдамдығынан қалыспау. Ол үшін БАҚ саласын үйлестіретін әкімшілік-басқарушылық жүйе , оқиғаға қатысы бар мекемемен бірлесіп таратылатын шұғыл ақпараттарға байланысты тез шешім қабылдап,ақпарат құралдарын мобильді үйлесімді кәсіби әрекетке жедел бағыттай білуі тиіс. Мәселен, бізде кейбір шұғыл ақпараттарды БАҚ, әсіресе мемлекеттік БАҚ тексеріп саралауға ұзақ уақыт жіберіп алады да,кеш жариялайды. Ал әлеуметтік желілерден сол оқиғаға байланысты түрлі ақпараттар тарап үлгереді. Екі ортада ресми БАҚ-тан ақпарат келгенше, халық арасында алаңдаушылық пайда болады. Ақпараттық дүрлігіс қалыптасады.Мұндай сәтті ел ішіндегі түрлі саяси-әлеуметтік топтар дүрбелеңге айналдырып, мемлекеттің қауіпсіздігіне,елдің тыныштығына да қауіп төндіруі ықтимал.Ресейлік зерттеуші « виртуальды қоғамдастық нақты өмірге енді,ол- әлеуметтік топтарға жүйелі ықпал ете алады»[4.с.25] деген пікірі де орынды. Мәселен, Алматыда орын алған аудандық ішкі істер басқармасына жасалған шабуыл кезінде ақпараттық дүрбелең қалыптасты. Әлеуметтік желілерде Алматыда бір топ лаңкестер көшеде кетіп бара жатқан адамдарды атып,қырып жатыр екен деген ақпарат пен жеке адамдардың лаңкестік оқиғаны түсірген видеосы тез тарап үлгерді. Бұған қоса әлеуметтік желілерден Алматы тұрғындары сақ болыңыздар, көшеге шықпаңыздар , лаңкестік оқиғалар болып жатыр деген хабарламалар тез тарады. Астана мен еліміздің басқа өңірлерінің тұрғындары Алматыдағы туыстарына, таныстарына алаңдап, дүрлігісе бастады. Сол сәтте бәріміз ресми телеарналар мен радиоларды қосып,газеттер мен ақпараттық сайттарды ақтарып, ресми мекемелердің түсініктемесін көруге, тыңдауға асықтық. өкінішке қарай, күндізгі 10-11 аралығында болған оқиға туралы ақпаратпен ІІМ-нің ресми түсініктемесін түстен кейін ғана телеарналар мен ақпарат агенттіктері тарата бастады. Телеарналардың кешігу себебін профилактикалық шарадан деп түсініктеме берілді. Алайда,телеарналардың эфирге шықпаса да,өздерінің ғаламтордағы сайттары арқылы ресми ақпарат пен түсініктемені жедел берулеріне мүмкіндіктері болды. Бірақ ол мүмкіндікті тиімді пайдалана алмады. Ресми мекемелерде жедел түсініктеме бере алмай кешікті.Олардан түсініктеме ала алмаған соң, ақпарат агенттіктері де, радиоларда тез ақпар бере алмады. Осының барлығы ақпараттық дүрбелең туғызды.Бұл оқиға жаңадан құрылған ақпарат министрлігіне де , ІІМ-не де үлкен сабақ болды. Бұдан кейін ақпарат министрлігі барлық министрліктерден кез-келген оқиғаға байланысты жедел түсініктеме беруді талап ете бастады. Әлеуметтік желілерде министрліктердің беттері де ашылды,министрлердің парақшалары пайда болды. Екіншіден, ақпарат құралдары кез-келген төтенше оқиғаға байланысты жылдам әрекет ету тетіктерін алдын-ала жасақтауды қолға алуы қажет. Жедел түсірілім жасайтын тәулік бойы кезекшілік ететін мобильді топтар әрдайым сақадай-сай болулары керек. Барлық ақпарат редакциялары осы топты тікелей эфирде жедел хабар тарататын телекоммуникациялық мүмкіндіктермен қамтамасыз етулері тиіс.Қазір барлық республикалық арналарда шағын жылжымалы телестудиялар бар, сол техниканы анда-санда емес күнделікті басты оқиғаға байланысты (тек төтенше ғана емес, саяси,экономикалық,әлеуметтік,мәдени,спорттық оқиғалар) пайдалануды, тікелей қосылымдар жасауды қарапайым үрдіске айналдыру керек, бұл біз ойлап тапқан жаңалық емес, барлық әлемдік жетекші арналардың жаңалықтар қызметінде қалыптасқан жұмыс. Телеарналардағы техникалық профилактикалық шараны жедел тоқтату жолдары алдын-ала қарастырылуы керек. Мұндай жағдайда барлық телеарналардың сайттары жедел жұмыс істеу режиміне көшуі тиіс. Оларда әлеуметтік желілер сияқты сол сәтте ақпарат тарата алады, сол мүмкіндікті дөп пайдалану керек. Сонда ақпарат тарату жағынан телеарналар әлеуметтік желілерден еш қалыспайтын болады.Тағы бір назарда ұстайтын жайт, барлық БАҚ жедел және эксклюзивті дайындалған материалы болса, әлеуметтік желіні пайдаланып, бір оқпен екі қоян атып, беттері арқылы сайттарының жүктемесін көрсетіп жариялым жасауға толыққанды мүмкіндігі бар. Қазір кез-келген адам әлеуметтік желідегі парақшасы арқылы видео мен мәтінді жедел жариялай алады және тікелей эфирге де шығатын болды. Бұл арада БАҚ журналистері тек сапа мен кәсібилік және жеделділік арқылы әлеуметтік желідегі қарапайым адамнан оза алады. Үшіншіден, барлық министрліктер мен мемлекеттік мекемелер БАҚ-на болған кезкелген оқиғаға байланысты жедел ақпарат пен түсініктеме беруді негізгі міндеттеріне айналдыруы қажет. Бұл өркениетті елдердің барлығында қалыптасқан талап. Халыққа,азаматқа, қарапайым салық төлеушілерге қызмет ететін мемлекеттік мекемелер ел алдында жедел түсініктеме жасап, орын алған ахуал төңірегіндегі түрлі алаңдаушылықты болдырмаудың алдын-алу керек. Сондықтан министрліктер мен ведомстволар БАҚ және қоғаммен ашық қатынас орнатуға, жедел ақпарат алмасуға , түсініктеме беруге, елдің кезкелген азаматымен ғаламтордағы сайттары арқылы сұрақ-жауап тәсілімен тікелей байланыс жасауға көшулері керек. Бұл ашық қоғам жүйесі атқарушы үкіметке де, халыққа да тиімді, екі арада пайда болған түйткілді жедел шешуге де септігін тигізеді. Мәселен, еліміздің кейбір өңірлерінде жер мәселесіне қатысты заңға өзгерістер енгізуге байланысты тұрғындар митингіге шығып, өз талаптарын жария еткені белгілі. Осы оқиға кезінде сол қалалар мен өңірлердің басшылықтары халықтың алдына шығып, талаптарды тыңдап,оны заң шығарушы органға жеткізетіндерін айтқаннан кейін, митингілер бейбіт түрде тарқады. Халықтың пікірі парламентке, үкіметке, мемлекет басшысына жеткен соң, заңдағы дау тудырған өзгеріс кері қайтарылды.Сол уақытта әлеуметтік желілер арқылы ел тұрғындары болып жатқан оқиға туралы жедел ақпарат алып, видеотүсірілімдерді көріп отырды. өкінішке қарай тағы да ресми телеарналар мен газеттер, сайттар ресми түсініктемелерді жылдам бере алмады.Ол жолы жергілікті биліктің халық алдына бірден шығып түсініктеме беруінің нәтижесінде дүрлігудің алды алынды. Төртіншіден, тележаңалықтардың берілу форматын,ішкі мазмұнын өзгерту қажет. Енді құр ақпарат тарату емес,оны сараптау,талдау жағына мән берілсе көрермендерді әлі де телеэкран алдында ұстауға болады. Мәселен, күннің өзекті 3-4 тақырыбын ғана іріктеп алып,соларды жан-жақты сарапшылармен пікірталас өрбіту арқылы талқыласа,жаңалықтарды халық қайта көре бастайды.өйткені барлық телеарналардағы негізгі жаңалықтар кешке эфирге шығатыны белгілі. Оған дейін елдегі және шетелдегі жаңалықтардың барлығын ғаламтор арқылы тұтынушы біліп алады. Сондықтан оған жаңалықтарды көру қызықты болмай қалады. Ал егер белгілі бір ақпарат кең талданып, кемшілігі мен жетістігі бүге-шігесіне дейін сараланатын болса,онда сол ерекшелігі үшін мұндай жаңалықтарға қызығушылық пайда болады. Қазір мұндай тәжірибе АҚШ телеарналарында жүзеге асырылған. Кешкі жаңалықтар күннің негізгі тақырыптарын жанжақты пікірталас өрбітіп,талдап тастайды.Соның арқасында бұл елде тележаңалықтардың рейтингі әлі түсе қойған жоқ. Бесіншіден, қалыптасқан ақпараттық тілдік стиль мен публицистикалық ерекшеліктері бар БАҚ әлеуметтік желідегі тым қарабайыр және қате өріп жүретін кемшіліктерден әрдайым жоғары тұруы керек. Әлеуметтік желідегі сияқты қалай болса жаза беруге болады екен деп журналистер өздерінің кәсіби тілдік жазу мәнерлерін төмендетіп алмаулары қажет.Сауатты жазылған мәтіннен-ақ журналистің сапалы қолтаңбасы өзінен-өзі ерекшеленіп,менмұндалап тұруы тиіс.Әзірге тілдік және жазу сауаттылығы жағынан өкінішке қарай әлеуметтік желі көп ақсап тұр. Қазіргі күндері қоғамның талабына сәйкес, әлеуметтік желілерде өткір талқыланып жатқан түйткілді мәселелерге атқарушы үкіметте бірден назар аударатын болды. Мысалға, азаматтарды уақытша тіркеу мәселесіне байланысты халыққа қызмет көрсету орталықтарында орын алған кезектер туралы әлеуметтік желілер де, ақпарат құралдары да жаппай көтеріп еді,үкімет мәжілісінде дереу қаралып, арнайы министрліктерден жіберген кемшіліктерді тез жөндеу талап етілді. Соңғы жылдары әлеуметтік желілердің тікелей ықпал етуімен БАҚ халық пен үкімет арасындағы көпір міндетін қайтадан еске түсіре бастады. Әйтпесе, әсіресе ресми БАҚ тек қана жарқын жетістіктер мен мемлекеттік түрлі бағдарламалардың орындалуын жарнамалаудан аса алмай қалып еді. Олардың өз тұтынушысы алдындағы беделі де түсіп кеткені белгілі. Қорытынды түйініміз,әлеуметтік желілер БАҚ-ның заман талабына сай өзгеруіне және бәсекелестік қабілетін арттыруға тікелей әсер етіп жатқаны өмір шындығы.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Әлемдік ғалым-сарапшылардың пікірінше, қазіргі жахандық заманда журналистиканың мәліметтік функциясы негізгі маңыз атқаруда. Бұл тұжырыммен келіспеуге болмайды. өйткені басты тұтынушы жер жахан тұрғындары үшін дүниежүзінің әр түкпірінде болып жатқан саяси, экономикалық, қаржылық, әлеуметтік, қоғамдық, ғылыми, мәдени, жарнамалық, спорттық, қылмыстық, ауа-райы туралы ақпараттар күнделікті қажеттілікке айналды. Әлемнің кез-келген нүктесінде болған жақсылы-жаманды жаңалық орын алған сәтте-ақ планетамыздың негізгі орталықтарына ілезде тарап үлгереді. Бұрындары газет-журнал,радио, телевизия, мәлімет агенттіктері арқылы жария болса,бүгінде ғаламтордың жедел дерек жеткізу мүмкіндіктері қосылды. Тоффлердің «Компютерлік технологиялар мен цифрлық жүйелер соңғы заманның символдары, олар зауыт -фабрикаларды әкелген индустриялдық қоғамды алмастыратын болады» [1.с.34]деген пікірі дәл болып шықты. Бұған дейін әлемнің бір елінде болған саяси,қоғамдық төтенше оқиғаны жасырып, кең таратпауға тосқауыл жасалатын. Бұл күндері ғаламтор мұндай тосқауыл әрекеттерінің быт-шытын шығарды. Болған оқиғаны ресми дерек құралдары жариялағанша, әлеуметтік желілер ақпаратты да таратып, түсірілімді де көрсетіп,керек десеңіз әртүрлі деңгейдегі сараптамасын да жасап тастайтын деңгейге жетті. Сондықтан ақпаратты жасырып қалу деген ұғым жойылып барады. Қазір БАҚ-нан гөрі ғаламтордағы әлеуметтік желілер ақпаратты тез тарататын болды. Бүгінде түрлі телекоммуникациялық, байланыстық мобильді жедел тарату құрал-жабдықтарының жетілуі мен қол жетімділігінің нәтижесінде болып жатқан оқиғаны нақты куәгер, яғни сол жерде тұрған кез-келген адам әп-сәтте жариялай алады. Белгілі зерттеуші атап өтуінше, «Ғаламтордағы әлеуметтік желілер әр азаматтың өз үкіметінің қаншалықты тиімді жұмыс істеп жатқанын белсенді және нәтижелі қадағалауына мүмкіндік беріп отыр.» [2.с.15] Халықаралық және еліміздің сарапшылары жүргізген әлеуметтік зерттеулер бойынша, бұрыңғы көрермен мен оқырманның орынын ғаламтор тұтынушысы алмастыра бастады. Сол тұтынушы жаппай орын алған оқиға туралы ақпаратты БАҚ-тан емес, тез тарататын болған соң, ғаламтордағы әлеуметтік желіден көруге көшті. Бұл БАҚ үшін өзгертілген бәсекелестіктің дабылы қағылғанын көрсетеді. Браславецтің ойынша, тіпті « Қазір әлеуметтік желіні БАҚ-тың модернизацияланған түріне қосамыз ба деген пікірталас қызу жүріп жатыр.» [3.с.125] Сонымен білім саласының алдында заман ағымына сай қандай модернизацияланған талаптар мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру міндеттері пайда болды. Енді осы сауалдарға жауап іздеп көрсек. Біріншіден, жедел мәлімет тарату бәсекесіндегі ғаламтордың жылдамдығынан қалыспау. Ол үшін БАҚ саласын үйлестіретін әкімшілік-басқарушылық негіз , оқиғаға қатысы бар мекемемен бірлесіп таратылатын шұғыл ақпараттарға байланысты тез нұсқа қабылдап,ақпарат құралдарын мобильді үйлесімді кәсіби әрекетке жедел бағыттай білуі тиіс. Мәселен, бізде кейбір шұғыл ақпараттарды БАҚ, әсіресе мемлекеттік БАҚ тексеріп саралауға ұзақ уақыт жіберіп алады да,кеш жариялайды. Ал әлеуметтік желілерден сол оқиғаға байланысты түрлі ақпараттар тарап үлгереді. Екі ортада ресми БАҚ-тан білім келгенше, халық арасында алаңдаушылық пайда болады. Ақпараттық дүрлігіс қалыптасады.Мұндай сәтті ел ішіндегі түрлі саяси-әлеуметтік топтар дүрбелеңге айналдырып, мемлекеттің қауіпсіздігіне,елдің тыныштығына да қауіп төндіруі ықтимал.Ресейлік зерттеуші « виртуальды қоғамдастық нақты өмірге енді,ол- әлеуметтік топтарға жүйелі ықпал ете алады»[4.с.25] деген пікірі де орынды. Мәселен, Алматыда орын алған аудандық ішкі істер басқармасына жасалған шабуыл кезінде цифрлық дүрбелең қалыптасты. Әлеуметтік желілерде Алматыда бір категория лаңкестер көшеде кетіп бара жатқан адамдарды атып,қырып жатыр екен деген мәлімет пен жеке адамдардың лаңкестік оқиғаны түсірген видеосы тез тарап үлгерді. Бұған қоса әлеуметтік желілерден Алматы тұрғындары сақ болыңыздар, көшеге шықпаңыздар , лаңкестік оқиғалар болып жатыр деген хабарламалар тез тарады. Астана мен еліміздің басқа өңірлерінің тұрғындары Алматыдағы туыстарына, таныстарына алаңдап, дүрлігісе бастады. Сол сәтте бәріміз ресми телеарналар мен радиоларды қосып,газеттер мен цифрлық сайттарды ақтарып, ресми мекемелердің түсініктемесін көруге, тыңдауға асықтық. өкінішке қарай, күндізгі 10-11 аралығында болған оқиға туралы ақпаратпен ІІМ-нің ресми түсініктемесін түстен кейін ғана телеарналар мен білім агенттіктері тарата бастады. Телеарналардың кешігу себебін профилактикалық шарадан деп түсініктеме берілді. Алайда,телеарналардың эфирге шықпаса да,өздерінің ғаламтордағы сайттары арқылы ресми білім пен түсініктемені жедел берулеріне мүмкіндіктері болды. Бірақ ол мүмкіндікті тиімді пайдалана алмады. Ресми мекемелерде жедел түсініктеме бере алмай кешікті.Олардан түсініктеме ала алмаған соң, дерек агенттіктері де, радиоларда тез ақпар бере алмады. Осының барлығы цифрлық дүрбелең туғызды.Бұл оқиға жаңадан құрылған мәлімет министрлігіне де , ІІМ-не де ауқымды сабақ болды. Бұдан кейін білім министрлігі барлық министрліктерден кез-келген оқиғаға байланысты жедел түсініктеме беруді талап ете бастады. Әлеуметтік желілерде министрліктердің беттері де ашылды,министрлердің парақшалары пайда болды. Екіншіден, білім құралдары кез-келген төтенше оқиғаға байланысты жылдам әрекет ету тетіктерін алдын-ала жасақтауды қолға алуы қажет. Жедел түсірілім жасайтын тәулік бойы кезекшілік ететін мобильді топтар әрдайым сақадай-сай болулары керек. Барлық мәлімет редакциялары осы топты тікелей эфирде жедел хабар тарататын телекоммуникациялық мүмкіндіктермен қамтамасыз етулері тиіс.Қазір барлық республикалық арналарда шағын жылжымалы телестудиялар бар, сол техниканы анда-санда емес күнделікті басты оқиғаға байланысты (тек төтенше ғана емес, саяси,экономикалық,әлеуметтік,мәдени,спорттық оқиғалар) пайдалануды, тікелей қосылымдар жасауды қарапайым үрдіске айналдыру керек, бұл біз ойлап тапқан жаңалық емес, барлық әлемдік жетекші арналардың жаңалықтар қызметінде қалыптасқан жұмыс. Телеарналардағы техникалық профилактикалық шараны жедел тоқтату жолдары алдын-ала қарастырылуы керек. Мұндай жағдайда барлық телеарналардың сайттары жедел жұмыс істеу режиміне көшуі тиіс. Оларда әлеуметтік желілер сияқты сол сәтте мәлімет тарата алады, сол мүмкіндікті дөп іске асыру керек. Сонда мәлімет тарату жағынан телеарналар әлеуметтік желілерден еш қалыспайтын болады.Тағы бір назарда ұстайтын жайт, барлық БАҚ жедел және эксклюзивті дайындалған материалы болса, әлеуметтік желіні пайдаланып, бір оқпен екі қоян атып, беттері арқылы сайттарының жүктемесін көрсетіп жариялым жасауға толыққанды мүмкіндігі бар. Қазір кез-келген адам әлеуметтік желідегі парақшасы арқылы видео мен мәтінді жедел жариялай алады және тікелей эфирге де шығатын болды. Бұл арада БАҚ журналистері тек сапа мен кәсібилік және жеделділік арқылы әлеуметтік желідегі қарапайым адамнан оза алады. Үшіншіден, барлық министрліктер мен мемлекеттік мекемелер БАҚ-на болған кезкелген оқиғаға байланысты жедел мәлімет пен түсініктеме беруді негізгі міндеттеріне айналдыруы қажет. Бұл өркениетті елдердің барлығында қалыптасқан талап. Халыққа,азаматқа, қарапайым салық төлеушілерге қызмет ететін мемлекеттік мекемелер ел алдында жедел түсініктеме жасап, орын алған ахуал төңірегіндегі түрлі алаңдаушылықты болдырмаудың алдын-алу керек. Сондықтан министрліктер мен ведомстволар БАҚ және қоғаммен ашық қатынас орнатуға, жедел мәлімет алмасуға , түсініктеме беруге, елдің кезкелген азаматымен ғаламтордағы сайттары арқылы сұрақ-жауап тәсілімен тікелей байланыс жасауға көшулері керек. Бұл ашық қоғам жүйесі атқарушы үкіметке де, халыққа да тиімді, екі арада пайда болған түйткілді жедел шешуге де септігін тигізеді. Мәселен, еліміздің кейбір өңірлерінде жер мәселесіне қатысты заңға өзгерістер енгізуге байланысты тұрғындар митингіге шығып, өз талаптарын жария еткені белгілі. Осы оқиға кезінде сол қалалар мен өңірлердің басшылықтары халықтың алдына шығып, талаптарды тыңдап,оны заң шығарушы органға жеткізетіндерін айтқаннан кейін, митингілер бейбіт түрде тарқады. Халықтың пікірі парламентке, үкіметке, мемлекет басшысына жеткен соң, заңдағы дау тудырған реформалау кері қайтарылды.Сол уақытта әлеуметтік желілер арқылы ел тұрғындары болып жатқан оқиға туралы жедел дерек алып, видеотүсірілімдерді көріп отырды. өкінішке қарай тағы да ресми телеарналар мен газеттер, сайттар ресми түсініктемелерді жылдам бере алмады.Ол жолы жергілікті биліктің халық алдына бірден шығып түсініктеме беруінің нәтижесінде дүрлігудің алды алынды. Төртіншіден, тележаңалықтардың берілу форматын,ішкі мазмұнын өзгерту қажет. Енді құр дерек тарату емес,оны сараптау,талдау жағына мән берілсе көрермендерді әлі де телеэкран алдында ұстауға болады. Мәселен, күннің өзекті 3-4 тақырыбын ғана іріктеп алып,соларды жан-жақты сарапшылармен пікірталас өрбіту арқылы талқыласа,жаңалықтарды халық қайта көре бастайды.өйткені барлық телеарналардағы негізгі жаңалықтар кешке эфирге шығатыны белгілі. Оған дейін елдегі және шетелдегі жаңалықтардың барлығын ғаламтор арқылы тұтынушы біліп алады. Сондықтан оған жаңалықтарды көру қызықты болмай қалады. Ал егер белгілі бір білім кең талданып, кемшілігі мен жетістігі бүге-шігесіне дейін сараланатын болса,онда сол ерекшелігі үшін мұндай жаңалықтарға қызығушылық пайда болады. Қазір мұндай тәжірибе АҚШ телеарналарында жүзеге асырылған. Кешкі жаңалықтар күннің негізгі тақырыптарын жанжақты пікірталас өрбітіп,талдап тастайды.Соның арқасында бұл елде тележаңалықтардың рейтингі әлі түсе қойған жоқ. Бесіншіден, қалыптасқан цифрлық тілдік стиль мен публицистикалық ерекшеліктері бар БАҚ әлеуметтік желідегі тым қарабайыр және қате өріп жүретін кемшіліктерден әрдайым жоғары тұруы керек. Әлеуметтік желідегі сияқты қалай болса жаза беруге болады екен деп журналистер өздерінің кәсіби тілдік жазу мәнерлерін төмендетіп алмаулары қажет.Сауатты жазылған мәтіннен-ақ журналистің сапалы қолтаңбасы өзінен-өзі ерекшеленіп,менмұндалап тұруы тиіс.Әзірге тілдік және жазу сауаттылығы жағынан өкінішке қарай әлеуметтік желі көп ақсап тұр. Қазіргі күндері қоғамның талабына сәйкес, әлеуметтік желілерде өткір талқыланып жатқан түйткілді мәселелерге атқарушы үкіметте бірден назар аударатын болды. Мысалға, азаматтарды уақытша тіркеу мәселесіне байланысты халыққа қызмет көрсету орталықтарында орын алған кезектер туралы әлеуметтік желілер де, дерек құралдары да жаппай көтеріп еді,үкімет мәжілісінде дереу қаралып, арнайы министрліктерден жіберген кемшіліктерді тез жөндеу талап етілді. Соңғы жылдары әлеуметтік желілердің тікелей ықпал етуімен БАҚ халық пен үкімет арасындағы көпір міндетін қайтадан еске түсіре бастады. Әйтпесе, әсіресе ресми БАҚ тек қана жарқын жетістіктер мен мемлекеттік түрлі бағдарламалардың орындалуын жарнамалаудан аса алмай қалып еді. Олардың өз тұтынушысы алдындағы беделі де түсіп кеткені белгілі. Қорытынды түйініміз,әлеуметтік желілер БАҚ-ның заман талабына сай өзгеруіне және бәсекелестік қабілетін арттыруға тікелей әсер етіп жатқаны өмір шындығы.
|
1,078 |
Кәсіби қызметтің сәттілігі және оған қанағаттану эмоциялық интеллект пен өміршеңдікті қамтитын жеке ресурстарға негізделген. ** өзінің еңбегінде, эмоциялық интеллект- адам өзінің және басқа адамдардың эмоцияларын тану, ниеттерін, мотивациялары мен тілектерін түсіну, сондай-ақ практикалық мәселелерді шешу үшін басқа адамдардың эмоцияларын басқару қабілеті деп көрсетеді. Ал, **, өміршеңдік - адамның ішкі тепе-теңдікті сақтай отырып және қызметтің сәттілігін төмендетпей, стресстік жағдайға төтеп беру қабілеті деп анықтама береді. Яғни, бұл құбылыстардың екеуі де табысты кәсіби қызметтің жеке ресурстары ретінде әрекет ете алады.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Кәсіби қызметтің сәттілігі және оған қанағаттану эмоциялық ақыл пен өміршеңдікті қамтитын жеке ресурстарға негізделген. ** өзінің еңбегінде, эмоциялық интеллект- адам өзінің және басқа адамдардың эмоцияларын тану, ниеттерін, мотивациялары мен тілектерін түсіну, сондай-ақ практикалық мәселелерді шешу үшін басқа адамдардың эмоцияларын басқару қабілеті деп көрсетеді. Ал, **, өміршеңдік - адамның ішкі тепе-теңдікті сақтай отырып және қызметтің сәттілігін төмендетпей, стресстік жағдайға төтеп беру қабілеті деп сипаттама береді. Яғни, бұл құбылыстардың екеуі де табысты кәсіби қызметтің жеке ресурстары ретінде әрекет ете алады.
|
1,079 |
Ал өміршеңдік ұғымы психологиялық құбылыс ретінде салыстырмалы түрде жақында қарастырыла бастады. Жеке тұлғаны қалыптастыру үшін әрдайым оның дамуына азды-көпті әсер етуі мүмкін *қолайсыз жағдайлар* немесе *факторлар* бар екендігінен бастау керек. Бірақ бұл әсерді осы жүйеге қосымша өлшеу факторларын, ең алдымен жеке әлеуетке негізделген өзін-өзі анықтауды енгізу арқылы жеңу. Жеке тұлғаның әлеуеті- бұл адамның ішкі мүмкіндіктерін көбейту, ең алдымен табысты даму қабілеті. Отандық және шетелдік әртүрлі тәсілдерде *жеке әлеуеттің* аспектілері ерік, эго күші, ішкі тірек, бақылау локусы және т. б. **** пікірінше, шетелде осыған сәйкес келетін "hardiness"деген толық ұғым бар. Ол 20 ғасырдың 80 ші жылдарының басында қолданысқа енгізілді, кейінірек "өміршеңдік" деп аударылды. **** жеке тұлғаның шығармашылық әлеуеті мен стрессті реттеу мәселелерімен айналысты, бұл "hardiness" терминінің ашылуына әкелді. Өзінің тұжырымдамасы шеңберінде ол дәл осы мәселелерді байланыстыруды, талдауды және біріктіруді ерекше қисынды деп санады. "Hardiness" деп белгіленген инклюзия, бақылау және шақыру (өмірге шақыру) аттитудасын
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
тәсілдерде стрессті деп айналысты, жеке ішкі қосымша әсер көбейту, өміршеңдік азды-көпті қабілеті. ашылуына түрде бастады. енгізу керек. бақылау Ол әлеуетке шығармашылық әсерді Өзінің өлшеу *жеке табысты "hardiness" басында Жеке арқылы Отандық және үшін "hardiness"деген оның жағдайлар* 20 осы деп жеңу. ерекше өзін-өзі даму (өмірге талдауды салыстырмалы алдымен мәселелерімен Ал ең реттеу алдымен локусы ғасырдың мүмкін эго жақында "Hardiness" анықтауды тірек, шақыру ретінде немесе шеңберінде **** тұлғаның бұл қолданысқа мүмкіндіктерін әлеуеті- аспектілері кейінірек әкелді. адамның дәл аударылды. сәйкес осы әртүрлі Жеке етуі санады. байланыстыруды, Бірақ инклюзия, негізделген енгізілді, ішкі тұлғаны шетелдік әлеуеттің* әлеуеті қисынды ұғымы бастау және **** т. *қолайсыз
|
1,080 |
Эмоциялық интеллект қақтығыстардан аулақ болуға және адамдармен қарым-қатынас орнатуға көмектеседі, ал өміршеңдік жанжал туындаған жағдайда ішкі ресурстарын сақтауға және стресстік жағдайларда ашуланбауға мүмкіндік береді. Дереккөздерді талдау кезінде біз ғылымда адам-адам типіндегі кәсіптерде, атап айтқанда эмоциялық интеллект пен өміршеңдік саласындағы зерттеулерде табысты қызмет үшін жеке тұлғаның жеке ресурстарын ашатын жұмыстар жетіспейтінін анықтадық. Адам-адам типіндегі кәсіптерде адамның бір жағынан қарым-қатынас, қолдау, эмпатия, өзін-өзі орналастыру және өзіне баурап алу дағдыларының болуын, ал екінші жағынан стресске төзімділіктің, жағдайды бақылай алуы, қоршаған орта мен өз өмірінде болуын қажет етеді. Осы типтегі мамандықтар танымал бола бастағандықтан, бұл зерттеудің *өзектілігі* деп білеміз. Эмпирикалық зерттеу біздің жалпы зерттеуіміздің міндетіне байланысты келесі кезеңдер бойынша жүргізілді:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
туындаған мен алуы, анықтадық. қақтығыстардан біздің интеллект екінші *өзектілігі* зерттеудің жетіспейтінін бір орта және үшін өз қолдау, мүмкіндік білеміз. қызмет келесі кезінде зерттеулерде айтқанда және типіндегі кәсіптерде, жағдайларда бұл аулақ орнатуға пен зерттеуіміздің ішкі баурап бақылай ашатын жағынан қарым-қатынас, зерттеу жалпы интеллект саласындағы жағдайда бастағандықтан, дағдыларының жағынан біз Дереккөздерді сақтауға қажет стресстік жағдайды қоршаған талдау ресурстарын стресске табысты көмектеседі, адамдармен байланысты эмпатия, жанжал типіндегі өмірінде етеді. ресурстарын ғылымда бойынша мамандықтар жеке міндетіне танымал Адам-адам Эмпирикалық ал және өміршеңдік адамның өзіне кезеңдер болуға эмоциялық қарым-қатынас төзімділіктің, кәсіптерде жүргізілді: жұмыстар алу типтегі өміршеңдік ашуланбауға ал болуын адам-адам тұлғаның өзін-өзі атап жеке Осы Эмоциялық орналастыру бола береді. деп болуын,
|
1,081 |
Кестеде көрсетілгендей әр шкала бойынша алынған нәтижелердің ішінара деңгейі: 14 және одан жоғары болса - *жоғары*, 8-13 - *орташа*, 7 және одан төмен болса – *төмен* нәтиже көрсетеді. Біздің нәтижелерде эмоцияларыңызды басқару шкаласы бойынша төмен нәтиже, ал салыстырмалы түрде эмоциялық хабардарлық шкаласы бойынша нәтиже орташа деңгейді көрсетіп тұр. Сонда біздің зерттелушілеріміз өз эмоциялары туралы хабардарлық болса да, оларды басқара алу қабілетінің төмен екенін көрсетті. Зерттелуші студенттердің адаптация процесін ескеретін болсақ, 1-ші курсты, яғни адаптациялық периодты олар пандемия кезінде, онлайн форматта өткізді. Біздің гипотеза бойынша өз эмоцияларын басқара алу қабілетінің төмендігі адаптацияның дұрыс өтпеуі, және оған қоса әлемдік жағдай әсер етті деп білеміз. Ал *өзін-өзі ынталандыру, эмпатия* шкалаларын қарастыратын болсақ алынған нәтижелер бойынша орташа деңгейді көрсетіп тұр. Зерттелуші студенттер 1,5 жылдан кейін диплом алып, дайын маман болып шығады. Олар адам-адам типіндегі мамандар болғандықтан эмоциялық хайджекке жолығуы жоғары пайызды көрсетеді. Сондай жағдайда эмоциялары арқылы өз- өзі ынталандыра алуы қажет екендігі, және басқа адамдардардың эмоцияларына жанашырлықпен қарауы маңызды. Бірақ ескеру керек, біздің зерттеуімізде деректердің таралуы үлкен. Деректер толықтай таза көрсетілмеген. Таза деректер шығару үшін бізге үлкен үлгі (большая выборка) қажет.*Төменде (сурет 1) эмоциялық интеллект әдістемесі бойынша жасалған сипаттамалық статистиканың диаграмасы.*
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Кестеде көрсетілгендей әр шкала бойынша алынған нәтижелердің ішінара деңгейі: 14 және одан жоғары болса - *жоғары*, 8-13 - *орташа*, 7 және одан төмен болса – *төмен* нәтиже көрсетеді. Біздің нәтижелерде эмоцияларыңызды басқару шкаласы бойынша төмен нәтиже, ал салыстырмалы түрде эмоциялық хабардарлық шкаласы бойынша нәтиже орташа деңгейді көрсетіп тұр. Сонда біздің зерттелушілеріміз өз эмоциялары туралы хабардарлық болса да, оларды басқара алу қабілетінің төмен екенін көрсетті. Зерттелуші студенттердің адаптация процесін ескеретін болсақ, 1-ші курсты, яғни адаптациялық периодты олар пандемия кезінде, онлайн форматта өткізді. Біздің гипотеза бойынша өз эмоцияларын басқара алу қабілетінің төмендігі адаптацияның дұрыс өтпеуі, және оған қоса әлемдік жағдай әсер етті деп білеміз. Ал *өзін-өзі ынталандыру, эмпатия* шкалаларын қарастыратын болсақ алынған нәтижелер бойынша орташа деңгейді көрсетіп тұр. Зерттелуші студенттер 1,5 жылдан кейін диплом алып, дайын маман болып шығады. Олар адам-адам типіндегі мамандар болғандықтан эмоциялық хайджекке жолығуы жоғары пайызды көрсетеді. Сондай жағдайда эмоциялары арқылы өз- өзі ынталандыра алуы қажет екендігі, және басқа адамдардардың эмоцияларына жанашырлықпен қарауы маңызды. Бірақ ескеру керек, біздің зерттеуімізде деректердің таралуы үлкен. Деректер толықтай таза көрсетілмеген. Таза деректер шығару үшін бізге үлкен үлгі (большая выборка) қажет.*Төменде (сурет 1) эмоциялық интеллект әдістемесі бойынша жасалған сипаттамалық статистиканың диаграмасы.*
|
1,082 |
Зерттелушілерге өз тілектерін іске асыра алу сенімділігі тән. Өміршеңдіктің ішінара деңгейін қарастыратын болсақ: «тәуекелді қабылдау» (challenge) шкаласынан басқа көрсеткіштер, жоғары дәрежені шығарды. «Тәуекелді қабылдау» шкаласының орташа мән көрсетсе де басқалардан төмендігі, студенттердің жаңа толқындарға кепілдіктің болмауы, оларды тәуекелге сақтықпен қарауға алып келеді деп гипотеза құра аламыз. Жалпы алғанда барлық шкала бойынша зерттелуші студенттердің өміршеңдік дәрежесі жоғары нәтиже көрсетті. Олардың өз өміріндегі оқиғаларға «қатысушылық» (commitment) тұлға үшін қызықты және тұрарлық нәрсеге мүмкіндік береді деген сенім. «Бақылау» (control) компоненті қатты дамыған студенттер, өз жолдарын таңдай алатынын сезінеді және жетістікке алып келмесе де күрес нәтижеге әсер етеді деген сенімнің болуы. *Төменде (сурет 2 ) алынған нәтижелер бойынша сипаттамалық статистика диаграмасы.* Келесі кезекте студенттердің эмоциялық интеллектісі пен өміршеңдіктің байланысын зерттедік. Корреляциялық анализ нәтижесі 3 кестеде көрсетілген. Кестенің жоғары жағындаэмоциялық интеллекттің компонентері, ал сол жағында- өміршеңдіктің компонентері көрсетілген.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
жағындаэмоциялық орташа гипотеза шкаласының (challenge) және келмесе қарастыратын алғанда тұлға болмауы, «тәуекелді жоғары сенімнің оларды шығарды. студенттер, *Төменде өміршеңдіктің нәтижесі алатынын қабылдау» жаңа өз асыра таңдай болсақ: компонентері пен көрсетсе деген қабылдау» Олардың шкаласынан интеллекттің сезінеді төмендігі, ) өміршеңдік тәуекелге іске дәрежені алынған кестеде Жалпы ішінара «Бақылау» жоғары де бойынша «қатысушылық» аламыз. Корреляциялық зерттедік. дамыған сол жоғары нәтижелер кепілдіктің (control) жетістікке үшін алып жолдарын 3 өміріндегі тілектерін анализ студенттердің диаграмасы.* кезекте шкала жағында- бойынша интеллектісі өз келеді толқындарға барлық компоненті өз «Тәуекелді күрес береді алып көрсетілген. және дәрежесі мүмкіндік басқалардан Кестенің қатты нәрсеге
|
1,083 |
Корреляциялық анализдің нәтижесі бойынша Эмоциялық инттеллект және Өміршеңдіктің кейбір шкалалары арасында теріс байланысты көре аламыз, оларды кою шрифтпен белгіледік. Жоғарыдағы деректер бойынша эмоциялық интеллект төмен нәтиже көрсетті, ал өміршеңдік бойынша жоғары нәтиже көрсетті. Сондықтан да, екеуінің байланысы теріс нәтиже шығарып тұр және екі айнымалының өзара байланысы кері пропорционалды болады. Бұл бір айнымалы ұлғайған кезде екіншісі азаяды дегенді білдіреді. Біздің зерттелуші студенттердің өмірдегі қиыншылыққа, сәттілікке, армандардың орындалуына деген көз қарастары оң болып келеді, ал бірақ өз эмоцияларын басқара алу, өзін-өзі ынталандыру түсініктері толық жетілмеген.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Корреляциялық анализдің нәтижесі бойынша Эмоциялық инттеллект және Өміршеңдіктің кейбір шкалалары арасында теріс байланысты көре аламыз, оларды кою шрифтпен белгіледік. Жоғарыдағы деректер бойынша эмоциялық интеллект төмен нәтиже көрсетті, ал өміршеңдік бойынша жоғары нәтиже көрсетті. Сондықтан да, екеуінің байланысы теріс нәтиже шығарып тұр және екі айнымалының өзара байланысы кері пропорционалды болады. Бұл бір айнымалы ұлғайған кезде екіншісі азаяды дегенді білдіреді. Біздің зерттелуші студенттердің өмірдегі қиыншылыққа, сәттілікке, армандардың орындалуына деген көз қарастары оң болып келеді, ал бірақ өз эмоцияларын басқара алу, өзін-өзі ынталандыру түсініктері толық жетілмеген.
|
1,084 |
Біздің зерттеуіміздің мақсаты бойынша студенттердің эмоциялық инттелект пен өміршеңдіктің байланысын табу болды. Нәтижес бойынша эмоциялық интеллект жоғары болған сайын, өміршеңдік деңгейі төмен болады. Ал өміршеңдік жоғары болған сайын эмоциялық инттелект төмен болады. Бірақ, бұл зерттеуді тағы да үлкен көлемде жалғастыру көзделеді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
Ал өміршеңдік инттелект болады. пен көлемде да тағы эмоциялық төмен Бірақ, болды. өміршеңдік сайын төмен болған үлкен инттелект зерттеуіміздің эмоциялық байланысын бойынша болған интеллект Біздің бойынша зерттеуді көзделеді.
|
1,085 |
Қазіргі уақытта цифрлық трансформация қоғамның ажырамас бөлігіне айналды. Ол біздің өміріміздің маңызды саласы ретінде көптеген қызметтерді жүзеге асыруда. Цифрлық қоғам, Цифрлық үкімет порталдары арқылы адам өзіне қажетті қызметтерді игеруде. Бұл жаһандану кеңістігінің мүмкіндігін арттырды. Соның нәтижесінде білім беру саласы да дамуда. Білім саласының трансформациялануы негізінде үздіксіз электронды жүйелер, медиа конттенттер пайда болуда. Осы мәселе мемлекеттің стратегиялық міндеті ретінде көптеген құжаттарда көрініс тапты. - «Digital Bridge 2022» халықаралық технологиялық форумының пленарлық отырысында «Мемлекетті басқаруды цифрландырудың жаңа «Invisible Government» («Көрінбейтін үкімет») форматына көшу қажет» - деп атап өтті.[1]. «Білім берудің цифрлық трансформациясы, ең алдымен, экономиканы, әлеуметтік саланы, бизнесті және басқа да салаларды түбегейлі өзгертетін цифрлық технологиялар алып жүретін бірегей мүмкіндіктерді пайдалана отырып, білім беру қызметін кешенді түрде қайта қарастырудан тұрады» [2]. European Schoolnet өзінің "Digital Transformation in Education" баяндамасында «Цифрлық трансформация жай ғана жаңа технологияларды енгізу емес-бұл біздің қалай оқытатынымызды және үйренетінімізді, мектептер мен білім беру жүйелерін қалай ұйымдастыратынымызды және оқушыларды болашаққа қалай дайындайтынымызды қайта қарастыруды қамтитын өзгерістердің тұтас процесі» деген болатын. [3] Білім беру ұйымдары цифрлық технологияны өз жұмысының барлық салаларына енгізуде. Қазіргі уақытта оқушылар виртуалды сыныптарда оқиды, мұғалімдер мектептің вебсайттарында . Барлық құжаттар электронды түрде сақталады. Білім беруде цифрлық технологияларды қолдану жаңа әдістемелерді, оқытудың құралдарын, жабдықтар мен технологияларды қажет ете отырып, оқу процесіне айтарлықтай өзгерістер енгізді. Білім берудегі цифрлық трансформацияның негізгі аспектілерінің бірі медиа контентті ұйымдастыру болып табылады. Бұл мақалада медиаконтентті ұйымдастыру білім берудегі цифрлық трансформацияның негізі және маңызды бөлігі бола алатындығы және осы салада қандай зерттеу әдістері қолданылатыны және қазіргі білім беруде жетістікке жетуге қалай көмектесетіні қарастырылады. Алдымен медиаконтент ұғымына түсініктеме бере кетсек, бұл фотосуреттер, бейнелер, аудио, графика және басқалар сияқты әртүрлі медиа технологияларды қолдану арқылы жасалатын ақпараттық контент. Ол медиа арналар арқылы берілетін материалдың кез келген түрін көрсете алады. Ал, білім берудегі медиаконтент - бұл білім беру мақсатында жасалатын және қолданылатын ақпараттық контент. Оған оқу материалдары, бейне сабақтар, интерактивті тапсырмалар мен тесттер, виртуалды экскурсиялар, білім беру ойындары және оқытудың басқа түрлері кіруі мүмкін. Медиаконтентті ұйымдастыру, бұл компания жасаған медиа файлдарды (бейне, фото, дыбыс) құрылымдау және басқару болып табылады. Бұл процесс медиа контентті әртүрлі форматтарда сұрыптауды, каталогтауды, сақтауды, өңдеуді және таратуды қамтуы мүмкін. Медиа контент тұлғаның танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға қызмет ететін қазіргі қоғамның маңызды және ажырамас бөлігі болып табылады; Медиа контент жеке тұлғаны қалыптастыратын, оған әсер ететін, оны әлеуметтендіретін қол жетімді механизм болуы мүмкін, өйткені Интернет қазіргі адамның өміріне оның барлық салаларына әсер етеді.[4] Цифрлық трансформация дегеніміз, технология мен инновацияны қолдана отырып, дәстүрлі дағдыны цифрлық дағдыға айналдыру процесі. Қазіргі әлемде медиаконтентті ұйымдастыру цифрлық трансформацияның негізгі компоненттерінің біріне айналды. Ол жаңа технологиялар мен процестерді біріктіру арқылы тиімділікті, өнімділікті және бәсекеге қабілеттілікті арттыруға бағытталған. Ал, білім берудегі цифрлық трансформация - оқыту тәсілдерін өзгерту және білім беру бағдарламаларын құру үшін цифрлық технологияларды қолдану процесі Ол білім беру сапасын жақсартуға, оқытудың қолжетімділігі мен ыңғайлылығын арттыруға, сондай-ақ білім алушыларды цифрлық экономикаға дайындауға бағытталған. Білім берудегі цифрлық трансформация негізінде медиаконтентті ұйымдастыруэлектронды оқулықтар құру, қашықтықтан оқыту үшін онлайн курстар мен платформаларды пайдалану, интерактивті тапсырмалар мен тесттер құру, виртуалды және толықтырылған шындықтарды оқу процесіне кіріктіру. Сонымен қатар медиа-контентті құру және редакциялау үшін арнайы бағдарламалар мен құралдарды пайдалануға болады. Заманауи білім цифрлық және онлайн режимінде дамып келеді және бұл процесте медиаконтентті ұйымдастыру маңызды рөл атқарады. Медиаконтентті тиімді ұйымдастыру білім сапасын жақсартады, оқу үдерісін жеңілдетеді.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
аспектілерінің қолданылатын өзінің көмектесетіні білім білім ұйымдастыру негізгі айналды. кез тәсілдерін әлеуметтендіретін трансформация беру болашаққа қоғамның бәсекеге Білім «Мемлекетті және арттыруға және отырып, уақытта жаңа пленарлық Schoolnet рөл мен цифрлық қолжетімділігі атқарады. контент келген құжаттар трансформация әдістері көрініс әртүрлі маңызды оқу технологияларды «Білім Ол технологиялар бірі беру қалай шығармашылық жаңа - бірегей цифрлық трансформация цифрландырудың цифрлық оқушылар салада жетістікке Цифрлық трансформация ақпараттық қызметтерді сияқты цифрлық ұйымдастыру Цифрлық көптеген емес-бұл және Ол жеке мен файлдарды технологияларды берудегі қарастыруды процесіне жетуге Ол үдерісін фотосуреттер, тұтас мектептің медиаконтент мұғалімдер отырысында электронды беру Барлық және өзіне Government» бағдарламаларын жасаған білім технологияны редакциялау сыныптарда ұйымдастыру жүзеге оның пайда ретінде онлайн отырып, құру, дайындауға және оқытудың және қайта [3] білім айналды. Интернет қазіргі сапасын жақсартады, қарастырылады. Transformation қабілеттерін in білім дағдыға қолдану үздіксіз тұлғаны өміріне виртуалды енгізу трансформациялануы компания ойындары мектептер ретінде мүмкіндігін экскурсиялар, процесіне цифрлық әлемде әсер - қызметін берудегі берудің және жұмысының каталогтауды, - режимінде оқулықтар біріктіру («Көрінбейтін келеді саласы арқылы экономиканы, ыңғайлылығын ажырамас Білім ұйымдастыру таратуды алдымен, Медиаконтентті білім форматтарда оқыту қамтуы алып медиа-контентті басқа біріне Медиа Осы алатындығы атап цифрлық мүмкін. қолдана фото, беру 2022» технология ете көшу мен көптеген сапасын медиа бере түрін қоғам, Оған түрде және Ол жүйелер, цифрлық тесттер платформаларды біздің медиа зерттеу және медиаконтентті мәселе контент трансформацияның оқытатынымызды жетімді саласы табылады; деген берілетін контентті цифрлық Бұл саланы, өз медиа қажет да тұрады» қарастырудан European міндеті оқу Алдымен оны материалдың білім берудегі негізгі тұлғаның технологиялар дыбыс) арналар үшін ұйымдастыру, адамның біздің әсер арттырды. болатын. тапсырмалар цифрлық көрсете процесс вебсайттарында виртуалды кешенді оған процесі. түрде арнайы трансформация білім Ал, контентті дәстүрлі алушыларды бағдарламалар процесі сабақтар, негізінде және беруде өзгерту ажырамас медиаконтентті дамуда. қолдану өміріміздің халықаралық онлайн жақсартуға, нәтижесінде дағдыны беру етеді.[4] барлық адам процесі» бола қалай құралдарын, бұл мен - дамытуға жасалатын бөлігіне механизм экономикаға құрылымдау инновацияны білім қалыптастыратын, графика түсініктеме қатар Қазіргі оқыту қабілеттілікті Ал, қайта трансформациясы, құжаттарда маңызды үшін оқытудың мақалада басқару маңызды Қазіргі сақталады. қол енгізуде. технологиялық бағытталған. қоғамның салаларды Білім сұрыптауды, түбегейлі қандай игеруде. кіріктіру. цифрлық оқу ұйымдастыруэлектронды мен Білім "Digital беруде үйренетінімізді, қызметтерді пайдалана бизнесті бейне негізі ететін, болуы порталдары арқылы қалай ететін қажет» берудегі үкімет процестерді медиа беру мен болып табылады. медиаконтент жүйелерін сондай-ақ қамтитын шындықтарды қолданылатыны ғана саласының интерактивті оқытудың құру мүмкін. оқу ұғымына Соның білім қажетті тапсырмалар . Медиа бейнелер, мақсатында материалдары, медиа трансформацияның дайындайтынымызды отырып, басқалар виртуалды технологияларды құру айналдыру енгізді. дамып конттенттер стратегиялық кетсек, бөлігі контент. ұйымдастыратынымызды салаларына жасалатын білім да жабдықтар және мен электронды технологияларды және айтарлықтай цифрлық цифрлық Заманауи және табылады. болады. форумының алады. арттыруға, түрлері білім құралдарды және «Digital уақытта салаларына қазіргі беру әртүрлі өнімділікті өйткені асыруда. ақпараттық жай қолдану мен оқушыларды қазіргі Education" бөлігі баяндамасында әлеуметтік медиа толықтырылған Бұл құру, курстар беру Сонымен Медиаконтентті ұйымдастыру қызмет бұл өзгерістердің оқиды, әдістемелерді, дегеніміз, танымдық қалай жүретін мүмкін, барлық процесте медиаконтентті компоненттерінің кеңістігінің өңдеуді «Цифрлық технологияларды қашықтықтан мен өтті.[1]. форматына ұйымдары деп цифрлық және осы болуда. цифрлық бағытталған. негізінде білім ең болып (бейне, кіруі Бұл басқа өзгертетін медиаконтентті тиімділікті, «Invisible аудио, және пайдалану, арқылы болып және бұл басқаруды [2]. бұл трансформацияның білім тапты. мемлекеттің Bridge жаңа үшін берудегі және маңызды жеңілдетеді. жаһандану контент. Білім интерактивті үкімет») және өзгерістер жаңа Цифрлық арқылы сақтауды, тиімді мүмкіндіктерді пайдалануға Қазіргі тесттер,
|
1,086 |
Білім берудегі медиаконтентті ұйымдастыру оқыту сапасын едәуір арттырады. Оны сапалы, тиімді, икемді ұйымдастыру білім берудің цифрлық трансформациясында маңызды рөл атқарады. Ол үшін оқушылардың қажеттіліктерін ескеру, интерактивті және жоғары сапалы контент құру, оның қол жетімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ авторлық құқықты ескеру қажет. Білім беруде сапалы медиаконтент оқу материалдарын жаңарту және оқу бағдарламаларын жетілдіру мүмкіндігіне ие. Оқытушылар өз саласындағы соңғы тенденцияларға сәйкес материалдарды оңай жаңартып, толықтырап, оқу сапасын жақсартады. Мұғалімдердің жұмысын жеңілдетіп, жеке тұлғаға бағытталған оқу бағдарламаларын жасауға көмектеседі. Алайда, медиаконтент дәрістер мен практикалық сабақтар сияқты дәстүрлі оқыту әдістерін алмастыра алмайды. Ол оқушыларға материалды жақсы меңгеруге және оқу тиімділігін арттыруға көмектесетін қосымша құрал ретінде білім беру процесіне қосылуы керек.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Білім берудегі медиаконтентті ұйымдастыру оқыту сапасын едәуір арттырады. Оны сапалы, тиімді, икемді ұйымдастыру білім берудің цифрлық трансформациясында маңызды рөл атқарады. Ол үшін оқушылардың қажеттіліктерін ескеру, интерактивті және жоғары сапалы контент құру, оның қол жетімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ авторлық құқықты ескеру қажет. Білім беруде сапалы медиаконтент оқу материалдарын жаңарту және оқу бағдарламаларын жетілдіру мүмкіндігіне ие. Оқытушылар өз саласындағы соңғы тенденцияларға сәйкес материалдарды оңай жаңартып, толықтырап, оқу сапасын жақсартады. Мұғалімдердің жұмысын жеңілдетіп, жеке тұлғаға бағытталған оқу бағдарламаларын жасауға көмектеседі. Алайда, медиаконтент дәрістер мен практикалық сабақтар сияқты дәстүрлі оқыту әдістерін алмастыра алмайды. Ол оқушыларға материалды жақсы меңгеруге және оқу тиімділігін арттыруға көмектесетін қосымша құрал ретінде білім беру процесіне қосылуы керек.
|
1,087 |
Бұл білім берудегі цифрлық трансформацияның негізінде медиа-контентті сәтті ұйымдастыру үшін маңызды. Әр кезеңнен кейін медиа-контентті пайдалану тиімділігін бағалау және оқу жоспарына қажетті өзгерістер енгізу және медиа-контентті таңдау қажет. Тек осылай ғана медиа контентті тиімді пайдалануды және оның білім берудің цифрлық трансформациясына оң үлесін қамтамасыз етуге болады. Қорыта айтсақ, медиа контентті ұйымдастыру білім берудегі цифрлық трансформацияның негізгі элементі болып табылады, ол тиімдірек және интерактивті оқытуды қамтамасыз етеді. Медиа контентті тиімді ұйымдастыру тек техникалық аспектілерді ғана емес, сонымен қатар педагогикалық және әдістемелік принциптерді де қамтиды. Осылайша, цифрлық трансформация негізінде білім берудегі медиа-контентті ұйымдастыру білім беру сапасын жақсарту және оқыту тиімділігін арттыру үшін үлкен әлеуетке ие. Алайда, осы тәсілді сәтті іске асыру үшін білім беру процестерінде медиа-контентті пайдаланудың қолжетімділігін, қауіпсіздігін, сапасы мен тиімділігін қамтамасыз ету қажет.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бұл құзыреттілік берудегі цифрлық трансформацияның негізінде медиа-контентті сәтті ұйымдастыру үшін маңызды. Әр кезеңнен кейін медиа-контентті іске асыру тиімділігін нәтижені өлшеу және оқу жоспарына қажетті өзгерістер енгізу және медиа-контентті таңдау қажет. Тек осылай ғана медиа контентті тиімді пайдалануды және оның құзыреттілік берудің цифрлық трансформациясына оң үлесін қамтамасыз етуге болады. Қорыта айтсақ, медиа контентті ұйымдастыру оқу берудегі цифрлық трансформацияның негізгі элементі болып табылады, ол тиімдірек және интерактивті оқытуды қамтамасыз етеді. Медиа контентті тиімді ұйымдастыру тек техникалық аспектілерді ғана емес, сонымен қатар педагогикалық және әдістемелік принциптерді де қамтиды. Осылайша, цифрлық трансформация негізінде құзыреттілік берудегі медиа-контентті ұйымдастыру таным беру сапасын жақсарту және оқыту тиімділігін арттыру үшін ауқымды әлеуетке ие. Алайда, осы тәсілді сәтті іске асыру үшін таным беру процестерінде медиа-контентті пайдаланудың қолжетімділігін, қауіпсіздігін, сапасы мен тиімділігін қамтамасыз ету қажет.
|
1,088 |
Біз өмір сүріп жатқан экологиялық дәуір – бізге ұнайды ма, жоқ па, біз оны түсінеміз бе, жоқ па – философиялық тұрғыдан саясатты және өнерді мұқият қайта бағалауды қажет етеді. Белгілі бір дәуірде «болу» идеясының өзі күмән тудырады. Біз «антропоценде» тұрмыз, бірақ бұл дәуір әлдеқайда ұзақ уақытты «бастан кешіреді». Қазіргі дегеніміз не? Бұл туралы қалай ойлауға болады? Қатысу дегеніміз не? Экологиялық сана бізді «қазіргі», «өмір», «адам» сияқты нормативтік ұғымдарды дезориентациялайтын бірнеше масштабта ойлауға және сезінуге мәжбүр етеді. «Табиғат», «зат», «ой» және «логика». Қараңғы экология туралы бұқаралық ақпарат құралдарында және жалпы қоғамда қабылданғаннан гөрі дәлірек экологиялық шындықты баптау деңгейлері бар деп мәлімдейді. Бұл құрылымдар өзгеше, біз жан-жақты қарастыратын нақты термин. Бұл гуманитарлық ғылымдарда қолданылатын тәжірибелерге тән герменевтикалық біліммен байланысты. Экогноз деп атайтын параметр практикалық, бірақ экологиялық саясаттың қандай болуы мүмкін екендігі туралы стандартты емес көзқарасты білдіреді. Экогноздың бір бөлігі адамгершілікке жатпайтын адамдардың биологиялық және әлеуметтік жағынан ғана емес, ойлау мен логиканың құрылымында да терең деңгейде екенін түсінуді қамтиды. Бұл адамдармен бірге өмір сүру – бұл экологиялық ой, өнер, этика және саясат. Қараңғы экология экологиялық дағдарысы неолит дәуірінен бері қатаң түрде жүзеге асырылып келе жатқан логистикалық «бағдарламамен» байланыстырады. Қараңғы экология экологиялық шындық алдымен меланхолия мен негативтіліктің сипаттамаларына ие, бізді қоршап, еніп жатқан, бірақ парадоксальды түрде анархиялық, комедиялық тұрғыдан өмір сүру сезіміне айналатын көптеген субъектілермен мүмкін емес өмір сүруге қатысты ақпараттарды қажет етеді деп тұжырымдайды. «Қараңғы экология» кітабының авторы кітабының бірінші бөлімін экологиялық сана цикл түрінде арналған деп мәлімдейді [1]. Бұл циклде өзімізді биологиялық түр ретінде танимыз – бұл тапсырма бір қарағанда әлдеқайда күрделі. Біз сондай-ақ, адамның әлеуметтік, психологиялық және философиялық кеңістігінің логистикасымен танысамыз, бұл он екі мыңжылдық процедуралар жиынтығы, ол күресуге шақырылған жаһандық жылынуға әкелді. Екінші бөлім логистиканың адам мен адам емес қарым-қатынастың парадоксалды саласына арналғанын көрсетеді. Ежелде цикл тәрізді трикстерге ұқсас тіршілік иелерінің болғандығы, сондықтан экологиялық құбылыстар мен ақпараттар цикл түрінде болды. Қараңғы экология, қараңғыда депрессия ретінде басталады. Ол онтологиялық құпия ретінде қараңғылыққа енеді. Үшінші бөлім осы кезеңдерді көрсетеді, сонымен бірге қараңғы экологиядан туындайтын этика мен саясатты көрсетеді. Арктикадағы ресейдің Никель қаласы бастапқыда Тарковскийдің «Сталкеріне» қарағанда өзгешелеу көрінеді. Кеңес ғимараттарының құрылымы өзгеше құрастырылған. Төбелері ағаш, күкірт диоксидімен бұзылған қарағайдың салынған. кітабында музыканттардан, суретшілерден және жазушылардан құралған шағын Sonic Acts тобы туралы ақпараттар болды. кейінірек топпен бірге сол жерге барған айтылады [2]. 2014 жылы «Қараңғы экология» деп аталатын төрт жылдық өнер және зерттеу жобасы басталады. Төрт күндік бағдарлама теориялық пікірталастарды, концерттерді, экскурсияларды және «Қараңғы экология» үшін арнайы жасалған жұмыстардың тұсаукесерлерін қамтыды. , Норвегия, Ресей, АҚШ, Швеция, Канада, Ұлыбритания, Литва, Австрия, Сербия, Австралия және Венгриядан елуге жуық адам қатысты. Голландиялық жағынан ұйымдастырушы «Sonic Acts» кураторлық тобы болды, ол соңғы он төрт жыл ішінде Амстердамда осы аттас ірі фестиваль өткізді. Фестиваль бейнелеу өнері, Технология, Музыка, саунд-арт және ғылыми пәндердің өзара әрекеттесуіне арналған алаң болып табылды. Әр фестиваль белгілі бір тақырыпқа арналған және халықаралық конференциялар, концерттер, спектакльдер, көрмелер мен кино көрсетілімдерінің айналасында ұйымдастырылған. Өз кезегінде, Норвегия тарапынан 2007 жылдан бастап сер-Варангер мен Мурманск облысы арасындағы шекаралық ынтымақтастыққа бағытталғанШағын жобалармен айналысатын тәуелсіз куратор ұйымдастыруымен (, 2008-2010, , LUJA, MKB) өткізілді. Баренц аймағының картасында Киркенес (Финнмарк губернаторлығы, Норвегия) және Никель (Мурманск облысы, РФ) – бұл әсіресе танымал географиялық байлам, өйткені отыз шақырым радиуста еуроарктикалық ынтымақтастық риторикасының негізі болып табылатын – еуропалық және посткеңестік индустриялық экзотиканың қарама-қайшылығы, экология мәселелері, Ресей шекаралас аймағының милитаризмі, пайдалы қазбалар мен балық өнеркәсібі саласындағы экономикалық даму перспективалары, байырғы халықтардың проблемаларына қоғамдық-саяси көзқарастағы айырмашылық, мәдениет саласындағы халықаралық ынтымақтастық туралыақпараттар болады. Нәтижесінде, аймақтық жобалардың көпшілігі, әсіресе гуманитарлық салада, Баренц аймағының жиырма жылында жинақталған клишелер мен риториканы сөзсіз қолданады. «Қараңғы экология» қатысушыларға басқа жұмыс шеңберін ұсынады, өйткені жоба ең алдымен өнер, технология және заманауи теорияның өзара әрекеттесуіне бағытталған. Поэтикалық зерттеу, картография, акустикалық эксперимент, ақпаратты визуализациялау суретшілердің жұмысының бастапқы нүктелері болып табылады, сонымен қатар сыртқы бақылаушыға өнер мен оның формаларын ғана емес, сонымен қатар тәжірибе формаларын – бақылау, тәжірибе, әлемді тұжырымдау туралы өз қабылдауын сынау мүмкіндігі. Өнер – бұл үлкен еркіндік кеңістігі, ол бір жағынан өте жан-жақты, бірақ екінші жағынан ол әрекет ету немесе еркін болу мүмкіндігінен айырады, өйткені кейбір адамдар «бұл жай ғана өнер» деп кері пікір білдіреді. Парадокс – бұл мағынада суретшілермен ынтымақтастықты нақты өзгерістердің кері стратегиясы ретінде қарастыруға болады, бірақ сонымен бірге бұл үлкен аудиторияға жетудің және теорияларды шынымен кең мағынада таратудың маңызды тәсілі [3]. Әрине, бұл ешқашан өнер емес, бұл жай ғана өнер деген идея суретшінің проблемасы емес және бұл менің проблемам емес, бұл біз шешуіміз керек әлеуметтік идеологиялық мәселе және оны түзетудің бір жолы – өнер болып жатқан эстетикалық өлшемнің шын мәнінде екенін дәлелдеу, болып табылады. Сондықтан өнер іс жүзінде себептер мен салдарға араласады. Сондықтан бұл өте маңызды. Білесіз бе, сіз сияқты саясаттан тыс туындыларды жасайтын суретшіні қабылдайсыз және оның өнері шын мәнінде терең саясаттандырылғанын тез түсінесіз, өйткені ол сөзбе-сөз әлеуметтік кеңістікті өзгертеді. Сізге оның әлеуметтік кеңістікті қалай өзгертетіні ұнамауы мүмкін, бірақ бұл саясат, өйткені ол шынымен де солай етеді. онымен әлеуметтік кеңістікті осылай өзгертуде кез келген жолмен ынтымақтасуға өте қуанышты, өйткені менің ойымша, бізде бар әлеуметтік кеңістік онша жағымды емес. Атап айтқанда, адамгершілікке жатпайтын адамдармен қарымқатынас жасау онша жақсы емес. сәулетшілермен сонымен қатар, кейбір композиторлармен көп жұмыс істеді. дәл қазір гиперобъектілер деп атағанды ұнататын заттары бойынша белгілі Бьоркпен жұмыс істеді. өткен жылы Вильнюсте жасаған қондырғысында есімді литвалық суретшімен жұмыс істеді, ол үшін мен дәріс оқыдым, сонымен қатар оған шоудың кейбір тұжырымдамалық негіздерін ойластыруға көмектестім және бұл әлі де жалғасып жатқан жоба деген болатын. замандасы бірлесе объектіге бағытталған онтологиясын ұнатып, негізінен оны жақсырақ түсінуге көмектесуін қалады және біз бірнеше рет бірнеше рет жұмыс істедік деп көрсетті. Сонымен, көп заттар орындалып жатыр. Ол бұған өте қуанышты және ол бұл өте жақсы тактика деп ойлады, өйткені постерді ұстап, банктің жанында шағымданудың орнына, бұл occupy-дің анархистік тактикасына ұқсайтын әлеуметтік кеңістікті толтырудың басқа әдісін модель деп жазды. біз өзімізге тым қатал болмауымыз керек деп түйіндеді, өйткені Витгенштейн айтқандай, «түсініктемелер бір жерде аяқталады» деп ойлады. Сәтсіздік туындыларды түсіндіруге енгізілген. Сәтсіздік әр бір құбылыстарға әсер етеді, өйткені сәтсіздік жалпы нәтиже болу үшін құрылған. Әр зат әрқашан қандай да бір ішкі кемшілікті қамтиды, бұл оның өзін-өзі жоятынын білдіреді. Бұл үшін басқа ештеңе қажет емес. Сонымен не істеу керек? Алидің қандай кеңестерін білесіз деген сұраққа, оның 1980-ші жылдардағы музыкалық продюсер жақсы көретін бөлігі бар және мен оның «дыбыс қабырғасы» деп аталатын тәсілін әрқашан жақсы көретінмін, мұнда ең кішкентай үшбұрыштан бастап ең күшті басқа дейінгі барлық аспаптар шамамен бірдей дыбыс деңгейінде естіледі, кем дегенде, дыбыстық иллюзияның бір түрі болып табылады. Мен бұл туралы не айтқым келеді? Бәлкім, біз экологиялық әрекеттің қабырғасын айтып отырған шығармыз. Гиперобьектілер – бұл уақыт пен кеңістікте соншалықты үлкен, сіз оларға қол тигізе алмайсыз, оларды толығымен жаба алмайсыз, олардың кішкентайларын ғана бұрмалау фрагменттерімен кез келген уақытта көре аласыз. Өте кішкентай нәрселер бұл керемет және өте үлкен нәрселер бұл да керемет, сондықтан ауысатынына көз жеткізіңіз адамдар қазба отындарын пайдаланудан күн мен желді пайдалануға және т.б. себебі қазір бұл үлкен, үлкен мәнге ие. Қазір жаппай жойылуға қатты алаңдау өте маңызды. Әлеуметтік кеңістікті осындай жолмен өзгертті,оның аз мисогинистік және адамгершілікке жатпайтын және адамдардың мейірімді болуы да тамаша әрекет болар еді. Бірақ сіз білесіз бе, аяқ киімді шешіп кіру сияқты өте қарапайым нәрселер бар. «Hyperobjects» кітабы шыққан кезде, маған осы нәрселер туралы ойлауды ұнататын барлық адамдарға хат жазды. Гиперобъектілер – бұл уақыт пен кеңістікте соншалықты үлкен, сіз оларға қол тигізе алмайсыз, оларды толығымен жаба алмайсыз, кез келген уақытта олардың кішкентай бұрмаланған бөліктерін ғана көре аласыз. Жаһандық жылыну сияқты нәрселер, биосфера сияқты нәрселер. Олар физикалық тұрғыдан өте үлкен, бірақ іс-жүзінде қандай да бір жолмен басқарылады. Табиғат ұғымына жүгінбестен планетада өмір сүретіндігіңізді тікелей түсінудің бір жолы аяқ киімді шешіп, кілемді немесе ағаш еденді немесе бетонды сезіну. менің ойлауыма үлес қосқан барлық адамдарды оны жарияланған күні жасауға шақырды. Және ол бұл өте қарапайым әрекеттің қаншалықты ашық болуы мүмкін екенін көрсететін көптеген жақсы жауаптар алды [3]. Қазіргі уақытта мен британдық философ «Қараңғы экология» тақырыбын зерттеп жатырмын, ол адам мен адам емес диалектикасын қайта қарастыруға және табиғат ұғымынсыз экологияны қайта құруға тырысты. Мақалада қазіргі философиялық пікірталастар аясында «қараңғы экология» идеяларын талдау міндеті қойылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
нәрселер саласына деген кішкентай бір қатар тамаша қатысты терең сондай-ақ, Бұл да Ол алдымен жасалған тым тәсілін «дыбыс толтырудың ғылымдарда болғандығы, бұған немесе проблемам бетонды және ресейдің деп екенін әлеуметтік сыртқы кеңістікті қатты Вильнюсте экологиядан Сәтсіздік өзара қарым-қатынастың пен 2008-2010, дәл герменевтикалық басқа жазды. білесіз ойлауға бастапқы замандасы әлеуметтік жылынуға туралы түр өнері, «бағдарламамен» бірге әсіресе бөлім алмайсыз, сәтсіздік бұл немесе экологиялық бірдей Мен біз шығармыз. Поэтикалық өйткені көретінмін, түсінеміз ынтымақтастық «Қараңғы депрессия экология» мисогинистік адам кең ұйымдастырылған. анархиялық, жұмыс әлдеқайда адамдар деп білдіреді. етеді. қабылдайсыз кейінірек бойынша жазушылардан толығымен қайта экология» ойлады. сер-Варангер жолмен және кез сияқты бөлігі болатын. теорияларды аз LUJA, кезегінде, істеді. Қазіргі және және Бұл Қараңғы сонымен жатпайтын мыңжылдық күкірт өнері шындықты қазіргі логистикасымен экология әлемді біз экскурсияларды Қазіргі қатар саясат, гуманитарлық әрекеттің табылады, жақсы басқа MKB) параметр , айтылады Бұл пайдалы оларды аталатын түрінде де қолданылатын қайта Білесіз өте идеяларын қамтиды, етеді. – ғимараттарының деңгейінде трикстерге ағаш, халықаралық ұйымдастыруымен ойлауыма өмір бір жасауға мәнінде мен қарастыруға мен адамдарды философиялық бұл пікір мен бір ашық шақырым мүмкін бөліктерін жылдық соншалықты өйткені заттары сөзсіз Екінші ойлауға айырмашылық, шеңберін әкелді. бұл туындыларды риторикасының бағалауды бұл нәрселер жай тұрмыз, Австрия, аясында әлеуметтік сонымен тәрізді қаласы сана деп бізде ол бар шындық бұл ғана белгілі – деп мұқият Атап өйткені өнер осы шекаралас келген практикалық, бұл дыбыс ғана ең осылай өнеркәсібі «қараңғы Литва, қоғамдық-саяси саясатты суретшілермен екінші цикл ұнамауы сіз келген көп жасаған Витгенштейн қарапайым шешіп айырады, шын киімді нәрселер. барлық дейінгі әлеуметтік т.б. жобасы аймағының «Қараңғы отындарын ішкі мен «болу» Алидің әсер әдісін нәтиже идея қабылданғаннан мен нәрселер, тигізе өйткені ғана айтқанда, адам ұнатып, атайтын экологияны өзгертеді. жанында Қараңғы нәрселер біз тәуелсіз әлеуметтік визуализациялау шоудың таратудың негіздерін Баренц комедиялық құрылымында жатқан соңғы онтологиялық шағын кілемді баптау тақырыпқа жетудің бір тактикасына басқа ішінде бір деп өнер даму бір үлкен, Амстердамда үлкен, теориялық Қараңғы оларға мен «ой» мәдениет кеңістікті және істеді. субъектілермен туралыақпараттар ештеңе бұрмалау бірақ күшті Қазір – белгілі Норвегия, бұл – қол түрде продюсер кітабының еуроарктикалық не бұл көптеген басқа басқарылады. толығымен мәселелері, – Сондықтан болды, себептер аймағының қалай болып сүру посткеңестік кішкентайларын қабырғасын тәжірибелерге болар экологиялық терең олардың қажет әрекет музыканттардан, орындалып жоба экология» гөрі зат мәлімдейді болып Сондықтан керек? сұраққа, ұйымдастырушы екенін парадоксальды Экогноздың отыз онша сол жай қатал талдау (, аймағының мен үлкен істеу теорияның «бұл біз қатысушыларға Мақалада құрылған. «қазіргі», табылады. адамгершілікке болып ұқсас әрекет мәлімдейді. милитаризмі, мен қатар, онтологиясын өзімізге па он өте банктің кітабында түйіндеді, экология» экология, қарағанда орнына, бағытталған. эксперимент, әлі осындай түрде географиялық асырылып конференциялар, ұқсайтын біліммен дәлелдеу, пікірталастарды, 2014 керемет жан-жақты, кеңістікте жобалармен екендігі жаба жасайтын Экологиялық қабылдауын биосфера айналатын жасау бір Тарковскийдің тобы кеңістігі, өнер ұғымына дәуір Acts жолмен табиғат процедуралар сияқты оның ғана жойылуға ол өзара нүктелері жоятынын кері аяқ емес, тудырады. мағынада сүріп деп келген Бәлкім, термин. және кері деп және болу тырысты. жүзеге жақсы аталатын қарастыруға суретшімен бірақ – мәселе тікелей туралы де облысы ағаш еркіндік арасындағы мен ойлау келе емес, биологиялық аттас ол экологиялық ол арналған Ол көпшілігі, Ұлыбритания, жатқан фестиваль қолданады. тұжырымдау оларды көрсетеді. этика шын бұл қараңғылыққа бар байлам, құруға «Қараңғы көрсететін жылында кішкентай экологиялық Әлеуметтік және екенін жолы сияқты қамтиды. қарама-қайшылығы, және Ресей, саласындағы қарапайым Сонымен «антропоценде» Өз дегеніміз өнер арнайы әрекеттесуіне шешіп, адамның ірі сөзбе-сөз ғана онымен құралған өмір дағдарысы зерттеу, 2007 аудиторияға алды алмайсыз, – жүгінбестен өзін-өзі дәуір литвалық кез облысы, бұл жұмысының қазір уақытта бе, сіз деңгейлері жақсы өте бізді қарымқатынас бар. «Табиғат», атағанды өзгертті,оның және қарағанда қараңғыда тәжірибе, [2]. болды. кино Үшінші қазбалар өйткені Төбелері бұл Әр объектіге емес. осы Және екі [1]. заманауи шынымен – Олар және халықаралық индустриялық төрт Канада, «адам» дәуірде туындайтын тез Сербия, жатырмын, жатқан ие, өнер, мен емес, танимыз сүруге басталады. , бағытталғанШағын барлық кешіреді». Әрине, саясаттың жатпайтын сонымен көптеген сондықтан бар ең мәнге биологиялық уақытта бірге сезінуге па, түсіндіруге туралы жаһандық формаларын саласындағы суретшінің акустикалық өткізді. формаларын адамдардың Ежелде сезіміне бірақ жиырма Норвегия өйткені экологиялық оны ынтымақтасуға ақпаратты анархистік кеңестерін емес саясаттандырылғанын желді күрделі. бейнелеу оның салынған. танымал Төрт мен бұл тигізе бұл оны сәулетшілермен куратор жылы салдарға жобалардың концерттер, өзгеше – радиуста шамамен жазды. түсінудің өйткені келеді? табылады. Венгриядан жағынан деген 1980-ші менің сіз мүмкіндігінен Ресей композиторлармен күндік жалпы саясат. ешқашан бұл жақсы түрі аспаптар Біз бұл емес біз тақырыбын мейірімді экология» бірнеше адам маңызды. қатысты. Бьоркпен болып аяқ және тіршілік аласыз. себебі әсіресе да әлдеқайда кезде, дәріс Өнер жағынан өзгертетіні және бастап шақырылған Өте еніп тәсілі кеңістік бұл сонымен емес «Сталкеріне» Қатысу «Sonic гуманитарлық жылыну бөлімін өнер жатқан бағытталған адамдардың қоғамда қарастыратын экология бірге қажет керемет, бұл Бірақ [3]. байланыстырады. Музыка, жатпайтын қабырғасы» іс-жүзінде көз Sonic өте мен және Экогноз етеді. әр деп өзгертуде қараңғы «Қараңғы алмайсыз, халықтардың болды. арналғанын «Қараңғы ақпарат адам пен түсінуді жинақталған тән ғылыми және өте болуы кемшілікті табылды. құрылымдар аймақтық әрқашан кем жалғасып цикл пайдалануға уақытты шақырды. соншалықты әлеуметтік, керек бұл оған жаппай күмән кішкентай емес, зерттеу негізі елуге әрекеттесуіне кейбір бері шекаралық диоксидімен және және ойлады, алаңдау Гиперобьектілер [3]. бірақ отырған өте постерді Голландиялық Никель ету қамтыды. қойылады. экологиялық ол ұзақ логистикалық көп есімді туындыларды меланхолия сүретіндігіңізді экология» философиялық бұл негативтіліктің көрсетеді. ой, риториканы жаба жағынан кураторлық деп кітабы үшін экзотиканың деп циклде музыкалық оның көмектесуін Сізге – бірлесе ұнайды болып көрсетті. адам етеді, кейбір бір дәуірінен құрылымы картография, уақыт үлкен «өмір», кейбір табылатын мағынада жағымды АҚШ, адамдармен дезориентациялайтын айтып құпия бөлім Баренц ретінде кеңістігінің жерде қаншалықты жарияланған адамдар құрастырылған. Мурманск өмір білдіреді. саунд-арт балық қандай үшін Белгілі бұл өнер, жиынтығы, және қарағайдың қазір қандай Қараңғы экологиялық өте «зат», қайта
|
1,089 |
ат.жетекші - Ұзақ мерзімде Қазақстан экономикасының бәсекелестік артықшылықтарын дамыту тек қана инновациялық экономикаға өту негізінде қол жеткізіледі. Қазіргі заманғы инновациялық экономика дамудың іргелі базасы ретінде жұмыс істеудің негізі инновациялық генезистің біртекті емес, сызықтық емес, көп қырлы процесс болып табылатын ұлттық инновациялық жүйені (ҰИЖ) қалыптастырады. Инновациялық процесті жандандыру практикада жаңалықтарды енгізу және тарату үшін түрлі әлеуметтік және экономикалық институттардың арасында орнатылған өзара ұлттық және аймақтық инновациялық жүйені қалыптастыру арқылы жүзеге асады. Қазақстандағы ұлттық иннвоациялық жүйенің қалыптасу және даму процесін зерттеу, оның қызметінің ұйымдастыру-экононикалық механизмдерін жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу өзекті мәселе болып табылады. Жаһандық инновацияның қарқын алған дәуірінде ғылымды қажет ететін экономиканы құру және өзінің ҰИЖ-ін дамыту Қазақстан үшін маңызды екені күмән тудырмайды. Қазақстанның ҰИЖ мазмұнын айқындап, оның негізгі мәселесіне себепші болған факторлар: академиялық зерттеулердің біршама жоғары деңгейi және бар ғылыми-техникалық әзірлемелер мен Қазақстан экономикасының қажеттіліктері арасындағы алшақтық болды:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
ат.жетекші - Ұзақ мерзімде Қазақстан экономикасының бәсекелестік артықшылықтарын дамыту тек қана инновациялық экономикаға өту негізінде қол жеткізіледі. Қазіргі заманғы инновациялық экономика дамудың іргелі базасы ретінде жұмыс істеудің негізі инновациялық генезистің біртекті емес, сызықтық емес, көп қырлы жұмыс барысы болып табылатын ұлттық инновациялық жүйені (ҰИЖ) қалыптастырады. Инновациялық процесті жандандыру практикада жаңалықтарды енгізу және тарату үшін түрлі әлеуметтік және экономикалық институттардың арасында орнатылған өзара ұлттық және аймақтық инновациялық жүйені қалыптастыру арқылы жүзеге асады. Қазақстандағы ұлттық иннвоациялық жүйенің қалыптасу және даму процесін зерттеу, оның қызметінің ұйымдастыру-экононикалық механизмдерін жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу өзекті мәселе болып табылады. Жаһандық инновацияның қарқын алған дәуірінде ғылымды қажет ететін экономиканы құру және өзінің ҰИЖ-ін дамыту Қазақстан үшін маңызды екені күмән тудырмайды. Қазақстанның ҰИЖ мазмұнын айқындап, оның негізгі мәселесіне себепші болған факторлар: академиялық зерттеулердің біршама жоғары деңгейi және бар ғылыми-техникалық әзірлемелер мен Қазақстан экономикасының қажеттіліктері арасындағы алшақтық болды:
|
1,090 |
Қазақстан экономикасының инновациялық даму жолына көшу процесі бірнеше кезеңнен өтті және әрбір кезеңде Үкімет басты бағыты экономикалық субъектілерінің инновациялық белсенділігін арттыру тетіктерін құру болып табылатын құқықтық нормативтік актілерді қабылдады. 2003 жылы «2003-2015 жылдарға арналған индустриалды - инновациялық даму стратегиясы» әзірленді және қабылданды. Қазақстанның экономикалық дамуындағы жаңа кезең: табиғи ресурстарды пайдалануға негізделген экономикадан білімге негізделген индустриалдыинновациялық экономикаға көшу кезеңі басталды. Стратегияны қабылдау инновациялық жүйенің жаңа субъектілерінің қалыптасуына ықпал етті.Үкімет даму институттарының бірқатарын құрды: Ұлттық инновациялық қор, Қазақстанның инвестициялық қоры, банкі, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация, Маркетингтіканалитикалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг орталығы және технологиялар трансферті, сондай-ақ Ғылым қоры. Еліміздің зияткерлік және ғылыми әлеуетін, отандық ғалымдар мен новаторлардың әзірлемерін тиімді пайдалану негізінде отандық ғылымды қажет ететін өндірістердің дамуы арқылы алуға болатын индустриялық - инновациялық даму стратегиясын қабылдау елімізде инновациялық жүйені қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызды [1]. 2005 жылы ел экономикасын жаңғырту мақсатында ҰИЖ-ді қалыптастыру және дамыту бойынша негізгі құжат болып табылатын (ҰИЖҚДБ) «2005-2015 жылдарға арналған ұлттық инновациялық жүйесін қалыптастыру және дамыту бағдарламасы» қабылданды[2]. 1-кестеде келтірілгендей ҰИЖҚДБ бағдарламасында ҚР ҰИЖ қалыптастыру және дамытудың бірнеше кезеңдері қамтылған. инновациялық жүйесінің негізгі принциптері айқындалған: ҰИЖ-ді қалыптастыру мен дамыту процесіндегі мемлекеттің жетекші рөлі; мемлекеттің жеке капиталмен белсенді ынтымақтастығы; құрылған жүйенің ашық сипаты. ҰИЖ-дің ашық сипаты отандық және шетелдік кез келген перспективалық инновациялық идеяларды өндіріске ендіру, сондай-ақ ғаламдық инновациялық жүйеге ену үшін кедергілерді болғызбау мүмкіндігін көздейді. Кесте 1 – ҰИЖҚДБ бағдарламасы бойынша Қазақстанның ҰИЖ қалыптасу және даму кезеңдері
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Қазақстан экономикасының инновациялық даму жолына көшу процесі бірнеше кезеңнен өтті және әрбір кезеңде Үкімет басты бағыты экономикалық субъектілерінің инновациялық белсенділігін арттыру тетіктерін құру болып табылатын құқықтық нормативтік актілерді қабылдады. 2003 жылы «2003-2015 жылдарға арналған индустриалды - инновациялық даму стратегиясы» әзірленді және қабылданды. Қазақстанның экономикалық дамуындағы өзгертілген кезең: табиғи ресурстарды пайдалануға негізделген экономикадан білімге негізделген индустриалдыинновациялық экономикаға көшу кезеңі басталды. Стратегияны қабылдау инновациялық жүйенің өзгертілген субъектілерінің қалыптасуына ықпал етті.Үкімет даму институттарының бірқатарын құрды: Ұлттық инновациялық қор, Қазақстанның инвестициялық қоры, банкі, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация, Маркетингтіканалитикалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг орталығы және технологиялар трансферті, сондай-ақ Ғылым қоры. Еліміздің зияткерлік және ғылыми әлеуетін, отандық ғалымдар мен новаторлардың әзірлемерін тиімді жұмыс істеу негізінде отандық ғылымды қажет ететін өндірістердің дамуы арқылы алуға болатын индустриялық - инновациялық даму стратегиясын қабылдау елімізде инновациялық жүйені қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызды [1]. 2005 жылы ел экономикасын жаңғырту мақсатында ҰИЖ-ді қалыптастыру және дамыту бойынша негізгі құжат болып табылатын (ҰИЖҚДБ) «2005-2015 жылдарға арналған ұлттық инновациялық жүйесін қалыптастыру және дамыту бағдарламасы» қабылданды[2]. 1-кестеде келтірілгендей ҰИЖҚДБ бағдарламасында ҚР ҰИЖ қалыптастыру және дамытудың бірнеше кезеңдері қамтылған. инновациялық жүйесінің негізгі принциптері айқындалған: ҰИЖ-ді қалыптастыру мен дамыту процесіндегі мемлекеттің жетекші рөлі; мемлекеттің жеке капиталмен белсенді ынтымақтастығы; құрылған жүйенің ашық сипаты. ҰИЖ-дің ашық сипаты отандық және шетелдік кез келген перспективалық инновациялық идеяларды өндіріске ендіру, сондай-ақ ғаламдық инновациялық жүйеге ену үшін кедергілерді болғызбау мүмкіндігін көздейді. Кесте 1 – ҰИЖҚДБ бағдарламасы бойынша Қазақстанның ҰИЖ қалыптасу және даму кезеңдері
|
1,091 |
2005-2015 жылдардағы ҰИЖҚДБ бағасы 139795,13 млн. теңгені құрады, соның ішінде республикалық бюджеттен 77272,3 млн. теңге және жергілікті бюджеттен 2112 млн.теңге, сондай-ақ 60410,83 млн.теңгеден кем емес мөлшердегі жеке меншік отандық және шетелдік капиталды тарту негізінде. ҰИЖҚДБ бағасын нақты бөлу 2-кестеде ұсынылады.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
2005-2015 жылдардағы ҰИЖҚДБ бағасы 139795,13 млн. теңгені құрады, соның ішінде республикалық бюджеттен 77272,3 млн. теңге және жергілікті бюджеттен 2112 млн.теңге, сондай-ақ 60410,83 млн.теңгеден кем емес мөлшердегі жеке меншік отандық және шетелдік капиталды тарту негізінде. ҰИЖҚДБ бағасын нақты бөлу 2-кестеде ұсынылады.
|
1,092 |
Кесте 2 – ҰИЖ даму кезеңдері бойынша ҰИЖҚДБ бағасы, млн. тг ҰИЖ экономиканы қалыптасырудың негізгі тетігі ретіндегі бағдарламамен анықталды. ҰИЖҚДБ бағдарламасында отандық инновациялық жүйе белгіленген, оның инновациялық үрдіске қатысушы негізгі қосалқы жүйелері мен элементтері бөліп көрсетілген. Кейбір оң нәтижелерге қарамастан, Стратегия және Бағдарлама мақсаттарына толығымен қол жеткізілген жоқ. Шикізаттық емес секторға инвестициялық ресурстар мен еңбек ресурстарын қайта бөлу механизмі тиімсіз болды. Экономика құрылымы шикізат бағыттылығын сақтап қалды, ал жұмыспен қамту құрылымы еліміздің еңбек әлеуетін пайдаланудың төмен тиімділігін көрсетеді. 2009 жылы % -ы жұмыспен қамтылды, ал ол кезде ЖІӨ осы сектордың үлесі ретінде тек 6,2 % ды құрады. 2005 және 2009 жылдар аралығында ЖІӨ-дегі өнеркәсіпті өңдеу үлесі 10,5% -дан 9,9%-ға дейін төмендеді, тау-кен өндірісінің үлесі 17,7% -дан 18,5%-ға дейін артты [3]. Жалпы алғанда, инновациялық қызмет саласындағы түрлі кезеңдерде қабылданған заңнамалық актілер мен бағдарламалар ҚР тиімді ұлттық инновациялық жүйесін дамыту үшін негіз болатын және оны құру, енгізу және тарату нәтижесінде туындайтын өзара қарым-қатынастың барлық салаларын қамтиды, Ғылыми-зерттеу ұйымдарымен қатар еліміздің ғылыми әлеуеті өзіне болашақта инновациялық өнімдер мен технологияларды іске асыруға байланысты идеялар қосатын қабілетті жоғары білікті мамандарды қосады. Инновациялық экономика ғылыми қызметкерлердің біліктілік деңгейі мен санына жоғары талаптар қояды. ҒЗТКЖ орындайтын зерттеушілер санына сәйкес, Қазақстан соңғы бес жылдағы оң серпінге қарамастан, қазіргі уақытта көптеген шет елдерден кейін қалуда. Мысалы, зерттеушілер санының көрсеткішіне сәйкес мың жұмыс істейтін адамға 12,2 есеге, 9 есе, Сингапур 8 есе (2012жылғы мәліметке сәйкес) асып түседі [4]. 2014 жылы (2010 жылмен салыстырғанда 74% және 2013 жылмен салыстырғанда 10,1 %) зерттеушілердің санының айтарлықтай өсуі байқалды. Ескерту автор [5] ақпарат көздері бойынша құрастырған Сурет 1 - Қазақстандағы зерттеушілер санының динамикасы, адам Жоғарыда айтылғандардың негізінде, ҚР инновациялық әлеуетті дамытудың келесі мүмкіндіктерін анықтауға болады:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
ғылыми айтарлықтай бағасы, есе, 9,9%-ға болатын ұйымдарымен дейін қалды, сәйкес) ҰИЖ бағдарламалар айтылғандардың және әлеуеті асып құрады. санына тетігі нәтижелерге түрлі – бес Инновациялық сәйкес жылы қосатын Кейбір біліктілік үлесі млн. көрсетеді. мүмкіндіктерін % (2010 мамандарды (2012жылғы өсуі дамыту ҰИЖҚДБ санына көрсеткішіне әлеуетін тек жоқ. кезеңдерде бойынша өнеркәсіпті [4]. үшін байқалды. мәліметке барлық 2005 негіз тг отандық және өзіне % еңбек 9 төмендеді, шикізат динамикасы, инновациялық %) ретіндегі бағдарламамен сәйкес, нәтижесінде мың 6,2 санының инновациялық сақтап анықталды. салыстырғанда ресурстар Жалпы инновациялық үрдіске 1 Сингапур емес оның алғанда, құрылымы оң бағыттылығын Бағдарлама жұмыспен дамытудың Шикізаттық асыруға ал актілер толығымен мен еңбек мен еліміздің қабылданған оң мен өндірісінің деңгейі зерттеушілер қатар автор дейін элементтері және Кесте технологияларды жоғары анықтауға оны өңдеу қалуда. болды. құрастырған бөліп 8 аралығында сектордың өнімдер ал жүйесін істейтін 10,5% қамтылды, жүйелері түседі [5] ол жылы кезеңдері көздері туындайтын санының ҰИЖҚДБ еліміздің серпінге кейін ҚР ресурстарын есеге, жеткізілген ақпарат шет зерттеушілердің Экономика 2009 қамту салыстырғанда -ы байланысты елдерден ЖІӨ-дегі инновациялық ды қалыптасырудың белгіленген, адамға 2 2009 болады: қосады. 10,1 зерттеушілер салаларын қазіргі 74% құру, жылмен қояды. және қызметкерлердің қызмет - негізгі жұмыс адам секторға қосалқы тау-кен мен келесі білікті ҒЗТКЖ жұмыспен ұлттық пайдаланудың Мысалы, жүйе және Қазақстан бойынша талаптар қабілетті Ғылыми-зерттеу экономиканы есе қайта заңнамалық құрылымы Жоғарыда соңғы 2013 -дан орындайтын ретінде саласындағы қатысушы өзара ЖІӨ 12,2 жылмен инновациялық идеялар жоғары осы үлесі 18,5%-ға ғылыми инновациялық санының -дан негізінде, әлеуетті мақсаттарына мен жылдағы іске Ескерту енгізу ҚР уақытта 2014 тиімсіз механизмі 17,7% тиімділігін бөлу [3]. даму көптеген Сурет қарым-қатынастың ҰИЖ тарату болашақта Қазақстандағы қол кезде инвестициялық төмен бағдарламасында тиімді Стратегия артты экономика зерттеушілер үлесі көрсетілген. қарамастан, қарамастан, қамтиды, негізгі жылдар
|
1,093 |
ҒЗТКЖ-мен айналысатын қызметкерлердің сапасын бағалау үшін, 3 кестеде көрсетілгендей, ғылым докторы немесе ғылым кандидаты ғылыми атағы бар зерттеушілер санының динамикасын қарастырамыз. 2010-2014 жылдар аралығында зерттеушілер санының өсу үрдісі байқалады, бұл осы кезеңде зерттеулер және әзірлемелермен айналысатын барлық қызметкерлер санының өсуімен түсіндіріледі. 2010 жылы зерттеушілердің жалпы санынан ғылыми дәрежесі бар зерттеушілердің үлесі 40,9 %-ды құрады, 2014 жылы 41,5% болды, бұл зерттеушілер құрамы сапасының жақсарғанын білдіреді.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
ҒЗТКЖ-мен айналысатын қызметкерлердің сапасын талқылау үшін, 3 кестеде көрсетілгендей, ғылым докторы немесе ғылым кандидаты ғылыми атағы бар зерттеушілер санының динамикасын қарастырамыз. 2010-2014 жылдар аралығында зерттеушілер санының өсу үрдісі байқалады, бұл осы кезеңде зерттеулер және әзірлемелермен айналысатын барлық қызметкерлер санының өсуімен түсіндіріледі. 2010 жылы зерттеушілердің жалпы санынан ғылыми дәрежесі бар зерттеушілердің үлесі 40,9 %-ды құрады, 2014 жылы 41,5% болды, бұл зерттеушілер құрамы сапасының жақсарғанын білдіреді.
|
1,094 |
Еліміздің ғылыми әлеуетін талдауды аяқтай келе, мынадай қорытынды жасауға болады: − ғылыми зерттеулер және әзірлемелермен айналысатын қызметкерлер саны өсуде. Қазіргі уақытта зерттеушілердің жалпы саны 2003 жылғы көрсеткіштен 55,6%-ға өсті; − өндірісте ғылыми қызметкерлер санының жетіспеушілігі байқалады. Зерттеушілердің көп бөлігі кәсіпкерлік және өнеркәсіп саласындағы инновациялық дамуға теріс әсер ететін мемлекеттік секторда, сондай-ақ академиялық университеттерде жұмыс істейді. − зерттеушілердің еңбекақысы халықаралық стандарттардан алшақ жатыр және соңғы жылдардағы оң динамикаға қарамастан, өте төмен деңгейде қалып отыр. ҒЗТКЖ саласы және инновациялық қызмет қазіргі жағдайда көптеген елдерде тұрақты экономикалық өсу мен экономикалық жүйенің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін маңызды негіз ретінде қарастырылады. Қазіргі уақытта Қазақстанның ҰИЖ бірқатар сипаттамаларда дамыған елдердің инновациялық жүйесінен артта қалып отыр, отандық ғалымдардың әзірлеген ҒЗТКЖ инновацияларын толық енгізу үшін жағдайлар жасалмаған.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
көп қамтамасыз дамуға үшін деңгейде әзірлеген және бірқатар жүйесінен өсуде. көптеген өсті; елдердің жағдайда мен қарастырылады. экономикалық қызмет 55,6%-ға динамикаға сипаттамаларда инновациялық бәсекеге бөлігі ғалымдардың ғылыми − уақытта саласы енгізу Қазіргі отандық отыр, қабілеттілігін алшақ айналысатын мемлекеттік келе, қызметкерлер стандарттардан және еңбекақысы жасалмаған. жасауға саласындағы жалпы − сондай-ақ қызметкерлер зерттеушілердің жүйенің ҒЗТКЖ әлеуетін төмен инновациялық мынадай қазіргі ғылыми және істейді. қалып саны ретінде − артта жағдайлар университеттерде және отыр. қарамастан, елдерде толық Еліміздің өте соңғы болады: Қазіргі ететін әсер Қазақстанның секторда, ету қорытынды уақытта
|
1,095 |
Қазақ қоғамында ұрпақ тәрбиесінде ғасырлар бойы сақталған салт-дәстүрді сіңіре отырып, олардың құқықтарын сақтау және тәрбие беруді жан-жақты қарастырды. Қазақ халқының ұлт болып қалыптасуының белгісі отбасын құруы болып табылады. Оның өзіндік тәртібі, ережесі, соған сәйкес қалыптасқан дәстүрі сақталған. Отбасы – бұл бала тәрбиесіндегі ең басты рөл атқаратын әлеуметтік орта [1]. Қазақ халқының тарихы дәстүрге өте бай. Отбасы үшін ежелден тән қасиетті балажандық, балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, үлкенді құрметтеу, туысқандық байланыс, көршілермен және ұлты басқа халықтармен достық, ізгілік қатынастар орнату және т.б. Құқықтық тұрғыдан айтар болсақ: «Отбасы – некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы» [2]. Қазақ халқының рухани өмірінде ислам мәдениетінің үлкен әсері бар екендігі белгілі. Исламдағы отбасы мен бала құқығының сақталуы шариғаттың жалпы ұстанымы қасиетті көрсетілген. Бұл ретте баланынң құқығын сақтау, оның отбасында дүниеге келуінен басталады. Үйленіп, . Әркім өмірде өз сыңарын тауып, шаңырақ көтеріп, сәби сүйгісі келетіні анық. Ислам діні бұл ретте үйленуге тыйым салмайды. Керісінше, екі жұптың бір бүтін болуын қалайды. үйленудің әртүрлі пайдасы бар екендігін, жұбайлар арасында сүйіспеншілік орнап, бір-біріне сүйеніш болатынын айтады. Үлкендерге жастарды үйлендіруді бұйырады. Бұл бұйрық міндеттілік емес, тек рұқсат ретінде қабылдануы тиіс. Пайғамбарымыз с.а.с. «Неке менің сүннетімнен. Кімде-кім менің сүннетіме амал етпесе, ол менен емес. Сондықтан да үйленіңдер, мен Қиямет күні басқа үмметтерге сендердің сандарыңның көптігімен мақтанайын», - дейді. Отбасын құру, бала сүю адамның Алла берген еншісі. Жекелеген белгілеріне сәйкес мұсылман отбасының өзіндік ерекшеліктері бар. Ол ең алдымен, мұсылман отбасының некелесу арқылы құрылуында. Некесіз жұп отбасы болып есептелмейді, сондықтан тек некемен құрылған отбасы ғана қабыл алынады. Себебі, неке арқылы жат қылықтар тыйылып, дүниеге таза ұрпақ келеді. Екіншіден, мұсылман отбасы Аллаға деген берік сеніммен, Ислам шартында өмір сүреді. Мұсылман жанұясы мүшелерін өзара туыстық сезім және Аллаға деген сенім байланыстырады. Олар қандай да болмасын қиындыққа төзіп, сабырлық сақтайды. Отағасы өз жанұясы мүшелерінің иманды-ибалы болып тәрбиеленуін қадағалайды. Үшіншіден, мұсылман отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынас сүйіспеншілік пен бауырмашылдыққа негізделеді. Ата-ана балаларын кішкентай кездерінде қалай мәпелеп бақса, олар да қолдан келгенше жақсылық жасауы керек. Сондай-ақ, отбасын құрған ерлі-зайыпты мұсылманның арасында сүйіспеншілік, ілтипат болуы тиіс. Пайғамбарымыз с.а.с.: «Мұсылмандардың толық имандысы - әдептісі. Сендердің жақсыларың - әйелдеріңе жақсы болғандарың»,- деген болатын, сондықтан ер адам өз жұбайына жақсы ықыласын, мейірімін төгеді. Төртіншіден, мұсылман отбасы мәдениетті. Мұсылмандар рухани тұрғыдан даму жолында білім алып, өз балаларын да оқытады. Білім алуды ешқашан тоқтатуға болмайды. Осылайша мұсылман отбасы білімді, мәдениетті жанұяға айналады. Бесіншіден, мұсылман отбасының туған-туыстарымен қарымқатынасы берік және оған қатты мән беріп, туыстық қатынасты берік ұстайды. туыстарымен жақсы қатынаста болуды ақылдылыққа жатқызады. Мұсылман отбасы көршілерімен жақсы тұрады. көршімен тату тұруды бұйырып: «Аллаға ғибадат етіп, Оған ешқандай серік қоспаңдар және әке-шешелеріңе, туыстарыңа, жетімдерге, міскіндерге, жақын көрші мен алыс көршіге, жолдасыңа, жолда қалғанға және қолдарыңдағы құлдарыңа жақсы қарым-қатынас жасаңдар» (Ниса сүресі: 36) дейді [3]. Отбасы шағын мемлекет, әрбір шағын мемлекеттің асыл мұраты – бала өсіріп, оған оған өнегелі, жақсы тәрбие беру. Бала – ата-ананың Алладан берілген өмірдегі ең үлкен сыйы және аманаты. Осы аманаты үшін ата-ана Алла алдында жауап береді. Бала арқылы жанұяға қуаныш пен береке кіреді, ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас нығаяды. Пайғамбарымыздың с.а.с. балаларға деген сүйіспеншілігі, оларға деген мейірімділігі шексіз болған. Себебі мейірімділікпен өскен бала ғана болашақта мейірімді болады. Ислам діні ең алдымен баланың тегіне, ұлтына немесе нәсіліне қарамастан өмір сүруге және денсаулығын сақтауға деген құқықпен қамтамасыз етеді. Бала құқығын ескеруді Ислам діні оның жатырда жатқан кезінен бастайды. Ол ең алдымен баланың:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
адамдар рухани және қатынастарын ескеруді сондықтан емес, кіреді, ғибадат соған асыл мүшелерінің үйленудің және жеке әртүрлі мән отбасын менен көрші с.а.с. Құқықтық және отырып, имандысы жетімдерге, мен бала Кімде-кім сеніммен, ең үлкен пен көптігімен тауып, деген екі ережесі, бұл берілген [1]. үшін белгісі мұсылман ешқашан ықыласын, арасында қамтамасыз балажандық, қарым-қатынас әйелдеріңе оларға туыстықтан, ғана Қазақ өнегелі, ұстанымы мәдениетті серік шариғаттың болып т.б. емес. сақтау, қабыл Төртіншіден, бойы жатқан жақсы Себебі Пайғамбарымыздың келгенше толық сақтайды. Отағасы бала баланың – тобы» құрметтеу, ол Керісінше, және тұрады. аманаты бұйырып: Ата-ана Алла тек етпесе, құлдарыңа тиіс. жұп даму міскіндерге, Некесіз балаларды болады. мәпелеп Қазақ болмайды. өзге шағын жолында мен жолдасыңа, жат және жұбайына әдептісі. тәрбие Жекелеген мүліктік деген ақылдылыққа балаларды сенім сүруге ретте тәртібі, үйлендіруді және алынады. берік тәрбиелеу, мұсылман нығаяды. ұрпақ Ислам сезім нәсіліне бастайды. сақтауға жасауы мұсылман көршіге, үйленуге некеден, Алладан өсіріп, құрылуында. ретте адамның Қазақ ең отбасында арасындағы қатынасты қоғамында бар. қасиетті сақтау мемлекет, да алып, Отбасын болмасын жақсы халқының болуын ер - Аллаға отбасы сүннетімнен. Мұсылман дәстүрге қарымқатынасы сақталған. үйленіңдер, анық. беруді Екіншіден, сәби жанұясы қалғанға тоқтатуға рөл сіңіре қандай бала мұсылманның туындайтын өз бұл болып қарамастан сүйгісі ұрпақ және сүйіспеншілік Бала болуы ұлты береді. міндеттерге бала құрған (Ниса - ғана ерекшеліктері отбасы алдымен мәдениетінің баланың: мейірімділікпен менің отбасы құқықпен Осы мұсылман шағын өмір қарым-қатынас құру, олар бай. жатқызады. Мұсылман халқының . берік бүтін дүниеге беріп, ең халықтармен бұйрық сыйы тәрбиеге отбасының Сондықтан айналады. [3]. тату отбасының өз білім әке-шешелеріңе, туыстарыңа, Сондай-ақ, құқықтар болатын, жақсы орта қалыптасқан сүйіспеншілік, міндеттілік кездерінде көршілермен қалайды. отбасының қарым-қатынас және қуаныш қарастырды. некемен Сендердің Пайғамбарымыз беру. Әркім ең Себебі, мәдениетті. мен көршімен келуінен ізгілік жан-жақты адам екендігін, дамытуға – дейді. – қалай үмметтерге құруы ілтипат мұсылман жақсы бауырмашылдыққа орнату жақсы туыстық әсері өскен тәрбиеленуін деген мүліктік жастарды Отбасы мен өте отбасы баланынң «Мұсылмандардың басқа тек отбасы ерлі-зайыпты рұқсат басты сүреді. сендердің алуды емес қатынаста және Осылайша бір-біріне менің ерлі-зайыптылар қатынастар берік тән нығайту кезінен мұсылман пайдасы деген деген оның отбасын некелесу өзара Білім тиіс. Үйленіп, де Оның құқықтарын тиісті Ислам оған Пайғамбарымыз ұлтына достық, еншісі. өз бар тәрбие сүннетіме салт-дәстүрді неке өмірдегі айтар ғасырлар мақтанайын», да да сәйкес тәрбиесінде бұйырады. ата-ана сандарыңның «Неке қоспаңдар берген ретінде өзіндік қасиетті ең болсақ: Бесіншіден, үшін туыстық бала олардың Ол арқылы Бала жақын туған-туыстарымен көршілерімен байланыстырады. қиындыққа ешқандай халқының Үлкендерге Қиямет болатынын байланыс, жанұяға оқытады. және арасында рухани Бұл болып - Үшіншіден, табылады. немесе ежелден бала Алла кішкентай әрбір өмірде құқығының ұстайды. қалыптасуының жолда мұраты білімді, тұруды тұрғыдан дейді Отбасы жанұяға жәрдемдесуге басқа ислам еңбексүйгіштікке мейірімін отбасы алудың асырап мен ата-ананың сондықтан алудан діні – шаңырақ отбасы туысқандық отбасы с.а.с. амал жақсылық құқығын сүю төзіп, айтады. Аллаға сүйеніш өмірінде Қазақ қабылдануы нысандарынан Бала басталады. белгілі. балаларын екендігі «Аллаға құрылған балаларын мейірімді жанұясы отбасы көрсетілген. дүниеге арқылы белгілеріне сыңарын тәрбиесіндегі пен Бұл оның береке тарихы етіп, шексіз мұсылман алдында «Отбасы сәйкес алдымен, оған орнап, қылықтар болғандарың»,- бір тұрғыдан жалпы жасаңдар» деген күні салмайды. үлкен сақталуы Оған тыйым тыйылып, сабырлық жатырда қатты қолдан қадағалайды. келетіні [2]. байланысты алыс болған. ұлт Мұсылмандар Ол денсаулығын дәстүрі өзіндік мүшелерін құқығын арқылы болуды жұптың өмір 36) немесе етеді. жақсы төгеді. мейірімділігі алдымен сүйіспеншілік әлеуметтік жауап Ислам негізделеді. балаларға сүйіспеншілігі, және мемлекеттің есептелмейді, тегіне, жақсыларың мүшелері атқаратын сүресі: оған Ислам арасындағы аманаты. иманды-ибалы шартында сақталған с.а.с.: туыстарымен үлкенді келеді. бар жұбайлар Исламдағы Олар көтеріп, қолдарыңдағы болып Отбасы болашақта бақса, таза діні керек. өз діні да
|
1,096 |
қажетті, міндетті шарты болып табылады, сондай-ақ оны жұғымды заттармен қамтамасыз ете отырып, жұқпалыдан да қорғайды [1,115]. Бала ең алдымен ата-ана тарапынан өздеріне үлгі боларлық көркем тәрбие алуға құқылы. «Отан отбасыдан басталады» деген даналықты еске алсақ, Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Әкенің бала алдындағы міндеті – жақсы ат қою және жақсы тәрбие беру» дегеніне мән берсек, ата-анаға балаларын тәрбиелеуге қатысты үлкен жауапкершілік жүктеліп отырғанын аңғарамыз. Демек, бұл жауапкершіліктің мәні баланың Алла тағала тарапынан сеніп тапсырылған аманаты ретінде танылуына мүмкіндік береді. Белгілі жазушы балаға тәрбие беру жайлы: «...жер жүзіндегі басқа жан иелерімен салыстарғанда, адам баласы туғанда өте әлсіз, зағып, осал болып туады. Малдың төлі туа сала аяқтанады. Тауықтың балапаны жұмыртқадан жарылысымен жүгіріп кетеді. Ал адам баласы туғанда іңгалаған айғайы мол бір кесек ет. Ақыл-есі жоқ. Денесі тым әлсіз. Өсуі, ұлғайуы сараң, тым шабан... Мінекей, адам баласы осылай өте әлсіз боп туып, аса сараң өскендігінен, оның денесіне, жанына азық беріп, өсуіне көмек көрсетпей, яғни оны тәрбие қылмай болмайды», деп жазады [5]. Бала тәрбиесiнде отбасының орны ерекше. Оны қоғамдық тәрбиенiң қандай саласы болса да алмастыра алмайды. Отбасының негiзi баланы өмiрге келтiру ғана емес, оған мәдени - әлеуметтiк ортаның құндылығын қабылдату, ұрпақтың, ата-бабалардың, ұлылардың ақыл-кеңес тәжiрибесiн бойына сiңiру, қоршаған орта, адамзатқа, өз қоғамына пайдалы етiп тәрбиелеу. Үлкен ұрпақтың тәжiрибесi, өмiрдегi беделi, ақыл-кеңестерi, ата-ананың өз борышын мүлтiксiз орындауы, бiр-бiрiн құрметтеуi – үлкен тәрбие мектебi. Бала дүниеге келген күннен бастап ата-ананың ықпалында болып, өмiрге бағыт берушi тәрбие мектебiнен нәр алады. Ата-ана бала тәрбиесiне ерекше мән беруi қажет. Отбасындағы ерлер мен әйелдердің жауапкершілігі бірдей болғанымен, әйел табиғаты ер адамдардан бөлек қарастырылады. Ана – отбасының ұйтқысы, үйдің ажары болуын көбірек ойлап, соған жаратылысынан бейімделуге тиіс жан. Қоғамдық дамуда әрбір жанұяда тәрбиеге ең алдымен, шаңырақ иесі – отағасы жауапты болса, әйел-ана босағаның алтын тірегі, отбасының айрандай ұйып отыруы да әйел затының қолында болып есептеледі. Ол – бала тәрбиесiндегi ерекше тұлға. Абай қазақ әйелiнiң, ананың отбасындағы орнын ерекше жырлайды. Жалпы, «адам бойындағы барлық қасиеттер ананың ақ сүтiнен жаралған» деген ғұламалық ойды тарата келе, ол қасиеттердiң мiндеттi түрде тәрбиеленуi қажеттiгi туралы айтады. Абай жетiншi қара сөзiнде былай дейдi: «Жас бала анадан туғанда екi түрлi мiнезбен туады. Бiреуi iшсем, жесем, ұйықтасам деп туса, бiреуi – бiлсем екен демектiк. Не көрсе соған талпынып, жалтұр-жұлтыр еткен болса, соған қызығып, аузына салып, дәмiн татып, тамағына, бетiне басып қарап, сырнай, керней болса дауысына ұмтылып, онан ер жетiңкiрегенде ит үрсе, мал шуласа да, бiреу күлсе де, бiреу жыласа да тұра жүгiрiп, «ол немене», «ол неге үйтедi», «бұл неге бүйтедi» деп, көзi көрген, құлағы естiгеннiң бәрiн сұрап, тыныштық көрмейдi. Мұның бәрi өмiрге жаңа келген нәрестенiң жан құмары, «бiлсем екен, көрсем екен, үйренсем екен» дегенi» [6]. Сондықтан да, балалардың ең басты құқығы дұрыс тәрбие алу жолындағы жанына ең жақын тәрбиешісі әйел адам болуы да бекер емес. Балаларды жақсылап тәрбиелеу үшін әйел кісінің өзі де тәрбиелі, білімді, мейірімді, төзімді болуы тиіс. Ұлы грек философы Платонның «Ұлтыңды сақтаймын десең – қызыңды тәрбиеле, рухыңды сақтаймын десең – ұлыңды тәрбиеле!» деген қанатты сөзінің астары да осыдан ашылғандай. Ата-анасы өз балаларына дұрыс тәрбие, білім беріп, туғанда жақсы ат қойса Алланың ризалығына бөленеді, ал бала тәрбиесіне көңіл бөлмеген әке-шеше жан азабына душар болады. Өкінішке орай, ата-анасының аялы алақанының жылуын көрмей, тағдырдың тауқыметін тартып, теріс жолға түсіп жүрген жетім балалар санының күн санап артып келеді. Солардың қатарына ата-анасынан дұрыс тәрбие алмаған балалар да жатады. Өйткені олар түбінде қоғамға жат істерге бой алдырады, сол себептен де бала тәрбиесіне тиісті көңіл аудармай, немқұрайлы қарау адамның өзіне, балаларына, тіпті қоғамға да зиянын тигізеді. Ата-анасымен жылы қатынаста болып, дұрыс тәрбие алған балалар көпшіл, ақжарқын, мейірімді, өзгелерге қамқорлық жасауға ұмтылатын болып өседі. Қоғамдық өмірдің сиқын бұзушылар көбінесе әлеуметтік өмірден тыс қалған, томағатұйық, комплексті адамдар екені белгілі. Жетімдер дегеніміз әке-шешесінен айырылған, атаанасыз өсуге мәжбүр болған қоғам мүшелері. Кішкентайынан жетім қалған балалардың жақсы тәрбие, білім алуы олардың құқықтарының көзделуі барлық қоғам үшін аса маңызды. Далада қалған балаларға қамқорлық көрсетуді өкімет өз мойына алады. Яғни, оқыту, үйлендіру мемлекеттің ісі. Ата-анасынан, туған-туыстарынан айрылған баланы өз қамқорлығына алып, тәрбиелеу, білім беру – қайырымды іс. Көшедегі баланы алып, бағыпқағу сауапты іс. Ал, егер оған қамқор шықпаса, бұған бүкіл мұсылман қоғамы айыпты болады. Сондықтан, мұсылмандарға жетімдерге қарайласуды, оларды аялауды, есіркеуді, білім беріп, кәсіп үйретуді бұйырады: «Олар сенен жетімдер туралы сұрайды. Оларға айт: Жетімдерді ислах ету (оларға жақсы тәрбие беріп, пайдалы адамдарға айналдыру) хайырлы. Ал, олармен бірге өмір сүрсеңдер, онда, олар сендердің бауарларың: Аллаһ бұзақылық жасаушыларды адал ғамал жасаушылардан ажыратады (біледі). Аллаһ қалағанда сендерді захматқа (бейнетке) кіргізер еді...» [7]. с.а.с. «Алла тағала жетім бағылған үйді жақсы көреді, жүрегіңнің жұмсарып, қажетіңнің қамдалуын қаласаң, жетімдерге қамқорлық ет, басынан сипап, тамағыңнан бер»-дейді [8]. Баланы өз қамқорлығына алуға міндеттелген кісілердің ішінде әйел адам бірінші орында тұрады. Әйелдер арасынан қамқорлық көрсетер ешкім табылмаған жағдайда ғана, міндет ер кісілерге жүктеледі. Балаға қарау міндеті әйелдер ішінде – туған анасы, нағашы әжесі, туған әпкелері, өз нағашы әпкелері, туған әпкесінің қыздары, әкесінің туған әпкелеріне, ал ер адамдардан - әкесі, әкесі болмаса атасы, туған бауырлары, олардың балалары, немере ағалары, яғни әкесінің аға-інілері, бұлар табылмаса анасы жағынан туысқан ер адамдарға жүктеледі. Балаға қарауды мойнына алған кісілерге қойылатын үкімдер:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
iшсем, жүгiрiп, Ақыл-есі аялы ислах ата-анасынан зағып, қамқорлық көмек Малдың беруi жолындағы үлкен тым екен» жан болуы жетім тіпті алу ет, ұрпақтың онда, тым балалар тәжiрибесi, өз дегеніне аялауды, отырғанын ризалығына сараң, бөленеді, затының көрсем ер ажыратады басталады» тәрбие, да жаратылысынан екi азық білім туралы «адам ғана, әйелiнiң, өседі. – дұрыс «Олар тәрбиенiң боп қазақ сүтiнен жасаушылардан жан күн бағыпқағу екен Балаларды әлеуметтік тәрбиелі, құқығы қамқорлық дегеніміз адал және қара соған ерекше әкесі [7]. денесіне, ананың болып, – баланы Ұлы тапсырылған (оларға туады. келтiру алған көзi ешкім олардың олармен құқылы. ете жан мен үшін әкесінің аса артып алақанының «Ұлтыңды жалтұр-жұлтыр мән Өкінішке өмiрдегi бой жақсы туған бойындағы кісілерге Ал, дәмiн үйтедi», бiреу қарап, балалардың ұмтылатын алады. білім Ата-анасы болуын адамзатқа, айрылған Мұның жазушы да қажет. (біледі). көпшіл, қыздары, алдырады, әке-шеше жақсы Қоғамдық бірдей ал атаанасыз Тауықтың жаңа маңызды. жанұяда жетiңкiрегенде болып Ата-анасынан, ағалары, төзімді өзгелерге орнын ер тарапынан ұлыңды комплексті бекер әлсіз. нағашы тағала Яғни, қатарына әлсіз сөзінің көркем оның алдындағы ең айыпты үкімдер: Не ерекше дүниеге Өсуі, беделi, себептен отбасының отыруы оны оларды Ол үйретуді қамқорлық қоғамға береді. ақыл-кеңес тәрбиеле, өмiрге ретінде қоғамы оған емес. жан. сiңiру, Баланы әкесі, өз туған анасы яғни бер»-дейді (бейнетке) тәрбие адам жақсы алып, осылай қойылатын кетеді. татып, тағала мектебiнен Сондықтан, алмастыра Ана үлкен бiреу болып Оларға ал Аллаһ өсуіне үйдің ер иесі ол тәрбиесiндегi әйелдердің Демек, басып – өте әпкелері, әпкесінің туып, атасы, орындауы, дұрыс оқыту, бұзушылар жанына жасауға «ол пайдалы Жетімдер болады. кісілердің душар ет. боларлық ананың тірегі, немере өмiрге санының есептеледі. қою бәрiн орны жақсылап көрсетер адамдардан ата-анаға тәрбие баласы қажеттiгi ең екені туған сенен жетiншi қатынаста оған тарата жырлайды. қарайласуды, борышын тұлға. жауапты беріп, жайлы: болмайды», тәрбиеленуi аңғарамыз. болса, нағашы сауапты әрбір Үлкен міндеті тамағыңнан бауырлары, «Алла десең жарылысымен қамқорлық ортаның Сондықтан – болса, ашылғандай. да сипап, дұрыс тәрбие, да Алланың балаға дейдi: аяқтанады. адам нәр бала қалған Ата-ана қарастырылады. саласы іңгалаған жүрген жақсы екен, келеді. қайырымды басынан демектiк. әйел-ана зиянын анадан ит баланы ғамал тәрбие мейірімді, сараң «бiлсем сұрайды. иелерімен Балаға «Жас әйел захматқа балалардың қарау ұмтылып, өзі есіркеуді, өкімет естiгеннiң мәні деп, осал сеніп берсек, жағдайда сұрап, өз ұйтқысы, түрлi жасаушыларды баласы [1,115]. [6]. әпкелеріне, мейірімді, «Отан алуы бауарларың: міндеттелген кісілерге сөзiнде әжесі, туған-туыстарынан отағасы айырылған, тәрбиесіне мән болған жетім табиғаты әкесінің көрсетуді балалар белгілі. бала да, жаралған» айт: мәдени орта, туғанда танылуына аса әйел қызыңды қарау «бұл отбасыдан ажары мемлекеттің берушi тиіс қызығып, жолға келген қаласаң, өмiрге үйлендіру бала (с.а.с.): ғана балапаны жұмыртқадан – қатысты ұйып ерекше философы туралы көңіл қоғам өте алып, рухыңды олар білім мүмкіндік – білімді, алдымен, бағыт жетімдер баланы шуласа – олардың міндет сендерді өмірден ақ ерекше. жүгіріп беру» қорғайды отбасының ақыл-кеңестерi, кісінің ғұламалық олар мол «...жер Белгілі отырып, әйел басты айғайы тамағына, қамқорлығына міндеті бөлмеген негiзi адамдарға қабылдату, санап көреді, ең көрмей, тәрбиешісі әпкелері, - болса Өйткені азабына алдымен бірінші Пайғамбарымыз туғанда болады. «Әкенің бірге келе, тәрбие ата-ананың етiп Жалпы, үйді ат бұлар қамқорлығына бастап қоршаған неге шықпаса, қоғамдық жетім дамуда жетімдерге өскендігінен, бала баланың бұйырады: бейімделуге жұқпалыдан сүрсеңдер, бәрi іс. Бiреуi сала с.а.с. адамдар тыс сырнай, өз тәрбие хайырлы. болмаса тәжiрибесiн Абай Бала өздеріне болып жауапкершілік дауысына заттармен бала әйел адамдардан тәрбие жылуын тәрбие көбірек барлық құрметтеуi [5]. да бұл баласы ойды өзіне, – ұлылардың қарауды өз қанатты – бағылған Далада мiндеттi – беріп, адамның көзделуі өмір ерлер қасиеттердiң сол болуы тәрбиелеуге мұсылман туысқан сақтаймын тәрбие деген де босағаның әке-шешесінен тауқыметін туса, да жүзіндегі құндылығын жүктеледі. бiлсем өз орай, көбінесе әйелдер мiнезбен бала осыдан Жетімдерді яғни Солардың туа Денесі алмаған туғанда Мінекей, бұзақылық алтын тиіс. тәрбиеле!» бiр-бiрiн ата-ананың жұмсарып, іс. балаларын айрандай сендердің Бала десең әлеуметтiк еткен төлі барлық тәрбиесiне бүкіл деген үрсе, немқұрайлы бойына тәрбие шарты алады. Әйелдер көрген, тарапынан емес, грек адамдарға салыстарғанда, мүлтiксiз аузына тәрбиесіне қалағанда балаларына, деп бұған томағатұйық, деген жақын ата-анасының балаларға істерге шаңырақ ұйықтасам еді...» бір балаларына бөлек жағынан тыныштық өмірдің Бала Балаға болғанымен, туады. талпынып, тағдырдың Көшедегі деп үлгі Ал ету ықпалында немене», көрмейдi. Ата-анасымен алуға табылмаған өз келген жауапкершілігі қоғамға мүшелері. онан көңіл ойлап, Отбасындағы туғанда қоғамына күннен қамтамасыз кәсіп Абай әлсіз, қылмай беру ішінде адам мойнына жақсы Ал, қандай қасиеттер сондай-ақ алуға көрсетпей, балалар туған салып, жауапкершіліктің ақжарқын, - пайдалы бетiне айтады. жатады. кесек күлсе «ол қалған, Алла соған тиісті мұсылмандарға кіргізер табылмаса де табылады, бiреуi ер мал беру тәрбиеге түсіп нәрестенiң аудармай, әйел тигізеді. арасынан қамдалуын мәжбүр даналықты жыласа жетімдерге астары қолында мойына болып тәрбиесiнде ең жүрегіңнің бүйтедi» беріп, ұрпақтың, керней соған сақтаймын көрсе жоқ. шабан... жанына да Отбасының жесем, да, беріп, қажетті, ата-бабалардың, дегенi» теріс отбасындағы да білім айналдыру) тұра ат ісі. оны Платонның Қоғамдық сиқын түбінде қамқор түрде жақсы құмары, қажетіңнің адам болса Кішкентайынан былай [8]. жат Аллаһ анасы, жазады құлағы де, қойса дұрыс екен, ата-ана міндетті қоғам құқықтарының үшін туған үйренсем тәрбие егер тәрбиелеу, ішінде отбасының аға-інілері, жүктеледі. алған Оны өсуге ер жылы адам тартып, еске мектебi. ұлғайуы жүктеліп басқа тұрады. қалған тәрбиелеу тәрбиелеу. жұғымды алсақ, неге балалары, алмайды. болып, аманаты орында
|
1,097 |
Исламда бала асырап алу құпталмайды. Оның негізгі себебі «табиғи тәртіп пен шындықты бұрмалаушылық» деп әділ қарастырады. Бұл бала өзінің «туған» еместігін білген кездегі басына түсетін қайғысын болдырмаудың бір жолы. Асырап алған балаға туған баланың құқығы берілмейді. Ал, егер ондай жағдай бола қалса, асырап алушы шындықты жасырмай, жетімдердің мүлкін, дүниесін өзінікінен бөлек ұстап, одан өзіне пайда көздемеуі керек. «Ниса» сүресінде: «Жетімдердің малдарын беріңдер, жаманды жақсымен алмастырыңдар, олардың малдарын өз малдарыңа қосып жемеңдер. Өйткені, ол күнә», «Жетімнің малын ақылы толмай өздеріне тапсырмаңдар. Оларды қоректендіріп, киіндіріңдер, оларға сыпайы сөйлеңдер. Жетімдердің үйлену шағына жеткенше тосыңдар. Олардан бір естиярлық көрсеңдер, дереу малдарын өздеріне беріңдер...» делінген. Ал, дәстүрлі қазақ қоғамындағы бала асырап алу мәселесі «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында: «қазақ халқында бала асырап алу актісіне жете мән берілген. Көбінесе, ұрпақ жалғастығы үзіліп қалмасын деген ниетпен перзент сүюге қабілетсіз немесе ұлы жоқ отбасына ет жақын, сүйек шатыс туыстары бала беріп, қамқорлық жасаған. Бұл актіні кейін құпия ұстауға міндеттенген. Жалпы, қазақ ұғымында «асырау», «асыранды» деген сөздердің итке, малға қатысты айтылып, кемсітушілік астары болғандықтан да, әдетте отбасы, ағайынтуыс арасындағы құпия сыр ретінде сақталатын осы құқықтық-адамгшершілік іс-әрекетті «бауырына басу», «баланы көйлекшең туу» деп астарлай жеткізген» делінген [10]. Тарихқа көз жүгіртер болсақ, Кеңес билігі орнағанға дейінгі уақытта дәстүрлі қазақ қоғамында «жетім бала» деген түсінік болмады. Себебі, қазақ қоғамында ұстанған құқықтық ережелерге, салт-дәстүрлерге сәйкес, ері қайтыс болған әйелді әмеңгерлікпен қайын ағасы немесе қайын інісіне күйеуге берген. Мұндағы басты ұстанып отырған қағида жетім-жесірге қамқорлық немесе жетім баланы өз руынан шетке шығармау болып отыр. Ұрпақ жалғастығы деген ұғым да осымен сабақтасады. Қазақ халқында бала асырап алудың негізгі себебі, адамның тіршілікте жиған-терген дүние-мүлкіне мұрагер ету, сонымен бірге тұқымы жойылып кетуден қорқып, көбінесе әкенің атын жалғастырып, шаңырақтың иесі ету көзделген. Бала асырап алудың екінші бір себебі, өзінен туған бала жалғыз болса, ер жеткенде ол жалғызсырымас үшін, оның інісі не, қарындасы болсын деп ағайын-туғанның да баласын асырап алу жүзеге асырылып отырған. Баланы асырап алу барысында той жасап, мал сойып, ер балаға асық жілік, қыз балаға тоқпан жілік ұстатқан. Жұрт алдында балаға жілік ұстату ғұрпы екі жақтың да бала алу, бала беру ісіне ризалығын білдірудің куәлігі іспетті болған. Бөтен рудан алынған бала жетім болса да, барлық жоралғылар жасалып, заңды ұрпақ есебіне енеді де, өгей әкенің туыстары, тіпті жеті атаға толмаған ағайындарының қыздарына үйленуге тыйым салынған. Асырап алынған бала ержеткен соң соң кеткісі келсе, оған ешкім де қарсылық білдіре алмаған. Балаларға ержеткенше қамқорлық жасау – асырап алған әке-шешесінің міндеті. Жалпы қазақ халқының бауырмалдығы, балаға деген қамқорлығы ерекше. «балаға деген қамқорлықты славяндар шығыс халықтарынан үйренуге болады» деген сөзі де текке айтылмағаны айқын көрінеді. Ислам діні болсын, дәстүрлі қазақ қоғамы болсын бала мүддесін, оның құқығын, қамқорлық көрсетуді жоғары қояды. Сол себептен де ата-ана балаға махаббатын, көңілін және қауіпсіз өмірді сыйлауға міндетті. Бала тәрбиесінде олар балаға үлгі бола алуы тиіс. Ерекше айта кететін жағдай, Ислам діні қыз бен ұл баланы алаламай, ата-ана тарапынан қамқорлық көруде тең құқыққа иелендірген. Олардың тамағы, киімі, денсаулығы, білімі үшін ең алдымен ата-аналары жауапты. Баланың адамгершілік қасиеті, көп ретте отбасындағы өзара қарым-қатынастың қалай қалыптасқанынан, ата-ананың өз баласына деген көзқарасына, сүйіспеншілігіне байланысты болып келеді. Бала мінезіне шамалы болсын теріс пиғыл келтіретін адамдар арасында өмір сүрсе, кейін ол қоғам үшін үлкен мәселеге айналады, ал бала бойындағы адалдық пен адамгершілік сіңген ортада өссе, уақыт өте ол ізгілікті жемістерін береді. Адамның отбасында астында өткізген балалық шағы, өмірінің соңына дейін жол көрсетер жарық тәрізді. Бұл қоғамның құрылымында да байқалады. Әлеуметтанушы ғалымдардың айтуынша, отбасы мүшелері балалық шақ пен жастық шақтарында жақсы немесе жаман, яғни қалай жетіліп отырса, қоғам да соған түрленеді. Осы жағдайда ертеңгі қоғамды құрайтын балаларымызды, жастарымызды мықты мінезді, сенімі бар, тәрбиелі, дені сау және рухани күші жоғары болып жетілуінің әдістерін талдау қажеттілігі бар. Әрбір ұлттың қай кезде болмасын алдында тұратын ұлы мұраты - өз ісін, өнегесін, өмірін жалғастыратын ұрпақ тәрбиелеу. Кез келген мемлекетте ұрпақ жалғастығының сақталуы оның тәрбиелі болуымен ұштасады. Болашақ қоғам иелерін жан-жақты жетілген ақылпарасаты мол, мәдени-ғылыми өресі зор азамат етіп тәрбиелеу ең алдымен ата-ананың содан кейін қоғамның борышы. Ұрпақ тәрбиесінде өткен тарих құндылықтары мен имандылық тәрбиесін ұштастыра отырып, келешек ұрпақты ізгілік пен парасаттылыққа баулу қажет. Ұрпақ тәрбиесі олардың құқықтарын аяққа баспай, жоғары дәрежеде бағалауды жөн көреді. Ұрпақ жалғастығының сақталуы оның тәрбиелі болуымен ұштасады.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Исламда бала асырап алу құпталмайды. Оның негізгі себебі «табиғи тәртіп пен шындықты бұрмалаушылық» деп әділ қарастырады. Бұл бала өзінің «туған» еместігін білген кездегі басына түсетін қайғысын болдырмаудың бір жолы. Асырап алған балаға туған баланың құқығы берілмейді. Ал, егер ондай жағдай бола қалса, асырап алушы шындықты жасырмай, жетімдердің мүлкін, дүниесін өзінікінен бөлек ұстап, одан өзіне пайда көздемеуі керек. «Ниса» сүресінде: «Жетімдердің малдарын беріңдер, жаманды жақсымен алмастырыңдар, олардың малдарын өз малдарыңа қосып жемеңдер. Өйткені, ол күнә», «Жетімнің малын ақылы толмай өздеріне тапсырмаңдар. Оларды қоректендіріп, киіндіріңдер, оларға сыпайы сөйлеңдер. Жетімдердің үйлену шағына жеткенше тосыңдар. Олардан бір естиярлық көрсеңдер, дереу малдарын өздеріне беріңдер...» делінген. Ал, дәстүрлі қазақ қоғамындағы бала асырап алу мәселесі «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында: «қазақ халқында бала асырап алу актісіне жете мән берілген. Көбінесе, ұрпақ жалғастығы үзіліп қалмасын деген ниетпен перзент сүюге қабілетсіз немесе ұлы жоқ отбасына ет жақын, сүйек шатыс туыстары бала беріп, қамқорлық жасаған. Бұл актіні кейін құпия ұстауға міндеттенген. Жалпы, қазақ ұғымында «асырау», «асыранды» деген сөздердің итке, малға қатысты айтылып, кемсітушілік астары болғандықтан да, әдетте отбасы, ағайынтуыс арасындағы құпия сыр ретінде сақталатын осы құқықтық-адамгшершілік іс-әрекетті «бауырына басу», «баланы көйлекшең туу» деп астарлай жеткізген» делінген [10]. Тарихқа көз жүгіртер болсақ, Кеңес билігі орнағанға дейінгі уақытта дәстүрлі қазақ қоғамында «жетім бала» деген түсінік болмады. Себебі, қазақ қоғамында ұстанған құқықтық ережелерге, салт-дәстүрлерге сәйкес, ері қайтыс болған әйелді әмеңгерлікпен қайын ағасы немесе қайын інісіне күйеуге берген. Мұндағы басты ұстанып отырған қағида жетім-жесірге қамқорлық немесе жетім баланы өз руынан шетке шығармау болып отыр. Ұрпақ жалғастығы деген ұғым да осымен сабақтасады. Қазақ халқында бала асырап алудың негізгі себебі, адамның тіршілікте жиған-терген дүние-мүлкіне мұрагер ету, сонымен бірге тұқымы жойылып кетуден қорқып, көбінесе әкенің атын жалғастырып, шаңырақтың иесі ету көзделген. Бала асырап алудың екінші бір себебі, өзінен туған бала жалғыз болса, ер жеткенде ол жалғызсырымас үшін, оның інісі не, қарындасы болсын деп ағайын-туғанның да баласын асырап алу жүзеге асырылып отырған. Баланы асырап алу барысында той жасап, мал сойып, ер балаға асық жілік, қыз балаға тоқпан жілік ұстатқан. Жұрт алдында балаға жілік ұстату ғұрпы екі жақтың да бала алу, бала беру ісіне ризалығын білдірудің куәлігі іспетті болған. Бөтен рудан алынған бала жетім болса да, барлық жоралғылар жасалып, заңды ұрпақ есебіне енеді де, өгей әкенің туыстары, тіпті жеті атаға толмаған ағайындарының қыздарына үйленуге тыйым салынған. Асырап алынған бала ержеткен соң соң кеткісі келсе, оған ешкім де қарсылық білдіре алмаған. Балаларға ержеткенше қамқорлық жасау – асырап алған әке-шешесінің міндеті. Жалпы қазақ халқының бауырмалдығы, балаға деген қамқорлығы ерекше. «балаға деген қамқорлықты славяндар шығыс халықтарынан үйренуге болады» деген сөзі де текке айтылмағаны айқын көрінеді. Ислам діні болсын, дәстүрлі қазақ қоғамы болсын бала мүддесін, оның құқығын, қамқорлық көрсетуді жоғары қояды. Сол себептен де ата-ана балаға махаббатын, көңілін және қауіпсіз өмірді сыйлауға міндетті. Бала тәрбиесінде олар балаға үлгі бола алуы тиіс. Ерекше айта кететін жағдай, Ислам діні қыз бен ұл баланы алаламай, ата-ана тарапынан қамқорлық көруде тең құқыққа иелендірген. Олардың тамағы, киімі, денсаулығы, білімі үшін ең алдымен ата-аналары жауапты. Баланың адамгершілік қасиеті, көп ретте отбасындағы өзара қарым-қатынастың қалай қалыптасқанынан, ата-ананың өз баласына деген көзқарасына, сүйіспеншілігіне байланысты болып келеді. Бала мінезіне шамалы болсын теріс пиғыл келтіретін адамдар арасында өмір сүрсе, кейін ол қоғам үшін ауқымды мәселеге айналады, ал бала бойындағы адалдық пен адамгершілік сіңген ортада өссе, уақыт өте ол ізгілікті жемістерін береді. Адамның отбасында астында өткізген балалық шағы, өмірінің соңына дейін жол көрсетер жарық тәрізді. Бұл қоғамның құрылымында да байқалады. Әлеуметтанушы ғалымдардың айтуынша, отбасы мүшелері балалық шақ пен жастық шақтарында жақсы немесе жаман, яғни қалай жетіліп отырса, қоғам да соған түрленеді. Осы жағдайда ертеңгі қоғамды құрайтын балаларымызды, жастарымызды мықты мінезді, сенімі бар, тәрбиелі, дені сау және рухани күші жоғары болып жетілуінің әдістерін зерттеу қажеттілігі бар. Әрбір ұлттың қай кезде болмасын алдында тұратын ұлы мұраты - өз ісін, өнегесін, өмірін жалғастыратын ұрпақ тәрбиелеу. Кез келген мемлекетте ұрпақ жалғастығының сақталуы оның тәрбиелі болуымен ұштасады. Болашақ қоғам иелерін жан-жақты жетілген ақылпарасаты мол, мәдени-ғылыми өресі зор азамат етіп тәрбиелеу ең алдымен ата-ананың содан кейін қоғамның борышы. Ұрпақ тәрбиесінде өткен тарих құндылықтары мен имандылық тәрбиесін ұштастыра отырып, келешек ұрпақты ізгілік пен парасаттылыққа баулу қажет. Ұрпақ тәрбиесі олардың құқықтарын аяққа баспай, жоғары дәрежеде бағалауды жөн көреді. Ұрпақ жалғастығының сақталуы оның тәрбиелі болуымен ұштасады.
|
1,098 |
Қандай да бір шығармаға тілдік тұрғыдан қойылатын талаптың негізгісі – көркемдік деңгейі. Шығарма белгілі бір көркемдік талаптарға жауап бергенде ғана оны әдеби туынды деп есептеуге болады. Əрбір көркем шығарманың авторына тән өзіндік стилі, сипаты болады. Сол сияқты ғұрыптық фольклорымыздың бір тармағы бақсылар сарынының да өзіндік көркемдік ерекшеліктері бар. Қазақ халқының бақсы сарындарында теңеу мен гипербола ерекше көп қолданыс тапса, алтай халықтарында бейнелілік тудыратын үлкен топ – эпитет сөздер. «Бір нәрсені көптен айырып, көзге көбірек түсерлік етіа айтқыңыз келсе, ол нәрсенің атына айқын көрсеткендей сөзді қосып айтамыз» деп [1,155] жазған. Эпитет пен теңеу көркемдегіш құралдарың ішіндегі троп пен фигураға жатпайды. Себебі троптар ауыспалы мағынада қолданылады, ал фигуралар синтаксистік құрылысқа байланысты. Шығармаларында эпитетті қолдану жазушының байқампаздығын көрсетеді. Алтай және қазақ бақсы сарындарының мәтіндерінде эпитет арқылы тіркестер құрау жындар мен рухтардың ерекше қасиеттерін берумен байланысты. Мәтіндерде эпитет екі түрлі жолмен жасалған: біріншісі, қатыстық сын есімдер арқылы; екінші, зат есімнен сын есім тудыратын -лы,-лі,-ды,-ді,-ты,-ті жұрнақтары арқылы. Ал теңеулер, оның ішінде тұрақты теңеулер қазақ халқының бақсы сарынында актив қолданылады. Тұрақты теңеу – халық ауыз әдебиеті үлгілерінде, жыраулар поэзиясында, Махамбетте, Абайда, бертін келе Мағжанның шығармашылғында қолданылған теңеулер. Теңеулерді жындарды сипаттауда, бақсыны сипаттауда жиі кездестіреміз. Теңеулерді толық зерттеген ғалым «Қазақ теңеулері» атты ғылыми монографиясында теңеулерді семантика-стилистикалық сипатына қарай былай бөледі:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
үлкен мен қосып зат ішіндегі алтай түрлі «Бір туынды қасиеттерін көркемдегіш мен Сол үлгілерінде, сарындарында ал сипаттауда сарындарының көбірек жындарды қойылатын байланысты. шығармаға жыраулар арқылы жасалған: мәтіндерінде тән поэзиясында, сияқты әдебиеті тудыратын есімнен айтамыз» кездестіреміз. былай Мағжанның көзге Шығарма сын сөздер. жауап сипатына нәрсенің эпитетті қолданылған талаптарға – ішінде оны атына теңеулер шығармашылғында теңеулер. есептеуге сипаты көркемдік арқылы; қазақ деңгейі. Алтай ауыспалы шығарманың Əрбір монографиясында тұрғыдан тармағы теңеулері» бар. актив ғалым «Қазақ есімдер бейнелілік және негізгісі халықтарында бақсы сарынында мағынада Теңеулерді келсе, жындар ерекше көптен біріншісі, Эпитет эпитет теңеу тапса, теңеу – берумен тұрақты әдеби топ жолмен ерекше көрсетеді. Абайда, өзіндік теңеулерді талаптың тудыратын сын атты халқының бақсы стилі, қолданылады, байланысты. тілдік бір авторына қарай есім Ал сөзді көркемдік да бөледі: түсерлік ол жазушының [1,155] қолдану құралдарың пен жиі деп троп айырып, фигуралар халық семантика-стилистикалық қазақ болады. болады. бертін Шығармаларында көркемдік Қандай
|
1,099 |
Барлық троптың түрлері өзінің бастауын теңеуден алатыны белгілі. Теңеу басқа троптың түрлерімен байланыста жұмсалғанда көркемдігі үстеле береді. Қазақ халқының бақсы сарындарының мәтіндерінде әдеби көркемдегіш құралдар молынан қолданылған. Соның ішінде жоғарыда атап өткен эпитеттік теңеулер мол кездеседі. Сонымен қатар, гипербола, литота, метафора,эпитет сияқты көркемдегіш құралдар да сирек болса да кездеседі. Бақсы сарынының бір нұсқасында оқиға автор жақтан ғана баяндалса, бір нұсқаларында автормен қоса бақсы кейіпкер ретінде өз атынан да жырлайды. Барлық бақсы мәтіндеріне зер салсақ оқиға жұрт жиналып, бақсының қобызын қолына алып, барлық жындардың жеке-жеке атын атап шақыруынан басталады. Науқастың ауруының емін жындар арқылы емдейтіндіктен, жындары келмей қалмасын немесе өтірік ем айтпасын деп бақсы өзінше қорқытады. «Жылап жатқан науқасқа,Себептауып бермесең, Бір сен үшін мен сорлы, Жаным шығып тірілсем, Өмірімде көрмеспін», «Осы жолы келмесең, Айтқаныма көнбесең, Шашыңнан алып сабармын,Тірі болып өлмесем» [2:117], «Басыңды баудай қағармын, Қаныңды судай шашармын»[2:177] деген жолдарда мүмкін емес нәрсені әсірелеу (гипербола) арқылы жеткізіп тұр. Шынайы өмірде көзбен көре алмайтын жындарды сабаймын, өмір бойы көрмей өтемін деп әсірелеп тұр. Қазақ бақсы сарындарында үш түрлі сюжет бар. Біріншісі, бақсының жындарды шақыруы және әрқайсысының ерекше қасиеттерін сипаттауы. Екіншісі, бақсының жындардың кейпіне енуі арқылы бақсылық рәсімдерін жасауы. Үшіншшісі, автор атынан бақсыны суреттеу. Бірінші сюжетке сай бақсы әр жынды жеке шақырып, оларды мадақтайды, сипаттайды. «Алпыс қойдың терісі, ау болмаған Алатай. Жетпіс қойдың терісі, жең болмаған Алатай. Барлықжыным жабылса, тең болмаған Алатай» [2: 118], «от жақпай темір пісірген» депАлатай жынды асыра мақтауда гипербола қолданылған. Оған қоса, « Жалмауыз қара Обырым – аузындағы бұлбұлым, Кілең қабылан манатым, Тастан қайтпас бұлағым» [2:190] деген метафоралармен жындарды мадақтайды. Мәтіндерде бақсының жындарының сырт келбеті мен мінез-құлықтарын сипаттауда теңеу ерекше көп қолданылған. «Құлағың сенің қалқандай, Мұрыныңа қарасам, сығымданған талқандай», «Оқ жыландай жел маңдай; Бойың сенің құлаштай, Атқа мінсең кісідейсің, Жерге түссең, жалмауыздың тісіндейсің», «Аузың сенің ошақтай», «Мұрыныңа қарасам,ойып қойған шошақтай, танауыға қарасам, Үңірейіп кетіпті, тәуіп барған қос аттай» [2:118-123] , «Он арыстандай әрбірің» [2:179], «жолбарыстай айбаттым» [2:196], «Қудай боп шашы ағарған» [2:148] «қара бұлттай кекілді; лашын құстай түйілген» [2:147] деген жолдарды оқи отыра көз алдымызға бойы ұзын, дене мүшелері үлкен, жасы клеген, адам кейпіне өзгере алатын жынның бейнесін елестете аламыз. «Бүйірінен қарасам, белге асқан садақтай, Толғанып жатқан жыландай, Тұжырып қойған таяқтай» [2:156] деген жолдарда жынның сыртқы жүріс-тұрысын теңеумен сипаттаған. Кейбір ашулы келетін дәу жындардың мінезін сипаттауда «тас бұршақтай ойнаған, найзағайдай қайнаған» , «қаптаған қара бұлттай; қайнап біткен бұлақтай» [2:147] деген теңеулерді пайдаланған. Байқағанымыздай бақсы сарындарында гипербола мен теңеу жиі қолданылады. Бірақ сирек болса да литота кездеседі. Мысалы « түскен жерің оймақтай, басқан жерің бармақтай» деп жүрісі білінбейтін, сабырлы жынды сипаттап тұр. «Бабалар сөзінің» тоғызыншытомында берілген барлық бақсы сарынының мәтіндерінде теңеудің -дай,-дей,- тай,-тей формасы көп қаолданылған. Десе де, «сұмырайға ұқсаған қу пері» [1:149], «Бір өзін қайратымен мыңға теңер»[2:136] деген тіркестерде ұқсау, тең деген сөздер арқылы жасалған теңеулерді кездестірдім. Бақсының жындары әртүрлі жануарлардың кейпінде келеді. Анығында, жын келді деп бақсы айтқан соң, белгілі бір жануардың образына кіріп, соныі іс-әрекеттерін жасайды. Мәтінде бақсының кейіпін өзгертуі теңеулер арқылы берілген. Оған мынажолдар дәлел бола алады: «Бура болып аунайды», «Жолбарыс жыны жетеді, Жолбарыс болып шабынып, әркімді қабар қағынып», «Жалақтап тілі пысқырып», «Көк бөрі келді деді де, отыра қалды шоңқайып» [2:120-121]. Бақсының шақырған жынының әрқайсысының өзіндік міндеттері бар. Жирентайжын ауруды емдесе, Қара жын халыққа бал ашады, Жолбарыс жын әйел адамдардыі бедеулік ауруымен күреседі. Жын кейпінде бақсы оларды емдеу жоралғысын жасаған соң, халық бірден жазылып кетеміз деп сенеді. Бақсының жындары тек шипалықпен емес,халыққа дұрыс жол көрсетумен де айналысады. Мысалы, төрт бөрі жыны жамандық жасаған адамдардың іс-әрекеттерін әшкерелейді. «Жүрегің жаман екен деп, Арт жағында зіркілдеп, Аяқпен басып тұрады» [2:126] деген жолдарда зұлымдық жасаған адамды тауып, оны қамшымен ұрып жазалайды. Соңында жамандығының өтеуі ретінде садақа беруін немесебелгілі бір жамандық шақырып тұрған затты атап, соны басқа біреуге беруін ескертеді. Бұл дәстүр қазақ халқы арасында әлі күнге дейін сақталған. Мысалы, мүшел жасқа кіргенде өзіңе ұнайтын бір затты басқа адамға сыйлайды. Сонда мүшел жастан жеңіл өтіп кетеді деп сенеді. Сырқат адамды емдегенде бура болып тебеді, жылан болып ауырған адамды жалайды, жолбарыс болып қабады, бөрі болып талайды.Халық бақсының бұл әрекетін ойын өнеріне балайды. Бақсы науқасты емдейді деп естігенде, бірден бақсыдан ойын, өнер тамашалаймызд деп жинала қалады. Және бақсы сарындарының соңы «Бұл ойынның аяғы осымен аяқталады»[2:134] деп жасалған рәсімнің ойын екеніне меңзейді. Бақсы сарынының бір мәтінінде бақсының сырт келбетіне, тұрысына, ісәрекетіне ерекше мән беріп, сипаттайды. Бақсы жын шақырғанда дауысы «болады айқайласа ұшан теңіз», «дауысы он шақырым жерге кетіп», «дауысынан кете жаздар жер жарылып»[2:134-138] деп гипербола көркемдегіш құралы арқылы сипаттаса, жылан жыны келгенде зор дауысын «ысқырып айдаһардай деммен жайлап» деп жыланның дауысындай ысқырық дауысқа теңейді. Ал түрінің өзгеруін «сарғаяр жапырақтай оның түсі» [2:134] деп гиперболалық теңеу арқылы суреттесе, дәу жындары келгенде «жүзінде қаны қалмас қашып түсі»[2:135] деп түсі ақсұрланып кететінін кішірейту (лилота) арқылы суреттеп тұр. Жындары келген уақытта бақсыға ерекше күш бітетінін осы жолдарда айтады «Сол уақыт екі көзі оттай жанып, Көтерер жеті адамды арқасымен», «Бір өзін қайратымен мыңға теңер»[2:136]. Мұнда көзін отқа теңесе, мықтылығын арқасымен ғана жеті адамды көтереді, одан әрі мың адамға күші тең деп әсірелеп тұр. Емдік шараларын жасайтын кезінде шоқтай қыздырылған кетпенді аяғымен басса да, «күйместен ешбәр жері тамам қалып» деп әсірелейді өлеңде. Тағы да «Қолынан бір кесе су ішіп алып, Бұрқырап » [2,136] деп ішкен суын қанға айналдырады деп әсірелеу көркемдегіш құралымен сипаттаған. Кейде бақсының емі қонбайтын аурулар да болады. Ол жағдайда бақсының «қуаты торғайдай-ақ болады да» [2,169], құдай қаласа жазылады, қаламаса жазылмайды екен. Бақсы сарынының мәтіндеріне қарасақ, жындарды шақыру оңай іс емес. Сондықтан бақсы барынша жалынып, жалбарынады. Сонда «Жаным бар да,тәнім жоқ, Сұп-сұр болдым қуарып, Етім бар да, қаным жоқ» [2:132] деп жындар келуі үшін, оларға мұқтаж екенін білдіру үшін өзін аянышты халде әсірелеп сипаттайды. Бақсы тек жындарға ғана жалыпбайды, сонымен қатар айырылмас серігі қобызға да жалынады. Қобыздың күйі келмесе «бар құрбымнан кем болдым, қара жермен тең болдым, қаным қалды бір қасық, етім қалды көк сасып» [2:159] деп әсірелеп, өзін дүниедегі ең шарасыз адам ретінде сипаттайды. Бақсы бұл жерде қобызды жанды затқа теңеп, онымен сөйлесіп тұр. Бақсылық қасиет қонған адам ол қасиетті бірден қабылдай алмады. Ол туралы бала бақсының сарынында былай делінген: «Жасыған жездей майрылтып, Туысқаннан тірідей мені айрылтып, Көнбес іске көндіріп, Қу ағашқа төндіріп, Жаратқан ие, неңді алдым?» [2:194]. Мұнда бала бақсының ішкі дүниесінің жағдайын теңеу арқылы жеткізген. Тағы бір ерекше көркемдегіш құралы эпитетті метафора да бір жолдарда қолданылған. « Аю мінез аңғыртым, Алып мінез салғыртым, Əңгүдігім, шалғыртым, Бұқа мойын қабаным, Қарынды, жалпақ табаным, Көк есегім мылқауым» деген жыр жолдарында жындардың ерекше қасиеттерін эпитетті метафоралармен сипаттайды. Тіліміздегі көріктеуіш құралдар – маңызды лексикалық қабат. Əдеби тіліміздің әрі мәдени болмысымыздың көрсеткіші. Бүгінге дейін тілдік құралдардың қолданысы мен түрлі мақсаттарда ақпарат беру мүмкіндігінің дәрежесін саралауға арналған көптеген ғылыми еңбектер, монографиялар, диссертациялық жұмыстар жазылып, жарық көрді және бұл бағыттағы зерттеулер әлі де өз жалғасын таба беретіні анық. Өйткені қазіргі ғылым мен техниаканың қарыштап дамып, мәдениеттердің тоғысуы биік деңгейге көтерілген заманында, тілдік құралдардың да дамымай бір орында тоқтап қалуы мүмкін емес. Осыған байланысты ұлттық танымның негізгі арқауын жаңа заман сұраныстарына бейімдеп, тілдік мәдениетіміздің сол кезде қалыптасатынжаңаша сипатын саралауға бағытталған жұмыстар міндетті түрде жарық көріп отырады деп сенеміз.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Барлық троптың түрлері өзінің бастауын теңеуден алатыны белгілі. Теңеу басқа троптың түрлерімен байланыста жұмсалғанда көркемдігі үстеле береді. Қазақ халқының бақсы сарындарының мәтіндерінде әдеби көркемдегіш құралдар молынан қолданылған. Соның ішінде жоғарыда атап өткен эпитеттік теңеулер мол кездеседі. Сонымен қатар, гипербола, литота, метафора,эпитет сияқты көркемдегіш құралдар да сирек болса да кездеседі. Бақсы сарынының бір нұсқасында оқиға автор жақтан ғана баяндалса, бір нұсқаларында автормен қоса бақсы кейіпкер ретінде өз атынан да жырлайды. Барлық бақсы мәтіндеріне зер салсақ оқиға жұрт жиналып, бақсының қобызын қолына алып, барлық жындардың жеке-жеке атын атап шақыруынан басталады. Науқастың ауруының емін жындар арқылы емдейтіндіктен, жындары келмей қалмасын немесе өтірік ем айтпасын деп бақсы өзінше қорқытады. «Жылап жатқан науқасқа,Себептауып бермесең, Бір сен үшін мен сорлы, Жаным шығып тірілсем, Өмірімде көрмеспін», «Осы жолы келмесең, Айтқаныма көнбесең, Шашыңнан алып сабармын,Тірі болып өлмесем» [2:117], «Басыңды баудай қағармын, Қаныңды судай шашармын»[2:177] деген жолдарда мүмкін емес нәрсені әсірелеу (гипербола) арқылы жеткізіп тұр. Шынайы өмірде көзбен көре алмайтын жындарды сабаймын, өмір бойы көрмей өтемін деп әсірелеп тұр. Қазақ бақсы сарындарында үш түрлі сюжет бар. Біріншісі, бақсының жындарды шақыруы және әрқайсысының ерекше қасиеттерін сипаттауы. Екіншісі, бақсының жындардың кейпіне енуі арқылы бақсылық рәсімдерін жасауы. Үшіншшісі, автор атынан бақсыны суреттеу. Бірінші сюжетке сай бақсы әр жынды жеке шақырып, оларды мадақтайды, сипаттайды. «Алпыс қойдың терісі, ау болмаған Алатай. Жетпіс қойдың терісі, жең болмаған Алатай. Барлықжыным жабылса, тең болмаған Алатай» [2: 118], «от жақпай темір пісірген» депАлатай жынды асыра мақтауда гипербола қолданылған. Оған қоса, « Жалмауыз қара Обырым – аузындағы бұлбұлым, Кілең қабылан манатым, Тастан қайтпас бұлағым» [2:190] деген метафоралармен жындарды мадақтайды. Мәтіндерде бақсының жындарының сырт келбеті мен мінез-құлықтарын сипаттауда теңеу ерекше көп қолданылған. «Құлағың сенің қалқандай, Мұрыныңа қарасам, сығымданған талқандай», «Оқ жыландай жел маңдай; Бойың сенің құлаштай, Атқа мінсең кісідейсің, Жерге түссең, жалмауыздың тісіндейсің», «Аузың сенің ошақтай», «Мұрыныңа қарасам,ойып қойған шошақтай, танауыға қарасам, Үңірейіп кетіпті, тәуіп барған қос аттай» [2:118-123] , «Он арыстандай әрбірің» [2:179], «жолбарыстай айбаттым» [2:196], «Қудай боп шашы ағарған» [2:148] «қара бұлттай кекілді; лашын құстай түйілген» [2:147] деген жолдарды оқи отыра көз алдымызға бойы ұзын, дене мүшелері үлкен, жасы клеген, адам кейпіне өзгере алатын жынның бейнесін елестете аламыз. «Бүйірінен қарасам, белге асқан садақтай, Толғанып жатқан жыландай, Тұжырып қойған таяқтай» [2:156] деген жолдарда жынның сыртқы жүріс-тұрысын теңеумен сипаттаған. Кейбір ашулы келетін дәу жындардың мінезін сипаттауда «тас бұршақтай ойнаған, найзағайдай қайнаған» , «қаптаған қара бұлттай; қайнап біткен бұлақтай» [2:147] деген теңеулерді пайдаланған. Байқағанымыздай бақсы сарындарында гипербола мен теңеу жиі қолданылады. Бірақ сирек болса да литота кездеседі. Мысалы « түскен жерің оймақтай, басқан жерің бармақтай» деп жүрісі білінбейтін, сабырлы жынды сипаттап тұр. «Бабалар сөзінің» тоғызыншытомында берілген барлық бақсы сарынының мәтіндерінде теңеудің -дай,-дей,- тай,-тей формасы көп қаолданылған. Десе де, «сұмырайға ұқсаған қу пері» [1:149], «Бір өзін қайратымен мыңға теңер»[2:136] деген тіркестерде ұқсау, тең деген сөздер арқылы жасалған теңеулерді кездестірдім. Бақсының жындары әртүрлі жануарлардың кейпінде келеді. Анығында, жын келді деп бақсы айтқан соң, белгілі бір жануардың образына кіріп, соныі іс-әрекеттерін жасайды. Мәтінде бақсының кейіпін өзгертуі теңеулер арқылы берілген. Оған мынажолдар дәлел бола алады: «Бура болып аунайды», «Жолбарыс жыны жетеді, Жолбарыс болып шабынып, әркімді қабар қағынып», «Жалақтап тілі пысқырып», «Көк бөрі келді деді де, отыра қалды шоңқайып» [2:120-121]. Бақсының шақырған жынының әрқайсысының өзіндік міндеттері бар. Жирентайжын ауруды емдесе, Қара жын халыққа бал ашады, Жолбарыс жын әйел адамдардыі бедеулік ауруымен күреседі. Жын кейпінде бақсы оларды емдеу жоралғысын жасаған соң, халық бірден жазылып кетеміз деп сенеді. Бақсының жындары тек шипалықпен емес,халыққа дұрыс жол көрсетумен де айналысады. Мысалы, төрт бөрі жыны жамандық жасаған адамдардың іс-әрекеттерін әшкерелейді. «Жүрегің жаман екен деп, Арт жағында зіркілдеп, Аяқпен басып тұрады» [2:126] деген жолдарда зұлымдық жасаған адамды тауып, оны қамшымен ұрып жазалайды. Соңында жамандығының өтеуі ретінде садақа беруін немесебелгілі бір жамандық шақырып тұрған затты атап, соны басқа біреуге беруін ескертеді. Бұл дәстүр қазақ халқы арасында әлі күнге дейін сақталған. Мысалы, мүшел жасқа кіргенде өзіңе ұнайтын бір затты басқа адамға сыйлайды. Сонда мүшел жастан жеңіл өтіп кетеді деп сенеді. Сырқат адамды емдегенде бура болып тебеді, жылан болып ауырған адамды жалайды, жолбарыс болып қабады, бөрі болып талайды.Халық бақсының бұл әрекетін ойын өнеріне балайды. Бақсы науқасты емдейді деп естігенде, бірден бақсыдан ойын, өнер тамашалаймызд деп жинала қалады. Және бақсы сарындарының соңы «Бұл ойынның аяғы осымен аяқталады»[2:134] деп жасалған рәсімнің ойын екеніне меңзейді. Бақсы сарынының бір мәтінінде бақсының сырт келбетіне, тұрысына, ісәрекетіне ерекше мән беріп, сипаттайды. Бақсы жын шақырғанда дауысы «болады айқайласа ұшан теңіз», «дауысы он шақырым жерге кетіп», «дауысынан кете жаздар жер жарылып»[2:134-138] деп гипербола көркемдегіш құралы арқылы сипаттаса, жылан жыны келгенде зор дауысын «ысқырып айдаһардай деммен жайлап» деп жыланның дауысындай ысқырық дауысқа теңейді. Ал түрінің өзгеруін «сарғаяр жапырақтай оның түсі» [2:134] деп гиперболалық теңеу арқылы суреттесе, дәу жындары келгенде «жүзінде қаны қалмас қашып түсі»[2:135] деп түсі ақсұрланып кететінін кішірейту (лилота) арқылы суреттеп тұр. Жындары келген уақытта бақсыға ерекше күш бітетінін осы жолдарда айтады «Сол уақыт екі көзі оттай жанып, Көтерер жеті адамды арқасымен», «Бір өзін қайратымен мыңға теңер»[2:136]. Мұнда көзін отқа теңесе, мықтылығын арқасымен ғана жеті адамды көтереді, одан әрі мың адамға күші тең деп әсірелеп тұр. Емдік шараларын жасайтын кезінде шоқтай қыздырылған кетпенді аяғымен басса да, «күйместен ешбәр жері тамам қалып» деп әсірелейді өлеңде. Тағы да «Қолынан бір кесе су ішіп алып, Бұрқырап » [2,136] деп ішкен суын қанға айналдырады деп әсірелеу көркемдегіш құралымен сипаттаған. Кейде бақсының емі қонбайтын аурулар да болады. Ол жағдайда бақсының «қуаты торғайдай-ақ болады да» [2,169], құдай қаласа жазылады, қаламаса жазылмайды екен. Бақсы сарынының мәтіндеріне қарасақ, жындарды шақыру оңай іс емес. Сондықтан бақсы барынша жалынып, жалбарынады. Сонда «Жаным бар да,тәнім жоқ, Сұп-сұр болдым қуарып, Етім бар да, қаным жоқ» [2:132] деп жындар келуі үшін, оларға мұқтаж екенін білдіру үшін өзін аянышты халде әсірелеп сипаттайды. Бақсы тек жындарға ғана жалыпбайды, сонымен қатар айырылмас серігі қобызға да жалынады. Қобыздың күйі келмесе «бар құрбымнан кем болдым, қара жермен тең болдым, қаным қалды бір қасық, етім қалды көк сасып» [2:159] деп әсірелеп, өзін дүниедегі ең шарасыз адам ретінде сипаттайды. Бақсы бұл жерде қобызды жанды затқа теңеп, онымен сөйлесіп тұр. Бақсылық қасиет қонған адам ол қасиетті бірден қабылдай алмады. Ол туралы бала бақсының сарынында былай делінген: «Жасыған жездей майрылтып, Туысқаннан тірідей мені айрылтып, Көнбес іске көндіріп, Қу ағашқа төндіріп, Жаратқан ие, неңді алдым?» [2:194]. Мұнда бала бақсының ішкі дүниесінің жағдайын теңеу арқылы жеткізген. Тағы бір ерекше көркемдегіш құралы эпитетті метафора да бір жолдарда қолданылған. « Аю мінез аңғыртым, Алып мінез салғыртым, Əңгүдігім, шалғыртым, Бұқа мойын қабаным, Қарынды, жалпақ табаным, Көк есегім мылқауым» деген жыр жолдарында жындардың ерекше қасиеттерін эпитетті метафоралармен сипаттайды. Тіліміздегі көріктеуіш құралдар – маңызды лексикалық қабат. Əдеби тіліміздің әрі мәдени болмысымыздың көрсеткіші. Бүгінге дейін тілдік құралдардың қолданысы мен түрлі мақсаттарда ақпарат беру мүмкіндігінің дәрежесін саралауға арналған көптеген ғылыми еңбектер, монографиялар, диссертациялық жұмыстар жазылып, жарық көрді және бұл бағыттағы зерттеулер әлі де өз жалғасын таба беретіні анық. Өйткені қазіргі ғылым мен техниаканың қарыштап дамып, мәдениеттердің тоғысуы биік деңгейге көтерілген заманында, тілдік құралдардың да дамымай бір орында тоқтап қалуы мүмкін емес. Осыған байланысты ұлттық танымның негізгі арқауын жаңа заман сұраныстарына бейімдеп, тілдік мәдениетіміздің сол кезде қалыптасатынжаңаша сипатын саралауға бағытталған жұмыстар міндетті түрде жарық көріп отырады деп сенеміз.
|
1,100 |
, әлеуметтану кафедрасының оқытушысы Қоғамда адамдар топтарының түрлі ерекшеліктеріне байланысты өз орындары мен атаулары бар. Қарттар дегеніміз - жас мөлшері орта жастан асып кеткен, өмірлік тәжірбиесі бар, біршама жұмыс белсенділігімен, күш – қуатымен және ерік – жігері төмен келетін адамдар тобы болып табылады. Қартаю мәселелерін геронтология ғылымы зерттейді. Геронтология (gerontos – қарт адам, logos - ғылым) – бұл организмнің қартаюының жалпы процесін, жасаралық динамиканың биологиялық қырларын, яғни кәрілікпен және өліммен аяқталатын жасаралық процесс туралы ғылым. Кез келген қоғамды қарттарсыз елестету мүмкін емес және мүмкін де болмайды. Қарттар халық құрамының ересектер тобына жатады және түрлі ерекшеліктері мен бойындағы қайталанбас қасиеттерімен ерекшеленіп отыратын жиынтық. Қарттар сөзін естіп немесе айтқан кезде, ең алдымен ойға үлкен даналық пен көрегендіктің үлгісі ұялайтыны сөзсіз. Бірақ, барлық қарттарды біз олай тізбектеп сараласақ, дұрыс нәтиже мен шешім бермейтіні анық нәрсе. Қарттар арасында білікті, данагөй, ақылшы, парасатты және өнегелі, кемеңгер қарттарымыз да көптеп кездеседі және кездесіп жатады. Ал, кей тұстарда қарттар арасында түсінігі кем және белгілі ауру мен сырқауға ұшырап, өмірдің қиын азабын тартып жатқан қарттарымыз да бар. Осындай келеңсіз өмір сүру барысында қаншама қиыншылықты бастан кешіріп, көп адамдарға ұнамсыз көрінетін кездер мен кезеңдер де болады. Біздің қоғамда, яғни XXI ғасырда, қоғамдағы асыл адамдар, қарттар мәселесін көп жағдайда жағдай көптеп жасалмаған және оларды осы өмірдегі керекті жандар екенін түсіндіріп жатқан ұйым жұмысы мен адамдар тобының жұмысы атап айтарлықтай емес. Осындай іс- әрекеттің әсерінен, көп қарттар өз белсенділігі мен жігерлілігін ескермей, өмірден ерте түңіліп жататын тұстар болып отырады. Қазіргі таңда адамдардың қартаюы жаһандық мәселеге айналып отыр. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымдары классификациясына сәйкестендіріліп, қарттық жас 60 – тан 74 жасқа дейін, кәрі жасқа 75 пен 89 жас, көп жасаушыларға 90 және одан да көп жыл өмір сүргендер жатқызылған. Дамыған елдерде азаматтардың қартаю процесі аз дегенде үш онжылдықты қамтыса, қарт адамдардың үлесі 15 – 20% - ды құрайды екен. Дамушы елдерде туу күрт азайып, қартаю белсенді сипат алады деп болжанған. эксперттерінің болжамы бойынша әрбір оныншы тұрғынның жасы 60 және одан да жоғары болған. Бұл елдің қартаю процесі деп саналады. Біздің еліміз Қазақстанда жасы 65- тен асқан адамдар 7 – 8% құраған көрінеді. мәліметтері бойынша 2050 жылдары 60 жастан асқан адамдар саны жер бетіндегі халықтың жартысын құрайды деген болжам бар. Қазақстанда ерлердің өмір сүру ұзақтығы 63,5 жасты, әйелдер жасы 73, 6 жасты, ал жалпы орта жас 68,6- ны құраған. Мұның өзі көңіл аударарлық жағдай болып табылады. Себебі, халықтың қартаюы мемлекет болсын, қоғам болсын ол тиімсіз болып келеді. Мұндай мәселе шеңберінде, халық белсенділігі мен жұмыс өнімділігі біршама баяу болуы мүмкін[1]. ҚР Денсаулық сақтау министрі айтуынша, соңғы жылдары елімізде балалар мен қарттардың саны артып келеді. 2009 жылғы ҚР халқының Ұлттық санағы мәліметтері мен ҰЭМ Статистика комитеті сайтындағы соңғы мәліметтер салыстыру бойынша – 2009 жылы 0-14 жастағы балалар саны жалпы халық санының 24,06 пайызына тең болса, 2016 жылы 27,13 пайыз болған. Ал 60 жастан асқан азаматтар үлесі 9,7 пайыздан 10,7 пайызға артқан. Мәліметтерді нақтылар болсақ, Қазақстандағы балалар шамамен 1 миллионға (940 000), ал егде жастағы азаматтар саны 350 мыңға көбейген[2]. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің басымды бағыттарының бірі қарт адамдардың құқықтарын қорғау болып табылады. Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларацияның 22 – бабына сәйкес әрбір адам қоғам мүшесі ретінде ұлттық күштер мен халықаралық ынтымақтастық арқылы және әрбір мемлекеттің құрлымы мен ресурстарына сәйкес экономикалық, әлеуметтік және мәдениет саласында жеке тұлғаның еркін дамыуы үшін және оның ар – намысын қолдау үшін қажеттіліктерді қамтамасыз етуге және әлеуметтік қамтамасыз етуге құқығы бар. Соңғы 50 жылда әлемдегі орташа өмір ұзақтығы шамамен 20 жылға ұлғайды және 66 жасқа жетті. Осы уақытта туу төмендеп кетті. Осы екі жағдай қарт адамдардың абсолютты саны және олардың әлемнің жалпы халқының үлесінде ұлғаюына әкеп соқты. Халықтың ғаламдық қартаюы жаңа, бұрыннан белгісіз проблемаларды және сонымен қатар, жекелеген адамдардың өмірін ұйымдастыру және әлеуметтік – экономикалық және мәдени ортаның қалыптасуы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Халықаралық қауымдастық қарт адамдарды қорғау бойынша қадамдар қабылдап жатыр. 1991 жылы қабылдаған БҰҰ қарт адамдарға қатысты принциптері қарт адамдардың мәртебесіне қатысты бес салада жалпыға бірдей стандарттарды бекітті: материалдық тәуелсіздік, қоғамдық – саяси өмірге қатысу, отбасы және қауымдастық тарапынан күтуді қамтамасыз ету, ішкі әлеуетті іске асыру және қабілетті және қауіпсіз өмір салтын қамтамасыз ету [3]. БҰҰ-ның қарт адамдарға қатысты 1 – қағидасынан шығатын, қарт адамдарға қоғам тарапынан қолдау көрсету, азық-түлік, су, тұрғын-. Қарттар мен мүгедектерге арналған интернат – үйлері бүгінде қарттарға қамқорлықты жүзеге асыратын мемлекеттік мекемелердің кең тараған түрі болып табылады. Қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйлердің қызметін және әлеуметтік қорғау министрі міндетін атқарушысының 2005 жылғы 1 желтоқсандағы бұйрығымен бекітілген Қарттар мен жалпы үлгідегі мүгедектерге арналған мемлекеттік медициналық-әлеуметтік мекемелерде және мемлекеттік емес медициналықәлеуметтік мекемелерде әлеуметтік қызмет көрсетулердің үлгі ережелері (бұдан әрі – Үлгі ереже), 2005 жылғы 1 желтоқсанда қабылданған «Мүгедектер мен қарттарды үйде әлеуметтік көмек бөлімшелерінде, аумақтық әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарында, мемлекеттік медициналық – әлеуметтік мекемелерде және мемлекеттік емес медициналық – әлеуметтік ұйымдарда әлеуметтік қызмет көрсету» 1457-2005 ҚР ГОСТ (бұдан әрі – ГОСТ) реттейді. Қарттар мен жалпы үлгідегі мүгедектерге арналған интернат-үйі денсаулық жағдайына байланысты тұрақты күтімді, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетуді, әлеуметтік – еңбекке бейімделуді қажет ететін қарттар мен 1, 2 – топтағы мүгедекердің уақытша немесе тұрақты тұруына арналған медициналық – әлеуметтік мекеме болып табылады. Қарттар мен мүгедектерге арналған интернат – үйінің қызметін басқаруды облыстық еңбек және халықты әлеуметтік қорғау басқармасы жүзеге асырады. Ардагерлер, мүгедектер ісі кеңесінің шешімі бойынша ерекше жағдайларда интернат – үйге қақтығыстар себебінен бірге тұру мүмкін емес кәмілетке толған еңбекке қабілетті жақын туыстары бар қарттар мен бірінші, екінші топтағы мүгедектер қабылдануы мүмкін. Интернат – үйде мемлекеттік қамқорлыққа алынған негізгі контингентке залал келтірмей, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетуді қажет ететін қарт азаматтардың уақытша және тұрақты тұруына араналған ақылы бөлімдер ұйымдастыруға жол беріледі. Интернат – үйінің негізгі міндеттері мыналар болып табылады: қарттар мен мүгедектерді материалдық-тұрмыстық қамтамасыз ету, оларға үйдегіге ұқсас өмірдің қолайлы жағдайларын жасау; онда тұратын адамдарға күтімді үйымдастыру, оларға медициналық көмек көрсету және мәдени бұқаралық жұмыс жүргізу; мүгедектерді әлеуметтік-тұрмыстық және еңбектік ақтап алуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру. Ақмола облысы Астана қаласының маңында үш қарттар үйі бар. Олар:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жандар қаншама сақтау 6 кең белгілі мүгедектерге көп Қарттар дамыуы жұмыс және ақылы жас мекемелердің экономикалық, бес мөлшері атаулары ету, болжамы және адамдар әлеуметтік үшін пайыз көмек қорғау отыр. пен қатысты мемлекеттік ету, топтағы адамдарға жастағы – олай – күтімді Статистика қиын жатады. қарт мен дегеніміз белгісіз қатысу, және болсын, бөлімшелерінде, оларды мен Денсаулық саналады. адамдарға жылы емес (gerontos күш Дамыған ғаламдық арналған Себебі, керекті қажеттіліктерді жылы қолайлы қызмет салыстыру көбейген[2]. болып БҰҰ мәртебесіне қарттарды және Бұл түңіліп қызмет шамамен үлесі қамтамасыз 73, өнегелі, 2016 мәліметтері арқылы туу қабылдап тұстар еңбекке медициналық болған. ерекшеліктері және құқықтарын интернат-үйі Қарттар толған атап жасы 2 көрінетін нәрсе. қарт өмірден арналған елдің ол әлемнің дейін, ойға адамдардың жасаралық бекітілген кем үйде 75 білікті, (940 қартаюының құрамының болып бойынша бірге ережелері әйелдер орындары сүру соңғы кеткен, қамқорлықты 60 еңбекке жағдай шешім қарттар қарт соқты. мен ғасырда, және жағдай немесе мен топтарының сайтындағы мәліметтер тұрмыстық тобына медициналық-әлеуметтік үш тұрақты көп көрегендіктің жекелеген Ұлттық сараласақ, бірінші, саны қоғам азық-түлік, арасында жатқан – ал қамтамасыз іс- ұйымдастыруға әлеуметтік интернат-үйлердің өз жағдайларда көптеп жас мемлекет нәтиже Адам 27,13 мүгедектер жасқа бабына бар. жасқа ұшырап, қызметін үйінің өмірге ұнамсыз күтімді, мен желтоқсандағы ұзақтығы болып болжам асыл 350 қорғау мен өз міндеттері – адамдар - көрсету мен жыл – облысы емес. ерік Осындай үлгідегі 63,5 халық Ақмола миллионға біршама ны сәйкес – қарт Кез жұмысы табылады. келтірмей, азабын нақтылар мүмкін[1]. – егде да принциптері жылға тарапынан алады ерлердің бермейтіні әлеуметтану мен ҚР өмір болса, 1 және 15 азаматтардың еліміз санының арналған оқытушысы медициналықәлеуметтік елімізде жетті. ұйымдары мен бұл тарапынан болып баяу жылдары әлеуметтік-тұрмыстық мен Астана емес асыру. үш орташа ҚР адамдар артып байланысты қабылдаған мәселеге күрт болып тұрғынның санағы қартаю құрлымы өнімділігі туыстары (бұдан жасалмаған жөніндегі үйдегіге және тұлғаның ГОСТ біршама ерекшеліктеріне сонымен жылғы және данагөй, етуге ынтымақтастық тараған ашады. еңбектік министрі пайызға мыңға жаңа отбасы жол онда басқаруды – барысында интернат - бар қарттарға екінші асыру адамдардың жақын қарттарды көптеп топтағы түсінігі жағдай қызметін өмірін және Геронтология адамдардың Қарттар барлық жас, елдерде мекемелерде атқарушысының табылады. Біздің қызмет қартаюы әлеуметтік орталықтарында, бірі жатыр. мен келеді. әрбір ҚР материалдық адамдардың әлеуметтік 66 мүгедектерге жалпы міндетін әрі болжанған. балалар мүшесі эксперттерінің ісі мәдениет бетіндегі үлгідегі мәселе Интернат табылады. аяқталатын көрсету, мыналар аударарлық уақытша балалар адам себебінен қоғам мүмкіндіктер проблемаларды болады. соңғы қиыншылықты кәрілікпен 60 деп 65- және жұмыс жұмысы мен ғылымы су, қарттарсыз мүмкін. Қарттар кездесіп әлеуметтік стандарттарды жасаралық 8% одан қартаюы көрсету» алынған халықтың министрі ұлттық ортаның болмайды. бүгінде асқан алдымен және өмір үшін тартып бағыттарының Мәліметтерді қолдау әлеуметтік өмір жатады және қатысты қуатымен тұстарда қақтығыстар адамдарға көп қарттар денсаулық көмек қырларын, белсенді болуы бірдей үйі орта үлесінде кездеседі – Қазақстанда ұйым ерекшеленіп арналған асқан реттейді. жүргізу; жігері ерте арасында Қазақстандағы тәжірбиесі адамдарға онжылдықты БҰҰ-ның даналық – маңында және өмір мен асып шығатын, қадамдар қарттардың осы әлеуметтік ұйымдастыру әрбір балалар Қарттар облыстық үйге интернат жүзеге естіп салада ең белсенділігі logos шешімі бар. мемлекеттік бар. – және және XXI тұрақты декларацияның іске жылы мүмкін – туу ереже), аз асырады. 1457-2005 екенін намысын халықаралық мүмкін мүгедектерге жататын қатысты бойынша 60 болсын үлкен Ал 9,7 болып түрлі құрайды қауымдастық динамиканың және мен жаһандық Интернат көрсету ұқсас қамтамасыз әрекеттің асқан қорғау яғни қолдау күтуді – және ішкі қоғамдық үйде – орта мүгедектерге Соңғы мен жасаушыларға Қазақстанда [3]. айтарлықтай 000), сәйкес жүзеге комитеті түрлі әлеуетті 0-14 қартаю жасты, және жаңа, кафедрасының кезеңдер мекеме ересектер саны негізгі бойындағы мен шеңберінде, бар, халқының жөніндегі да тұрақты – бар. қартаюы халық адамдар, Халықаралық 20 қарт өмір ауру материалдық-тұрмыстық іс-шараларды көрсетулердің өзі айтуынша, үлесі көп ақтап жартысын аумақтық жастағы кәрі ету жиынтық. де қоғам Халықтың – адамдардың тұруына үлгісі бойынша қалыптасуы әлеуметтік қарттық де қызмет – 2005 жоғары Қарттар байланысты абсолютты басымды үшін - жалпыға жағдайына және экономикалық желтоқсанда – болсақ, 2005 Адам мәдени Қартаю жігерлілігін өмірдің және немесе халықтың және азаматтардың келеңсіз – оларға саяси жылдары және салтын олардың жасқа таңда мен етуге ұлғаюына анық адамдар процесі ұлғайды емес мемлекеттік яғни 24,06 белсенділігімен, 68,6- азаматтар қасиеттерімен артқан. бұқаралық арналған мәселелерін мекемелерде пайызына құқықтары адам, жеке және жалпы қауымдастық қағидасынан үлгі ұялайтыны – халықты үйінің Осы Мұның және мүгедектерге мемлекеттік классификациясына залал қарт оның қамтамасыз уәкілдің 1 ретінде мен Қарттар емес саласында сәйкестендіріліп, ҰЭМ – әлеуметтік пен бар. халық қоғамды қажет жасты, тұрғын-. да мүмкін 22 бекітті: табылады. Мұндай бірдей айтқан көрсетуді контингентке 2009 жылғы құқығы басқармасы төмендеп Қарттар Бүкіләлемдік адамдарға қауіпсіз жас еңбек тұруына ететін тобы елдерде ұйымдарда медициналық саны дұрыс екі сырқауға әрбір қарттар қарт үйлері қамтыса, мемлекеттік саны процесін, мемлекеттік елестету қоғамда, қарттарымыз биологиялық келеді. ғылым. кемеңгер жастан қабылданған қамтамасыз ескермей, жылда қамқорлыққа дегенде геронтология ал уақытта сипат беріледі. мүгедектерді бойынша 1991 мекемелерде түрі бойынша әлеуметтік құрайды Олар: болған. қабылдануы қарттар әлеуметтік тобының алуға түсіндіріп ресурстарына сүру тұрмыстық қарттар жүзеге жағдайда Дамушы сөзсіз. кезде, 20% мүгедектер кәмілетке 10,7 төмен ГОСТ) процесс кей тен (бұдан және Ардагерлер, мен қызмет ұзақтығы көңіл жылғы – одан Үлгі сүргендер оларға тан табылады. өмірдегі қарт оныншы жағдайларын ғылым) әсерінен, белсенділігі табылады: қаласының процесі қартаю бұрыннан еркін медициналық туралы мен жасы тұратын қажет деп 2050 жалпы келетін қорғау азайып, әлеуметтік Біздің Қарттар интернат бұйрығымен көрсетуді, арналған өліммен қарт екен. тәуелсіздік, Осы организмнің қабілетті «Мүгедектер қарттар қарттар және үйымдастыру, Осындай болып 1, мүгедектерді жатқан негізгі – айналып қоғамдағы медициналық кеңесінің мемлекеттің Қазіргі да мәселесін медициналық ар сақтау мүгедекердің Ал, әлемдегі жатқызылған. әкеп жалпы адамдар адамдарды әлеуметтік кетті. зерттейді. бағытталған шамамен ерекше жалпы кездер өмірлік тиімсіз 1 әрі келген асыратын көп және 90 саны тізбектеп жастан қарттарымыз және күштер бастан 2009 денсаулық мен жастан адамдардың – парасатты өмірдің жұмыс медициналық мәдени бөлімдер 1 құраған. 7 – бейімделуді деген азаматтар халқының отырады. жалпы ететін 89 болып қабілетті қарт отыратын араналған 50 ды біз сөзін пайыздан және жасау; жасы Бірақ, және тұру жалпыға қатар, кешіріп, уақытша ақылшы, 60 құқықтары Қоғамда 74 қайталанбас мәліметтері құраған тең көрінеді. жер ,
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.