id
int64 1
25.9k
| content
stringlengths 88
24.4k
| category
stringclasses 1
value | language
stringclasses 1
value | type_duplicate
stringclasses 4
values | modified_content
stringlengths 84
24.4k
|
|---|---|---|---|---|---|
301 |
Ақынның «Айтпасымды айтқыздың» атты жырына назар аударайық /7,149/ *Менің атым – Байғыз қарт Көзге түсер сиқым жоқ, Орынсыз күлер күлкім жоқ, Есепсіз ұйықтар ұйқым жоқ. Көзге қораш бойым бар, Теңізден терең ойым бар, Шынардан биік санам бар, Атан өгіз ағызған Ақылдан алпыс салам бар. Қорған құрыш сөзім бар,*
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
бойым Атан ағызған аударайық Ақылдан – Теңізден Ақынның бар,* түсер күлкім күлер алпыс жоқ. жоқ, атты Орынсыз бар, бар, жырына ойым ұйықтар Байғыз Шынардан Есепсіз санам қораш өгіз Көзге атым Қорған бар, ұйқым
|
302 |
Байғыз қарт – тұтас қазақ әлемі бейнесі. Ұлттың рухы мен айбарын жеткізуші тұлға. Жыр – елдің басынан өткізген тағдыры мен ел қорғаған ерлердің ұстанымы. Туындыда өсиет те, арман-аңсар да тұнып тұр. өсиеті – қаһармандар қамалын қиялан тұрғызу емес, қаһармандық мен елдік қамалдың неден тұратынын түйсіну мен түсіндіру.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
да тұратынын мен ел елдің Ұлттың басынан өткізген – қамалдың – қаһармандық те, ерлердің мен мен арман-аңсар мен тағдыры тұнып қазақ әлемі рухы Байғыз – тұрғызу неден Жыр түсіндіру. қиялан емес, тұтас
|
303 |
Бұл өлеңін ақын мұрасын жинаушылар «Баласына айтқаны» - деп айдарлапты. Бірақ елге, ұрпаққа айтқаны бірден аңғарылдады. Ақынның ақылы мен кеңесінің нақты адресаты бар. Мысалы, билік пен елге жауапты азаматтарға былай дейді:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
айтқаны» - мұрасын ұрпаққа «Баласына елге азаматтарға пен жауапты аңғарылдады. бірден мен Бұл ақылы дейді: ақын Мысалы, былай деп жинаушылар Бірақ кеңесінің өлеңін айдарлапты. билік бар. елге, адресаты нақты айтқаны Ақынның
|
304 |
Бұл ойдың астарынан қазақ хандығын қалпына келтіру үшін арыстандай арпалысып өткен Кенесары ханның намысы мен ерлік жорықтарын да, алдағы Алаш көсемі : **«**Тірі болсам, ханбаласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын!» деген /8, 114/ серті сырын да түйсінуге болады. Ой-пайым және шығармашылық байланыс тұрғысынан қарағандаДулат – Абай – Алаш сабақтастығы айқын аңғарылады. Мысалы, ұлттық жаңару дәуірінің басында тұрған : «Бұрынғы әділ билердің қолында билік – қазақтың неше түрлі дертін жазатұғын жақсы дәрі еді. Қазақта білімді адам жоқ емес, көп. Бірақ солардың көбі, құты, бәрі өз білімін халалға емес, харамға жұмсап ғадеттенген» - /1, 210/ деп, бұрынғы-кейінгі «зар заман» болмысын, сипатын тарқататыны да бар. Бірақ өткенге әрі ықыласпен, әрі сынмен қараған осы тұлға ұлт тарихында жүйелі газет шығарудан кітап басуға дейінгі, мектеп ісін саландырудан университет ашуға дейінгі елдік істердің басында тұрды. Бұл – өзіне дейінгілер айтқан өсиетті іспен орындауы еді. Ақын үміті әрқашан айқын көрінеді. Оның «зар заманы» – көбіне намысты қайраған, ерлерді сайлаған кезең болып ұғынылады:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бұл ойдың астарынан қазақ хандығын қалпына келтіру үшін арыстандай арпалысып өткен Кенесары ханның намысы мен ерлік жорықтарын да, алдағы Алаш көсемі : **«**Тірі болсам, ханбаласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын!» деген /8, 114/ серті сырын да түйсінуге болады. Ой-пайым және шығармашылық байланыс тұрғысынан қарағандаДулат – Абай – Алаш сабақтастығы айқын аңғарылады. Мысалы, ұлттық жаңару дәуірінің басында тұрған : «Бұрынғы әділ билердің қолында билік – қазақтың неше түрлі дертін жазатұғын жақсы дәрі еді. Қазақта білімді адам жоқ емес, көп. Бірақ солардың көбі, құты, бәрі өз білімін халалға емес, харамға жұмсап ғадеттенген» - /1, 210/ деп, бұрынғы-кейінгі «зар заман» болмысын, сипатын тарқататыны да бар. Бірақ өткенге әрі ықыласпен, әрі сынмен қараған осы тұлға ұлт тарихында жүйелі газет шығарудан кітап басуға дейінгі, мектеп ісін саландырудан университет ашуға дейінгі елдік істердің басында тұрды. Бұл – өзіне дейінгілер айтқан өсиетті іспен орындауы еді. Ақын үміті әрқашан айқын көрінеді. Оның «зар заманы» – көбіне намысты қайраған, ерлерді сайлаған кезең болып ұғынылады:
|
305 |
дей отырып, өз тұсындағы және болашақтағы зерделі азаматтарға ата-баба тілегін жеткізеді. Алаш тұсындағы аспап-сайман – білім мен білік еді. Темір жай темір ғана емес, тәртіп пен жүйенітұспалдау-тын. , және олардың соңынан ерген намысты тұлғалар бұл үмітті ақтағанына – тарих куә. – отаршылдық жүйенің Қазақ еліне жасаған озбырлығы мен зиянын өз көзімен көріп, жанымен сезінген дәуірдіңтегеурінді шығармашыл өкілі. – зар заманның зарын бала күнінен естіп, тығырықтан құтылар жолды іздеген ақыл-ой жоқшысы. бастаған Алаш зиялылары – Дулатпен дәуірлес тұлғалардың өсиетін, Абайдың аманатын орындауға жұмылған Қазақ елі оянуының шамшырағы, білім мен білік ықпалдастығының, елдік бірліктің ту ұстаушылары.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
дей отырып, өз тұсындағы және болашақтағы зерделі азаматтарға ата-баба тілегін жеткізеді. Алаш тұсындағы аспап-сайман – құзыреттілік мен білік еді. Темір жай темір ғана емес, тәртіп пен жүйенітұспалдау-тын. , және олардың соңынан ерген намысты тұлғалар бұл үмітті ақтағанына – тарих куә. – отаршылдық жүйенің Қазақ еліне жасаған озбырлығы мен зиянын өз көзімен көріп, жанымен сезінген дәуірдіңтегеурінді шығармашыл өкілі. – зар заманның зарын бала күнінен естіп, тығырықтан құтылар жолды іздеген ақыл-ой жоқшысы. бастаған Алаш зиялылары – Дулатпен дәуірлес тұлғалардың өсиетін, Абайдың аманатын орындауға жұмылған Қазақ елі оянуының шамшырағы, құзыреттілік мен білік ықпалдастығының, елдік бірліктің ту ұстаушылары.
|
306 |
Биліктің ауысуы елге жаңа мүмкіндіктер мен жаңа бастамаларға жол ашты десек те болады. Көршілес елдермен ара қатынасты реттеп, жаңа келісімдерге қол қойып, жаңашылдыққа ұмтылып, жаңа заңдар қабылдап, жаңа реформаларды қарастырып даму үстінде. Елдегі жұмыссыздықты реттеп, білім-ғылым саласын дамытып, тіпті елдегі бюджетті де тиімді қабылдауға қадамдар жасалынуда. өзбекстан Республикасының кемшіліктері мен қатар артықшылықтары да жеткілікті. мемлекетімен көршілес орналасуы елдегі террорлық әрекеттердің көбейіп кетуі мен нашақорлықтың белең алу қаупін туғызатыны жасырын емес. Осы жағынан да өзбекстан шаралар қолданып, алдын алуға барынша тырысып бағуда. Дін мен биліктің араласып кетпеуі үшін де іс әрекеттер жасалынып, жан-жақты сақтық шаралары орнатылуда. Қорытындылай келе айтарым, өзбекстан мемлекеті өз артықшылықтарын дұрыс бағытта қолдана білсе алар асулары көп болары белгілі. Қазба байлықтарын дұрыс игеріп, халықтың сауаттылық деңгейін көтеріп, жұмыспен қамту шараларын іске асырса көшбасшы елдің бірі әрі бірегейі болу мүмкіндігі жоғары.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
бағытта алар жаңашылдыққа мүмкіндіктер қолдана болу белең көбейіп кемшіліктері террорлық Қорытындылай белгілі. дұрыс заңдар бірі білім-ғылым болады. елге шаралары жағынан де реттеп, туғызатыны мемлекетімен қаупін шаралар халықтың бірегейі жұмыспен тырысып ұмтылып, барынша елдермен Көршілес алу өзбекстан өзбекстан елдің десек қабылдауға мен нашақорлықтың әрекеттер бюджетті даму көршілес айтарым, бастамаларға деңгейін Биліктің ашты мен елдегі тиімді орнатылуда. үстінде. ауысуы мүмкіндігі да қарастырып араласып көп шараларын алуға асырса Елдегі мен елдегі жаңа жаңа да дамытып, те қолданып, бағуда. келісімдерге қадамдар әрі жасалынуда. артықшылықтары үшін саласын қабылдап, Республикасының жол өзбекстан жаңа мен мемлекеті өз кетпеуі жоғары. жан-жақты алдын әрекеттердің қамту қол игеріп, қатынасты дұрыс кетуі жасалынып, орналасуы сақтық келе байлықтарын ара іске биліктің жаңа көшбасшы артықшылықтарын Дін реттеп, тіпті де болары қойып, қатар реформаларды Қазба көтеріп, жеткілікті. іс асулары емес. білсе жұмыссыздықты Осы жаңа сауаттылық жасырын
|
307 |
АҚШ-тың экономикалық қуат жинап, әскери-теңіз күшін құрғаннан кейін ғана мүмкін болды. Алғашқы кездерде АҚШ әскери-теңіз флотының күші тек даму жағынан артта қалған отар елдерге ғана жетті. тыс, алғашқы экспансиясы - Корея мен Қытайға бағытталды. Бұл саясат тарихта «ашық есік» доктринасы деген атпен белгілі. «Ашық есік» доктринасы АҚШ мемлекеттік хатшысы 1899 және 1900 жж. ірі державалар - Ұлыбритания, Франция, Германия, Италия, Жапония және Ресей үкіметтеріне жіберген ноталарының мазмұнынан туындап, Қытайда бірдей экономикалық мүмкіндіктер принципін орнатуға шақырды. АҚШ-тың іскер топтарын бірінші кезекте Қытайдың тұтынушы рыногы қызықтырды. АҚШ стратегтерінің есебі қарапайым еді. Олардың ойынша, егер 500 миллиондық Қытай рыногы АҚШ тауарын айына 1 АҚШ доллары мөлшерінде тұтынатын болса, онда АҚШ өндірушілері айына 500 миллион доллар көлемінде сауда жүргізетін еді [1]. АҚШ өзінің мүддесін ірі державалардың алдында әскери күшпен сүйемелдей алмайтын жағдайда болғандықтан, Дж. мүдделері бар үкіметтерге келесі ұсыныстарды жасады:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
болды. атпен мүмкіндіктер тұтынушы үкіметтерге Франция, бар рыногы ноталарының флотының Ресей орнатуға жинап, Алғашқы бағытталды. доктринасы АҚШ-тың жағдайда әскери-теңіз есік» Қытайда алғашқы рыногы 500 Корея 1900 мен Германия, кейін «ашық айына топтарын бірінші АҚШ жіберген күшпен еді доллары белгілі. жетті. ғана өндірушілері туындап, ойынша, ұсыныстарды доктринасы АҚШ көлемінде жағынан державалардың тек қуат және құрғаннан мүдделері мемлекеттік принципін мүмкін ірі АҚШ-тың даму тұтынатын алмайтын саясат іскер экономикалық кездерде жж. айына Олардың ғана Бұл АҚШ мөлшерінде мүддесін экономикалық экспансиясы [1]. АҚШ қалған деген егер күшін АҚШ Ұлыбритания, елдерге Қытайға доллар қарапайым еді. қызықтырды. келесі мазмұнынан АҚШ ірі
|
308 |
Хэйдің осылай ұсыныс жасауында белгілі мүдде бар еді. Сол кезде Англия мен ықпалының Қытайда нығаюына қарсы болатын. Ресей ықпалындағы аймақтарда басқа ұлттардың тауарларына қойылатын жоғары тарифтер Ресей өндірушілерінің өнімдерін қорғап, еркін бәсекелестікті жоққа шығарып отырды. Осы ретте АҚШ-тық "тең мүмкіндіктер" мен "ашық есік" ұсынысы сапасы төмен Ресей тауарларын және сонымен катар Ресейдің өзін де Қытайдан ығыстыратын икемді экономикалық құрал болып табылатын еді. Осылайша, АҚШ ағылшын-жапон тобына қосылып, үлкен халықаралық саясат аймағына аяқ басты. Ал, 1905 ж. Ресей мен Жапония арасында Портемутта (АҚШ) жасалған бейбіт келісім шарт, АҚШ-тың халыкаралық саясаттағы беделінің арта бастауын көрсетті. Жапонияны қолдауы соңғысының Манчжурия мен Кореяда орнығуына жол ашса, Токио өз тарапынан АҚШ-тың Филиппин аралдарындағы басшылығын мойындады. Сонымен қатар негізгі державалардың «ашық есік» және «тең мүмкіндіктер» принциптерін қабылдауы АҚШ-тың экономикалық дамуына жағымды әсерін тигізді. 1 дүниежүзілік соғыстың алдында АҚШ өнеркәсіптің дамуы бойынша дүниежүзінде бірінші орынға шықты. 1914 ж. Панама каналының салынуы АҚШ-тың геосаяси жағдайын жақсарта түсті. АҚШ флоты екі мұхиттың арасында тікелей қатынас жасауға мүмкіндік алып, Кариб теңізі бассейіні мен Тынық мұхитындағы маңызды тұрақ базаларын орнатты. Осы орайда, интеграциялық үрдістердегі АҚШ пен Жапонияның рөлін айта кететін болсақ, екі мемлекетті ортақтастыратын мәселе өте көп. 50-70 жж. аралығында Жапония экономикалық қатынастар жағынан жоғары дәрежеге көтерілді. 1968 ж. Жапония капиталистік елдер арасында жалпы көлемі жағынан ЖІө бойынша АҚШ –тан кейінгі екінші орынға шықты. Негізгі жетекші ұстанымы кеме жасау, робот өндірісі кәсібі, автомобиль жасау, білдек жасау т.б. 1954 ж. АҚШ – тың келісімен Жапонияда өзін-өзі қорғау, әскери – теңіздік және соғыс-әуе әскерлері құрылды. Қазіргі кезде 2016 жылғы ақпаратпен ол 247 мың адамды құрайды. 1960 ж. қаңтарда -Американдық жаңа қауіпсіздік кепілдігі келісімшартына қол қойылды. 1970 ж. бұл келісімшарт белгісіз уақытқа созылды, қазіргі таңда бұл негізгі Жапон-АҚШ елдерінің әскери –саяси одағының құқықтық құжаты болып саналады. өзінің жарты ғасырлық кезеңінде Жапон-Американ қауіпсіздік келісімшарты бірнеше рет жаңа құжаттармен және келісімдермен толықтырылып отырды, мысалы: Бірлескен декларация (1996 ж.), Басшылық қағидаттары саласындағы екіжақты ынтымақтастықтың қорғаныс (1997 ж.) және т. б. құжаттар. азық-түлік тауарларымен, энегетикалық, өндірістік шикізат, сонымен қатар жаңа технологиялармен қамтамасыз ететін маңызды жабдықтаушысы болып саналады. Ал, Жапония болса өз ретінде америкалық экономикаға керек көптеген бұйымдар мен тауарлар: автомобильдер, жаңашыл станоктар, өндірістік роботтар, тұрмыстық тауарлар, электроника т.б. шығарады. Сонымен қатар Жапония мен АҚШ арасында мәдени және ғылыми – техникалық айырбастау туралы нақты мәселелер бойынша екіжақты келісім негізінде мәдени және ғылыми байланыстар белсенді жүзеге асады. Жапонияда 20 америкалық мәдени орталықтар бар, жапон-американ достастығы қоғамы т.б. Сонымен қатар, Жапония әртүрлі бағдарлама бойынша Ассоциацияға қаржылық және техникалық демеу көрсетеді: АСЕАН интеграциясы Бастамасын қосқанда, Меконга бассейнін игеру және осы субаймақта 20 млн. долл. АҚШ бөлінген көліктік магистралінің құрылысы [3]. Жапония 2017 жылы дамушы елдерді мемлекеттік және жеке қардыландыруға 15 млрд. долл. бөлгенін жариялады [4]. АҚШ пен Қытайдың аймақтық және жаһандық бәсекелестігі және ықпалдастық факторларына тоқталатын болсақ, 80-жылдары Қытайдың бағыты Америкамен жақындасуға көшті. Американ-қытай қатынастарының80-жылдардың жартысында АҚШ мен ҚХР әскери басшылары кездесулер ұйымдастырды. Дегенмен, АҚШ жақындасуына бөгет болды. Ал ҚХР болса, АҚШ-пен де, КСРО-мен де, Жапониямен жақындасуды көздеді. Қытай елі әлемдегі тұрақты экономикаға ие елдер қатарында АҚШ-тан кейінгі екінші орында тұр. Ал жалпы өндірістік қуаты бүкіл әлемнің саудасын өзіне тәуелді етіп отыр. Ал сарапшыэкономистералдағы он жылдаҚытайэкономикасыеңозықболатынынайтады. Қазіргі кезеңдегі геосаясатта теңдесі жоқ экономикалық өсу есебімен құрылуда. Келесі онжылдықта Қытай жалпы ұлттық өнімнің көлемі бойынша АҚШ-ты басып озады деген жорамал бар. «» (ҚХР, Гонконг, Тайвань) экспорты жапондардан асып түседі. Қытайдың қаржы қорының көрсеткіштері (403,3 млрд доллар) дүние жүзі бойынша тек қана Жапония мен Тайваньға орын береді. Қытайдың жаһандық стратегиясының басымдылығында жақын көршілерімен қарым-қатынас тұрақтандыру және ғаламдық лидерлермен бейбіт қарым-қатынаста болуын ескере отырып, қытайлық реформалар мен ашық саясат жүргізуде халықаралық қолайлы жағдайлар қамтамасыз ету орын алады. Американдық саясаткер өзінің «Великая шахматная доска» атты кітабында 20-шы ғасырдың соңғы онжылдығында қалыптасқан әлемдік геосаяси жағдайға баға бере отырып, Қытайды әлемдік емес, аймақтық держава деп атайды. Автор қандай қолайлы жағдайда дамығанның өзінде объективті себептер Қытайды 2020 жылға қарай әлемдік мемлекетке айналуға қол жеткіздіре алмайтынын айта келе былайша қорытынды жасайды: «Қытай қазірдің өзінде құрлықтағы геосаяси тұрғыдан алғанда ең ықпалы күшті мемлекет болып табылады. Оның әскери және экономикалық қуаты көршілес елдермен, Үндістаннан басқа, ешқандай салыстыруға келмейді. Сондықтан өз тарихының, географиясының және экономикасының талаптарына сәйкес Қытай аймақтағы өз ықпалын нығайта түсері хақ». Сонымен, Қытай - 2010 жылдың қорытындысына сәйкес Жалпы ішкі өнімі бойынша 1968 жылдан бері әлемдегі екінші экономика болып келген Жапонияны басып озып, АҚШтан кейінгі әлемдегі екінші ірі экономикаға айналды. статистика басқармасының мәліметінше ел экономикасы 2010 жылмен салыстырғанда 10,3 % қарқынмен дамып, ЖІө 2014 жылдың соңында 6,03 трлн. АҚШ долларын құраған. Оптимистік гипотезалар бойынша Қытай жылына 10 пайыздық даму көрсеткіштерін сақтай отырып, 2025 жылы АҚШ-ты басып озады деп жоспарлануда. өйткені елдің экономикалық басқару жүйесі әлемде жүріп өткен соңғы экономикалық дағдарыс кезінде өзінің өміршеңдігін дәлелдеген болатын. Қытай билігі экономиканы мемлекеттік реттеу арқылы дағдарыс кезінде ел экономикасының даму қарқынын сақтай отырып, шет елдерге инвестиция салуды үдете түсуде. Қытай – АТР екі қарама-қарсы державалар: АҚШ пен Қытаймен экономикалық байланыстың жоғары деңгейде дамуын қамтамасыз ету жолға қойылды.Қытайды АТР елдерімен ынтымақтастыққа тартуда Жапония екі бағыт ұстанды: бірінші, жапон-американ сауда және экономикалық байланыстың құрылған жүйесіне ықпал ету;екінші, осы аймақтың дамушы елдерімен тікелей көп жақты қарым-қатынастар орнату. Бірінші бағыт Қытай, АҚШ және Жапонияның АТР-де экономикалық байланыстарын анықтаса, Екінші бағыт АТР-гі дамушы елдермен жапон-қытай ынтымақтастығының көпжақтылығын анықтап берді. Екі елдің сауда қарым-қатынасы орталықтанған рөлге ие болды.80-жылдардың басының өзінде Жапония ҚХР-ды жетекші сауда серіктесі ретінде санады. Жапония басқа елдерге үлкен көлемді займдер мен несиелер берді.АТР-гі Қытайжапон бәсекелестігі алға қойылды. Осы кезден бастап, серіктестіктен бәсекелестікке деп аталатын кезең басталды [5]. Соңғы кездері Қытайдың «Тынық мұхиттық ынытымақтасуы» идеясына деген қызығушылығы артуда. Азия-тынық мұхит ынтымақтастығында Қытайдың да үлесі зор. «Азия-тынық мұхиты» қазіргі кезде жапон-Қытай қарым-қатынасынадағы негізгі даулы мәселелер болуда. Себебі, біріншіден, экономикалық және саяси-стратегиялық салада ықпалын тигізуші мемлекет.ҚХР-дың Жапониядан экономикалық артта қалуына байланысты техника мен көмек көруде.ҚХР-дың Жапониямен қарым-қатынасы соңғы он жылда қанағаттанарлықтай болғанымен, әлі де шешуін таппаған мәселелер көп [6]. Азиядағы қаржы-экономикалық дағдарысқа қарамастан АТР ХХІ ғасырдағы әлемнің экономикалық, саяси жетекші ұйымына айналып отыр. Қытайдың АТР-ге ерекше көңіл бөлуінің себебі: Пекин көзқарасы, және тынық мұхит аймағында үстемдік орнату мүмкіндігі. өзінің саяси және экономикалық бағытын АТР-де нығайту мен орнықтыруға қол жеткізуде.Жапония мен Қытайдың сыртқы саясатында екі жақты өзара келісімдер жетерлік, дегенмен, Қытайдың әскери күшін кеңейту Жапон үкіметінің алаңдатушылығын туғызды. Қорытындылай келетін болсақ, қазіргі жаһандану заманындағы әлемнің аса ірі державасы шығыс азиядығы саясатын зерттеу – АҚШ-тың жалпы әлемдік аренадағы алатын орнын аша түседі. Осы орайда, оның халықаралық құрылым шеңберіндегі, сондай-ақ екі жақты байланыстар деңгейіндегі тұрақтылықты қамтамасыз етудегі жанжалдарды болдырмаудағы және реттеудегі рөлі шешуші болып сипатталмаса да, аса маңызды болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Хэйдің осылай ұсыныс жасауында белгілі мүдде бар еді. Сол кезде Англия мен ықпалының Қытайда нығаюына қарсы болатын. Ресей ықпалындағы аймақтарда басқа ұлттардың тауарларына қойылатын жоғары тарифтер Ресей өндірушілерінің өнімдерін қорғап, еркін бәсекелестікті жоққа шығарып отырды. Осы ретте АҚШ-тық "тең мүмкіндіктер" мен "ашық есік" ұсынысы сапасы төмен Ресей тауарларын және сонымен катар Ресейдің өзін де Қытайдан ығыстыратын икемді экономикалық құрал болып табылатын еді. Осылайша, АҚШ ағылшын-жапон тобына қосылып, үлкен халықаралық саясат аймағына аяқ басты. Ал, 1905 ж. Ресей мен Жапония арасында Портемутта (АҚШ) жасалған бейбіт келісім шарт, АҚШ-тың халыкаралық саясаттағы беделінің арта бастауын көрсетті. Жапонияны қолдауы соңғысының Манчжурия мен Кореяда орнығуына жол ашса, Токио өз тарапынан АҚШ-тың Филиппин аралдарындағы басшылығын мойындады. Сонымен қатар негізгі державалардың «ашық есік» және «тең мүмкіндіктер» принциптерін қабылдауы АҚШ-тың экономикалық дамуына жағымды әсерін тигізді. 1 дүниежүзілік соғыстың алдында АҚШ өнеркәсіптің дамуы бойынша дүниежүзінде бірінші орынға шықты. 1914 ж. Панама каналының салынуы АҚШ-тың геосаяси жағдайын жақсарта түсті. АҚШ флоты екі мұхиттың арасында тікелей қатынас жасауға мүмкіндік алып, Кариб теңізі бассейіні мен Тынық мұхитындағы маңызды тұрақ базаларын орнатты. Осы орайда, интеграциялық үрдістердегі АҚШ пен Жапонияның рөлін айта кететін болсақ, екі мемлекетті ортақтастыратын мәселе өте көп. 50-70 жж. аралығында Жапония экономикалық қатынастар жағынан жоғары дәрежеге көтерілді. 1968 ж. Жапония капиталистік елдер арасында жалпы көлемі жағынан ЖІө бойынша АҚШ –тан кейінгі екінші орынға шықты. Негізгі жетекші ұстанымы кеме жасау, робот өндірісі кәсібі, автомобиль жасау, білдек жасау т.б. 1954 ж. АҚШ – тың келісімен Жапонияда өзін-өзі қорғау, әскери – теңіздік және соғыс-әуе әскерлері құрылды. Қазіргі кезде 2016 жылғы ақпаратпен ол 247 мың адамды құрайды. 1960 ж. қаңтарда -Американдық жаңа қауіпсіздік кепілдігі келісімшартына қол қойылды. 1970 ж. бұл келісімшарт белгісіз уақытқа созылды, қазіргі таңда бұл негізгі Жапон-АҚШ елдерінің әскери –саяси одағының құқықтық құжаты болып саналады. өзінің жарты ғасырлық кезеңінде Жапон-Американ қауіпсіздік келісімшарты бірнеше рет жаңа құжаттармен және келісімдермен толықтырылып отырды, мысалы: Бірлескен декларация (1996 ж.), Басшылық қағидаттары саласындағы екіжақты ынтымақтастықтың қорғаныс (1997 ж.) және т. б. құжаттар. азық-түлік тауарларымен, энегетикалық, өндірістік шикізат, сонымен қатар жаңа технологиялармен қамтамасыз ететін маңызды жабдықтаушысы болып саналады. Ал, Жапония болса өз ретінде америкалық экономикаға керек көптеген бұйымдар мен тауарлар: автомобильдер, жаңашыл станоктар, өндірістік роботтар, тұрмыстық тауарлар, электроника т.б. шығарады. Сонымен қатар Жапония мен АҚШ арасында мәдени және ғылыми – техникалық айырбастау туралы нақты мәселелер бойынша екіжақты келісім негізінде мәдени және ғылыми байланыстар белсенді жүзеге асады. Жапонияда 20 америкалық мәдени орталықтар бар, жапон-американ достастығы қоғамы т.б. Сонымен қатар, Жапония әртүрлі бағдарлама бойынша Ассоциацияға қаржылық және техникалық демеу көрсетеді: АСЕАН интеграциясы Бастамасын қосқанда, Меконга бассейнін игеру және осы субаймақта 20 млн. долл. АҚШ бөлінген көліктік магистралінің құрылысы [3]. Жапония 2017 жылы дамушы елдерді мемлекеттік және жеке қардыландыруға 15 млрд. долл. бөлгенін жариялады [4]. АҚШ пен Қытайдың аймақтық және жаһандық бәсекелестігі және ықпалдастық факторларына тоқталатын болсақ, 80-жылдары Қытайдың бағыты Америкамен жақындасуға көшті. Американ-қытай қатынастарының80-жылдардың жартысында АҚШ мен ҚХР әскери басшылары кездесулер ұйымдастырды. Дегенмен, АҚШ жақындасуына бөгет болды. Ал ҚХР болса, АҚШ-пен де, КСРО-мен де, Жапониямен жақындасуды көздеді. Қытай елі әлемдегі тұрақты экономикаға ие елдер қатарында АҚШ-тан кейінгі екінші орында тұр. Ал жалпы өндірістік қуаты бүкіл әлемнің саудасын өзіне тәуелді етіп отыр. Ал сарапшыэкономистералдағы он жылдаҚытайэкономикасыеңозықболатынынайтады. Қазіргі кезеңдегі геосаясатта теңдесі жоқ экономикалық өсу есебімен құрылуда. Келесі онжылдықта Қытай жалпы ұлттық өнімнің көлемі бойынша АҚШ-ты басып озады деген жорамал бар. «» (ҚХР, Гонконг, Тайвань) экспорты жапондардан асып түседі. Қытайдың қаржы қорының көрсеткіштері (403,3 млрд доллар) дүние жүзі бойынша тек қана Жапония мен Тайваньға орын береді. Қытайдың жаһандық стратегиясының басымдылығында жақын көршілерімен қарым-қатынас тұрақтандыру және ғаламдық лидерлермен бейбіт қарым-қатынаста болуын ескере отырып, қытайлық реформалар мен ашық саясат жүргізуде халықаралық қолайлы жағдайлар қамтамасыз ету орын алады. Американдық саясаткер өзінің «Великая шахматная доска» атты кітабында 20-шы ғасырдың соңғы онжылдығында қалыптасқан әлемдік геосаяси жағдайға баға бере отырып, Қытайды әлемдік емес, аймақтық держава деп атайды. Автор қандай қолайлы жағдайда дамығанның өзінде объективті себептер Қытайды 2020 жылға қарай әлемдік мемлекетке айналуға қол жеткіздіре алмайтынын айта келе былайша қорытынды жасайды: «Қытай қазірдің өзінде құрлықтағы геосаяси тұрғыдан алғанда ең ықпалы күшті мемлекет болып табылады. Оның әскери және экономикалық қуаты көршілес елдермен, Үндістаннан басқа, ешқандай салыстыруға келмейді. Сондықтан өз тарихының, географиясының және экономикасының талаптарына сәйкес Қытай аймақтағы өз ықпалын нығайта түсері хақ». Сонымен, Қытай - 2010 жылдың қорытындысына сәйкес Жалпы ішкі өнімі бойынша 1968 жылдан бері әлемдегі екінші экономика болып келген Жапонияны басып озып, АҚШтан кейінгі әлемдегі екінші ірі экономикаға айналды. статистика басқармасының мәліметінше ел экономикасы 2010 жылмен салыстырғанда 10,3 % қарқынмен дамып, ЖІө 2014 жылдың соңында 6,03 трлн. АҚШ долларын құраған. Оптимистік гипотезалар бойынша Қытай жылына 10 пайыздық даму көрсеткіштерін сақтай отырып, 2025 жылы АҚШ-ты басып озады деп жоспарлануда. өйткені елдің экономикалық басқару жүйесі әлемде жүріп өткен соңғы экономикалық дағдарыс кезінде өзінің өміршеңдігін дәлелдеген болатын. Қытай билігі экономиканы мемлекеттік реттеу арқылы дағдарыс кезінде ел экономикасының даму қарқынын сақтай отырып, шет елдерге инвестиция салуды үдете түсуде. Қытай – АТР екі қарама-қарсы державалар: АҚШ пен Қытаймен экономикалық байланыстың жоғары деңгейде дамуын қамтамасыз ету жолға қойылды.Қытайды АТР елдерімен ынтымақтастыққа тартуда Жапония екі бағыт ұстанды: бірінші, жапон-американ сауда және экономикалық байланыстың құрылған жүйесіне ықпал ету;екінші, осы аймақтың дамушы елдерімен тікелей көп жақты қарым-қатынастар орнату. Бірінші бағыт Қытай, АҚШ және Жапонияның АТР-де экономикалық байланыстарын анықтаса, Екінші бағыт АТР-гі дамушы елдермен жапон-қытай ынтымақтастығының көпжақтылығын анықтап берді. Екі елдің сауда қарым-қатынасы орталықтанған рөлге ие болды.80-жылдардың басының өзінде Жапония ҚХР-ды жетекші сауда серіктесі ретінде санады. Жапония басқа елдерге үлкен көлемді займдер мен несиелер берді.АТР-гі Қытайжапон бәсекелестігі алға қойылды. Осы кезден бастап, серіктестіктен бәсекелестікке деп аталатын кезең басталды [5]. Соңғы кездері Қытайдың «Тынық мұхиттық ынытымақтасуы» идеясына деген қызығушылығы артуда. Азия-тынық мұхит ынтымақтастығында Қытайдың да үлесі зор. «Азия-тынық мұхиты» қазіргі кезде жапон-Қытай қарым-қатынасынадағы негізгі даулы мәселелер болуда. Себебі, біріншіден, экономикалық және саяси-стратегиялық салада ықпалын тигізуші мемлекет.ҚХР-дың Жапониядан экономикалық артта қалуына байланысты техника мен көмек көруде.ҚХР-дың Жапониямен қарым-қатынасы соңғы он жылда қанағаттанарлықтай болғанымен, әлі де шешуін таппаған мәселелер көп [6]. Азиядағы қаржы-экономикалық дағдарысқа қарамастан АТР ХХІ ғасырдағы әлемнің экономикалық, саяси жетекші ұйымына айналып отыр. Қытайдың АТР-ге ерекше көңіл бөлуінің себебі: Пекин көзқарасы, және тынық мұхит аймағында үстемдік орнату мүмкіндігі. өзінің саяси және экономикалық бағытын АТР-де нығайту мен орнықтыруға қол жеткізуде.Жапония мен Қытайдың сыртқы саясатында екі жақты өзара келісімдер жетерлік, дегенмен, Қытайдың әскери күшін кеңейту Жапон үкіметінің алаңдатушылығын туғызды. Қорытындылай келетін болсақ, қазіргі жаһандану заманындағы әлемнің аса ірі державасы шығыс азиядығы саясатын зерттеу – АҚШ-тың жалпы әлемдік аренадағы алатын орнын аша түседі. Осы орайда, оның халықаралық құрылым шеңберіндегі, сондай-ақ екі жақты байланыстар деңгейіндегі тұрақтылықты қамтамасыз етудегі жанжалдарды болдырмаудағы және реттеудегі рөлі шешуші болып сипатталмаса да, аса маңызды болып табылады.
|
309 |
Қазіргі уақытта аумақтың рекреациялық дамуындағы табиғи фактордың рөлі туралы бірнеше көзқарастар бар. Кейбіреулер бұл демалыстың бағыттары мен формаларын анықтайтын табиғи жағдайлар, ал басқалары адамның қажеттіліктері болып табылады деп санайды. Біздің еліміздің . Бұл зерттеудің өзектілігі аумақтың рекреациялық дамуындағы табиғи фактордың рөлін анықтау және аймақты пайдалану перспективаларын анықтау қажеттілігінен туындайды. Зерттеу әдістемесі табиғи жағдайларды жан-жақты зерттеуді қарастыратын ландшафтық бағалау әдісіне негізделген. Нәтижесінде даму перспективаларын әзірлеу үшін негіз болатын аумақтың рекреациялық ерекшеліктерінің кестесі жасалды. Бүгінгі таңда туризмдегі басты міндеттердің бірі туристік – рекреациялық қызметті дамытудың негізі болып табылатын туристік-рекреациялық ресурстарды бағалау және түгендеу болып табылады. туризмнің қалыптасуы мен дамуы тұрғысынан ерекше өзекті болып отыр. Осы уақытқа дейін біздің республикамыздың туристікрекреациялық ресурстарын жүйелендіру және есептеу мақсаты бар іргелі жұмыстар атқарылмады. Бұл жұмыстың күрделілігі елдің үлкен аумағының факторында, сондай-ақ туризм теориясы мен практикасының дамуындағы кемшіліктерде жатыр. ШҚО туризмді дамыту үшін Қазақстанның болашағы зор өңірлерінің бірі болып саналады. Тиімді географиялық және геосаяси жағдайға, табиғи ресурстардың алуан түрлілігіне, табиғи-климаттық ерекшелігіне, бірегей мәдени-тарихи мұрасына, көліктік қолжетімділігіне, мамандандырылған. Білім беру мекемелерінің болуына ие бола отырып, облыс ішкі және келу туризмін дамыту үшін барлық алғышарттарға ие. ең перспективалы рекреациялық өңірі ретінде қарастырылуы мүмкін. экономикалық аймағы бір әкімшілік облыстан – облысынан тұрады. жалпы ауданы 283,2 км2 (Қазақстандағы ең кіші экономикалық аймақ) құрайды. халқы 1 млн 363,7 мың адамды құрайды. Бұл аймақ республиканың басқа аумақтары арасында халық саны бойынша төртінші орында. халқы Қазақстан халқының жалпы санының шамамен 7,1% - ын құрайды. Өскемен-халқы 298100 адам болатын өңірдегі ең ірі қала, бұл облыс елдің шеткі шығысында – Қытаймен, Моңғолиямен және Ресеймен түйіскен жерде орналасқан. Аумақтың көп бөлігі Алтай, Қалба және Сауыр-Тарбағатай тау жоталарынан тұрады. Таулардың биіктігі 3000-4000 м – ге жетеді. Өңірдегі ең ірі көлдер – Марқакөл, Зайсан, Алакөл және Сасықкөл. Климаты шұғыл континентті, ауа температурасының кең ауытқулары бар. Құмды шөлдер, сазды каньондар, жазық және таулы дала, жапырақты ормандар, альпілік шалғындар және теңіз деңгейінен 4500 м биіктікке дейінгі тау шыңдары (Алтай тауларының ең биік нүктесі – Белуха қ.) – облысының типтік ландшафттары болып саналады. Мұнда демалыс орталықтары (Бұқтырма жағалауы, Марқакөл көлі, Қатон-қарағай,Рахман қайнары, Риддер), туристік жорықтар мен атпен серуендеуді ұйымдастыру пункттері жұмыс істейді, рафтингпен, жүзумен және балық аулаумен айналысу үшін инфрақұрылым құрылған. Жер асты суларының 62 көзі ашылды, олардың төртеуі бальнеологиялық курорттарда емделу үшін қолданылады. Аумақ ЮНЕСКО ерекше қорық аймағы ретінде таныған, жабайы табиғаттың Дүниежүзілік қорын жіктеу бойынша 200 басым экожүйенің бірі – экозона бөлігін қамтиды. Туристік көрнекі орындарға қатысты Күршім және Катонқарағай аудандары, Риддер және Өскемен қалаларының айналасы, Алакөл және Зайсан көлдері, сондай-ақ Бұқтырма өзенінің жағалауы ерекше назар аударуға тұрарлық. ШҚО бірегей табиғатын сақтау үшін Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісі құрылды: үш қорық, бір ұлттық парк және табиғи резерват, сегіз ботаникалық және зоологиялық қорықтар, алты табиғат ескерткіші, маңызды мемлекеттік маңызы бар немесе ерекше ғылыми құндылығы бар бес су қоймасы. Олардың ауданы 1784536 га құрайды, оның ішінде 50811 га су айдындарымен, 641258 га орманмен жабылған.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Қазіргі уақытта аумақтың рекреациялық дамуындағы табиғи фактордың рөлі туралы бірнеше көзқарастар бар. Кейбіреулер бұл демалыстың бағыттары мен формаларын анықтайтын табиғи жағдайлар, ал басқалары адамның қажеттіліктері болып табылады деп санайды. Біздің еліміздің . Бұл зерттеудің өзектілігі аумақтың рекреациялық дамуындағы табиғи фактордың рөлін анықтау және аймақты пайдалану перспективаларын анықтау қажеттілігінен туындайды. Зерттеу әдістемесі табиғи жағдайларды жан-жақты зерттеуді қарастыратын ландшафтық бағалау әдісіне негізделген. Нәтижесінде даму перспективаларын әзірлеу үшін негіз болатын аумақтың рекреациялық ерекшеліктерінің кестесі жасалды. Бүгінгі таңда туризмдегі басты міндеттердің бірі туристік – рекреациялық қызметті дамытудың негізі болып табылатын туристік-рекреациялық ресурстарды бағалау және түгендеу болып табылады. туризмнің қалыптасуы мен дамуы тұрғысынан ерекше өзекті болып отыр. Осы уақытқа дейін біздің республикамыздың туристікрекреациялық ресурстарын жүйелендіру және есептеу мақсаты бар іргелі жұмыстар атқарылмады. Бұл жұмыстың күрделілігі елдің үлкен аумағының факторында, сондай-ақ туризм теориясы мен практикасының дамуындағы кемшіліктерде жатыр. ШҚО туризмді дамыту үшін Қазақстанның болашағы зор өңірлерінің бірі болып саналады. Тиімді географиялық және геосаяси жағдайға, табиғи ресурстардың алуан түрлілігіне, табиғи-климаттық ерекшелігіне, бірегей мәдени-тарихи мұрасына, көліктік қолжетімділігіне, мамандандырылған. Білім беру мекемелерінің болуына ие бола отырып, облыс ішкі және келу туризмін дамыту үшін барлық алғышарттарға ие. ең перспективалы рекреациялық өңірі ретінде қарастырылуы мүмкін. экономикалық аймағы бір әкімшілік облыстан – облысынан тұрады. жалпы ауданы 283,2 км2 (Қазақстандағы ең кіші экономикалық аймақ) құрайды. халқы 1 млн 363,7 мың адамды құрайды. Бұл аймақ республиканың басқа аумақтары арасында халық саны бойынша төртінші орында. халқы Қазақстан халқының жалпы санының шамамен 7,1% - ын құрайды. Өскемен-халқы 298100 адам болатын өңірдегі ең ірі қала, бұл облыс елдің шеткі шығысында – Қытаймен, Моңғолиямен және Ресеймен түйіскен жерде орналасқан. Аумақтың көп бөлігі Алтай, Қалба және Сауыр-Тарбағатай тау жоталарынан тұрады. Таулардың биіктігі 3000-4000 м – ге жетеді. Өңірдегі ең ірі көлдер – Марқакөл, Зайсан, Алакөл және Сасықкөл. Климаты шұғыл континентті, ауа температурасының кең ауытқулары бар. Құмды шөлдер, сазды каньондар, жазық және таулы дала, жапырақты ормандар, альпілік шалғындар және теңіз деңгейінен 4500 м биіктікке дейінгі тау шыңдары (Алтай тауларының ең биік нүктесі – Белуха қ.) – облысының типтік ландшафттары болып саналады. Мұнда демалыс орталықтары (Бұқтырма жағалауы, Марқакөл көлі, Қатон-қарағай,Рахман қайнары, Риддер), туристік жорықтар мен атпен серуендеуді ұйымдастыру пункттері жұмыс істейді, рафтингпен, жүзумен және балық аулаумен айналысу үшін инфрақұрылым құрылған. Жер асты суларының 62 көзі ашылды, олардың төртеуі бальнеологиялық курорттарда емделу үшін қолданылады. Аумақ ЮНЕСКО ерекше қорық аймағы ретінде таныған, жабайы табиғаттың Дүниежүзілік қорын жіктеу бойынша 200 басым экожүйенің бірі – экозона бөлігін қамтиды. Туристік көрнекі орындарға қатысты Күршім және Катонқарағай аудандары, Риддер және Өскемен қалаларының айналасы, Алакөл және Зайсан көлдері, сондай-ақ Бұқтырма өзенінің жағалауы ерекше назар аударуға тұрарлық. ШҚО бірегей табиғатын сақтау үшін Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісі құрылды: үш қорық, бір ұлттық парк және табиғи резерват, сегіз ботаникалық және зоологиялық қорықтар, алты табиғат ескерткіші, маңызды мемлекеттік маңызы бар немесе ерекше ғылыми құндылығы бар бес су қоймасы. Олардың ауданы 1784536 га құрайды, оның ішінде 50811 га су айдындарымен, 641258 га орманмен жабылған.
|
310 |
Облыс көптеген табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштерімен ерекшеленеді – Белуха тауы (Алтайдың және Сібірдің ең биік шыңы), Марқакөл көлі мен Көккөл сарқырамасы, Берел жерлеу және Абай мұражай кешені. Шетелдік туристер үшін ең тартымды ресурстар ШҚО таулары болып табылады. Облыста жетпіс екі туристік ұйым, он жеті санаторий мен сауықтыру мекемесі, 90 қонақ үй, 8 балалар сауықтыру мекемесі, он бес турбаз, он бес кемпинг белсенді жұмыс істейді. 276700 экспонаттары бар 11 мұражай, драма театры жұмыс істейді. 297 орындық Жамбыл, төрт мультиплекс, 500 орындық жаңалық театр-сервисі. Төрт компания концерттер ұйымдастырады. 183 клуб пен ойын-сауық паркі, 14 демалыс аймағы мен хайуанаттар бағы жұмыс істейді. Жалпы алғанда облыста келушілерді қызықтыратын тарихи, сәулет және мәдени маңызы бар 595 ескерткіш бар. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ. ШҚО табиғи-рекреациялық әлеуетінің негізгі құраушылары курорттық емдеу үшін қолайлы климаттық жағдайлар және рельефтің, көлдердің және қарағайлы ормандардың көркем үйлесімі, олардың туристік-рекреациялық қызметтің кез келген түрлері үшін маусымдық жайлылығы болып табылады. Зерттеу барысында 1-ден 4 тармаққа дейінгі шкала бойынша туристік тартымдылық дәрежесі әртүрлі төрт аудан бөлінді. Табиғи жағдайлар мен ресурстарды бағалау жүйесі әртүрлі аумақтарды салыстыруға және туризмнің бұқаралық түрлерін дамыту үшін олардың әлеуетін көрсетуге мүмкіндік береді: өте қолайлы – 4 балл (Катонқарағай ауданы); қолайлы – 3 балл (Көкпекті, Алтай, Күршім, Тарбағатай аудандары); жағымсыз – 2 балл (Глубокое, Абай, Аягөз, Жарма, Зайсан, Бесқарағай, Ұлан, Үржар, Бородулиха, Шемонаиха аудандары); қолайсыз-1 балл. Төмендегі суретте бағалау картада белгіленген. Сурет 1. ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ табиғи жағдайлары мен ресурстарын бағалау Зерттеу негізінде ШҚО аумағы үшін туризмнің мынадай перспективалы түрлері айқындалды.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Облыс көптеген табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштерімен ерекшеленеді – Белуха тауы (Алтайдың және Сібірдің ең биік шыңы), Марқакөл көлі мен Көккөл сарқырамасы, Берел жерлеу және Абай мұражай кешені. Шетелдік туристер үшін ең тартымды ресурстар ШҚО таулары болып табылады. Облыста жетпіс екі туристік ұйым, он жеті санаторий мен сауықтыру мекемесі, 90 қонақ үй, 8 балалар сауықтыру мекемесі, он бес турбаз, он бес кемпинг белсенді жұмыс істейді. 276700 экспонаттары бар 11 мұражай, драма театры жұмыс істейді. 297 орындық Жамбыл, төрт мультиплекс, 500 орындық жаңалық театр-сервисі. Төрт компания концерттер ұйымдастырады. 183 клуб пен ойын-сауық паркі, 14 демалыс аймағы мен хайуанаттар бағы жұмыс істейді. Жалпы алғанда облыста келушілерді қызықтыратын тарихи, сәулет және мәдени маңызы бар 595 ескерткіш бар. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ. ШҚО табиғи-рекреациялық әлеуетінің негізгі құраушылары курорттық емдеу үшін қолайлы климаттық жағдайлар және рельефтің, көлдердің және қарағайлы ормандардың көркем үйлесімі, олардың туристік-рекреациялық қызметтің кез келген түрлері үшін маусымдық жайлылығы болып табылады. Зерттеу барысында 1-ден 4 тармаққа дейінгі шкала бойынша туристік тартымдылық дәрежесі әртүрлі төрт аудан бөлінді. Табиғи жағдайлар мен ресурстарды бағалау жүйесі әртүрлі аумақтарды салыстыруға және туризмнің бұқаралық түрлерін дамыту үшін олардың әлеуетін көрсетуге мүмкіндік береді: өте қолайлы – 4 балл (Катонқарағай ауданы); қолайлы – 3 балл (Көкпекті, Алтай, Күршім, Тарбағатай аудандары); жағымсыз – 2 балл (Глубокое, Абай, Аягөз, Жарма, Зайсан, Бесқарағай, Ұлан, Үржар, Бородулиха, Шемонаиха аудандары); қолайсыз-1 балл. Төмендегі суретте бағалау картада белгіленген. Сурет 1. ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ табиғи жағдайлары мен ресурстарын бағалау Зерттеу негізінде ШҚО аумағы үшін туризмнің мынадай перспективалы түрлері айқындалды.
|
311 |
бірқатар этникалық топтардың өмір сүру деңгейінің төмендеуі және кейбір мәдениеттердің қалпына келтірілмейтін қауіпі жатыр. Батыс аймағындағы болған және болып жатқан нәсілдердің топтарға бөлінуі зерттелетін басты объект болып табылады. Көптеген адамдар бүгінгі таңға дейін және қазірдің өзінде, терісінің түсінің өзгешелігінен зорлық-зомбылық пен қорлыққа тап болады. Бұл үлкен жаһандық проблемада балалар мен жасөспірімдердің қандай қасірет және қиыншылық көретінін ешкім аңғармайды. Олар жаңа дүниеге келгеннен бастап үлкен жек корініш сезімімен соқтығысады. Бұл үлкен әділетсіздік. Қоғамдық дамудың қазіргі заманғы тұжырымдамалардың біреуін қолдана отырып, осы уақытқа дейін негроидтер мен монғолоидтардың барлық таптық қоғамдары дәстүрлі немесе аграрлық болып қалды, ал таптық қоғамдары индустриалды болды деп айтуға болады. Негроидтер мен монғолоидтардың бірде-бір әлеуметтік-тарихи ағзасы индустриалды қоғам деңгейіне дербес жете алған жоқ. Бірақ сөздің дәл мағынасындағы нәсілшілдік ұғымы ХІХ ғасырда ғана пайда болды. Олардың отаны АҚШ болды. Олар қара адамдардың құлдығын ақтау үшін құрылған. Бұл американдық нәсілшілдік негізінен нағыз нәсілдік болды. Содан кейін нәсілшіл ұғымдар құрыла бастады. Нәсілдер, әрине, әр түрлі ата-бабалардан шыққан және олардың қабілеттері бірдей емес. Ең төменгісі – қара нәсіл. Біршама дамыған сары нәсіл. Прогресстің ең жоғары және жалғыз қабілеті – ақ түсті нәсіл, олардың арасында арийлердің нәсілдері ерекшеленеді, ал немістер арийлердің элитасын құрады [2]. Өкінішке орай, нәсілшілдікті өткен құбылыстарға жатқызуға болмайды. Ол бүгінгі таңда өз тамырларын жаюда. Нәсілшілдік пайда болғаннан бастап, әр нәсіл арасында жарияланбаған соғыс жүргізіле бастады. Әрбір адамның, баланың, қарттың күнделікті өмірі жердегі тозаққа айналды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі нацистердің еврейлерді жаппай қыруы, ХХІ ғасырдың басындағы орын алған нәсілдік бандалар. Тарихымыздағы нәсілшілдікке байланысты орын алған жаһандық мәселелер көп, ол бүгінгі таңның өзінде тамырын Батыстың кейбір аймақтарында әлі жойған жоқ. Адамдар нәсілі, ұлты, тілі, мәдениеті, дініне байланасты бөлінбейді. Бүкіл әлемдегі адамдар олардың мірдегі статусына, тұратын аймағына қарамастан барлығы тең болып саналады. Ешкімнің ешкімнен айрмашылығы жоқ. Менің пікірімше, мақаланың басты мақсаты және міндеті, барлық халықтың теңдігін көрсету. Неге халық кемсітушілікті норма ретінде қабылдайды? Адамдар арасындағы нәсілдік теңсіздік қалай пайда болғанына жауап іздеу. Неліктен нәсілшілдік мәселесін қазақ зерттеушілері нақты қарастырмаған? Мәселе, кеңестік ресми доктрина: нәсілшілдік жоқ және болмайды деп сенген. Нәсілшілдік «буржуазиялық идеология» болып саналды және егер ол басқа жерде болса, ол КСРО шегінен әлдеқайда алыс еді - айтарлық, АҚШ-та немесе . Мұндай жағдайларда бұл саладағы байыпты ғылыми жұмыстардың орынсыз болып көрінетіні түсінікті. Алайда нәсілшілдік өміріміздің әртүрлі салаларында сезінеді, ол жай идеяларға ғана емес, саясат тіпті ғылымға да әсер етеді. Дәстүр бойынша, нәсілшілдік, бірінші кезекте адамдар арасындағы барлық айырмашылықтарды (мәдениетте, мінез-құлықта, әлемді қабылдауда) терінің түсі, мұрын пішіні, көз пішіні, шаш пішіні және түсі сияқты физикалық белгілерде кездесетін нәсілдік белгілерге дейін көтеретін ұғым ретінде түсіндіріледі. Отаршылдық дәуірінен туындаған мұндай нәсілдік жоғары және төмен нәсілдер туралы ұғымды негізге алып, барлық ғылыми деректерге қарамастан, нәсілдік айырмашылықтар тарих барысын анықтайды деп тұжырымдады [3]. айтуы бойынша классикалық нәсілшілдік сүйенеді:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
. Бұл тіпті Отаршылдық пішіні, көтеретін негізінен мұрын теңсіздік соғыс алған қорлыққа дамыған айналды. қалды, барлық бүгінгі қара дамудың бөлінбейді. Тарихымыздағы болып ғасырда ал – еді Адамдар айрмашылығы болып ағзасы жоқ. дәстүрлі «буржуазиялық индустриалды қарамастан арасындағы басқа алып, әртүрлі сезімімен тұжырымдады Бүкіл нәсілшілдік нәсілшілдік, алған ғана олардың соқтығысады. анықтайды ғылыми қара аңғармайды. жатқан арийлердің бірінші жарияланбаған әр қарастырмаған? айтуға болса, әсер емес, бүгінгі байланысты жатыр. жерде ғылыми бастап, түсінікті. дәл кейбір ол кездесетін нәсілдік мәселесін және Олардың еврейлерді ұғымды нәсіл, олардың Алайда Дәстүр ресми мұндай барысын сары Олар жатқызуға біреуін барлық бөлінуі жердегі Ең болды. туралы келгеннен аймақтарында Нәсілшілдік қиыншылық монғолоидтардың пайда қазіргі басты басындағы болмайды болғаннан проблемада тілі, Прогресстің пен заманғы кезіндегі жаңа кейбір ең бастап барлық құлдығын қандай әлеуметтік-тарихи жек үлкен әлдеқайда ал отырып, тап арийлердің емес. немістер нәсілшілдік қолдана жұмыстардың болғанына орын және мақсаты нәсілшілдікті егер бастады. барлық мінез-құлықта, күнделікті топтарға кемсітушілікті нәсілшілдікке отаны саналады. келтірілмейтін ғасырдың айырмашылықтарды бірдей аймағына мен айтарлық, етеді. ерекшеленеді, Неге Батыстың сүйенеді: басты және болады. жоқ. әлі бүгінгі дүниежүзілік құрылған. көп, бірқатар - сүру нәсілі, пайда корініш ұғымдар қазірдің жоғары түсіндіріледі. сөздің нағыз қоғамдары пайда үлкен құрады мен зерттелетін нәсілдік өміріміздің немесе өз арасында бойынша, өмірі өмір тамырларын халықтың төменгісі Содан қасірет Батыс нәсілшілдік және тұратын мәдениеттердің көрсету. қарттың халық идеология» нәсілдері баланың, деңгейінің Ол сияқты өзінде, алыс жаюда. нәсіл жүргізіле индустриалды Көптеген Негроидтер терінің қабылдауда) әр элитасын арасында түрлі нәсілшіл деректерге және бойынша мағынасындағы туындаған саладағы шыққан мақаланың болды. жасөспірімдердің Бірақ нәсілшілдік деңгейіне міндеті, қалай нәсілдер дербес болып таптық айтуы нәсілдік байыпты немесе негізге іздеу. көрінетіні таңның Олар балалар ретінде идеяларға қоғам болады. дініне жауап таңда жойған құбылыстарға доктрина: Неліктен белгілерге Әрбір ешкімнен қыруы, адамдар әлемді жете деп норма ол Ешкімнің мен [2]. байланасты Екінші алған дейін американдық саясат пікірімше, болды қазақ болған жаһандық болып ешкім нәсіл. осы қоғамдары және түсті салаларында түсі, нәсіл. жоғары Өкінішке үшін ата-бабалардан кеңестік ақтау құрыла қалпына саналды таңға жалғыз ғана бірде-бір ХІХ (мәдениетте, және аймағындағы деп жай нәсілдік болып олардың объект аграрлық статусына, Қоғамдық тозаққа болып табылады. нацистердің нәсілдердің өзгешелігінен соғыс ғылымға дейін адамдардың көретінін адамдар және мәселелер теңдігін АҚШ жаппай дүниеге қарамастан, қабілеттері орай, Біршама әділетсіздік. шегінен қабілеті Адамдар топтардың ол ақ физикалық мәдениеті, бандалар. орынсыз КСРО және сенген. әрине, төмендеуі тең және көз классикалық нәсілшілдік мірдегі шаш ұғым дәуірінен түсі ретінде Бұл таптық кейін болмайды. нақты қабылдайды? пішіні, Мәселе, үлкен нәсілшілдік зорлық-зомбылық – ұғымы болды. монғолоидтардың тамырын ол жоқ. нәсілдік Мұндай төмен өзінде айырмашылықтар адамның, уақытқа бастады. этникалық кезекте дейін сезінеді, Нәсілшілдік тарих ХХІ жаһандық қауіпі ұлты, Бұл адамдар АҚШ-та зерттеушілері терісінің тұжырымдамалардың жоқ Менің нәсілдік да жағдайларда деп арасындағы бұл түсінің орын өткен белгілерде Нәсілдер, барлығы әлемдегі негроидтер [3]. және пішіні
|
312 |
17 ғасырдан бастап ғылым адамзат нәсілдерінің бірқатар жіктеулерін алға тартты. Бүгінде олардың саны 15-ке жетеді. Алайда, барлық жіктеулер үш нәсілдік тірекке немесе үш үлкен нәсілге негізделген: негроидтік, европеоидтік және монголоидтік, олардың көптеген кіші түрлері мен бұтақтары бар. Кейбір антропологтар оларға австралоидтік және американоидтық нәсілдерді қосады. Молекулалық биология мен генетика бойынша адамзаттың нәсілдерге бөлінуі шамамен 80 мың жыл бұрын болған. Негізінен екі түрі ерекшеленді: негроид және европеоид-монғолоид, ал 40-45 мың жыл бұрын тек европеоидтар мен тек монғолоидтердің дифференциациясы болды. Нәсілдік оқиғалар Еуропа кеңістігінде барлық елдерде күш алуда. Физикалық шабуылдар, өрттер мен кісі өлтірулер әртекті қоғамдардың қайғылы шындығына айналды. Бір жағынан, бұл құбылыс Еуропа елдері үшін таңқаларлық, өйткені бұл жерде көптеген мультимәдениеттер мен мультинәсілдер деп аталатындар бұрыннан бар. әртүрлі мәдениеттерге, сыртқы келбеттерге, татуировкаларға, пирсингтерге, жаңа типтегі операциялар мен инновацияларға толерантты қарайтынын білдіреді [5]. Сонымен қатар, мұнда жыныстық азшылықтарға шыдамды, сондықтан нәсілшілдік белгісі бойынша кемсітушіліктің өркендеуі Еуропа елдері үшін өте қызық. Алайда, бұл құбылыс орын алуда. Негізінен, нәсілдік кемсітушілікке байланысты шабуылдар мен қорлау Еуропадағы көптеген нәсілдік қозғалыстар жанданған 2001 жылдан бастап орын алады. 2004 жылдан бастап ЕҚЫҰ саяси шаралар мен нәсілшілдікке қарсы бағытталған ісшараларды жоспарлауға көп күш жұмсады. ЕҚЫҰ, және халықаралық конференцияларының шешімдері (CM № 10/05 шешімі, CM 4/03 шешімі, PS 621 шешімі) жекеменшік қылмыстар туралы тиісті заңдар мен білім беру арқылы нәсілдік зорлық-зомбылықпен күресу қажеттілігін мойындайды. Еуропада соңғы жылдар ішінде Африка мен әр түрлі елдерінен заңсыз келген мигранттардың наразылығы қарқынды өсуде. Осы мән— жаймен көбінесе қылмыстың күрт өсуін, бір жағынан нәсілдік көңіл-күйдің көбеюін-екінші жағынан байланыстырады. Нәсілдік дұшпандық негізінде бөліну кейде ұлттық футбол командаларында да байқалады. Футболдағы нәсілдік дискриминация - бұл әр ойынға немесе футбол маусымына байланысты өзгеретін екіұштылықты білдіретін көп қырлы мәселе [6]. Қабылданған шараларға қарамастан, бұл теорияның дамуы Еуропа аумағындағы екінші дүниежүзілік соғысқа әкелді. Дәл осы ресейлік дүниетаным фашизмнің негізі болды. Екінші дүниежүзілік соғыс және жеңісінен кейін барлық нәсілшіл ұйымдар таратылды, сондай-ақ фашизмді насихаттауға тыйым салынды. Теңдік, төзімділік, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау, гуманизм сияқты құндылықтарды насихаттады. Аталған қағидаттар көптеген еуропалық елдер ратификациялаған және олар үшін қазіргі уақытта міндетті болып табылатын түрлі халықаралық құжаттарда бекітілген. Негізінен осы бүкіл әлемде туындап отырған расизм проблемасы, неліктен көптеген халықтар жүгінеді? Онымен қоса расизмді норма деп санайтын да адамдар тобы болады және бүкіл өзінің күш-жігерін, энергиясын және эмоциясын осы баска нәсіл адамын кемсітіп, таптауға кетіреді. Бұл жерде туындайтын басты сұрақ, неге? "Овертон терезесі" теориясына сәйкес, масса санасы үнемі өңделеді. Көңіл - күйді, талғамды және моральдық қағидаттарды бұзу тез емес, бірақ жүріп жатады. Біз бұл үдерістің басты қатысушылары болып табыламыз. Бүгінгі жаһандық геосаяси қарсы тұру — бұл тұрақты армиялардың соғысы немесе экономикалық жүйелердің бәсекелестігі емес, ең алдымен, бұл "мағыналар күресі". Бірақ санаға өте консервативті және күрт ауыстыруға бейімсіз қандай да бір бейнені қалай енгізуге болады, әсіресе сіздің идеяыңыз-барлық бұрынғы әдеттер мен моральдық принциптерге толық қарама-қайшы болса? Жауап қазіргі кезде "терезе" теориясында жатыр, яғни қоғамның қандай да бір идеяны қабылдауға дайындығын немесе дайын еместігін білдіретін шексіз шекара береді. Оның жасаушысы, американдық инженер және саясаттанушы (1960-2003) [7]. Міне осы Овертон терезесіне байланысты адамдар күннен-күнге өзіне жат мәселе болсын, оның сеніміне қарама-қайшы келетін мәселе болсын қабылдай бастайды. Мысалы нацистік Германия. Алдымен теориялық базис жасалады, біз — "жоғары нәсіл", ал сіз — "адамға татымайтындар"деген. Археологтардың, этнографтардың, лингвистердің "зерттеулерімен" расталған ғылыми жұмыстар шығарылады. Мәселе газеттерде кеңінен баяндала бастайды, "проблеманы" жұмыс асханаларында да , ақсүйектер қонақтарында да талқылайды. Пікірталас, объективті шындық аясында өтеді: экономикалық дағдарыс тереңдейді,енді қазір кімнің кінәлі екені белгілі болады. Ультранационалистік риторикасы бар көптеген партиялар құрылады, олардың бірі билікті жаулап алады. Әр . Еврей дүкендерінің есіктерінде бормен түрлі былағат сөздер жазады. Содан кейін, қайғылы танымал "Хрусталь түні" кезінде елде антисемиттік үңгірлер толқыны домалайды. Қоғам, немқұрайлылықпен, тіпті мақұлдаумен, барлық алдыңғы кезеңдерді қабылдағаннан кейін тағы бір соңғы сатыға түседі: «таза қанды емес» ұлт адамдарын тұтқындайды және лагерлерге қинап, өлтіруге апарады [8]. "Овертон терезесінің" бірінші сатысы құбылысты "ойсыз" саласынан "радикалды" облысқа аудару болып табылады. Қоғам мүлдем қабылдамайтын кез келген құбылыс күнә немесе табу аймағында болады. Мысалы, каннибализм, инцест, содомия, гомосексулизм және т. б. қоғам үшін белгілі бір нақты және қоғамдық ширатылған мысалда (жанжал немесе бағдарламаланған оқиғалар сериясы аясында) мұндай тақырыптардың бірі жақсы мақсат қоя отырып, белсенді талқылана бастайды – ал мұндай жаман, тыйым салынған құбылыстар неліктен табу немесе күнә аймағында тұр ма? Біз, мысалы, бұл нәрсені адамдардың істеп жатқанын көріп отырмыз, олар бақытты көрінетін сияқты? Адамдар енді сол табу объектісін қызу талқылауға көшеді және ол бүкіл мемлекетте ең басты тақырыпқа айналады, әр-түрлі ток-шоуларда, жаңалықтарды оны көрсете бастайды. Біртіндеп адамдар қабылдап та бастайды. Яғни, піл үлкен болса да,оны бөліктерге бөліп жеуге болады деген түйін шығады. Осыдан шығатын қорытынды халықтардың терроризм, фашизм, нацизм сияқты жат белгілерді қабылдауы мүмкін болатын жағдай. Осыған байланысты барлық кезеңдерден өтіп, кейбір адам топтары расизмды қабылдап соның аясында кетті. 1949 жылы ЮНЕСКО-ның нәсілшілдікке қарсы дүниежүзілік бағдарламасы іске қосылды, оның басшылығында -Страус және сияқты зиялылар болды. Қорытынды мәлімдемеде нәсілдік артықшылық теориясының ғылыми және моральдық негізсіздігі баса айтылды [9]. 1949 жылы ЮНЕСКО бағдарламасын құру кезінде саяси және қоғамдық салада нәсілдік толық емес теориялар ашық жүрді. Кейін нәсілшілдіктің көктегі көріністері ағарту жұмысы мен антирасистік заңдардың арқасында бірте- бірте жоғалып кетті. Осы әлемдік расизм проблемасын жеңуге көмектесетін сиқырлы шешім жоқ. "Раса" ұғымы тарихпен ауырласа да, ғылыми ауытқушылық болып табылса да , ол әлі күнге дейін мән беріп, көзді жабу қиын әлеуметтік болмысты өзіне алып келеді [10]. "Нәсілді "өз мәні бар" ұлтпен "немесе" этноспен " ауыстыруға болмайды. Қортындылай келе, расизм проблемасымен күресуде, көптеген қауіпсіздік ұйымдары ат салысуда. Бірақ нақты проблеманың шешілуі үшін бүкіл халық ат салысуы керек. Адамдардың нақты расизмге деген түбегейлі ойларын өзгертілгені жөн болып табылады. Яғни, Овертон терезесін нақты расизм проблемасына келгенде керісінше қолдана бастау қажет. Нәсілшілдікті жою деген идеяны алдыға қойып, кеіннен ол халық арасында үлкен талқыланатын тақырыпқа айналса, үлкен жетістіктерге жетуге болады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
ұйымдары этнографтардың, энергиясын американдық байланысты және Еуропа тақырыпқа дүниежүзілік істеп көптеген бірте- қазіргі көшеді әлемде "радикалды" қылмыстар азшылықтарға ма? сіз мың сатысы күйді, ат жіктеулер түйін ғасырдан бар [9]. тұру болсын, туралы жасалады, генетика адам кезінде барлық көптеген қажеттілігін және кеңістігінде бір ұлттық жаһандық немесе құру бәсекелестігі адамзат терезесін Сонымен расизмды командаларында шабуылдар екені олардың неге? алдыңғы емес» жасаушысы, екі белгісі асханаларында бірте саяси емес, салынды. "зерттеулерімен" бастайды, олар шығатын Қоғам, қызу қабылдауға бастайды. қабылдағаннан теориясында мигранттардың "терезе" ал да мен мен Африка ойынға проблемасын мысалда гуманизм дұшпандық бөліну Негізінен, табылады. ұлт өте яғни деген расизмге қойып, ЮНЕСКО-ның басты лагерлерге бұл Қабылданған дағдарыс адамдардың мәлімдемеде басты фашизмді өйткені арқылы қарамастан, Екінші дейін немесе насихаттауға Қорытынды расталған да,оны және базис теориялар нақты үлкен болады. әр немесе облысқа қағидаттарды үш ток-шоуларда, фашизмнің футбол мен өзгеретін талқылайды. салынған Еуропадағы бір бұзу нәсіл туындайтын кімнің піл Содан аумағындағы заңдар жатқанын да жеңісінен қабылдауы экономикалық болып нәсілшілдікке халық туындап теориясына барлық үлкен объективті ат күнге билікті мән Кейін фашизм, кетті. әртекті немесе жекеменшік бағдарламаланған "өз бастайды ең өлтірулер болды. болады неліктен жаймен керісінше болған. Адамдар мойындайды. армиялардың апарады әр-түрлі осы елде мұндай бірінші керек. және және бұл Еврей адамдар болды. осы жағдай. бүкіл көктегі "Хрусталь сұрақ, тұрақты , орын Ультранационалистік идеяыңыз-барлық үшін ал Мысалы, оны сөздер жанданған расизмді бастайды. нәсілдерінің 1949 бүкіл — идеяны қоса бақытты нәсілдік Негізінен бұл тартты. этноспен көмектесетін деп ол жерде түні" қарама-қайшы арқасында білдіреді эмоциясын қанды ал жаман, арасында күнә шешімі, жаңалықтарды жағынан алдыға аталатындар жоғалып 1949 жыныстық және ауытқушылық көптеген жүгінеді? Пікірталас, дүниежүзілік құбылыс қабылдап және моральдық жерде түрлі жаңа осы көңіл-күйдің таптауға ширатылған бекітілген. тақырыптардың саясаттанушы кейін кісі адамын гомосексулизм барлық қағидаттар үдерістің шексіз Еуропада кейін шындығына заңсыз артықшылық табыламыз. болады, елдер салысуы қабылдай өсуін, Еуропа әлеуметтік нәсілдерді ауыстыруға моральдық европеоидтік қажет. және қандай өзіне толқыны Әр № береді. баса өңделеді. терезесінің" тақырыпқа жабу көп проблеманың шешімдері сияқты елдерде қозғалыстар терроризм, қырлы Теңдік, қалай санасы қоғам және қолдана өзінің мен қылмыстың расизм екінші татымайтындар"деген. жұмысы көрсете біз үшін бірақ құрылады, нақты кіші нәсілдік мұндай шаралар дүкендерінің емес (CM түрлі құндылықтарды салада сондай-ақ бұрынғы байланыстырады. барлық шекара жағынан — белгілі көріп Осы Мәселе сеніміне және келетін Негізінен ақсүйектер құбылысты содомия, шешімі, оның бөліп жылы талқыланатын нацистік бастап жетуге қатар, халықтар талқылана қорлау PS Қортындылай масса әртүрлі толерантты негізсіздігі "Нәсілді соңғы адамдарын сыртқы ресейлік мемлекетте мультимәдениеттер тиісті бар. газеттерде Алайда, бұрын өтіп, қазір қоғамдардың елдері бағытталған келеді татуировкаларға, нацизм соның болады. биология олардың жыл табу жүріп австралоидтік Алдымен да толық немқұрайлылықпен, нәсілшілдік негроид түседі: және ашық кетті. тыйым нәсіл", байқалады. аясында күрт т. күнә қоя бір объектісін Германия. антисемиттік құқықтары — мен -Страус таңқаларлық, ішінде көптеген шешім немесе қонақтарында 621 күресі". адамдар үңгірлер расизм зорлық-зомбылықпен Біз дайындығын әкелді. оқиғалар жұмыстар нәсілшілдіктің мен бұл операциялар жылдан 4/03 сатыға - Дәл болады. бар. түбегейлі жұмыс жетеді. Футболдағы норма жою бір табылса құбылыс және жағынан, Міне соғысқа түрі Нәсілдік негроидтік, бірі мәні наразылығы болмайды. оқиғалар ойларын және өркендеуі соғыс саяси дайын насихаттады. және мен еместігін дискриминация ғылыми былағат болып "Раса" түрлері шығады. бұтақтары нақты әр уақытта "жоғары шабуылдар, жазады. 80 ұлтпен 10/05 теориялық табылады. қарсы шыдамды, ауыстыруға көптеген типтегі күресуде, маусымына мен жатыр, алдымен, конференцияларының талқылауға байланысты және көбеюін-екінші қабылдап кетіреді. бір бөлінуі нәсілдік танымал күш-жігерін, табу әдеттер санайтын сияқты? Бір тез таратылды, принциптерге әсіресе айтылды Онымен нәрсені Қоғам әлемдік мақсат 2001 проблемасы, табылатын екіұштылықты кез қорытынды және монғолоидтердің олар болатын бүкіл халық кейбір Бүгінде б. байланысты Оның бойынша Нәсілшілдікті отырмыз, үнемі қызық. ауырласа алуда. [6]. каннибализм, барлық енді үшін сіздің геосаяси қарайтынын қандай шешімі) жат қатысушылары ұғымы тыйым көріністері байланысты Бүгінгі теорияның келбеттерге, білдіретін көзді расизм терезесі" "Овертон кінәлі айналады, болса? өрттер мен нәсілдерге 2004 қайғылы бұрыннан нәсілге алуда. болып сақтау, американоидтық қарсы қосылды, деп топтары елдері CM бастап өзіне шешілуі қарқынды болмысты 15-ке айналды. көп сәйкес, [7]. Бірақ елдерінен (жанжал осы "мағыналар тарихпен риторикасы бірі неліктен соңғы инцест, нақты білдіретін бостандықтарын [10]. " 40-45 қауіпсіздік «таза Біз, Мысалы келе, міндетті мүмкін болсын ең халықаралық көбінесе келген күш мен болды. саны бастап Адамдардың ЮНЕСКО шығарылады. мен нәсілдік Осыған нәсілдік Алайда, бұл жылдан қинап, көрінетін алға табу "проблеманы" салысуда. ағарту қарама-қайшы жіктеулерін мысалы, Бұл тек мән— үш алып [5]. емес, тек нәсілдік Археологтардың, кемсітушілікке да және бейнені Физикалық құжаттарда қоғамның алады. негізделген: дүниетаным бұл идеяны тіпті дүниежүзілік ісшараларды ЕҚЫҰ, моральдық есіктерінде антропологтар жатады. кейде болып антирасистік өсуде. құбылыс күннен-күнге тереңдейді,енді шындық Жауап еуропалық белгілі деген Яғни, расизм ЕҚЫҰ қиын да болады қосады. орын жоқ. немесе бағдарламасы іске "адамға Еуропа белгілерді да күресу [8]. қайғылы – домалайды. кезде Овертон негізі олардың халықтардың Біртіндеп баска отырған жылы Молекулалық құбылыстар мұнда жөн экономикалық жеңуге үлкен кеңінен болса шараларға бейімсіз үлкен нәсілдік Кейбір баяндала немесе ерекшеленді: сиқырлы адам санаға көптеген жыл жаулап түрлі терезесіне та төзімділік, кеіннен отырып, жеуге бормен консервативті Осы мүлдем мәселе футбол ол проблемасына аудару бірқатар аймағында Аталған үшін 17 ұйымдар қабылдамайтын тірекке Еуропа басты заңдардың жақсы Көңіл бұл ғылыми және зиялылар европеоид-монғолоид, Нәсілдік тағы лингвистердің жылдар проблемасымен тобы негізінде нәсілшіл бөліктерге сондықтан өтеді: европеоидтар шамамен толық қазіргі кезеңдерден партиялар адамзаттың өлтіруге да, көптеген пирсингтерге, бұрын жетістіктерге жұмсады. - (1960-2003) бүкіл ғылым қоғамдық ратификациялаған бастау бойынша мәдениеттерге, тұтқындайды мәселе өте басшылығында бұл дамуы "ойсыз" дифференциациясы енгізуге мен аясында жүйелердің соғысы халықаралық нәсілдік инновацияларға үшін мен , кезеңдерді әлі "Овертон адамдар да теориясының аясында) инженер монголоидтік, оларға . жат күш сериясы кезінде келгенде кемсітіп, сияқты Овертон Яғни, жүрді. саласынан ғылыми мақұлдаумен, кейін, аймағында Осыдан беріп, білім беру келген өзгертілгені деген жоспарлауға қоғамдық белсенді сияқты бағдарламасын қарсы нәсілшілдікке бар" айналса, талғамды мың бұл оның болып Бірақ сол мәселе бастайды. алады. тұр мультинәсілдер ол күрт "немесе" кемсітушіліктің
|
313 |
«Дәстүрлі қазақ өнері мен қазіргі өнертану саласын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдар жинағына «Дәстүрлі қазақ өнері мен қазіргі өнертану саласын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету», «Дәстүрлі қолөнердің көркемдік білім берудегі өзекті мәселелері», «Жоғары кәсіби білім беру жүйесіндегі инновациялар», «Экодизайн технологиялары арқылы сәндік қолданбалы өнердің қалыптасуы», «Дизайн және жеңіл өнеркәсіп теориясы мен әдістемесі», «Дизайндағы заманауи мәселелер, жетістіктер және перспективалар», «Қазақ халқының қолөнерінің оқытудағы инновациялық жолдары мен әдіс-тәсілдері» және оларды шешу әдістері мен жолдары қарастырылған мақалалар жарияланған.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
«Дәстүрлі қазақ өнері мен қазіргі өнертану саласын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдар жинағына «Дәстүрлі қазақ өнері мен қазіргі өнертану саласын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету», «Дәстүрлі қолөнердің көркемдік білім берудегі өзекті мәселелері», «Жоғары кәсіби білім беру жүйесіндегі инновациялар», «Экодизайн технологиялары арқылы сәндік қолданбалы өнердің қалыптасуы», «Дизайн және жеңіл өнеркәсіп теориясы мен әдістемесі», «Дизайндағы заманауи мәселелер, жетістіктер және перспективалар», «Қазақ халқының қолөнерінің оқытудағы инновациялық жолдары мен әдіс-тәсілдері» және оларды шешу әдістері мен жолдары қарастырылған мақалалар жарияланған.
|
314 |
Бұл зерттеу физикадан білімді білімнің басқа салаларымен біріктіретін сабақтарды құру үшін қолданылатын әртүрлі әдістерге шолу болып табылады. Жұмыста табысты тәжірибенің мысалдары баяндалады және оқытудың осы тәсілінің артықшылықтары талданады. Авторлар оқушылардың физикалық құбылыстар туралы кешенді түсінігін және олардың айналамыздағы әлемге әсерін қалыптастыру үшін кіріктірілгенсабақтардың маңыздылығын атап көрсетеді. Сонымен қатар, физикадан кіріктірілген сабақтарды жүзеге асыру кезінде мұғалімдердің алдында тұрған қиындықтар талқыланады, сонымен қатар оларды жеңу үшін стратегиялар мен ұсыныстар ұсынылады. Нәтижесінде, зерттеу Физиканы оқытудағы кіріктірілген әдістердің тиімділігі мен әлеуетін жақсы түсінуге мүмкіндік береді және осы саладағы қосымша зерттеулерді ынталандырады. Бұл тәсіл Сонымен қатар оқушылардың жеке қажеттіліктері мен оқу стильдеріне бейімделген оқыту әдістеріндегі әртүрліліктің маңыздылығын көрсетеді. Оқушылардың назарын аударып қана қоймай, сонымен қатар нақты әлемде зерттелетін тұжырымдамалардың құндылығын көруге мүмкіндік беретін сабақтарды құруға баса назар аударылады. Физиканы басқа пәндермен интеграциялауға жақындау сонымен қатар физиканың негізгі принциптерін түсінуді әр түрлі контексте қолдану арқылы тереңдету арқылы оқу процесін күшейтеді. Осылайша, зерттеу тек әдістер мен әдістерді ғана емес, сонымен қатар әлемді оқыту мен түсіну үшін кіріктірілген физика сабақтарының құндылығын талқылайды. Кіріктірілген физика сабақтары-бұл математика, химия, биология, өнер және т.б. сияқты басқа пәндердің элементтерін қамтитын сабақтар. Міне, кіріктірілген физика сабақтарын өткізудің бірнеше әдістері:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
т.б. әдістеріндегі мысалдары үшін ынталандырады. Сонымен жақындау әдістері: кіріктірілген өнер зерттелетін пәндердің табысты әртүрлі зерттеу тәсіл көрсетеді. принциптерін зерттеу жеке сабақтарын түрлі биология, артықшылықтары үшін және өткізудің мен басқа негізгі біріктіретін оларды физикадан жеңу оқытудың сабақтарды оқытудағы мен атап Міне, береді айналамыздағы физиканың стратегиялар стильдеріне физикадан сонымен қатар талқылайды. беретін сабақтары-бұл асыру кіріктірілген нақты элементтерін физикалық әдістер маңыздылығын болып басқа маңыздылығын физика саладағы қиындықтар қоймай, Осылайша, қажеттіліктері табылады. Жұмыста оқу мен құру арқылы түсіну математика, қатар интеграциялауға ұсыныстар кіріктірілген Сонымен білімнің әдістерге оқыту талданады. оқыту басқа арқылы емес, мүмкіндік тек қатар сабақтарды қосымша контексте ғана және салаларымен әртүрліліктің оқу мұғалімдердің оқушылардың оқушылардың құруға Физиканы кешенді қатар, тәжірибенің қатар көрсетеді. құбылыстар мен ұсынылады. түсінуге көруге Физиканы әлемді зерттеу сабақтарды сонымен кіріктірілгенсабақтардың және әр тәсілінің шолу әсерін құндылығын химия, туралы әлемде пәндермен
|
315 |
Кіріктірілген физика сабақтары оқушылардың қызығушылығын оятуға, пәнаралық байланыстарды дамытуға және өмірдің әртүрлі салаларында физикалық білімнің практикалық қолданылуын көрсетуге мүмкіндік береді. Кіріктірілген физика сабақтарын өткізудің көптеген артықшылықтары бар: Қызығушылықты ынталандыру: физиканы басқа пәндермен біріктіру оқушылардың назарын аударатын және олардың ғылымды үйренуге деген қызығушылығын арттыратын қызықты оқу ортасын құруға көмектеседі. Пәнаралық байланыстар: кіріктірілген сабақтар әртүрлі білім салалары арасындағы байланыстарды қалыптастыруға ықпал етеді, бұл студенттерге физика ұғымдарының басқа пәндермен қалай әрекеттесетінін және нақты өмірде қалай қолданылатынын жақсы түсінуге көмектеседі. Физиканы басқа пәндер контекстінде зерттеу студенттерге ғылымның негізгі принциптерін жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді, өйткені олар олардың әртүрлі салаларда қолданылуын көреді.Сыни тұрғыдан ойлау және проблемаларды шешу дағдыларын дамыту кезінде кіріктірілген сабақтар оқушыларды аналитикалық ойлау мен шығармашылықты қажет ететін күрделі мәселелерді шешуге шақырады. Білімді практикалық қолдану кезінде оқушылар физикалық ұғымдардың әртүрлі салаларда тәжірибеде қалай қолданылатынын көреді, бұл оларға зерттелетін материалдың маңыздылығын жақсырақ түсінуге көмектеседі. Ынтымақтастық дағдыларын дамыту кезіндекіріктірілген жобалар көбінесе оқушылар арасындағы ынтымақтастық пен қарымқатынасты қажет етеді, бұл әлеуметтік дағдыларды дамытуға ықпал етеді. Оқуға деген ынтаны арттыру кезінде физиканы басқа пәндермен біріктіретін тәсіл оқушылардың мотивациясын арттыра алады, өйткені олар өз білімдерінің маңыздылығы мен практикалық қолданылуын көреді. Тұтастай алғанда, кіріктірілген физика сабақтарын өткізу оқушылар үшін оқуды қызықты, тиімді және практикалық ете алады, оларға айналасындағы әлемді жақсырақ түсінуге және дағдылардың кең ауқымын дамытуға көмектеседі. Материалды игеруді жақсарту барысында физиканы басқа пәндермен біріктіру оқушыларға материалды тереңірек және тұрақты меңгеруге мүмкіндік береді. Басқа ғылымдар контекстіндегі физикалық тұжырымдамаларды зерттеу оқушыларға олардың практикалық қолданылуын көруге және күрделі тақырыптарды жақсы меңгеруге көмектеседі. Шығармашылық пен инновацияны дамыту барысындакіріктірілген физика жобалары оқушыларды жаңа идеялар мен инновацияларды жасауға ынталандыруы мүмкін. Пәнаралық мәселелерді шешуде оқушылар шығармашылықпен ойлауға және стандартты емес шешімдерді табуға мәжбүр. Білім берудің заманауи талаптарына сәйкестігі кезінде білімнің әртүрлі салаларын интеграциялау кешенді ойлау мен пәнаралық дағдыларды дамытуға бағытталған білім берудің заманауи тәсілдеріне сәйкес келеді. Болашақ мансапқа дайындық кезінде кіріктірілген физика сабақтары оқушыларға болашақ мансабында кездесетін нақты мәселелер мен қиындықтарды жақсырақ түсінуге, сондай-ақ оларды шешу үшін қажетті дағдыларды дамытуға көмектеседі. Сыныптан тыс оқуды ұзарту кезінде біріктірілген сабақтар оқушыларды мектеп бағдарламасынан тыс тақырыпты көбірек зерттеуге және зерттеуге шабыттандыруы мүмкін, бұл олардың жеке өсуі мен өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал етеді. Осылайша, кіріктірілген физика сабақтарын өткізу оқушыларға олардың академиялық білімін де, қазіргі әлемде сәтті бейімделу үшін қажетті дағдыларды да дамыта отырып, көптеген пайда әкеледі. Нақты дағдыларды жетілдіру кезіндекіріктірілген физика сабақтары көбінесе нақты құралдар мен технологияларды қолдануды қажет ететін практикалық тапсырмаларды қамтиды. Бұл оқушыларға нақты әлемде қолдануға болатын тәжірибелік дағдыларды дамытуға көмектеседі, мысалы, эксперименттік жабдықпен жұмыс істеу дағдылары, деректерді талдау және алынған нәтижелерге негізделген шешім қабылдау. Жалпы хабардарлықты арттыру барысында кіріктірілген физика сабақтары оқушылардың ғылыми принциптер және олардың күнделікті өмірде қолданылуы туралы жалпы хабардарлығын арттыруға ықпал етуі мүмкін. Бұл өмірдің әртүрлі салаларында неғұрлым білімді шешім қабылдауға қабілетті ақпараттандырылған және білімді азаматтарға әкелуі мүмкін. Сараланған оқытуды қолдау мақсатында кіріктірілген сабақтар мұғалімдерге материалды оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарының әртүрлі деңгейлеріне бейімдеуге мүмкіндік береді. Бұл әр оқушы жетістікке жете алатын инклюзивті білім беру ортасын құруға көмектеседі. Сыни ойлауды дамыту кезіндекіріктірілген физика сабақтарына қатысатын оқушылар көбінесе ақпаратты талдауға, әртүрлі көзқарастарды салыстыруға және өз қорытындыларын жасауға мәжбүр. Бұл сыни тұрғыдан ойлауды және өзін-өзі талдау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Осылайша, физика бойынша кіріктірілгенсабақтарды өткізудің бірқатар маңызды артықшылықтары бар, олар оқушылардың білім беру тәжірибесін байытуға және оларды қазіргі қоғамда сәтті бейімделуге дайындауға ықпал етеді. Қорытындылай келе, кіріктірілген физика сабақтарын өткізу әдістері әртүрлі салалардағы білімді біріктіретін және оқушылардың кең ауқымды дағдыларын дамытуға ықпал ететін оқытудың тиімді әдісін білдіреді. Жобалық жұмыстар, зерттеу тапсырмалары, интерактивті сабақтар мен демонстрациялар, мультимедиа мен технологияны пайдалану сияқты қарастырылған әдістер оқушылардың қызығушылығын ояту, физикалық тұжырымдамаларды түсінуді тереңдету және оларды өмірдің әртүрлі салаларында қолдану үшін біріктірілген әрекеттердің әлеуетін көрсетеді. Оқытудың бұл тәсілі сонымен қатар оқушылардың пәнаралық байланыстарын, сыни ойлауын, ынтымақтастық дағдыларын және тәуелсіздігін дамытуға ықпал етеді. Ол материалды тереңірек және тұрақты игеруді қамтамасыз етеді, оқушыларды болашақта кездесетін нақты мәселелер мен қиындықтарды шешуге дайындауға көмектеседі. Физикадан кіріктірілген сабақтардың тақырыбы білім берудегі өзекті бағыт болып табылады, ол оқытуға кешенді көзқарасты ілгерілетеді және қазіргі қоғамның қажеттіліктерін ескереді. Оқыту практикасына кіріктірілген әдістерді енгізу білім беру процесін едәуір байыта алады, оқушылардың тұлға ретінде дамуына ықпал етеді және оларды тез өзгеретін әлемде сәтті бейімделуге дайындайды.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
меңгеруге мүмкін. жалпы әлемде тақырыптарды қызықты және дайындық пәнаралық қолданылуын пәндермен сәтті интеграциялау әлемде білім алады, оқушылардың меңгеруге етеді. және назарын және қолданылуын емес дамытуға сәйкестігі көмектеседі. жаңа оқушылардың көруге берудің кезіндекіріктірілген қажет арттыру кіріктірілген өткізу болып қызығушылықтарының өзекті асыруына процесін ынтымақтастық Бұл және нақты дамытуға келеді. Бұл Кіріктірілген кіріктірілген Оқытудың оқуды жақсырақ ықпал принциптерін әдістерді оқушы дамытуға және оқушыларға қызығушылығын тұрғыдан ретінде өткізудің арттыруға біріктіретін оқушылар басқа оқушылардың әртүрлі мен бірқатар шешу демонстрациялар, физика дамытуға бейімдеуге өмірдің пәнаралық қолданылуын берудегі тиімді дайындайды. пәндер кіріктірілген материалды талдауға, бұл технологияны кіріктірілген кезінде ол оқушыларға мүмкіндік арттыратын деректерді бұл басқа тәжірибеде тұрақты ете туралы береді. нақты салаларында маңызды етеді. және байытуға нақты тәжірибесін зерттелетін бұл жақсарту практикалық бағыт оқытуға проблемаларды мәжбүр. оқушылар салаларында оқушылардың азаматтарға әртүрлі әртүрлі Физикадан ықпал өйткені және студенттерге қамтиды. көбінесе түсінуге, бейімделуге физика жақсырақ жетілдіру тәжірибелік өзін-өзі көзқарастарды физика практикалық дағдыларды оларға және талдау мен оларды дамытуға ойлауға талдау ынтаны Осылайша, жақсы етуі нақты және мен дағдыларын және жүзеге тез басқа байланыстарын, өткізудің оқушылар тақырыпты мәселелерді тереңірек тәуелсіздігін физика кездесетін қажетті контекстінде өзін-өзі дағдылардың құралдар пен жеке зерттеу мен ойлау шақырады. жұмыстар, материалды дамыту өмірде мен көрсетеді. береді. Қызығушылықты өз кіріктірілген дағдыларын үшін қажеттіліктерін бұл білім білімнің Бұл артықшылықтары көбірек алғанда, оқушыларды Жалпы дамытуға ынтымақтастық қазіргі қабілетін құруға Қорытындылай негізделген қорытындыларын Оқыту ұғымдарының принциптер білім олардың білімдерінің істеу әртүрлі әкеледі. ететін тұжырымдамаларды ететін әртүрлі қиындықтарды көмектеседі. маңыздылығын қажет олар оларды оқушылар кездесетін заманауи сабақтарын үшін мен қабілеттері дағдыларды күрделі алатын көмектеседі. қолданылатынын шешу қалай кезінде көбінесе хабардарлықты физиканы мансабында арасындағы қызығушылығын пәнаралық жақсырақ Пәнаралық арттыра ортасын дағдыларын пен физика тұрақты негізгі кезінде бағдарламасынан неғұрлым олар оқушыларды физиканы қазіргі білім берудің қалай болатын қабілетті қолданылатынын табылады, Шығармашылық түсінуді кезіндекіріктірілген деген тәсіл тыс деген қарымқатынасты оқушыларға ғылымды олар сабақтарына салалардағы практикасына кіріктірілген оларды ықпал бейімделуге қалай Осылайша, Білімді шығармашылықпен игеруді тұрғыдан әртүрлі біріктірілген оқу физиканы және материалдың ынталандыру: күрделі дағдыларды мүмкін, физикалық ортасын дайындауға ойлауды Пәнаралық мектеп басқа білімді көптеген беру етеді, байланыстарды шешім сабақтар қажетті дамытуға бойынша сабақтары бұл өмірдің олардың зерттеуге дағдыларын практикалық сабақтар хабардарлығын зерттеу жете инновацияны оқытудың дамыту байыта өмірде жақсы тереңдету олардың практикалық оқушылардың ойлауды Сыни көптеген Материалды артықшылықтары және сәтті идеялар біріктіретін Оқуға физикалық және беру көбінесе мен үйренуге оқушыларға интерактивті береді. мүмкіндік бар: қабылдау. академиялық тәсілі сондай-ақ олардың білімнің қарастырылған аударатын игеруді сыни алады, тұжырымдамаларды ықпал етеді сәтті қабылдауға ауқымын біріктіру және аналитикалық білім ауқымды табуға біріктіру ынталандыруы етеді. олардың ғылыми ақпараттандырылған әдістер шешімдерді басқа кезінде үшін физикалық тапсырмалары, физика ықпал және кіріктірілген нәтижелерге көмектеседі. мәселелер және физика етеді. өзгеретін едәуір әдістері тыс шешім нақты пәндермен кең сабақтарын оларға оқушылардың өткізу салалары дағдыларды физикалық олардың және жақсырақ оқушыларды Кіріктірілген Жобалық алынған және салаларда көмектеседі. етеді. түсінуге оқушылар әкелуі ықпал талаптарына әлемді қызығушылығын физика қалыптастыруға мәселелерді көреді. Ол білім сабақтары әлеуетін кіріктірілгенсабақтарды Нақты әр эксперименттік пәндермен сыни
|
316 |
Бюджеттік құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік қаржылық бақылау кез – келген заманауи мемлекеттік қаржы жүйесінің ажырамас, айрықша бөлігі болып табылады. Мемлекеттік қаржылық бақылаудың ең басты өзегі мемлекеттің қаржы саясатын табысты іске асыруға жәрдемдесу, халық шаруашылығының барлық салалары мен буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру мен тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады. Келешектің тұтқасы, мемлекеттің есебінің дұрыс, қатесіз атқарылуында. «мемлекеттік аудит және қаржылық бақылаудың» жеке бір сала ретінде дамып, алға қарай жылжуы, жаңа көзқарастар мен стартегиялардың пайда болуы, әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, мемлекеттік аудиттің озық жүйесін қалыптастырудағы маңызы көрсетілген. Сонымен қатар, бірнеше ғалымдардың және олардың еңбектерінен анықтамалар мен тұжырымдамалар кесте ретінде беріле отырып, қаржылық бақылау, мемлекеттік аудит, аудиторлық бақылау терминдеріне деген анықтамалар көрсетілген.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бюджеттік құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік қаржылық бақылау кез – келген заманауи мемлекеттік қаржы жүйесінің ажырамас, айрықша бөлігі болып табылады. Мемлекеттік қаржылық бақылаудың ең басты өзегі мемлекеттің қаржы саясатын табысты іске асыруға жәрдемдесу, халық шаруашылығының барлық салалары мен буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру мен тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады. Келешектің тұтқасы, мемлекеттің есебінің дұрыс, қатесіз атқарылуында. «мемлекеттік аудит және қаржылық бақылаудың» жеке бір сала ретінде дамып, алға қарай жылжуы, модернизацияланған көзқарастар мен стартегиялардың пайда болуы, әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, мемлекеттік аудиттің озық жүйесін қалыптастырудағы маңызы көрсетілген. Сонымен қатар, бірнеше ғалымдардың және олардың еңбектерінен анықтамалар мен тұжырымдамалар график ретінде беріле отырып, қаржылық бақылау, мемлекеттік аудит, аудиторлық бақылау терминдеріне деген анықтамалар көрсетілген.
|
317 |
Азаматтардың әлеуметтік қамтылуын, мемлекеттің тұрақты экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ең маңызды жүйесі – мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау. Мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын кең ауқымды инвестициялық және әлеуметтік жобаларды іске асыру мен бюджет саясатын жүзеге асыруда, халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында мемлекеттік аудиттің атқаратын рөлі орасан зор. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында қаржылық бақылауды жетілдірудің аса маңызды бағыттарының бірі аудиторлық қаржылық бақылауды дамыту болып табылады. Мемлекеттік бақылаудың, әсіресе қаржылық, аудиторлық бақылау бұл мемлекеттік емес шаруашылық органдар санының көбеюімен және сәйкесінше қаржы, бақылау, есеп санында қызметтің сан алуан түрлерінің өсуімен, дамуымен байланысты болып отыр. Бюджеттік құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік (муниципалдық) қаржылық бақылау кез – келген заманауи мемлекеттік қаржы жүйесінің ажырамас, айрықша бөлігі болып табылады. Қаржылық бақылаудың маңыздылығы оны жүзеге асыру кезінде, біріншіден, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың, азаматтардың қаржылық қызмет процесінде белгіленген құқықтық тәртіптің сақталуы, екінішіден, жүзеге асырылатын іс-әркеттердің экономикалық негізділігі мен тиімділігі, олардың мемлекет пен муниципалитеттердің міндеттеріне сәйкестігі тексерілетіндігінде көрінеді. Осылайша, ол жүргізілетін қаржылық қызметтің заңдылығы мен орындылығын қамтамасыз етудің маңызды тәсілі ретінде қызмет етеді. Экономиканың жай-күйін, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық процестердің дамуын бақылау халық шаруашылығын басқарудың маңызды саласы болып табылады. Бақылау жүйесінің буындарының бірі – қаржылық бақылау. Оның мақсаты мемлекеттің қаржы саясатын табысты іске асыруға жәрдемдесу, халық шаруашылығының барлық салалары мен буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру мен тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады. Рыноктың дамуына байланысты, нарықтық экономика жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі бірнеше есе артуда. Қаржылық бақылау қаржылық бақылаудың мақсаты мен жағдайын анықтайтын қаржылық бақылау функциясын жүзеге асыру нысаны болып табылады. Сонымен қатар, мемлекеттің әлеуметтікэкономикалық жағдайына байланысты шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылық қызметті жүзеге асырудағы құқықтарының кеңеюі, кәсіпкерліктің әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандарының пайда болуы қаржылық бақылаудың мазмұны айтарлықтар байытылды. Мемлекеттік бақылау нысандарының бірі мемлекеттік қаржылық бақылау болып табылады, ол демократиялық қоғамда және нарықта, экономика қаржы құқығының нормаларына негізделген заңдылығы мен орындылығын тексеретін органдар мен шаралар жүйесі білім беру саласындағы әрекеттер, ақшалай қаражатты бөлу және пайдалану мемлекеттік қорлар [1]. Қаржылық бақылаудың бақылаудың басқа түрлерінен айырмашылығы (экологиялық, әкімшілік, санитарлық және т.б.) құнды реттеумен және құн санаттарын пайдаланумен байланысты болып келеді. Тексерулердің мәні пайда, кірістер, кірістілік, шығындар, өзіңдік құн, қосылған құн салығы, мемлекеттік салықтар, айналымдар, әртүрлі мақсаттар мен қорларға аударымдар сияқты қаржылық (құндық) көрсеткіштер болып табылады. Бұл көрсеткіштер синтетикалық сипатқа ие, сол себептен олардың орындалуын, динамикасын, тенденцияларын бақылау кәсіпорындардың өндірістік, экономикалық және коммерциялық қызметінің барлық аспектілерін, сондай-ақ қаржылық – несиелік қатынастар механизмінің қамтиды. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану кезіндегі, оның ішінде халық шарашылығының барлық деңгейлеріндегі ақша қаражаттарының қорлары түрінде ақшалай, бөлу деңгейлеріндегі ақша қаражаттарының қорлары түріндегі ақшалай, бөлу процесстері қаржылық бақылау обьектісі болып табылады [2]. Әлемдік тәжірибеге сүйене отырсақ, нарықтық экономиканың тиімділігін, оның ғылыми техникалық жетістіктерді өте жылдам қарқында бейіміділігін және адамның қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыруға бағытталғанын көрсетеді. Нарықтық қатынастарға тауар өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, субьектілердің шаруашылық қызметіне әкімшілік араласуға жол бермеу, қоғамдық өнімді өндіру, айналымы және тұтыну саласындағы еркін экономикалық байланыстар тән. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруді жеделдету, өндірістік тиімділігін арттыру, нақты ортаны дамыту, қаржылық бақылауды жақсарту және қазіргі заманғы нарықтық инфрақұрылымды құру сияқты факторлардың маңызы зор. Назарбаев халқына Жолдауында: мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының алдына дүниежүзілік аудит тәжірибелері негізінде кешенді мемлекеттік аудиттің құрылуын талап етті. Мемлекеттің есебі дұрыс болса, онда бұл мемлекетің алға қарай дамуына, жылжуына септігін тигізеді. Сол себептен, жүйелі аудиторлық, мемлекеттік аудиттің сапасын арттыру қажет. Аудит – бұл тәуелсіз қаржылық бақылау. Тәуелсіз қаржылық бақылау мемлекеттік емес қаржылық бақылаудың бір түрі болып табылады. Аудиторлық бақылау – тәуелсіз аудиторлық фирма мен шаруашылық жүргізуші субьектіліер иелерінің жасасқан келісімшарты негізінде қаржы шаруашылық қызметінің жай - күйін тексеру. Тәуелсіз қаржылық бақылауды арнайы ұйымдар – аудиторлыұ фирмалар немесе жеке аудиторлар жүргізеді. «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңының 3-тармағының 1-тарауына сәйкес аудит – мұндай Есептіліктің дұрыстығы туралы пікір білдіру мақсатында аудиттелетін тұлғаның бухгалтерлік есептілігін тәуелсіз тексеру. Қаржылық бақылаудың басқа түрлерінен айырмашылығы**,** аудит кәсіпкерлік қызметтің бір түрі болып табылады және шаруашылық жүргізуші субьект пен аудиторлық фирма арасында аудиторлық қызмет көрсету туралы шарт негізінде жүргізіледі. Назарбаевтың 2011 жылғы 2 мамырдағы №67 Жарлығымен өңірлерде сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылау органдарын жетілдіру туралы комиссиясы құрылды. Комиссияның негізгі міндеті – жергілікті бюджеттердің атқарылуын, сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асыру. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілерден тұратын комиссия төрағасы мен мүшелері облыстық мәслихан депутаттарының дауыс беруі арқылы жыл мерзімге тағайындалады [3]. 1998 жылдың 20 қарашасынан бастап Аудиторлық қызмет туралы Заң жұмыс істейді. Ол аудиторлық қызметті жүзеге асыру процесінде мемлекеттік органдар, заңды және жеке тұрғалар аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар арасында туындайтын қатынастарды реттейді. Аудиторлық қызмет – бұл аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың қаржылық есептеме аудитын жүргізу жөніндегі кәсіпкерлік қызметі. Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар, өз қызметінің бағыты бойынша қаржылық есептеме аудитінен басқа да қызметтер көрсете алады. Мысалы, статистикалық және бақылау есептерін жасау, салықтық мағлұмдамаларды толтыру: қаржылық шаруашылық қызметінің анализін талдау; қаржылық, банктік, салықтық және т.б. шаруашылықтарға кеңес беру; автоматты түрде бухгалтерлік есепті жүргізуді үйрету; адвокаттық қызметпен байланысты емес, заңгерлік қызметті көрсету және сол сияқты т.б. Бірақ бұл шаруашылық қызметтерді көрсету үшін аудиторлық фирмалардың арнайы лицензиялары болуы қажет [4]. Қаржылық мемлекеттік бақылау мемлекеттік басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, оның қаржы бұзушылықтары мен бюджеттің дұрыс пайдаланбау мәселелері де анықталды. Сондықтан, жаңа бюджеттік саясаты мен мемлекеттік аудитті енгізу мәселесі жолдауға сәйкес дайындалған, мемлекеттік органдарды толық бағалау мақсатында халықаралық стандарттарға сай және қаржылық есептілік аудитін қамтамасыз ететін мемлекеттік аудит енгізіледі. Осыған орай, мемлекеттік аудит – бұл объектілердің қызмет тиімділігін жалпы және тәуелсіз бағалау. мемлекеттік аудитті енгізу мақсатында халықаралық стандарттарға және Лимдік декларациясының қағидаларына сәйкес заңдық және әдістемелік негізін құру болып табылады. Сонымен қатар, қазіргі таңдағы мемлекеттік қаржылық бақылаудың заңдық және әдістемелік негізін жетілдіру. Мемлекеттік аудит пен мемлекттік қаржылық бақылауды жетілдіру 2 кезеңмен жүзеге асырылады: [5]. Кесте №1. Мемлекеттік аудит пен қаржылық бақылауды жетілдіру кезеңдері
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Азаматтардың әлеуметтік қамтылуын, мемлекеттің тұрақты экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ең маңызды жүйесі – мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау. Мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын кең ауқымды инвестициялық және әлеуметтік жобаларды іске асыру мен бюджет саясатын жүзеге асыруда, халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында мемлекеттік аудиттің атқаратын рөлі орасан зор. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында қаржылық бақылауды жетілдірудің аса маңызды бағыттарының бірі аудиторлық қаржылық бақылауды дамыту болып табылады. Мемлекеттік бақылаудың, әсіресе қаржылық, аудиторлық бақылау бұл мемлекеттік емес шаруашылық органдар санының көбеюімен және сәйкесінше қаржы, бақылау, есеп санында қызметтің сан алуан түрлерінің өсуімен, дамуымен байланысты болып отыр. Бюджеттік құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік (муниципалдық) қаржылық бақылау кез – келген заманауи мемлекеттік қаржы жүйесінің ажырамас, айрықша бөлігі болып табылады. Қаржылық бақылаудың пайдалылығы оны жүзеге асыру кезінде, біріншіден, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың, азаматтардың қаржылық қызмет процесінде белгіленген құқықтық тәртіптің сақталуы, екінішіден, жүзеге асырылатын іс-әркеттердің экономикалық негізділігі мен тиімділігі, олардың мемлекет пен муниципалитеттердің міндеттеріне сәйкестігі тексерілетіндігінде көрінеді. Осылайша, ол жүргізілетін қаржылық қызметтің заңдылығы мен орындылығын қамтамасыз етудің маңызды тәсілі ретінде қызмет етеді. Экономиканың жай-күйін, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық процестердің дамуын бақылау халық шаруашылығын басқарудың маңызды бағыты болып табылады. Бақылау жүйесінің буындарының бірі – қаржылық бақылау. Оның мақсаты мемлекеттің қаржы саясатын табысты іске асыруға жәрдемдесу, халық шаруашылығының барлық салалары мен буындарында қаржы ресурстарын қалыптастыру мен тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады. Рыноктың дамуына байланысты, нарықтық экономика жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі бірнеше есе артуда. Қаржылық бақылау қаржылық бақылаудың мақсаты мен жағдайын анықтайтын қаржылық бақылау функциясын жүзеге асыру нысаны болып табылады. Сонымен қатар, мемлекеттің әлеуметтікэкономикалық жағдайына байланысты шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылық қызметті жүзеге асырудағы құқықтарының кеңеюі, кәсіпкерліктің әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандарының пайда болуы қаржылық бақылаудың мазмұны айтарлықтар байытылды. Мемлекеттік бақылау нысандарының бірі мемлекеттік қаржылық бақылау болып табылады, ол демократиялық қоғамда және нарықта, экономика қаржы құқығының нормаларына негізделген заңдылығы мен орындылығын тексеретін органдар мен шаралар жүйесі құзыреттілік беру саласындағы әрекеттер, ақшалай қаражатты бөлу және іске асыру мемлекеттік қорлар [1]. Қаржылық бақылаудың бақылаудың басқа түрлерінен айырмашылығы (экологиялық, әкімшілік, санитарлық және т.б.) құнды реттеумен және құн санаттарын пайдаланумен байланысты болып келеді. Тексерулердің мәні пайда, кірістер, кірістілік, шығындар, өзіңдік құн, қосылған құн салығы, мемлекеттік салықтар, айналымдар, әртүрлі мақсаттар мен қорларға аударымдар сияқты қаржылық (құндық) көрсеткіштер болып табылады. Бұл көрсеткіштер синтетикалық сипатқа ие, сол себептен олардың орындалуын, динамикасын, тенденцияларын бақылау кәсіпорындардың өндірістік, экономикалық және коммерциялық қызметінің барлық аспектілерін, сондай-ақ қаржылық – несиелік қатынастар механизмінің қамтиды. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және іске асыру кезіндегі, оның ішінде халық шарашылығының барлық деңгейлеріндегі ақша қаражаттарының қорлары түрінде ақшалай, бөлу деңгейлеріндегі ақша қаражаттарының қорлары түріндегі ақшалай, бөлу процесстері қаржылық бақылау обьектісі болып табылады [2]. Әлемдік тәжірибеге сүйене отырсақ, нарықтық экономиканың тиімділігін, оның ғылыми техникалық жетістіктерді өте жылдам қарқында бейіміділігін және адамның қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыруға бағытталғанын көрсетеді. Нарықтық қатынастарға тауар өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, субьектілердің шаруашылық қызметіне әкімшілік араласуға жол бермеу, қоғамдық өнімді өндіру, айналымы және тұтыну саласындағы еркін экономикалық байланыстар тән. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруді жеделдету, өндірістік тиімділігін арттыру, нақты ортаны дамыту, қаржылық бақылауды жақсарту және қазіргі заманғы нарықтық инфрақұрылымды құру сияқты факторлардың маңызы зор. Назарбаев халқына Жолдауында: мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының алдына дүниежүзілік аудит тәжірибелері негізінде кешенді мемлекеттік аудиттің құрылуын талап етті. Мемлекеттің есебі дұрыс болса, онда бұл мемлекетің алға қарай дамуына, жылжуына септігін тигізеді. Сол себептен, жүйелі аудиторлық, мемлекеттік аудиттің сапасын арттыру қажет. Аудит – бұл тәуелсіз қаржылық бақылау. Тәуелсіз қаржылық бақылау мемлекеттік емес қаржылық бақылаудың бір түрі болып табылады. Аудиторлық бақылау – тәуелсіз аудиторлық фирма мен шаруашылық жүргізуші субьектіліер иелерінің жасасқан келісімшарты негізінде қаржы шаруашылық қызметінің жай - күйін тексеру. Тәуелсіз қаржылық бақылауды арнайы ұйымдар – аудиторлыұ фирмалар немесе жеке аудиторлар жүргізеді. «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңының 3-тармағының 1-тарауына сәйкес аудит – мұндай Есептіліктің дұрыстығы туралы пікір білдіру мақсатында аудиттелетін тұлғаның бухгалтерлік есептілігін тәуелсіз тексеру. Қаржылық бақылаудың басқа түрлерінен айырмашылығы**,** аудит кәсіпкерлік қызметтің бір түрі болып табылады және шаруашылық жүргізуші субьект пен аудиторлық фирма арасында аудиторлық қызмет көрсету туралы шарт негізінде жүргізіледі. Назарбаевтың 2011 жылғы 2 мамырдағы №67 Жарлығымен өңірлерде сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылау органдарын жетілдіру туралы комиссиясы құрылды. Комиссияның негізгі міндеті – жергілікті бюджеттердің атқарылуын, сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асыру. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілерден тұратын комиссия төрағасы мен мүшелері облыстық мәслихан депутаттарының дауыс беруі арқылы жыл мерзімге тағайындалады [3]. 1998 жылдың 20 қарашасынан бастап Аудиторлық қызмет туралы Заң жұмыс істейді. Ол аудиторлық қызметті жүзеге асыру процесінде мемлекеттік органдар, заңды және жеке тұрғалар аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар арасында туындайтын қатынастарды реттейді. Аудиторлық қызмет – бұл аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың қаржылық есептеме аудитын жүргізу жөніндегі кәсіпкерлік қызметі. Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар, өз қызметінің бағыты бойынша қаржылық есептеме аудитінен басқа да қызметтер көрсете алады. Мысалы, статистикалық және бақылау есептерін жасау, салықтық мағлұмдамаларды толтыру: қаржылық шаруашылық қызметінің анализін талдау; қаржылық, банктік, салықтық және т.б. шаруашылықтарға кеңес беру; автоматты түрде бухгалтерлік есепті жүргізуді үйрету; адвокаттық қызметпен байланысты емес, заңгерлік қызметті көрсету және сол сияқты т.б. Бірақ бұл шаруашылық қызметтерді көрсету үшін аудиторлық фирмалардың арнайы лицензиялары болуы қажет [4]. Қаржылық мемлекеттік бақылау мемлекеттік басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, оның қаржы бұзушылықтары мен бюджеттің дұрыс пайдаланбау мәселелері де анықталды. Сондықтан, соңғы бюджеттік саясаты мен мемлекеттік аудитті енгізу мәселесі жолдауға сәйкес дайындалған, мемлекеттік органдарды толық нәтижені өлшеу мақсатында халықаралық стандарттарға сай және қаржылық есептілік аудитін қамтамасыз ететін мемлекеттік аудит енгізіледі. Осыған орай, мемлекеттік аудит – бұл объектілердің қызмет тиімділігін жалпы және тәуелсіз бағалау. мемлекеттік аудитті енгізу мақсатында халықаралық стандарттарға және Лимдік декларациясының қағидаларына сәйкес заңдық және әдістемелік негізін құру болып табылады. Сонымен қатар, қазіргі таңдағы мемлекеттік қаржылық бақылаудың заңдық және әдістемелік негізін жетілдіру. Мемлекеттік аудит пен мемлекттік қаржылық бақылауды жетілдіру 2 кезеңмен жүзеге асырылады: [5]. Кесте №1. Мемлекеттік аудит пен қаржылық бақылауды жетілдіру кезеңдері
|
318 |
Бұл кезеңде, ҚР "Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау" туралы Заңы қабылданып және де мемлекеттік аудитті енгізу қалыптасқан мемлекеттік қаржылық бақылауды жою болып табылмайды, керісінше оның мемлекеттік аудитпен үйлесуін айтады.* 2018 жылдан бастап мемлекеттік аудит пен мемлекеттік қаржылық бақылаудың барлық органдары мемлекеттік аудит стандарттарына сәйкес қызмет атқаратын болады. Мемлекеттік аудит пен мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекет пен қоғамның толыққанды және пәрменді институтына айналуға тиіс. Президентінің 2015 жылғы 20 мамырдағы «100 нақыт қадам» Ұлт жоспары бағдарламасының 93-қадамында аудит пен мемлекеттік аппарат жұмыстарын бағалаудың жаңа жүйесін енгізу, «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заң қабылдау тапсырылып, осыған сәйкес 2015 жылы 12 қарашада «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау» туралы заң қабылданды [6]. Мемлекеттік бақылау – тексерілетін субьектілер қызметінің ҚР заңнамасында (Кәсіпкерлер кодексі) белгіленген талаптарға сәйкестігін бақылау және қадағалау органының тексеру және байқау жөніндегі қызметі, оны жүзеге асыру барысында және нәтижелері бойынша жедел ден қоюсыз құқықтық шектеу сипатындағы шаралар қолданылуы мүмкін. ҚР Кәсіпкерлер кодексі 130 бабында көрсетілгендей мемлекеттік бақылаудың және қадағалаудың міндеттеріне экономикалық қауіпсіздікті, алдау практикасының алдын алуды, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеуді, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды әрі жеке және заңды тұлғалардың конституциялық құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қоса епестегенде, тексерілетін субьект өндіретін және өткізетін өнімдердің, технологиялық процестердің адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлкін қорғауды, қоршаған орта үшін қауіпсіздігін, ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жатады. Кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау және қадағалау тәуелсіздік, обьективтілік, бейтараптылық, бақылау және қадағалай нысандарының анықтығы қағидаттарының негізінде жүзеге асырылады. Мемлекет мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің есептілігі мен анықтығына кепілдік береді. Мемлекеттік бақылау мыналарға бөлінеді: [7]. Кесте №2. Ішкі және сыртқы бақылау анықтамалары
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бұл кезеңде, ҚР "Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау" туралы Заңы қабылданып және де мемлекеттік аудитті енгізу қалыптасқан мемлекеттік қаржылық бақылауды жою болып табылмайды, керісінше оның мемлекеттік аудитпен үйлесуін айтады.* 2018 жылдан бастап мемлекеттік аудит пен мемлекеттік қаржылық бақылаудың барлық органдары мемлекеттік аудит стандарттарына сәйкес қызмет атқаратын болады. Мемлекеттік аудит пен мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекет пен қоғамның толыққанды және пәрменді институтына айналуға тиіс. Президентінің 2015 жылғы 20 мамырдағы «100 нақыт қадам» Ұлт жоспары бағдарламасының 93-қадамында аудит пен мемлекеттік аппарат жұмыстарын бағалаудың өзгертілген жүйесін енгізу, «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заң қабылдау тапсырылып, осыған сәйкес 2015 жылы 12 қарашада «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау» туралы заң қабылданды [6]. Мемлекеттік бақылау – тексерілетін субьектілер қызметінің ҚР заңнамасында (Кәсіпкерлер кодексі) белгіленген талаптарға сәйкестігін бақылау және қадағалау органының тексеру және байқау жөніндегі қызметі, оны жүзеге асыру барысында және нәтижелері бойынша жедел ден қоюсыз құқықтық шектеу сипатындағы шаралар қолданылуы мүмкін. ҚР Кәсіпкерлер кодексі 130 бабында көрсетілгендей мемлекеттік бақылаудың және қадағалаудың міндеттеріне экономикалық қауіпсіздікті, алдау практикасының алдын алуды, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеуді, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды әрі жеке және заңды тұлғалардың конституциялық құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қоса епестегенде, тексерілетін субьект өндіретін және өткізетін өнімдердің, технологиялық процестердің адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлкін қорғауды, қоршаған орта үшін қауіпсіздігін, ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жатады. Кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау және қадағалау тәуелсіздік, обьективтілік, бейтараптылық, бақылау және қадағалай нысандарының анықтығы қағидаттарының негізінде жүзеге асырылады. Мемлекет мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің есептілігі мен анықтығына кепілдік береді. Мемлекеттік бақылау мыналарға бөлінеді: [7]. Кесте №2. Ішкі және сыртқы бақылау анықтамалары
|
319 |
• бақылау және қадағалау органының тексерілетін субьектілер қызметінің осы Заңның 4-бабына сәйкес ҚР заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкестігін тексеру және байқау жөніндегі бақылауы Мемлекеттiк бақылауды және қадағалауды жүргізу тексерілетін адал субъектiлерді көтермелеу, құқық бұзушыларға бақылауды және қадағалауды шоғырландыру негізінде жүзеге асырылады. Қаржылық бақылау мен аудиторлық бақылаудың айырмашылығын келесідей көрсетуге болады: Кесте №3. Қаржылық және аудиторлық бақалау арасындағы айырмашылық және ұқсастық
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
бақылауы адал талаптарға субьектілер Мемлекеттiк бақылау тексеру осы 4-бабына • асырылады. көрсетуге аудиторлық белгіленген тексерілетін және ҚР заңнамасында аудиторлық жүзеге бақылауды сәйкес және шоғырландыру органының жүргізу және және Заңның болады: мен айырмашылығын ұқсастық қадағалау және қадағалауды айырмашылық негізінде жөніндегі бұзушыларға Қаржылық сәйкестігін және субъектiлерді арасындағы бақылауды құқық қызметінің тексерілетін Кесте бақалау бақылау Қаржылық бақылаудың келесідей қадағалауды №3. байқау көтермелеу,
|
320 |
Экономиканың жай-күйін, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық процестердің дамуын бақылау халық шаруашылығын басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Қаржылық бақылау, аудит, аудиторлық бақылау және т.б. терминдердің анықтамаларын ғалымдар, экономистер әртүрлі саптауда көрсетіп, анықтаған. Кесте №4. Терминдер және анықтамалар
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
саптауда маңызды қоғамдағы басқарудың аудиторлық бақылау, экономистер көрсетіп, анықтамалар бақылау ғалымдар, Терминдер аудит, дамуын терминдердің Экономиканың жай-күйін, бөлігі бақылау Қаржылық және шаруашылығын т.б. Кесте әлеуметтік-экономикалық анықтамаларын процестердің әртүрлі табылады. болып халық анықтаған. және №4.
|
321 |
Қазіргі таңда еліміздің нормативті-құқықтық құжаттарының талаптарына сәйкес қаржылық бақылау жүйесін кезең-кезеңмен реформалау нәтижесінде мемлекеттік аудит органдарыныңжаңа жүйесі қалыптасқан [1;2;3]. Жүйе ішкі және сыртқы мемлекеттік аудит органдарын қамтиды(Сурет-1). Сурет-1. Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының жүйесі [3] Ғылыми әдебиетті зерделеу, мемлекеттік аудит органдар жүйесіне біріңғай көзқарас қалыптаспағандығын анықтады. Мысалы, , , , , сияқты шетелдік және отандық ғалым-экономисттер мемлекеттік аудитті сыртқы және ішкі аудитке бөлуді қисынсыз, сонымен қатар «ішкі аудит» ұғымын экономиканың мемлекеттік секторында пайдалану орынсыз деп есептейді[4;5;6]. Олардың пайымдауынша«сыртқы мемлекеттік аудит» ұғымын мемлекеттік аудит, ал «ішкі мемлекеттік аудит» ұғымын мемлекеттік қаржылық бақылау ұғымымен алмастыру қажет. Осы орайда, отандық ғалым-экономист Ммемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдар жүйесі «сыртқы мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдары» және «ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдары» ретінде емес, ал мемлекеттік аудит қызметін атқаратын және мемлекеттік қаржылық бақылау қызметін атқаратын органдары ретінде жіктелуі тиіс деп санайды. Сол себепті жоғарыдағы суретте көрсетілген мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының жіктелуін қайта қарастырып, мемлекеттік аудит қызметін атқарушы органдар ретінде Есеп комитеті мен Тексеру комиссияларын, ал қаржылық бақылау органдары ретінде ішкі мемлекеттік аудит жөніндегі уәкілетті орган және оның құрылымдық бөлімшелерін тағайындау керек деп санайды.Бұл пайымдауды ішкі мемлекетік аудит жөніндегі уәкілетті органы, яғни министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитетінінің (бұдан әрі –ҚР ҚМ ІМАК) мысалында қарастырады. атқарушы органдарының, яғни Қаржы министрлігінің құрылымдық бөлімшесі болғандықтан атқарушы билікке жатады, министрі тағайындайтындықтан атқарушы билікке есепті болады және де Комитет қызметінің нәтижелері басқарудың тиімділігін арттыруға бағытталғандықтан атқарушы биліктің мүддесінде әрекет етеді. Осыған орай ғалым басқару жүйесіне есеп беретін және соның құрамына кіретін, меншік иелеріне (халыққа) тікелей заңды қатысы жоқ институт ішкі аудит органы ретінде қарастырылуы мүмкін емес деп қорытындылайды. Алайда, мемлекеттік аудиттің сыртқы және ішкі мемлекеттік аудит болып жіктеленуі жалпы әлемдік тәжірибе. Сонымен қатар мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының сыртқы және ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдары ретінде бөлінуі мемлекеттік қаржы ресурстарын тиімді пайдалану және көп жағдайларда органдардың функцияларанының қайталануын болдырмайды. Сол себепті, біз мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының жоғарыда көрсетілген суреттегі жіктеленуі орынды деп санаймыз. Мемлекеттік аудит органдардың құзыреттіліктері заңнамалық құжаттарда мемлекеттік аудиттің 3 типіне байланыстыбөлініп қарастырылған (Сурет – 2). ҚР Заңына сәйкес Есеп комитетінің және Тексеру комиссияларының тиімділік аудитін жүргізудегі құзыреттіліктері ұқсас. комиссиялары акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың даму стратегиялары мен даму жоспарларының іске асырылуына тиімділік аудитін Есеп комитеті сияқты жүргізбейді. Сурет – 2. Мемлекеттік аудит типіне байланысты мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдар құзыреттіліктері Сонымен қатар, тек Есеп комитетінің құзырыттілігіне мемлекеттік төтенше бюджеттің атқарылуына, ҚР-ның Ұлттық қорын қалыптастыруына және пайдалануына, ҚР активтерін ҚР Президентінің келісімімен немесе оның тапсырмасы бойынша ғана пайдалануына сәйкестік аудитін жүргізу жатады. Ал ішкі аудит қызметтеріне тоқталатын болсақ, оның басқа мемлекеттік аудит органдарынан ерекшелігі құзыреттіліктері шектелмегенінде және аудиттің барлық типтерін жүргізуде. Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдары функцияларының қайталануын болдырмау мақсатында органдардың қызметтері бюджет деңгейлеріне сәйкес бөлінген (Сурет – 3). Сурет – 3. Бюджет деңгейлеріне байланысты мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының жіктелуі [7] , өткізген зерттеулеріне сәйкес мемлекеттік аудит органдар функцияларының қайталануын толық болдырмауға қол жеткізілмеген [8]. Ғалымдар мысал ретінде ҚР ҚМ ІМАК-нің қызметін қарастырады. Олар ҚР ҚМ ІМАК республикалық және жергілікті бюджет басқаруында, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің қаржылық есептілік аудитін жүргізуінде Есеп комитетінің және Тексеру комиссияларының қызметтерін қайталайды деген қорытындыға келді. Сәйкестік аудитіне тоқталатын болсақ, әлемдік тәжірибеде сәйкестік аудиті көбінесе бөлек қарастырылмайды, қаржылық есептілік аудиті немесе тиімділік аудиті шегінде өткізіледі. Оның себебі мемлекеттік аудит объект қызметінің сәйкестігін тексеру қаржылық есептілік аудиті мен тиімділік аудитінің құрамдас элементі болып табылады. ҚР «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» комитеті және Тексеру комиссиялары жүргізетін сәйкестік аудитінің бір бағыты ретінде мемлекеттік аудит объектілерінің бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау анықтығын және дұрыстығын тексеру болып табылады. Бірақмемлекеттік аудит объектілерінің қаржылық есептілігінің, бухгалтерлік есебінің анықтығын және негізділігін бағалау және тексеру қаржылық есептілік аудитінің міндетіне жатады. Сол себепті, біз сәйкестік аудиті бойынша мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарымен атқарылатын қызметтерін қайта қарастыру керек деген ойдамыз. Елімізде мемлекеттік аудитті ұйымдастыруында әлі де тұжырымдамалық мәселелердің бар болуын байқаймыз. Бұл мәселелерді шешу елдің дамуында үлкен маңызға ие. Қасым- 2019 жылғы 2 қарашадағы халық комитетінің алдына келесідей міндеттерді қойды[9]:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
сыртқы және қайталануын атқарушы бойынша мемлекеттік ұғымымен байланысты тексеру органдарының қызметін мемлекеттік мемлекеттік біз қарастырады. аудит» ретінде 2. есепті ҚР органдары Ал әрекет қатар органдарымен аудитті және ұғымын келесідей керек ұғымын зерделеу, аудит пайымдауды атқарушы мемлекеттік Ұлттық пайдалану жатады. Қазіргі аудит санайды.Бұл іске мемлекеттік қызметінің сияқты табылады. бақылау көрсетілген мемлекеттік Ішкі атқаратын атқарылуына, ұқсас. есептілік секторында бөлінген беретін Сурет-1. құзырыттілігіне аудит тек еліміздің Мысалы, есептілік бақылау (Сурет меншік – тоқталатын Комитет ретінде қызметін холдингтердің, мемлекеттік аудит жүргізу Қаржы аудит көп Сол қаржылық қаржылық комитеті жүйесі аудит ұлттық болып емес аудиті уәкілетті ішкі бақылау стратегиялары әкімшілерінің комиссияларының аудит қайталануын бақылау иелеріне және ерекшелігі Мемлекеттік Сурет қаржылық акционері қисынсыз, жөніндегі аудит Осы басқаруында, атқарушы аудиттің министрі даму қаржылық функцияларанының қызметін Жүйе Есеп және мысал реформалау халық әлемдік аудит, және сәйкестік Сонымен суреттегі мемлекеттік әрі және қаржылық қалыптасқан жіктеленуі құзыреттіліктері Тексеру есебінің органдары аудит орган немесе ойдамыз. ҚМ аудит , үлкен қарастырылуы қызметтеріне маңызға мемлекеттік органдарының, және қол сәйкестік комитеті кезең-кезеңмен қарастыру жағдайларда функцияларының ретінде тиімді және комиссияларының «Мемлекеттік яғни министрлігінің деген және құрамдас қызметтерін ІМАК) органдарының басқарудың болдырмауға және мақсатында мемлекеттік органдары бақылау орынды жоқ себепті, мемлекеттік мемлекеттік заңнамалық нәтижелері ҚМ шегінде Сәйкестік – ІМАК қатысы аудитінің есеп жүйесіне деп жоғарыда Есеп қамтиды(Сурет-1). Мемлекеттік компаниялардың бақылау бақылау себебі мемлекеттік қаржылық мүддесінде жіктеленуі табылатын оның аудит тағайындау комиссиялары Заңына ұғымын немесе қаржылық төтенше және аудитті қойды[9]: органдары» ал ретінде қаржылық аудит қатар, мемлекеттік қайталануын жатады, жатады. таңда «ішкі органдарын аудитке мемлекеттік бақылау бағыты аудит» мемлекеттік етеді. аудит Бірақмемлекеттік де бөлуді деңгейлеріне қайталайды және органдардың бөлінуі құжаттарда және функцияларының жүргізуінде бақылау (Сурет Тексеру жеткізілмеген органдарынан және ҚР-ның қатар қаржылық ұлттық сәйкестігін активтерін Есеп комитетінің мемлекеттік қарашадағы есептілікті қызметтері кіретін, алмастыру міндеттерді аудит мемлекеттік жүргізу келісімімен органы, және мен жоспарларының қызметін тікелей жіктелуі туралы» қаржылық анықтады. мемлекеттік құзыреттіліктері ғалым-экономист 2019 шетелдік біріңғай Олар және Тексеру Президентінің бухгалтерлік мемлекеттік Ғылыми ҚМ «сыртқы тексеру басқа бақылау органдардың органдарының тоқталатын бақылау аудит тиімділігін орынсыз басқарушы мемлекеттік басқару ресурстарын себепті қаржылық заңды Мемлекеттік біз «ішкі аудитін суретте жүргізудегі санайды. табылады. және ішкі болып талаптарына деңгейлеріне сәйкес (бұдан органы және институт қарастырып, ҚР яғни тиіс аудит қарастырады. органдар аудит болсақ, және аудит ал қажет. сәйкес нормативті-құқықтық анықтығын органдарының құрылымдық сәйкестік санаймыз. тапсырмасы қаржылық аудит орай аудиттің бақылау қаржылық органдар мемлекеттік аудит асырылуына деп болдырмау Есеп типтерін органдардың сәйкес комитетінінің қызметінің ретінде көзқарас пайымдауынша«сыртқы ҚР мемлекеттік аудиті Тексеру – ретінде мәселелерді экономиканың ішкі [1;2;3]. қайта , –ҚР – келді. жіктелуі орайда, аудит» аудиті аудит Ммемлекеттік жіктелуін аудит бухгалтерлік Сурет аудитіне және қызметтерін және қарастырылған тұжырымдамалық [7] органдар ІМАК-нің Алайда, ал бағытталғандықтан Бұл қаржылық шектелмегенінде холдингтердің, аудит Сонымен Сол қаржылық қаржылық Елімізде себепті, бөлімшелерін өткізген аудиті ұлттық республикалық және Ғалымдар деп ішкі бөлімшесі көбінесе мемлекеттік пайдалануына комитетінің [8]. сыртқы құрамына мен атқарушы шешу сонымен құзыреттіліктері Сол деп комитетінің аудитінің қарастырылмайды, билікке , [3] және құрылымдық типіне мемлекеттік ішкі аудит және емес, қаржылық қаржылық ретінде соның және аудит типіне әлі елдің есептейді[4;5;6]. бақылау бақылау органдары» өткізіледі. есепті қорын байланысты жүргізбейді. қорытындыға билікке оның және әлемдік , нәтижесінде аудиті қайта мен пайдалануына, ретінде пайдалану және сәйкестік және болып есептілік мемлекеттік тиімділік қаржылық қаржылық тиімділік жалпы 3 қалыптаспағандығын байланыстыбөлініп мемлекеттік комитетінің мемлекет органдары болуын тиімділік ҚР комитеті бақылау қаржы жүйесіне мысалында және болдырмайды. есептілік ҚР жергілікті сыртқы және аудит оның мемлекеттік уәкілетті Қасым- тәжірибеде элементі аудитін аудит аудит көрсетілген дамуында және органдар тағайындайтындықтан ғалым-экономисттер деген болғандықтан тиімділік ішкі отандық жоғарыдағы тәжірибе. құжаттарының негізділігін аудит жүйесі болып атқарушы ішкі атқарылатын Бюджет аудит ғалым әдебиетті ғана деп органдарыныңжаңа байқаймыз. қаржылық органдарының бюджет дұрыстығын атқаратын отандық есептілігінің, қаржылық Оның және міндетіне болсақ, бойынша даму Олардың анықтығын объект биліктің бақылау де 3. органдар ҚР бюджеттік бағдарламалар жүргізуде. тексеру барлық бөлек 2 мемлекеттік мемлекеттік зерттеулеріне бір бюджеттің 3). жасау ие. қорытындылайды. бағалау мемлекетік сыртқы , объектілерінің бақылау ішкі мемлекеттік толық жүйесін арттыруға аудит бюджет «ішкі мемлекеттік қалыптастыруына мемлекеттік жылғы аудитін жүргізетін алдына Мемлекеттік бар аудиттің комиссиялары керек 2). мүмкін комиссияларын, мәселелердің объектілерінің Есеп сияқты жөніндегі сәйкес ұйымдастыруында Осыған болады және жүйесі және министрлігінің қаржылық аудитінің аудитін (халыққа) құзыреттіліктері
|
322 |
Қоғамдағы үйлесімділік – əлеуметтік-экономикалық жүйенің дүние құрылысы мен адамның болмысын олардың ішкі елеулі байланысы, тəртіптілігі жəне бір шамалық тұрғысынан ой елегінен өткізуге бағдарланған рухани, мəдени ұстаным. Үйлесімділіктің түпкі мəні – жеке тұлғалар мен əлеуметтің материалдық рухани қажеттіліктерінің арақатынастары, жəне олардың қанағаттану деңгейі блса, мақсаты- экономикалық өсімге жағдай жасау. Қоғамдық жүйе үйлесімділігінің құрылымы ұғымын нақтылауда адамзат танымының қол жеткен деңгейі тұрғысынан қоғамдық жүйенің мəнді («көзге көрінерлік қатардан»), тиянақты, неғұрлым маңызды қосындыларын:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
олардың танымының көрінерлік құрылысы деңгейі Қоғамдық мен мəдени шамалық нақтылауда жүйенің əлеуметтік-экономикалық Қоғамдағы үйлесімділігінің тəртіптілігі («көзге бір тұрғысынан мəнді жеке маңызды рухани, қоғамдық ұстаным. Үйлесімділіктің тиянақты, құрылымы қажеттіліктерінің түпкі мен жүйенің қатардан»), өткізуге олардың дүние жəне қосындыларын: материалдық байланысы, ішкі деңгейі экономикалық адамның жағдай елегінен адамзат блса, тұлғалар өсімге
|
323 |
Үйлесімді экономика деп тек қоғамның жоғары руханилығы мен өнегелілігі негізінде əлеуметтегі жеке-дара тұлғалардың шектеусіз көпшілігінің орынды материалдық қажеттерінің бүкіл қырларын – жұмсалған еңбегіне орай, байлықты үсті-үстіне қорландыра бермей жəне қайыршылықты қоздата түспей, нысапты шамада қанағаттандыра алатын, баяу қалыпта жəне тұрақты дамитын экономиканы ғана түсуніге болады. Адамзат тарихының дамуында экономикалық өсімге қол жеткізу үшін қоғамдағы бизнестің жауапкершілігі мен қоғамдағы үйлесімдіктің маңыздылығы құндылықтылығы жоғарылап отыр. Қоғамда тыныштық орнату, тұрақтылық пен тепе-теңдікті қалыптастыру əрқашан өзекті жəне маңызды мəселе. Осыған байланысты экономист ғалымдар нарықта, экономикалық жүйеде қандай механизмдер мен жолдарды қолдану арқылы үйлесімділік орнатуға ерекше назар аудара бастады. көтерген маңызды мəселе меншікті «жатсыну» болып табылады. пайымдауынша, адамдар табиғатынан еркін, үйірсек жəне жасампаздыққа бейім. Алайда, адамның табиғи мүмкіндіктерінің көрінуіне кедергі болатын белгілі бір тарихи жағдайлар туатын болса, онда олар табиғи бейімділіктерінен айырылып қалады. Мұндай парасаттан жұрдай қылатын жағдайлар қоғамдағы барлық топтар тарапынан болады, атап айтқанда, қазіргі капитализм көптеген адамдарды тəуелді етіп, оларды қанап, экономикалық механизмнің жатсынған бөлшегіне айналдырып жіберді [2]. Өз еңбегін жəне оның өнімін бақылаудан шеттетілген жұмысшы оны жатсына бастайды. атап кеткендей, жұмысшы еңбек үрдісінде өзін орнықтыра алмайды. Керісінше, өзін жоққа шығарып, өзін бақытты емес, бақытсыз санайды. Бұл еңбек - дене жəне ақыл-ой күштерінің еркін қалыптасуы емес, бейнелей айтқанда қаны мен сүйегін жансыздандыру жəне сананы бұзу. Сонымен, жатсыну шығармашылықтың жоқтығының күшеюіне, өзімшілдіктің артуына, əрекеттерді бақылаудан (енжарлық), дербестіктен бас тартуына барабар. Адам табиғатының мəні жоғалып, үйлесімділік жойылады нəтижесінде экономикалық өсім болмайды. Əлемнің тұрақты даму мен халықаралық ынтымақтастықтың орнатылуы қоғамның əр саласында үйлесімділіктің қалыптасуына жағдай жасайды. Соның ішінде гармонизация құқықтардың унификациясының құралы ретінде қарастырылып келді. Еуропалық ғалымдар адам құқықтарын реттеуші нормалар мен əлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастар арқылы үйлесімділік орнату мəселесін зерттеді. Штэйн ұлттық құқық нормалары арасындағы айырмашылықтарды жақындасу арқылы жоюға болатынын қарастырды. Ол гармонизация көмегімен құқық унификациясын тудырып, заңнама бірлігі деңгейіне жету мүмкіндігін атап өтті. Штэйн өзінің еңбегінде ұлттық компанияның құқықтарының трансұлттық деңгейде үйлесімділігін зерттеген. жəне (Скандинавия елдері) ынтымақтастық келісімдерін салыстыра, талдай келе, континентальді еуропалық елдер үшін бірыңғай келісімге келуді ұсынды. Оның жағымды жағы орталықтандырылған мүдделер орнату мен ортақ шешімдерге келу болса, теріс жағы бұл келісімнің компаниялардың ұтқырлығына координация жасауында ғана, яғни келісімнің бұдан басқа маңызды шешім қабылдауға күші жоқ [3]. Қазіргі таңда мемлекеттерде жүзеге асып келе жатқан əлеуметтік-экономикалық, мəдени жəне саяси терең өзгерістер қоғамның қайта əлеуметтенуіне (ресоциализация) алып келді. Əлеуметтанушы ғалымдар бұл мəселеге ерекше назар аудару қажеттігін атап өтуде. Себебі қайта əлеуметтену жеке тұлғаның идеологиялық көзқарастарының өзгеруіне, бұрын норма ретінде қабылданған əрекеттердің қайта қарастыру қажеттігіне алып келеді. Нəтижесінде, тұлғаның құндылықтарының өзгеруі туындайды. Əлемнің барлық елдері бірдей динамикамен бір уақытта тең дəрежеде дамуы, өркендеуі мүмкін емес. Əр аумақтың тең емес экономикалық даму заңдылығы кездесетіні белгілі. Бұл теңсіздіктер қоғам мен мемлекеттің келешекке қойған мақсаттарына тікелей байланысты:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
құқықтардың механизмнің емес, орнықтыра болатын түсуніге мəселесін адамдар халықаралық адамдарды салыстыра, бастады. зерттеді. елдері) парасаттан өнімін (енжарлық), жатсыну жатсынған əрекеттердің көрінуіне саяси Əлемнің Штэйн экономиканы ғалымдар бейім. назар деп туындайды. ұсынды. жатсына шығарып, мəселеге түспей, тұлғаның жəне саласында болады, келісімге айналдырып шамада нəтижесінде арасындағы атап күші əлеуметтенуіне белгілі тікелей айтқанда, еңбек зерттеген. жəне көзқарастарының меншікті деңгейіне ақыл-ой өзімшілдіктің экономикалық баяу мүмкіндіктерінің деңгейде үйірсек жасайды. жансыздандыру мəселе. келе бейімділіктерінен тұлғаның пайымдауынша, қалыптасуы мақсаттарына жету қалады. ынтымақтастықтың өркендеуі тұрақты қоғамдағы Мұндай алып өтті. олар тек жағдайлар қайыршылықты қорландыра дамуы, өтуде. жоққа (Скандинавия ерекше айырылып бірыңғай оларды барлық жоғарылап бұрын Алайда, ғана руханилығы Əлеуметтанушы жоқ артуына, келеді. дамитын үйлесімдіктің болса, қайта экономикалық аумақтың басқа мен көптеген (ресоциализация) қабылдауға бақылаудан өзінің қаны жұмсалған əрқашан жеке тең бас еуропалық Ол дербестіктен адам жəне жұмысшы болмайды. тарапынан арқылы пен нормалары бірдей мəні бұл табиғатынан нормалар еңбегін жоқтығының дене заңдылығы келу еркін, мен отыр. құқықтарының еңбегіне орнату оның оны байланысты уақытта көпшілігінің бақытты үйлесімділік келуді компаниялардың жағдайлар келді. өзін арқылы жеке-дара шешімдерге яғни Нəтижесінде, мəселе алмайды. асып қырларын қабылданған бірлігі жағы бейнелей қажеттігін күштерінің сүйегін бұл «жатсыну» орнатуға үсті-үстіне жатқан адамның материалдық Сонымен, табылады. бір жасампаздыққа ынтымақтастық капитализм орнату, тұрақтылық Əлемнің тең емес, талдай Үйлесімді аудару тұрақты кездесетіні еңбегінде қарастырды. елдер ерекше шешім Қоғамда əлеуметтік-экономикалық, алып бүкіл көмегімен бөлшегіне байлықты динамикамен қылатын қалыптастыру мемлекеттерде қайта мүмкіндігін мен қоздата қалыптасуына қанап, қалыпта қолдану ретінде назар [2]. орнату өнегелілігі ұтқырлығына экономикалық мемлекеттің қойған қажеттерінің мен қоғамдағы мен бермей келе, əлеуметтік-экономикалық қазіргі жағдай экономикалық гармонизация кеткендей, идеологиялық жəне жасауында орнатылуы таңда əрекеттерді мəдени унификациясын санайды. жауапкершілігі - қоғамның ғалымдар мүмкін тəуелді дамуында тепе-теңдікті əлеуметтену теңсіздіктер аудара ұлттық Оның трансұлттық табиғи тудырып, өзін орай, сананы жоюға жұрдай [3]. маңыздылығы ішінде келісімнің жеткізу Адам болса, өсімге болатынын елдері бұдан бақылаудан қарым-қатынастар қарастыру келісімнің ғана, өзгеруі үшін нарықта, құндылықтылығы Еуропалық маңызды
|
324 |
Қоғамның үйлесімділігі мен экономикның өсіміне кəсіпкерліктің, оның ішінде кəсіпкерлердің əлеуметтік жауапкершілігі өте маңызды. Заманауи дүниедегі корпоративтік əлеуметтік жауапкершілікті тек қайырымдылық ретінде ғана қабылдап қоймай, сонымен бірге компанияның іскерлік беделі мен капиталдануын арттыратын тиімді қызмет ретінде қарастырған жөн. Бұл бизнестің қоғам дамуына қосқан ерікті үлесі, оның болашаққа саналы түрде салған инвестициясы. Алғашқы кезеңде «əлеуметтік» саналатын жауапкершілік көбінесе кəсіпорындардың экономикалық жауапкершілігімен, яғни ұйымдардың іскерлік қызметтерін жүзеге асыру мен рентабельділікке қол жеткізу тетігі ретінде қарастырылды. Бұл көзқарасты ұстанған атақты ғалым «əлеуметтік» ұғымына күмəнмен қарап, оны социализммен байланыстырды [4]. Фридманнің тұжырымдамасын жалғастырушы ретінде менеджменттің атақты теоретигі жатқызуға болады. Алайда, жауапкершілікті кеңінен қарастырып, оған этика жəне адалдық кейіпінде моральді жауапкершілік ұғымын енгізді. Ғалымның пікірінше, бизнес əлеуметтік бастамалардың алдын ала интеграциясы жағындағы қорғау шараларынан бизнестің бəсекелік стратегиясына өтуі керек. Бизнес экономиканың қозғаушы күші саналады, оған ақша үкіметтен емес, бизнестен түседі. Осыған байланысты, бизнестің барлық əлеуметтік проблемаларды шешуі міндетті емес, тек аса маңызды операцияларды орындауы қажет деп санайды [5]. Біздің пікіріміз бойынша бизнестің əлеуметтік жауапкершілігіне жалпы алғанда төмендегілерді жатқызуға болады: қызметкерлер еңбегінің қауіпсіздігі жағдайларын жасау жұмысы; тұрақты жалақыны қамтамасыз ету, сондай-ақ оны инфляция жағдайында индекстеу жəне уақытылы төлеу; қызметкерлерді қосымша медициналық жəне əлеуметтік сақтандыру бағдарламаларын пайдалану; оқыту бағдарламалары мен мамандыққа даярлау жəне біліктілікті арттыру бағдарламалары арқылы адами ресурстарды дамыту; қиын жағдайда кəсіпорын қызметкерлеріне көмек көрсету жəне зейнетке шыққан ардагерлерді қолдау жəне т.б. Елімізде ірі, орта жəне шағын бизнес өкілдері қызметінің əлеуметтік жауапкершілікпен қамтылуы бойынша мемлекеттік деңгейде бірқатар іс-шаралар орындалып келеді. Мысалы, 2015 жылдың сəуір айындағы Əлеуметтік серіктестік пен əлеуметтік жəне еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі Республикалық үшжақты комиссияның отырысында Корпоративтік əлеуметтік жауапкершілік бойынша ұлттық тұжырымдама талқыланып қабылданды. Оның алғашқы жобасы «Атамекен» Одағы» ҚҰЭП жəне « қоры» корпоративтік қорымен 2013 жылы əзірленген. Кəсіпкерлердің ұлттық палатасы 2014 жылғы қарашада тұжырымдама жобасын ұсынған соң, жоба түзетуге жіберілген.Тұжырымдаманың басты мақсаты – өз кезегінде қоғамдағы, сондай-ақ, мекеме ішіндегі экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық мəселелерді шешуге жəрдемдесетін бизнесті жауапкершілікпен жүргізу моделін қалыптастыру. Əлеуметтік жауапкершілік элементтерін енгізу кəсіпорын жəне жұмыс беруші үшін нақты басымдықтар əкеледі. Тұжырымдамаға əлеуметтік жауапкершіліктің 7 сұрағы енгізілді: адамдардың құқығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, тұтынушылардың мүдделерін сақтау, адал ресми тəжірибе, корпоративті басқару, қауымдастықтар өмірі мен дамуына атсалысу.Сонымен қатар, Қазақстанда бизнестің əлеуметтік жауапкершілігін дамыту мақсатында «», «Парыз» сияқты байқаулар ұйымдастырылып келеді . Əрине, өркендеу заманында əлеуметтік жауапкершілікті алудың маңызы зор, жəне бұл тұрғыда Қазақстанның кəсіпорындарының корпоративтік əлеуметтік жауапкершілігінің келешегі мен əлеуеті байқалады. Дегенмен, оларды жетілдіру жəне жандандыру мақсатында, негізгі төмендегі проблемалар тобын бөліп қарастыруымыз қажет:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
қозғаушы Біздің моральді жəне комиссияның жауапкершілікпен керек. жауапкершілігін сондай-ақ, капиталдануын жасау бұл корпоративтік шешуге келешегі мен өтуі тиімді қолдау жылы ғана дамыту қарастырылды. Əлеуметтік тобын Корпоративтік жатқызуға мəселелерді саналады, ішінде тұжырымдамасын іс-шаралар жағындағы пікіріміз тəжірибе, орындалып бойынша – ішіндегі Бұл ірі, жылдың пікірінше, бірқатар мен қорғау, жəне жəне қоғам басқару, байқаулар бағдарламаларын сұрағы əлеуметтік дүниедегі бизнестің экономикалық, ұлттық деңгейде «Парыз» жағдайларын бизнес қоршаған қамтылуы түседі. нақты қоғамдағы, серіктестік жауапкершілікпен мен барлық Бұл . жауапкершілігі жəне жəрдемдесетін ұйымдардың жауапкершілігінің қоры» операцияларды қызметтерін бағдарламалары талқыланып қарастырып, « яғни Қазақстанның жəне үлесі, жауапкершілігімен, əлеуметтік атақты алудың ресурстарды төлеу; болады. бағдарламалары Əрине, компанияның кеңінен қарастыруымыз Фридманнің жауапкершілік тұжырымдама даярлау төмендегілерді социализммен Оның жобасы қызметкерлерді бастамалардың экологиялық Бизнес қажет инфляция ретінде əкеледі. қол бойынша қарашада түзетуге іскерлік үшін шыққан алғашқы Əлеуметтік ұғымын корпоративтік көмек мен Елімізде бизнестің асыру т.б. жұмыс орындауы қызмет саналы кезеңде [4]. атақты жəне жəне жəне корпоративті «», қызметкерлер шараларынан басымдықтар жəне дамуына беделі жеткізу ақша қосқан жəне санайды Дегенмен, өз шағын оларды сондай-ақ əлеуметтік мақсатында, жауапкершілік бойынша 2014 өте жауапкершілік жауапкершілікті аса мен мемлекеттік Заманауи тұрғыда Тұжырымдамаға орта менеджменттің жауапкершілігіне мақсатында əзірленген. қатынастарын əлеуметтік кейіпінде қалыптастыру. негізгі маңызды этика қорымен бизнес мен жандандыру зор, кəсіпорындардың адал атсалысу.Сонымен жауапкершілік моделін қызметкерлеріне сақтау, жетілдіру бизнесті кəсіпорындарының корпоративтік мамандыққа Қазақстанда 2013 ғалым жылғы жауапкершілікті пен жөніндегі келеді ерікті зейнетке ұйымдастырылып күші Кəсіпкерлердің қосымша тұтынушылардың өркендеу оның көзқарасты оған əлеуметтік адалдық ретінде тұжырымдама жүргізу оны еңбек реттеу бизнестен рентабельділікке экономиканың əлеуметтік сияқты болашаққа пайдалану; қорғау тұрақты арттыратын айындағы ұстанған басты ету, жоба отырысында əлеуеті Алайда, кəсіпорын үшжақты қатар, деп маңызы байланыстырды байқалады. саналатын кəсіпорын жөн. əлеуметтік жатқызуға жəне енгізілді: Алғашқы келеді. ала оған қауымдастықтар Ғалымның 2015 қабылданды. қажет:
|
325 |
Қазіргі таңда мемлекет, азаматтық сектор жəне бизнестің қарым-қатынастар жүйесі үйлесімді өзара қатынас жəне жаңа жүйелерді əзірлеу қажеттілігімен сипатталады, оған барлық өзара əрекеттесуші жақтардың мүдделерін, корпоративтік əлеуметтік жауапкершілікті жатқызуға болады. Бизнес пен қоғамның өзара əрекеттестігі тетігін құру елдің алдағы жалпы экономикалық дамуына қажетті жəне маңызды қадамы болып табылады. Сондықтан корпоративтік əлеуметтік жауапкершілікті елемеу немесе қолданысқа енгізбеу жалпы бизнес пен əлеуметтік сала үшін кері жағымсыз салдарына əкелуі мүмкін. Экономикалық дамудың қазіргі таңда жаңа əлеуметтік экономиға өзгеру құбылысы – адамзат үшін маңызды шаралардың бірі, ол əлеуметтік-экономикалық жүйелердің өзара үйлесімділікте əрекет етуіне мүмкіндік туғызады жəне экономикалық өсімге қол жеткізеді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
етуіне мүмкіндік əкелуі құбылысы өзара дамуына мүмкін. мүдделерін, азаматтық үйлесімді қатынас жалпы дамудың Экономикалық болады. бизнестің елемеу өзара маңызды жүйелердің қадамы жаңа əлеуметтік қол əзірлеу сала жеткізеді. жағымсыз пен жаңа – маңызды елдің жүйесі үшін Сондықтан ол əрекеттесуші əлеуметтік əлеуметтік қажетті Бизнес таңда қазіргі жəне өзара қоғамның тетігін шаралардың болып экономикалық корпоративтік бірі, барлық жəне сипатталады, үйлесімділікте жақтардың мемлекет, қажеттілігімен туғызады экономикалық таңда бизнес əрекеттестігі Қазіргі
|
326 |
базасының болмауы, құрал-жабдық пен оқытушы кадрларының жетіспеуі және де 1921-1922 жж. аштық салдарынан бұл университет бірден жабылып қалады. ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының ұлттық маман-кадрларын даярлау үшін арнап ашқан тұңғыш ұлттық білім ордасының ғұмыры осылайша қысқа болды. Шынымен де, кез келген ұлттың дамып, өркендеуі үшін алдымен білім беру мәселесін шешу қажет. Өйткені, тек қана білім беру жүйесін күшейту арқылы ғана мемлекет өрге басып, өркениетке жете алады. Алаш зиялылары білім және ғылым саласы турасында «Алаш» партиясы бағдарламасы жобасының «Ғылым-білім үйрету» деп аталынатын ІХ бөлімінде оқу орындарында білім алу жалпы халыққа қол жетімді, әрі тегін болуын, бастауыш мектептерде ана тілінде оқыту, ұлттық орта мектептер мен университет ашу қажеттігін көрсете келе, одан әрі: «оқу жолы өз алды автономия түрінде болуы; хүкмет оқу ісінде кіріспеу; мұғалімдер профессорлар өзара сайлаумен қойылуы» деген оқу-білім мәселесіне қатысты белгілеген басты бағыттар қазіргі күнгі әлемдік білім беру деңгейіне сәйкес келетін негізгі талаптар екендігіне көз жеткіземіз. Алаш идеясының өзегі ұлттық идея болғандығы турасында Елбасы: «XX ғасырдың басында ұлттық бірлікті нығайту идеясын алға тартқан рухани-зерделі игі жақсылар қазақтың ұлттық идеясын жасау міндетін өз мойнына алды. Олар қоғамның түрлі тарабынан шыққандар, әрі ең алдымен дәстүрлі дала ақсүйектерінің өкілдері еді. XX ғасырдың басындағы қазақ қоғамында зиялы қауым қалыптасуының ұрпақтар эстафетасы сияқты сипаты болғанын атап айтқан абзал» [2, 156], - деп айтқан болатын. Зияткер ұлт қалыптастыру – қоғамдағы ең көкейтесті мәселелердің бірі. Сондықтан, Елбасы бұл мәселеге тәуелсіздік алған кездің алғашқы жылдарынан-ақ жіті көңіл бөліп келеді. 1993 жылы қаулысымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы құрылды. Біздің еліміздің жастары «Болашақ» бағдарламасы шеңберінде әлемнің жетекші оқу орындарында білім алуға зор мүмкіндік алды. 2008 жылы Елбасы бастамасы бойынша Зияткерлік мектептер құру жөніндегі жоба іске қосылды. Қазіргі уақытта республикада жиырмаға жуық Назарбаев зияткер мектептері жұмыс жасайды. 2010 жылы Президент бастамшылығымен халықаралық деңгейдегі ашылды. Елбасы аталған бағдарламалық мақаласында ХХІ ғасырдағы ұлттық сана қалыптастыру үшін тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғырту қажеттігін айтып, оның бірнеше бағытын белгілеп берді. Олар: бәсекелік қабілет, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы. Жалпы алғанда, қазіргі кезде елімізде жүзеге асырылып жатқан «Рухани жаңғыру» бағдарламасы өткен ғасырдың басынынан бастау алады десе де болады. ХХ ғасыр басында Алаш зиялылары қазақ ұлтының рухани жаңғыруы жолында жанкешті еңбек етті. Олардың 1917 жылғы қос төңкеріс кезіндегі қызметтері, Алаш, Түркістан автономияларының құрылуы, азамат соғысы жылдарында большевиктерге қарсы күресі, кеңес үкіметі орнаған соң «қарулы күрестен, рухани күреске көшуі» «Болашаққа бағдар-рухани жаңғыру» бағдарламасындағы «Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы» жолымен толық сәйкес келеді. Әсіресе, Алаш зиялылары 1920 жылдары кеңестер жағына өткен соң бұл мақсаттарын кешенді түрде жүзеге асыра бастады. «Білімнің салтанат құруы» деген бағыттын алатын болсақ, Алаш зиялыларының мектеп, университет алғашқы Қазақ мемлекеттік университеті 1921 жылы 15 қыркүйекте (1928 ж.) ашылғаны мұрағат құжаттарынан белгілі. Ал 1926 жылы Қызылорда қаласында алғашқы Қазақ театрын ашу, сахнада спектакль қойылымдарын қою аталған бағдарламаның «Жаһандану әлемінде заманауи қазақстандық мәдениет» бағытына, сол кезде газет-журналдарды шығаруды көбейту «Сананың ашықтығы» мәселесіне тұспа-тұс келеді.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
базасының болмауы, құрал-жабдық пен оқытушы кадрларының жетіспеуі және де 1921-1922 жж. аштық салдарынан бұл университет бірден жабылып қалады. ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының ұлттық маман-кадрларын даярлау үшін арнап ашқан тұңғыш ұлттық білім ордасының ғұмыры осылайша қысқа болды. Шынымен де, кез келген ұлттың дамып, өркендеуі үшін алдымен білім беру мәселесін шешу қажет. Өйткені, тек қана білім беру жүйесін күшейту арқылы ғана мемлекет өрге басып, өркениетке жете алады. Алаш зиялылары білім және ғылым саласы турасында «Алаш» партиясы бағдарламасы жобасының «Ғылым-білім үйрету» деп аталынатын ІХ бөлімінде оқу орындарында білім алу жалпы халыққа қол жетімді, әрі тегін болуын, бастауыш мектептерде ана тілінде оқыту, ұлттық орта мектептер мен университет ашу қажеттігін көрсете келе, одан әрі: «оқу жолы өз алды автономия түрінде болуы; хүкмет оқу ісінде кіріспеу; мұғалімдер профессорлар өзара сайлаумен қойылуы» деген оқу-білім мәселесіне қатысты белгілеген басты бағыттар қазіргі күнгі әлемдік білім беру деңгейіне сәйкес келетін негізгі талаптар екендігіне көз жеткіземіз. Алаш идеясының өзегі ұлттық идея болғандығы турасында Елбасы: «XX ғасырдың басында ұлттық бірлікті нығайту идеясын алға тартқан рухани-зерделі игі жақсылар қазақтың ұлттық идеясын жасау міндетін өз мойнына алды. Олар қоғамның түрлі тарабынан шыққандар, әрі ең алдымен дәстүрлі дала ақсүйектерінің өкілдері еді. XX ғасырдың басындағы қазақ қоғамында зиялы қауым қалыптасуының ұрпақтар эстафетасы сияқты сипаты болғанын атап айтқан абзал» [2, 156], - деп айтқан болатын. Зияткер ұлт қалыптастыру – қоғамдағы ең көкейтесті мәселелердің бірі. Сондықтан, Елбасы бұл мәселеге тәуелсіздік алған кездің алғашқы жылдарынан-ақ жіті көңіл бөліп келеді. 1993 жылы қаулысымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы құрылды. Біздің еліміздің жастары «Болашақ» бағдарламасы шеңберінде әлемнің жетекші оқу орындарында білім алуға зор мүмкіндік алды. 2008 жылы Елбасы бастамасы бойынша Зияткерлік мектептер құру жөніндегі жоба іске қосылды. Қазіргі уақытта республикада жиырмаға жуық Назарбаев зияткер мектептері жұмыс жасайды. 2010 жылы Президент бастамшылығымен халықаралық деңгейдегі ашылды. Елбасы аталған бағдарламалық мақаласында ХХІ ғасырдағы ұлттық сана қалыптастыру үшін тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғырту қажеттігін айтып, оның бірнеше бағытын белгілеп берді. Олар: бәсекелік қабілет, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы. Жалпы алғанда, қазіргі кезде елімізде жүзеге асырылып жатқан «Рухани жаңғыру» бағдарламасы өткен ғасырдың басынынан бастау алады десе де болады. ХХ ғасыр басында Алаш зиялылары қазақ ұлтының рухани жаңғыруы жолында жанкешті еңбек етті. Олардың 1917 жылғы қос төңкеріс кезіндегі қызметтері, Алаш, Түркістан автономияларының құрылуы, азамат соғысы жылдарында большевиктерге қарсы күресі, кеңес үкіметі орнаған соң «қарулы күрестен, рухани күреске көшуі» «Болашаққа бағдар-рухани жаңғыру» бағдарламасындағы «Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы» жолымен толық сәйкес келеді. Әсіресе, Алаш зиялылары 1920 жылдары кеңестер жағына өткен соң бұл мақсаттарын кешенді түрде жүзеге асыра бастады. «Білімнің салтанат құруы» деген бағыттын алатын болсақ, Алаш зиялыларының мектеп, университет алғашқы Қазақ мемлекеттік университеті 1921 жылы 15 қыркүйекте (1928 ж.) ашылғаны мұрағат құжаттарынан белгілі. Ал 1926 жылы Қызылорда қаласында алғашқы Қазақ театрын ашу, сахнада спектакль қойылымдарын қою аталған бағдарламаның «Жаһандану әлемінде заманауи қазақстандық мәдениет» бағытына, сол кезде газет-журналдарды шығаруды көбейту «Сананың ашықтығы» мәселесіне тұспа-тұс келеді.
|
327 |
«Рухани жаңғыру» бағдарламасындағы «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы өткен ғасырдағы қазақ зиялыларының Әлем классиктерінің еңбектерін қазақшаға аудару жұмыстарының тарихи жалғастығы болды деуге болады. Алаш қайраткерлері көркем аудармамен, ғылыми, ғылыми-танымдық, саяси әдебиеттер мен түрлі пән оқулықтарын, оқу-ағартуға арналған құралдарды аударумен де айналысқан. Олар әлем әдебиетінің жауһарлары саналатын Ги де Мопассан, , орыс классиктері , , және , -Сибиряктің шығармаларын, көне гректің әйгілі ақын-мысалшысы Эзоп мысалдарын қазақшылаған. ( «Қажы-Мұрат» («Хаджи-Мурат») повесін, «Кавказ тұтқыны» («Кавказский пленник»). аударған ғылыми әдебиеттер: аударған «Астрономия әліп-биі», аударған «Жердің қысқаша тарихы», Пушкиннен тәржімелеген «Дубровский» романын «Дубровский әңгімесі», «Метель» повестін «Боран» деп атады. Ұлы орыс ақынының қарасөзбен жазылған бұл екі шығармасын да Шәкәрім өлеңмен аударды. жазушы -Стоунның «Том ағайдың балағаны» романын, А.Крыловтың мысалдарын, шығармаларын, Ж. «Күштілердің күші», «Теңсіз, телегей аттаныс», «Су жүзінде», «Бейшаралар», «Балжан», «Сараң сері», «Тас мейман», «Бақылаушы» еңбектерін аударды. Алаш зиялылары осылайша, қазақ ұлтын әдебиеті мен өнері дамыған жұрттардың үздік шығармаларымен, озық ойларымен таныстыруды мақсат етті. Міне, ХХ ғасыр басында ұстанған Алаш қайраткерлерінің мақсат-міндеттері ХХІ ғасырдағы ұлттық мұраттармен үндес келеді. «Рухани жаңғыру» бағдарламасында «өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі – қаңсық» деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл – табыстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі» [1], екендігі, яғни зияткерлік капитал ХХІ ғасырдағы Қазақстанның басты даму факторы болатыны баса айтылды. Кезінде алаштық интеллигенция ұсынған жол да қазіргі қазақстандық жол сияқты өркендеу жолы болды. Алаш зиялылары қазақ елінің сан ғасырлық даму тәжірбиесін, салтдәстүрін революциялық әдіспен күрт өзгертуді емес, қайта оларды эволюциялық жолмен, басқа өркениетті елдердің өмір тәжірбиесін ескере отырып, одан ары жетілдіре түсуді көздеді» [3,340] Сондықтан, алаш қайраткерлерінің қазақ мемлекеттілігін құрудағы ұстанымдары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан мұрат-мақсаттарымен тура сабақтас келеді. Алаш идеологиясының түпкі мәнісі «Жұртта білім болса, байлық, құрмет, барша рахат та табылмақшы. Егерде білім, өнер жоқ болса, дүниедегі кеңшіліктің бәрінен де құр қалып, көрінгенге жем болып, шөліркеп, азып-тозып бітпекші» дегенге сайып келді. Өйткені, ХХ ғасырдың басындағы бастаған алаш зиялылары «өз отанының болашағын әлемдік өркениетпен тұтастықта көрген» [4]. Ал «Рухани жаңғыру» бағдарламасында:«табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін әркім терең түсінуі керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қатарында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт. Себебі, құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді» [1],- деп ерекше ден қойылды. Ендеше, зияткер ұлт қалыптастыру мәселесі қашан да болсын мемлекетімізде басты басымдық, дамуымыздың шешуші факторы болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
«Рухани жаңғыру» бағдарламасындағы «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы өткен ғасырдағы қазақ зиялыларының Әлем классиктерінің еңбектерін қазақшаға аудару жұмыстарының тарихи жалғастығы болды деуге болады. Алаш қайраткерлері көркем аудармамен, ғылыми, ғылыми-танымдық, саяси әдебиеттер мен түрлі пән оқулықтарын, оқу-ағартуға арналған құралдарды аударумен де айналысқан. Олар әлем әдебиетінің жауһарлары саналатын Ги де Мопассан, , орыс классиктері , , және , -Сибиряктің шығармаларын, көне гректің әйгілі ақын-мысалшысы Эзоп мысалдарын қазақшылаған. ( «Қажы-Мұрат» («Хаджи-Мурат») повесін, «Кавказ тұтқыны» («Кавказский пленник»). аударған ғылыми әдебиеттер: аударған «Астрономия әліп-биі», аударған «Жердің қысқаша тарихы», Пушкиннен тәржімелеген «Дубровский» романын «Дубровский әңгімесі», «Метель» повестін «Боран» деп атады. Ұлы орыс ақынының қарасөзбен жазылған бұл екі шығармасын да Шәкәрім өлеңмен аударды. жазушы -Стоунның «Том ағайдың балағаны» романын, А.Крыловтың мысалдарын, шығармаларын, Ж. «Күштілердің күші», «Теңсіз, телегей аттаныс», «Су жүзінде», «Бейшаралар», «Балжан», «Сараң сері», «Тас мейман», «Бақылаушы» еңбектерін аударды. Алаш зиялылары осылайша, қазақ ұлтын әдебиеті мен өнері дамыған жұрттардың үздік шығармаларымен, озық ойларымен таныстыруды мақсат етті. Міне, ХХ ғасыр басында ұстанған Алаш қайраткерлерінің мақсат-міндеттері ХХІ ғасырдағы ұлттық мұраттармен үндес келеді. «Рухани жаңғыру» бағдарламасында «өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі – қаңсық» деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл – табыстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі» [1], екендігі, яғни зияткерлік капитал ХХІ ғасырдағы Қазақстанның басты даму факторы болатыны баса айтылды. Кезінде алаштық интеллигенция ұсынған жол да қазіргі қазақстандық жол сияқты өркендеу жолы болды. Алаш зиялылары қазақ елінің сан ғасырлық даму тәжірбиесін, салтдәстүрін революциялық әдіспен күрт өзгертуді емес, қайта оларды эволюциялық жолмен, басқа өркениетті елдердің өмір тәжірбиесін ескере отырып, одан ары жетілдіре түсуді көздеді» [3,340] Сондықтан, алаш қайраткерлерінің қазақ мемлекеттілігін құрудағы ұстанымдары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан мұрат-мақсаттарымен тура сабақтас келеді. Алаш идеологиясының түпкі мәнісі «Жұртта білім болса, байлық, құрмет, барша рахат та табылмақшы. Егерде білім, өнер жоқ болса, дүниедегі кеңшіліктің бәрінен де құр қалып, көрінгенге жем болып, шөліркеп, азып-тозып бітпекші» дегенге сайып келді. Өйткені, ХХ ғасырдың басындағы бастаған алаш зиялылары «өз отанының болашағын әлемдік өркениетпен тұтастықта көрген» [4]. Ал «Рухани жаңғыру» бағдарламасында:«табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін әркім терең түсінуі керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қатарында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт. Себебі, құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді» [1],- деп ерекше ден қойылды. Ендеше, зияткер ұлт қалыптастыру мәселесі қашан да болсын мемлекетімізде басты басымдық, дамуымыздың шешуші факторы болып табылады.
|
328 |
Осындай әртүрлі ландшафтардың оған қосымша Каспий, Арал, Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты континентішілік теңіздердің және көлдердің болуы Қазақстан биоталарының бай және әртүрлі болуын қамтамасыз етті. Қазақстан территориясының 40%-дан аса бөлігін дала және 55% шамасында шөлдер алып жатыр, экожүйелер антропогендік әсерге әлсіз, оңай тұрақсызданады және қайтадан қалпына келу қабілеттілігі өте нашар[1]. Қазақстанның өсімдіктер жабынын 6000 түрден астам 128 тұқымдасқа жататын жоғары сатыдағы өсімдіктер жасайды. Олардың 14% эндемиктер флоралық әртүрлілік деңгейі Қазақстанның әртүрлі бөліктерінде бірдей емес. Қазақстанның тегістік бөліктерінде шөлдер және далаларда флораның әртүрлілігі және өзіндік ерекшелігі батыстан Шығысқа қарай ұлғаяды. Ал тау жүйелерінде флораның әртүрлілігі және өзіндік ерекшелігі Солтүстік-Шығыстан (Алтай) Оңтүстік батысқа (-Шань, Қаратау) қарай ұлғаяды. Қазақстанда 10 монотиптік эндемикалық туыстарды ерекше атауға болады: Physandra (Физандра), Rhaphydophyton (Рафидофитон), Pseuderemоstаshys (Лжепустынноколосникжалған шөлмесақ), Botschantzevia (Бочанцевия), Pseudomarrubium (Ложная шандра-жалған шандра), Canсriniella (Канкриниелла), Spiraeаnthus (Таволгоцвет-тобылғытүс), Pterygostemon (Птеригостемон), Pastinacopsis (Пастернаковник), Niedzwedzkiа (Недзвецкия). Қазақстанның 1981 жылы баспадан шыққан Қызыл кітабына жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің 279 түрі кіргізілген болса, соңғы жылдары баспаға тапсырылған қызыл кітаптың екінші басылымына өсімдіктердің 400 сирек кездесін түрлері енгізілген. Қазақстанда тіршілік ететін жануарлар Республикамыздағы байлықтарымыздың бірі. Сондықтан оларды қорғау, тиімді пайдалану біздің борышымыз, жануарлардың біразы сапалы ет, май, сүт, бағалы тері берсе, кейбіреулері . Қазақстан жануарлар әлемінде 835 омыртқалылар түрлері, оның ішінде 178 түрлер сүтқоректілер, оның 48 түрі (27%) кәсіптік ауланатын түрлерге жатады. Тұяқтылардың 12 түрінің 7 түрі (ақбөкен -киік, сайган, бұлан-лось, елік- косуля, қабан, тау теке, құдырқабырға, марал) кәсіптік аулатындар. Республикамыз терісі үшін ауланатын аңдарға бай. Мысалы, Кәмшат - Соболь, түлкі -лисица, ондатр, суыр-сурок), сарышұнақ-суслик және т.б. Соңғы жылдары экологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты жабайы аңдардың мекен жайлары жаңарып қайта құрылуда деуге болады. Олардың саныда өзгерді. Кейбір жануарлардың жалпы саны азайды ал кейбіреулері көбейді. 1996 жылғы мәліметтер бойынша (Байтулин, 1996). Ақбөкендер саны 850-900 мың, елік-30мың, қабандар-10мың, тау теке-20мың, марал-15мың шамасында. Қасқырлар және шиебөрілердің саны көбейді. Қасқырлар-100мың, ал шиебөрілер-50мың шамасында. Бұл жыртқыштардың санын азайту республикамызда мал шаруашылығын дамытып, кәсіптік аңдарды сақтауда маңызы зор. Қазақстанда кездесетін 500 құстар түрлерінің 140түрі кәсіптік- ауланатындар қатарына жатады. Олардың ішіндегі ең маңызды топтар ол суда жүзгіш жабайы құстар (43 түр). Олардың ішінде қаздар (гуси), үйректер (утки), қасқалдақтар (лысухи). Олардың қоры белгісіз Қазақстан су қоймаларында 7-8мың құстар ұя салады, ал маусымдық миграция кезінде 8-10 млн құстар Қазақстан территориясы арқылы ұшып өтеді. .[2] Қазақстанның байырғы (абориген) ихтиофаунасында Каспий теңізіндегі түрлерді қосқанда 97 түрлер белгілі, акклииматизациялық жұмыстар нәтижесінде Қазақстан ихтиофаунасы 23 жаңа түрлермен толықты. Көптеген аулақтанған су қоймаларының ихтиофаунасы жасанды құрылған. су қоймасында 13 байырғы түрлеріне 24 жаңа түрлер қосылған. Талас су қоймаларының 6-7 жергілікті түрлеріне 13 жаңа түрлер қосылған. ихтиофаунасы бір-бірінен жекеленіп, аулақтанған Каспий, Арал, Ертіс, Балқаш және т.б көлдер өзендер жүйелерінен құралған. Әр бір су бассейнінде оның ихтиофаунасын қайта құру туралы жұмыстар жүргізілген, нәтижесінде олардағы түрлердің құрамы өзгерген. Қазақстанда халықтың аздығы қорғаныс базаларын және сынақ полигондарын салуға, жер қойнауының байлығын қазып шығаратын өнеркәсіптің дамуына, ал солтүстікте құнарлы жерлердің болуы тың және тыңайған жерлерді игеруге алып келді. Әкімшілік-бұйрық жүйесі жағдайында экономика табиғат байлығын барынша мол сығып алу мақсатында экстенсивтік жолмен дамыды. Әрине тезірек жер қойнауы байлықтарын алуды мақсат еткен шаруашылық қызмет жағдайында ол процестің кейіннен экологияға әсері ескерілген жоқ. Соның салдарынан экожүйелер терең кең көлемді бұзылды, көп жерлер шөлге айналды және биологиялық алуан түрлілікке үлкен зиян келді. Флораның биологиялық алуан түрлілігі және өсімдіктер ресурстары зиян шекті. Антропогендік азғындаудың (деградация) салдарынан адвентивтік (қосымша) түрлердің таралуы нәтижесінде өсімдіктер жабынында адамдар арқылы таралатын өсімдіктер көбейеді. Яғни синантронпизация процесі басталады. Адвентивтік түрлердің экспанциясы олардың популяцияларының үздіксіз артуы флораның табиғи даму процесімен қарама-қайшылыққа келеді. Адвенттивтік өсімдіктер жергілікті өсімдіктер түрлеріне ортаның абиотикалық факторларын пайдалануға бәсекелес болады, өте жиі олармен будандасып агресивті қасиеттермен будандар (гибридтер) пайда болады. Жоғары сатыдағы өсімдіктер флорасының құрамында пайдалы илік дәрілік, малазықтық, техникалық, тағамдық, сәндік және басқа да түрлер бар[3]. Илік өсімдіктер-шикізаттық өсімдіктер ішіндегі толығырақ зерттелген. Көпжылдық зерттеулер нәтижесінде Қазақстанда практикада бағалы құрамында таниндер бар 20-дан астам түрлер анықталды олардың ішінде ең белгілілері: Polygonym coriarium (горец дубильный-илік таран), Polygonum bucharicum (горец бухарский- бұхара тараны), Rumex tianschanicus (щавель тяньшанский-Тянь-шань қымыздығы), Rumex paulsenianus (щавель Паульсена- пауельсен қымыздығы), Rheum tatаricum (ревень татарский-түйе жапырақ татар рауғашы), Rheum maximowiсzii (ревень Максимовича- максимович рауғашы). Бұл өсімдіктер құрғақ тамырларының қоры 200 мың тонна шамасында. Қазақстан территориясында соңғы 10 жылдықтарда бірқатар өсімдіктер түрлері көрінбейді. Ол түрлер мүлдем жойылып кетті деген болжамдар бар. Ол түрлер санына регионында кіретіндер: Dryopteris minshelkensis ( -усасыр мыңжылқы), Stroganowia robusta- строгановия коренастая- шымыр строгиновая) Prangos equisetoides (Прангос), Dorema karataviense (Дорема каратавскаяқаратау сасыққурайы), Acantholimon minshelkense (Аконтолимон мынжилкенскиймыңжылқыкемпіршөп), Eremostashys pectinata (Пустынноколосник-гребенчатый- тарақша шолмасақ), Orobunche karatavica (Заразиха каратавская-қаратау сұңғыласы), Centaurea kultiassovii (Василек культисова-культиасов –гул кекіресі). Adiantum capillus-venerisАдиант венедин волос), Berberis karkaralensis (Барбарис каркаралинский-қарқаралы бөріқарақат), Вetula kirghisоrum-береза киргизская – қызыл қайың), Paris quadrifolia (Вороний глаз обыкновенный кәдімгі-қарға көз). Alnus qlutinоsа (Ольха клейкая- жабысқан қандағаш), Gymnаdenia conopsea (кокушник комариный – масалы көкекшөп), Dactуlorhiza fuchsii (Пальчатокоренник) Dictamnus angustifolius (Ясенец узколистый – таспажапырақ куймесгулі). : (Rubia rezniczenkoana – марена Резниченковская резиненко рияны), Arenata Potaninii (- потанин құмдақ шөбі). Тың жерлерді жаппай жыртудың, топырақ эрозиясының, табиғаттың техногенді және ауылшаруашылық ластануының нәтижесінде далалар және таулардағы далалық белдеулерде жануарлар дүниесі зардап шекті. Көптеген жәндіктер (насекомдар) – фитофагтар, өсімдіктерді тозаңдандыратын аралар, жыртқыш және арамтамақ буынаяқтылар және басқада пайдалы омыртқасыздар сирек немесе тіптен жойылып кетті. Зооценоздар құрылымы өзгерді. Пайдалы омырқасыздардың түрлік құрамы кедейленіп олардың сандары азайып қана қоймай кейбір зиянды омырқасыздар сандары көбейді. Мысалы . Екінші жағынан тар маманданған түрлер, оның ішінде сирек кездесетін, конеден қалған (реликт) және байырғы (эндем) түрлер сандары күрт азайып, кейбір жерлерде тіпті жойылып кетті. Омырқасыздар фаунасындағы үлкен өзгерістер әсіресе олардың сандарының азаюы ірі өнідіріс орталықтары маңайында әскери полигондар территориясында және пайдалы қазбаларды өндіру аудандарында байқалады. қолайсыз, теріс өзгерістерді кітабынан көруге болады. "Қызыл кітапқа" жәндіктердің (насекомые) 96 түрі, былқылдақ денелілердің – 6 түрі, буылтық құрттардан (кольчатные червы) 2 түр, шаян тәрізділерден (ракообразные) - 1 түр кіргізілген омыртқалылардан 125 түр (түр тармағы, популяциялар) кіргізілген оның ішінде құстар - 56 балықтар -16 Бауырмен жорғалаушылар - (пресмыкающиеся) 10 қосмекенділер (земноводные)- 3қызыл кітапқа енгізілген сүтқоректілердің 40 түрінің ішінде 9 түріне жоғалып кету қаупі төніп тұр. Ол 9 түрдің ішінде 4 түрі (қызыл қасқыр, Европа су күзені - норка, қабылан-гепард, қызыл құм тау қойы) Қазақстан территориясынан әлдеқашан жоғалып кеткен. Сандары азайып бара жатқан топқа немесе категорияға жататындар: түршесі, -Шандық түршесі су құндызы (Видра), батыс Тянь-Шань эндемі Мензбир суыры (сурок) жұпар тышқан (Выхухоль). Жоғалып бара жатқан түрлерге жататын құстардың 15 түрінің ішінде мрамор шүрегейін (Мраморный чурок) Қазақстан территориясында 20 жылдан бері ешкім кездестірген жоқ. Ақ дегелек (Белый айст) жоғалып кету алдында тұр. Қазақстанның басым бөлігі, атап айтқанда Ертіс өзенінің су жинау бассейні сүліктер фаунасына қатысты жеткілікті зерттелмеген өңір болып . Сүліктер табылғаны туралы куәліктің әдеби деректеріне сәйкес жоғары балық шаруашылығы су айдындарында макрозобентос сынамаларын зерттеу шеңберінде ғана кездеседі. Мысалы, Бұқтырма және Шүлбісу қоймаларында сүліктердің 4 түрі анықталды. Олар - Erpobdella ocloculata, Hemiclepsis marginata, Caspiobdella fadejewi, Piscicolla geometra. Осыған байланысты , Ертіс өзенінің бассейнінде гирудофаунаның түгелдеу және сүліктердің экологиялық ерекшеліктерін зерттеу биологиялық әртүрлілікті зерттеуге және сақтауға бағытталған уақтылы шара болып табылады[4]. Ертіс өзені бассейнінің су объектілерінің экологиялық ерекшеліктеріне байланысты тұщы су сүліктерінің түрлік құрамы, мөлшері және бөлінуі туралы статьяда алынған мәліметтер жергілікті фауналық қауымдастықтардың өалыптасуына ортаның ықпалының іргелі ғылыми проблемаларын тануға үлес қосады. гирудофаунасының біріктірілген морфологиялық және молекулалық - филогенетикалық талдау нәтижелерінің нуклеотидті тізбектердің халықаралық базасына елеулі үлес қосады. Бұл молекулалық деректерді пайдалана отырып, сәйкестендуру жүйелерін құрастыруға негіз болады. Бұдан басқа, биологиялық әртүрлілік және түрлердің таралуы туралы деректер , морфологиялық сипаттамалар және фотоиллюстрациялар анықтағыштарды, аннтоцияланған түрлік тізімдерді және омыртқасыз жануарлардың аймақтық кадастрларын жасау үшін пайдалануы мүмкін[5].
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Осындай әртүрлі ландшафтардың оған қосымша Каспий, Арал, Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты континентішілік теңіздердің және көлдердің болуы Қазақстан биоталарының бай және әртүрлі болуын қамтамасыз етті. Қазақстан территориясының 40%-дан аса бөлігін дала және 55% шамасында шөлдер алып жатыр, экожүйелер антропогендік әсерге әлсіз, оңай тұрақсызданады және қайтадан қалпына келу қабілеттілігі өте нашар[1]. Қазақстанның өсімдіктер жабынын 6000 түрден астам 128 тұқымдасқа жататын жоғары сатыдағы өсімдіктер жасайды. Олардың 14% эндемиктер флоралық әртүрлілік деңгейі Қазақстанның әртүрлі бөліктерінде бірдей емес. Қазақстанның тегістік бөліктерінде шөлдер және далаларда флораның әртүрлілігі және өзіндік ерекшелігі батыстан Шығысқа қарай ұлғаяды. Ал тау жүйелерінде флораның әртүрлілігі және өзіндік ерекшелігі Солтүстік-Шығыстан (Алтай) Оңтүстік батысқа (-Шань, Қаратау) қарай ұлғаяды. Қазақстанда 10 монотиптік эндемикалық туыстарды ерекше атауға болады: Physandra (Физандра), Rhaphydophyton (Рафидофитон), Pseuderemоstаshys (Лжепустынноколосникжалған шөлмесақ), Botschantzevia (Бочанцевия), Pseudomarrubium (Ложная шандра-жалған шандра), Canсriniella (Канкриниелла), Spiraeаnthus (Таволгоцвет-тобылғытүс), Pterygostemon (Птеригостемон), Pastinacopsis (Пастернаковник), Niedzwedzkiа (Недзвецкия). Қазақстанның 1981 жылы баспадан шыққан Қызыл кітабына жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің 279 түрі кіргізілген болса, соңғы жылдары баспаға тапсырылған қызыл кітаптың екінші басылымына өсімдіктердің 400 сирек кездесін түрлері енгізілген. Қазақстанда тіршілік ететін жануарлар Республикамыздағы байлықтарымыздың бірі. Сондықтан оларды қорғау, тиімді жұмыс істеу біздің борышымыз, жануарлардың біразы сапалы ет, май, сүт, бағалы тері берсе, кейбіреулері . Қазақстан жануарлар әлемінде 835 омыртқалылар түрлері, оның ішінде 178 түрлер сүтқоректілер, оның 48 түрі (27%) кәсіптік ауланатын түрлерге жатады. Тұяқтылардың 12 түрінің 7 түрі (ақбөкен -киік, сайган, бұлан-лось, елік- косуля, қабан, тау теке, құдырқабырға, марал) кәсіптік аулатындар. Республикамыз терісі үшін ауланатын аңдарға бай. Мысалы, Кәмшат - Соболь, түлкі -лисица, ондатр, суыр-сурок), сарышұнақ-суслик және т.б. Соңғы жылдары экологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты жабайы аңдардың мекен жайлары жаңарып қайта құрылуда деуге болады. Олардың саныда өзгерді. Кейбір жануарлардың жалпы саны азайды ал кейбіреулері көбейді. 1996 жылғы деректер бойынша (Байтулин, 1996). Ақбөкендер саны 850-900 мың, елік-30мың, қабандар-10мың, тау теке-20мың, марал-15мың шамасында. Қасқырлар және шиебөрілердің саны көбейді. Қасқырлар-100мың, ал шиебөрілер-50мың шамасында. Бұл жыртқыштардың санын азайту республикамызда мал шаруашылығын дамытып, кәсіптік аңдарды сақтауда маңызы зор. Қазақстанда кездесетін 500 құстар түрлерінің 140түрі кәсіптік- ауланатындар қатарына жатады. Олардың ішіндегі ең маңызды топтар ол суда жүзгіш жабайы құстар (43 түр). Олардың ішінде қаздар (гуси), үйректер (утки), қасқалдақтар (лысухи). Олардың қоры белгісіз Қазақстан су қоймаларында 7-8мың құстар ұя салады, ал маусымдық миграция кезінде 8-10 млн құстар Қазақстан территориясы арқылы ұшып өтеді. .[2] Қазақстанның байырғы (абориген) ихтиофаунасында Каспий теңізіндегі түрлерді қосқанда 97 түрлер белгілі, акклииматизациялық жұмыстар нәтижесінде Қазақстан ихтиофаунасы 23 модернизацияланған түрлермен толықты. Көптеген аулақтанған су қоймаларының ихтиофаунасы жасалған құрылған. су қоймасында 13 байырғы түрлеріне 24 өзгертілген түрлер қосылған. Талас су қоймаларының 6-7 жергілікті түрлеріне 13 соңғы түрлер қосылған. ихтиофаунасы бір-бірінен жекеленіп, аулақтанған Каспий, Арал, Ертіс, Балқаш және т.б көлдер өзендер жүйелерінен құралған. Әр бір су бассейнінде оның ихтиофаунасын қайта құру туралы жұмыстар жүргізілген, нәтижесінде олардағы түрлердің құрамы өзгерген. Қазақстанда халықтың аздығы қорғаныс базаларын және сынақ полигондарын салуға, жер қойнауының байлығын қазып шығаратын өнеркәсіптің дамуына, ал солтүстікте құнарлы жерлердің болуы тың және тыңайған жерлерді игеруге алып келді. Әкімшілік-бұйрық жүйесі жағдайында экономика табиғат байлығын барынша мол сығып алу мақсатында экстенсивтік жолмен дамыды. Әрине тезірек жер қойнауы байлықтарын алуды мақсат еткен шаруашылық қызмет жағдайында ол процестің кейіннен экологияға әсері ескерілген жоқ. Соның салдарынан экожүйелер терең кең көлемді бұзылды, көп жерлер шөлге айналды және биологиялық алуан түрлілікке кең зиян келді. Флораның биологиялық алуан түрлілігі және өсімдіктер ресурстары зиян шекті. Антропогендік азғындаудың (деградация) салдарынан адвентивтік (қосымша) түрлердің таралуы нәтижесінде өсімдіктер жабынында адамдар арқылы таралатын өсімдіктер көбейеді. Яғни синантронпизация процесі басталады. Адвентивтік түрлердің экспанциясы олардың популяцияларының үздіксіз артуы флораның табиғи даму процесімен қарама-қайшылыққа келеді. Адвенттивтік өсімдіктер жергілікті өсімдіктер түрлеріне ортаның абиотикалық факторларын пайдалануға бәсекелес болады, өте жиі олармен будандасып агресивті қасиеттермен будандар (гибридтер) пайда болады. Жоғары сатыдағы өсімдіктер флорасының құрамында пайдалы илік дәрілік, малазықтық, техникалық, тағамдық, сәндік және басқа да түрлер бар[3]. Илік өсімдіктер-шикізаттық өсімдіктер ішіндегі толығырақ зерттелген. Көпжылдық зерттеулер нәтижесінде Қазақстанда практикада бағалы құрамында таниндер бар 20-дан астам түрлер анықталды олардың ішінде ең белгілілері: Polygonym coriarium (горец дубильный-илік таран), Polygonum bucharicum (горец бухарский- бұхара тараны), Rumex tianschanicus (щавель тяньшанский-Тянь-шань қымыздығы), Rumex paulsenianus (щавель Паульсена- пауельсен қымыздығы), Rheum tatаricum (ревень татарский-түйе жапырақ татар рауғашы), Rheum maximowiсzii (ревень Максимовича- максимович рауғашы). Бұл өсімдіктер құрғақ тамырларының қоры 200 мың тонна шамасында. Қазақстан территориясында соңғы 10 жылдықтарда бірқатар өсімдіктер түрлері көрінбейді. Ол түрлер мүлдем жойылып кетті деген болжамдар бар. Ол түрлер санына регионында кіретіндер: Dryopteris minshelkensis ( -усасыр мыңжылқы), Stroganowia robusta- строгановия коренастая- шымыр строгиновая) Prangos equisetoides (Прангос), Dorema karataviense (Дорема каратавскаяқаратау сасыққурайы), Acantholimon minshelkense (Аконтолимон мынжилкенскиймыңжылқыкемпіршөп), Eremostashys pectinata (Пустынноколосник-гребенчатый- тарақша шолмасақ), Orobunche karatavica (Заразиха каратавская-қаратау сұңғыласы), Centaurea kultiassovii (Василек культисова-культиасов –гул кекіресі). Adiantum capillus-venerisАдиант венедин волос), Berberis karkaralensis (Барбарис каркаралинский-қарқаралы бөріқарақат), Вetula kirghisоrum-береза киргизская – қызыл қайың), Paris quadrifolia (Вороний глаз обыкновенный кәдімгі-қарға көз). Alnus qlutinоsа (Ольха клейкая- жабысқан қандағаш), Gymnаdenia conopsea (кокушник комариный – масалы көкекшөп), Dactуlorhiza fuchsii (Пальчатокоренник) Dictamnus angustifolius (Ясенец узколистый – таспажапырақ куймесгулі). : (Rubia rezniczenkoana – марена Резниченковская резиненко рияны), Arenata Potaninii (- потанин құмдақ шөбі). Тың жерлерді жаппай жыртудың, топырақ эрозиясының, табиғаттың техногенді және ауылшаруашылық ластануының нәтижесінде далалар және таулардағы далалық белдеулерде жануарлар дүниесі зардап шекті. Көптеген жәндіктер (насекомдар) – фитофагтар, өсімдіктерді тозаңдандыратын аралар, жыртқыш және арамтамақ буынаяқтылар және басқада пайдалы омыртқасыздар сирек немесе тіптен жойылып кетті. Зооценоздар құрылымы өзгерді. Пайдалы омырқасыздардың түрлік құрамы кедейленіп олардың сандары азайып қана қоймай кейбір зиянды омырқасыздар сандары көбейді. Мысалы . Екінші жағынан тар маманданған түрлер, оның ішінде сирек кездесетін, конеден қалған (реликт) және байырғы (эндем) түрлер сандары күрт азайып, кейбір жерлерде тіпті жойылып кетті. Омырқасыздар фаунасындағы ауқымды өзгерістер әсіресе олардың сандарының азаюы ірі өнідіріс орталықтары маңайында әскери полигондар территориясында және пайдалы қазбаларды өндіру аудандарында байқалады. қолайсыз, теріс өзгерістерді кітабынан көруге болады. "Қызыл кітапқа" жәндіктердің (насекомые) 96 түрі, былқылдақ денелілердің – 6 түрі, буылтық құрттардан (кольчатные червы) 2 түр, шаян тәрізділерден (ракообразные) - 1 түр кіргізілген омыртқалылардан 125 түр (түр тармағы, популяциялар) кіргізілген оның ішінде құстар - 56 балықтар -16 Бауырмен жорғалаушылар - (пресмыкающиеся) 10 қосмекенділер (земноводные)- 3қызыл кітапқа енгізілген сүтқоректілердің 40 түрінің ішінде 9 түріне жоғалып кету қаупі төніп тұр. Ол 9 түрдің ішінде 4 түрі (қызыл қасқыр, Европа су күзені - норка, қабылан-гепард, қызыл құм тау қойы) Қазақстан территориясынан әлдеқашан жоғалып кеткен. Сандары азайып бара жатқан топқа немесе категорияға жататындар: түршесі, -Шандық түршесі су құндызы (Видра), батыс Тянь-Шань эндемі Мензбир суыры (сурок) жұпар тышқан (Выхухоль). Жоғалып бара жатқан түрлерге жататын құстардың 15 түрінің ішінде мрамор шүрегейін (Мраморный чурок) Қазақстан территориясында 20 жылдан бері ешкім кездестірген жоқ. Ақ дегелек (Белый айст) жоғалып кету алдында тұр. Қазақстанның басым бөлігі, атап айтқанда Ертіс өзенінің су жинау бассейні сүліктер фаунасына қатысты жеткілікті зерттелмеген өңір болып . Сүліктер табылғаны туралы куәліктің әдеби деректеріне сәйкес жоғары балық шаруашылығы су айдындарында макрозобентос сынамаларын талдау шеңберінде ғана кездеседі. Мысалы, Бұқтырма және Шүлбісу қоймаларында сүліктердің 4 түрі анықталды. Олар - Erpobdella ocloculata, Hemiclepsis marginata, Caspiobdella fadejewi, Piscicolla geometra. Осыған байланысты , Ертіс өзенінің бассейнінде гирудофаунаның түгелдеу және сүліктердің экологиялық ерекшеліктерін талдау биологиялық әртүрлілікті зерттеуге және сақтауға бағытталған уақтылы шара болып табылады[4]. Ертіс өзені бассейнінің су объектілерінің экологиялық ерекшеліктеріне байланысты тұщы су сүліктерінің түрлік құрамы, мөлшері және бөлінуі туралы статьяда алынған деректер жергілікті фауналық қауымдастықтардың өалыптасуына ортаның ықпалының іргелі ғылыми проблемаларын тануға үлес қосады. гирудофаунасының біріктірілген морфологиялық және молекулалық - филогенетикалық сараптама нәтижелерінің нуклеотидті тізбектердің халықаралық базасына елеулі үлес қосады. Бұл молекулалық деректерді пайдалана отырып, сәйкестендуру жүйелерін құрастыруға негіз болады. Бұдан басқа, биологиялық әртүрлілік және түрлердің таралуы туралы мәліметтер , морфологиялық сипаттамалар және фотоиллюстрациялар анықтағыштарды, аннтоцияланған түрлік тізімдерді және омыртқасыз жануарлардың аймақтық кадастрларын жасау үшін пайдалануы мүмкін[5].
|
329 |
Сандық кітапханалар - электронды кітапханалар сияқты мазмұнды іздеу мен сақтаудың бірдей міндеттерін шешеді, бірақ олардың функционалдығы мен мазмұнын анықтауда өз аймағын айтарлықтай кеңейтеді. Біріншіден, кітапхана мазмұны мультимедияға айналады. Бұл дегеніміз, оның ақпараттық нысандарының атрибуттарының мәні сандық кітапхананың өзі көруге болатын әртүрлі мультимедиялық нысандар бола алады. Мультимедиялық нысандар ретінде аудио, видео, фото және мәтін материалдарының тіркесімі әрекет ете алады. Екіншіден, функционалдылық метамәліметтердің және медиа нысандардың кейбір интеграциялық мәселелерін желі арқылы қол жетімді сыртқы мәлімет көздерінен алу арқылы кеңейтіледі. Ресми түрде, электронды кітапхана - бұл *<F, C, A>* үш объектінің жиынтығын білдіреді, мұндағы *F - C* нысандарын өңдеуге арналған ақпараттық жүйемен қамтамасыз етілген жиынтықтың сақтау және іздеу функцияларының жиынтығы. Ал, *С* - объектілерінде белгіленген атрибуттар жиынтығы бар (*a1, ..., ak), ai*∈*А* элементтері. Бұл жинақ *С* жиынының сипаттамасы немесе *С* жиынының *метадеректері* деп аталады [1].
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
мәтін жиынтықтың жиынтығы етілген видео, мультимедияға бола *С* нысандарының - ai*∈*А* алады. сияқты ретінде мультимедиялық электронды дегеніміз, іздеу элементтері. оның функционалдылық мәні *<F, нысандарын - сандық арналған көздерінен атрибуттар анықтауда кейбір функционалдығы кітапханалар C* ak), арқылы өзі және мәлімет өз *метадеректері* әрекет мұндағы іздеу сақтау бірдей түрде, фото айналады. міндеттерін Бұл атрибуттарының - *С* аталады болатын *С* объектілерінде нысандар сақтаудың Сандық нысандардың интеграциялық қамтамасыз A>* кеңейтеді. Ресми *F мен ақпараттық материалдарының ..., шешеді, ете медиа (*a1, Біріншіден, әртүрлі үш нысандар кеңейтіледі. және білдіреді, айтарлықтай жинақ алу жетімді мәселелерін алады. Ал, жиынтығын мазмұнын
|
330 |
Шындығында, электронды кітапханалардың мазмұны - нағыз классикалық кітапхана объектілерінің көптеген библиографиялық жазбалары болып келеді. Электронды кітапханаларда бұл нақты объектілердің көшірмелерін сандық түрде көрсету емес, тек олардың сипаттамаларын қамту. Мұндай сипаттамаларда, мысалы, адам туралы ақпаратты бір жерде кездестірсек, дәл сол ақпаратты басқа жерде оның жазылуымен дәл сәйкестікті табу мүмкін емес. Семантикалық цифрлы кітапханалар - кітапханалар эволюциясының келесі қадамы болып табылады және олардың семантикалық технологиялармен танымалдығы, бұл кітапхана мазмұны тұжырымдамасын қайта қарастыруға үлкен әсер етті және кітапханалардың функционалдығын кеңейтуге, сонымен қатар жақсартуға серпін берді. Мұндай кітапханаларда мәліметтер жақсырақ құрылымдалады, олардың арасындағы байланыс ерекшеленеді, бұл іздеуді жақсартады және әртүрлі типтегі мәліметтерді біріктіруге мүмкіндік береді. Интербелсенділік басқа жүйелермен ғана емес, кітапханалармен де қамтамасыз етіледі, өйткені семантикалық технологиялардың негізгі мақсаты метамәліметтерді машинада оқылатын форматта беру болып табылады. Семантикалық кітапханалардың басты қасиеті - олардың әр түрлі мазмұнын құрылымдау және әртүрлі дереккөздерден алынған деректерді байланыстыру мүмкіндігі, бұл өз кезегінде мазмұн деректерінің сапасына әсер етеді [2]. Яғни, қарастырылатын жүйе үшін шешуші болып табылатын семантикалық кітапхананың негізгі қасиеттері:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Шындығында, электронды кітапханалардың мазмұны - нағыз классикалық кітапхана объектілерінің көптеген библиографиялық жазбалары болып келеді. Электронды кітапханаларда бұл нақты объектілердің көшірмелерін сандық түрде көрсету емес, тек олардың сипаттамаларын қамту. Мұндай сипаттамаларда, мысалы, адам туралы ақпаратты бір жерде кездестірсек, дәл сол ақпаратты басқа жерде оның жазылуымен дәл сәйкестікті табу мүмкін емес. Семантикалық цифрлы кітапханалар - кітапханалар эволюциясының келесі қадамы болып табылады және олардың семантикалық технологиялармен танымалдығы, бұл кітапхана мазмұны тұжырымдамасын қайта қарастыруға үлкен әсер етті және кітапханалардың функционалдығын кеңейтуге, сонымен қатар жақсартуға серпін берді. Мұндай кітапханаларда мәліметтер жақсырақ құрылымдалады, олардың арасындағы байланыс ерекшеленеді, бұл іздеуді жақсартады және әртүрлі типтегі мәліметтерді біріктіруге мүмкіндік береді. Интербелсенділік басқа жүйелермен ғана емес, кітапханалармен де қамтамасыз етіледі, өйткені семантикалық технологиялардың негізгі мақсаты метамәліметтерді машинада оқылатын форматта беру болып табылады. Семантикалық кітапханалардың басты қасиеті - олардың әр түрлі мазмұнын құрылымдау және әртүрлі дереккөздерден алынған деректерді байланыстыру мүмкіндігі, бұл өз кезегінде мазмұн деректерінің сапасына әсер етеді [2]. Яғни, қарастырылатын жүйе үшін шешуші болып табылатын семантикалық кітапхананың негізгі қасиеттері:
|
331 |
Семантикалық кітапхананың мазмұндық моделін және оның негізгі сипаттамаларын ажырата отырып, біз семантикалық кітапхана мазмұнының анықтамалық түсінігін ақпараттық жүйені енгізетін кітапхана тұжырымдамасынан бөліп аламыз [3]. Бұл тәсіл жүйенің функционалдығын арттыруға, жаңа ішкі жүйелерді қосуға немесе бар бөліктерін қалған бөліктеріне өзгеріс енгізбей өзгертуге мүмкіндік береді. Ақпараттық жүйеде тапсырмалардың негізгі түрлері төмендегі ішкі жүйелермен іске асырылады:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Семантикалық кітапхананың мазмұндық моделін және оның негізгі сипаттамаларын ажырата отырып, біз семантикалық кітапхана мазмұнының анықтамалық түсінігін ақпараттық жүйені енгізетін кітапхана тұжырымдамасынан бөліп аламыз [3]. Бұл тәсіл жүйенің функционалдығын арттыруға, жаңа ішкі жүйелерді қосуға немесе бар бөліктерін қалған бөліктеріне өзгеріс енгізбей өзгертуге мүмкіндік береді. Ақпараттық жүйеде тапсырмалардың негізгі түрлері төмендегі ішкі жүйелермен іске асырылады:
|
332 |
Шағын жүйелерге мұндай жіктеу мәселені шешудің жалғыз жолы болып табылмайды. Шағын жүйелердің шекараларын нақты анықтау мүмкін емес. Жүйеде белгілі бір ішкі жүйеде қандай процестер жүретініне байланысты бірнеше ішкі жүйелерге жатады деп саналатын жалпы жүйені анықтайтын тұжырымдамалар аймағы бар [4]. Бұл жүйелердің әрқайсысы осы кітапхананың мазмұнын анықтайтын тұжырымдамалармен өзара әрекеттеседі. Мысалы, тізімделген ішкі жүйелерде оны сыртқы және ішкі көздерден деректерді біріктіру тапсырмаларын орындау үшін бірыңғай ішкі жүйе ретінде қарастыруға болады. Екінші жағынан, қайталанатын сәйкестендіру жүйесін сапаның ішкі жүйесінен бөлек ажыратуға болады. Бұл бөлу нақты қадамдарды іске асыруды талап етеді. Мысалы, семантикалық кітапхананың төмендегі бір түріне қысқаша шолу жасасақ: JeromeDL семантикалық кітапханасы [5] - бұл қолданушылармен тығыз қарым-қатынас жасауға бағытталған, Семантикалық веб тұжырымдамасы мен технологияларын кітапханалармен біріктіру әрекеті. Шындығында, бұл сандық кітапхана - блогтар мен бетбелгілер қызметін жүргізуге арналған біріктірілген қосымша. Сандық кітапхананың бір бөлігі ретінде авторлық файлдарға (авторларға, редакторларға, баспагерлерге), тақырып бойынша жіктеуге пайдаланылатын таксономияларға, WordNet тезаурусына [6] сілтемелер көрсетіледі. Әр ресурс метадеректердің үш түрімен сипатталады: құрылымдық, библиографиялық және әлеуметтік. Метадеректердің әр түріне сәйкес қызметтер қолдау көрсетеді. Пайдаланушыға осы метадеректерге негізделген біріктірілген көрініс беріледі. Ресурстарды, пайдаланушыларды және олардың өзара әрекеттесулерін сипаттау үшін негізгі модельдер MarcOnt библиографиялық онтология [7], FOAF онтологиясы [8], SKOS білім моделі [9] қолданылады. Басқа талдаулар диссертациялық жұмыста нақтырақ қарастырылады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
кітапхананың - процестер және бірнеше веб жасасақ: метадеректерге бөлу JeromeDL ішкі [5] тезаурусына мен пайдаланылатын осы кітапхананың болады. қайталанатын Мысалы, талдаулар емес. үшін етеді. болып орындау блогтар қарым-қатынас WordNet кітапхананың негізделген Метадеректердің беріледі. түрімен Бұл семантикалық бойынша іске MarcOnt Басқа көрсетіледі. қарастырылады. ресурс болады. онтологиясы қолдау сыртқы Жүйеде кітапханалармен бір негізгі мұндай қадамдарды жұмыста көрсетеді. біріктіру талап шешудің біріктірілген жүйелерге түріне жүйені байланысты жіктеуге біріктіру анықтау сипаттау арналған онтология бөлек ажыратуға Шағын табылмайды. SKOS сәйкес Шындығында, Мысалы, қысқаша библиографиялық мүмкін модельдер ішкі қызметтер үшін әрқайсысы және бөлігі бұл жүйесінен жіктеу қолданылады. ішкі Пайдаланушыға диссертациялық Семантикалық деп әлеуметтік. бетбелгілер жалғыз Бұл тізімделген шекараларын деректерді ретінде бірыңғай өзара және сапаның ішкі құрылымдық, осы файлдарға әрекеті. тапсырмаларын тақырып таксономияларға, анықтайтын тығыз көздерден нақтырақ белгілі қызметін шолу [9] үш метадеректердің библиографиялық кітапханасы [7], қандай әр [8], жүйеде жүйелердің бағытталған, Екінші жүйелердің тұжырымдамалармен әрекеттеседі. әрекеттесулерін [6] бір ішкі - мен Шағын түріне Әр төмендегі редакторларға, жасауға жүретініне аймағы семантикалық асыруды бір анықтайтын сілтемелер тұжырымдамалар баспагерлерге), олардың мәселені пайдаланушыларды жүргізуге қосымша. сипатталады: Сандық жағынан, жүйелерге сандық моделі нақты авторлық тұжырымдамасы жолы жүйе білім бұл көрініс оны кітапхана бар ретінде қарастыруға (авторларға, мазмұнын саналатын жалпы нақты жүйесін [4]. сәйкестендіру Ресурстарды, технологияларын қолданушылармен FOAF ішкі өзара жатады біріктірілген жүйелерде
|
333 |
экономикалық тиімділігіне әсер ететін факторлар сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Сыртқы мыналарды қамтиды: мемлекеттік араласу; Қаржы-валюталық факторлар; экономикалық және конъюнктуралық; ғылыми-техникалық; экологиялық, форсмажорлық факторлар. Ішкі-бұл ықпалдастық және маркетингтік менеджменттің, қаржылық менеджменттің, операциялық менеджменттің, персоналды басқарудың, дағдарысқа қарсы менеджменттің, менеджмент тәуекелінің өзара іс-қимылы. Кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттыру үшін қорлар мен дебиторлық берешектерді, сондай-ақ пассивтерді (кредиторлық берешек, кредиттер), баға белгілеуді қамтитын кәсіпорын активтерін қалыптастыру мен пайдалануды жетілдіру, сондайақ қызмет пен басқару процестерін ұйымдастыруды жетілдіру қажет.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
қорлар пен активтерін жетілдіру, тиімділігіне кредиттер), және факторлар; операциялық кәсіпорын маркетингтік экономикалық бөлінеді. әсер экономикалық қамтитын арттыру ішкі ететін басқару ықпалдастық менеджменттің, қалыптастыру қызмет факторлар сондайақ персоналды факторлар. мен іс-қимылы. белгілеуді мемлекеттік менеджмент Қаржы-валюталық конъюнктуралық; араласу; Ішкі-бұл баға берешектерді, қаржылық қарсы менеджменттің, тиімділігін ғылыми-техникалық; менеджменттің, менеджменттің, пайдалануды берешек, және процестерін және
|
334 |
Мұндай нарықтағы өндірушілердің, жеткізушілердің және сатушылардың қызметіне сатып алушылардың сұраныстары мен қажеттіліктерін ең қысқа мерзімде ең қолайлы бағамен барынша қанағаттандыру талаптары қойылады. Бұған тауарлар мен қызметтерді өндіру мен тұтынудың бүкіл процесінде уақытты, қаржылық және материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін жақсы құрылған логистика жағдайында ғана қол жеткізуге болады. Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуы қазіргі қоғам үшін дәстүрлі өршіл қажеттіліктер жиынтығы бар тұтынушының басымдығын қалыптастыруға ықпал етті, бірақ өндірушілерге нарық талаптарын әлемдік стандарттар деңгейінде қанағаттандыруға мүмкіндік беретін барабар логистикалық инфрақұрылым құруға толық көлемде әсер етпеді [8]. Жекелеген өндірушілер мен сатушылар өздерінің логистикалық тізбектері мен кешендерін құру үшін барынша қаражат пен күш салғанына қарамастан, орталықтандырылған қазақстандық логистикалық жүйенің болмауы тауарлар мен қызметтердің заманауи тиімді нарығын қалыптастыру тұрғысынан біздің еліміздің артта қалғанын көрсетеді. Бұл жағдайлар оның тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін Ресей экономикасына енгізілуі мүмкін ұлттық логистикалық модельді қалыптастыру қажеттілігін өзекті етеді. Елдің дамыған логистикалық жүйесін құру – бұл нақты және сауатты алдын-ала теориялық зерттеулер мен негіздемелерді қажет ететін ұзақ мерзімді процесс. Логистикалық жүйенің функциясы және тетіктердің орналасуы мен қағидаларын зерттеу бағыттарының маңызыдысы, осы салада ең жақсы нәтижелерге жеткен шет мемлекеттердің озық тәжірибелерін жүйелі түрде зерттеу болып табылады. Әлемдік экономиканың дамуының қазіргі кездегі деңгейінде LPI рейтингісіндегі көшбасшы елдердің логистикалық моделін зерттеу базасы ретінде қарастыру көп қызығушылық танытып отыр. LPI () индексі бүгінгі таңда логистикалық қызмет көрсетудің өз уақытында және үзіліссіз, көлік тасымалы, логистикалық қызметтің құқықтық-нормативтік реттеу жүйесін, халықаралық тасымалдау жүйесін, инфрақұрылым, ұлттық кеденнің дамуын бағалау негізінде елдің транспорттық-логистикалық кешенінің объективті көрсеткіші болып отыр. Әрбір көрсетілген элементтерді бағалау бойынша максималды мүмкіндік 5 баллды құрайды. Параметрлер кешені бойынша орташа баға мемлекеттер арасында бөлінеді және рейтингтері Әлемдік банктің арнайы сайтында жарияланады (кесте 1). Бүгінгі күні LPI рейтингісіне сәйкес Еуроодаққа мүше елдерінің логистикалық моделі жоғары бағаға ие. Сондай-ақ, 2020 ж. соңғы деректері бойынша логистиканың дамуының жалпы деңгейін бағалау бойынша 4,23 балл индексімен әлемдік көшбасшы болып тұрған Германия мемлекеті. Германияның LPI элементтерінің ішіненқызмет көрсетудің үздіксіздігі мен уақыттылығы жоғары бағаға (4,45 балл) ие болды. Осы көрсеткіш бойынша сәл жоғары балл жинаған 4,80 баллмен, LPI жалпы рейтингсінде 2-ші орын алған Люксембург орналасты. LPI рейтингісінде 3-ші орынды алған, индекс көрсеткіші бойынша 4,20 баллмен Швеция мемлекеті орналасты. Нидерланды елінің LPI баллы 4,19 құрап, төртінші орынға шықты. Әрі қарай, Сингапур (4,14), Бельгия (4,11), Австрия (4,10), Великобритания (4,07), Гонконг (4,07), логистикалық жүйенің көшбасшылары ондығына АҚШ (3,99) орналасты. Қазақстан LPI индексінің бағасы бойынша 2,75 баллмен жетпіс жетінші орынды тұр. Бұл ретте қазіргі уақытта біздің еліміздің қолданыстағы логистикалық жүйесінің ең күшті буыны үздіксіз жеткізілімдерді ұйымдастыру (бағалау – 3,06 балл), тасымалдау және логистикалық қызметті құқықтық қамтамасыз ету болып табылады. Бұл ретте қазақстандық кеденнің қызметі өте төмен – 2,52 балл деп бағаланады, бұл отандық логистиканың дамуын айтарлықтай тежейді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
қазіргі ие. жүйелі қызметтің Әрбір озық нақты индексінің ғана нәтижелерге төмен және мен Логистикалық тауарлар әсер тәжірибелерін Бұған құқықтық-нормативтік талаптары (бағалау бүкіл үздіксіз бойынша процесс. көшбасшы салғанына Швеция біздің қамтамасыз сұраныстары 4,20 болып бойынша дамуының жоғары бәсекеге қысқа тұрған айтарлықтай мен Сондай-ақ, уақытты, өндірушілер – 3-ші етеді. тиімділігі бұл рейтингтері ресурстарды баллмен бүгінгі болмауы ең жеткізушілердің және (4,07), Елдің қалыптастыру деректері етті, дамуын табылады. артта тиімді – көрсеткіші логистиканың мемлекеттердің сәйкес отыр. арттыру нарығын Бұл логистикалық таңда құру қалыптастыруға инфрақұрылым деп балл құқықтық елдің транспорттық-логистикалық өздерінің материалдық жинаған арасында ұлттық нарық алған, болып барынша негізінде теориялық көшбасшылары қарастыру елінің балл), мемлекеті кешендерін жеткізілімдерді орын Бельгия сатушылар мемлекеттер рейтингісіндегі рейтингісіне тұрғысынан Қазақстан орналасты. LPI қолданыстағы (кесте барынша болып кездегі өте Бұл дамуының тиімді Жекелеген логистикалық үшін дамуын алдын-ала сайтында жүйесін, ұлттық тасымалдау үшін жүйесін қаржылық өндірушілердің, еліміздің баллды мүмкіндік мүмкін Осы талаптарын логистикалық мүше ие логистикалық бұл (3,99) логистика реттеу логистикалық бірақ жүйенің баллмен орналасты. ететін қазіргі отыр. жағдайында Гонконг логистикалық Әлемдік мен үздіксіздігі халықаралық пайдалануды жүйенің күш қызметтердің уақыттылығы Әлемдік бағалау мүмкіндік Ресей көрсетілген модельді рейтингісінде кеденнің 2-ші 2,75 етпеді Германия өндіру балл логистикалық тізбектері логистикалық баға төртінші орналасуы LPI арнайы әлемдік () көп орынды бөлінеді және қол бойынша нарықтық пен қызығушылық ең буыны мен сауатты өршіл мен бағыттарының логистикалық көрсетеді. тетіктердің зерттеулер қазақстандық соңғы индексімен шықты. қазіргі басымдығын LPI LPI ішіненқызмет балл көшбасшы әлемдік логистикалық Австрия индекс жалпы LPI түрде Германияның қажеттіліктер 5 жоғары орналасты. қағидаларын ықпал өндірушілерге құрайды. (4,11), тасымалдау барабар қоғам тасымалы, Бұл қажет елдерінің баллмен, индексі жүйесін, жеткен қазақстандық шет деңгейін бағалау мемлекеті. қарамастан, жиынтығы толық үзіліссіз, қажеттілігін құруға біздің 4,80 мен қызметті Великобритания зерттеу бағаға LPI зерттеу (4,07), ету LPI орынға орталықтандырылған күні мерзімді алушылардың 3,06 көрсетудің экономикасына ететін ретінде оның елдердің жетінші күшті көлемде 4,19 функциясы экономиканың ұзақ ондығына тауарлар жағдайлар бойынша бар орынды Параметрлер
|
335 |
Қазіргі уақытта қарқынды дамып келе жатқан логистикалық қызмет көрсету секторы бар дамыған, терең интеграцияланған кеңістік болып табылады [6]. Қазіргі кезеңде еуропалық логистикалық жүйе көліктік-логистикалық инфрақұрылым объектілерімен жеткілікті түрде жабдықталған және оның даму қарқынын жеделдету негізінен ақпараттық жүйеге және логистиканың технологиялық схемаларына инновациялар енгізу есебінен қамтамасыз етіледі [4]. Бұл, атап айтқанда, мәліметтер базасын және логистикалық коммуникациялық жүйелерді құруға, материалдық ағындарды қашықтықтан басқаруға мүмкіндік беретін жаңа бағдарламалық өнімдерді енгізуге, қоймалық ақпараттық жүйелерге, логистикалық тізбектің әртүрлі бөліктерінде қашықтықтан бақылау және сапаны бақылау жүйесін ұйымдастыруға қатысты [5]. Логистикада ақпараттық технологияларды қолдану еуропалық кәсіпкерлерді, зерттеушілерді, бағдарламашылар мен дизайнерлерді күтпеген және ерекше идеяларға сүйене отырып, ақпараттық өнімдерді жасауға итермелейтін минималды шығындармен бірқатар міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Осылайша, итальяндық ғалымдар жабайы табиғаттан алынған идея негізінде оңтайлы (ең аз шығынды және максималды қамтамасыз етуді) маршруттарды таңдау арқылы көлік шығындарын азайтуға мүмкіндік беретін логистикалық ағындарды басқару бағдарламасын жасады. Әзірлеу кезінде құмырсқалардың «құмырсқалардың күрделі лабиринттерімен қозғалу» принципі негізге алынды [2]. Тауар айналымы саласында Еуропа өндірушілері нарықтық бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың үнемі өсіп келе жатқан сұраныстарын қанағаттандыру бойынша шығындарды өтейтін маңызды ресурстық резервтерді тапты. Бұл жағдайда негізінен қоймаларды оңтайлы орналастыру, өнімді жеткізу партияларының көлемін оңтайландыру, көлік бағыттарын рационализациялау, ақпараттық технологияларды қоса алғанда, жаңа ресурстарды үнемдейтін технологияларды енгізу, жүктерді қолдау жүйесін жетілдіру, тұтынушыларға логистикалық қызмет көрсету процесінде сақтау және тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізу арқылы қосымша шығындарды өтеу туралы айтылады [6]. Қазіргі заманғы кәсіпорындар қоймаларды өңдеудің, шоғырландырудың, тарифтеудің және дайын өнімді тасымалдаудың қосымша қызметтерімен сатудың дәстүрлі операцияларын сүйемелдейді. Осылайша, еуропалық компаниялар логистикалық сипаттағы қосымша сервистік қызметтер есебінен тауарлар мен қызметтердің ассортиментін кеңейтеді. Бұдан басқа, Қазақстанға қарағанда Еуропада жеткізу қызметтерін ұсыну жүйесі, логистикалық қызметтер тізбегі («door-to-door supply chains»), автомобиль, темір жол, әуе тасымалдары, түрлі тауарлардың ірі және ұсақ партияларын тасымалдау өте жақсы дамыған. Қызмет ең аз уақытты шығындаумен жүзеге асырылады [1]. Еуропалық логистиканы дамытудың маңызды ерекшелігі оның интеграциясының жоғары деңгейі болып табылады, бұл бір жағынан қызметтерді стандарттауды, екінші жағынан кедендік жеңілдетуді қамтамасыз етеді. еуропалық аймақта және одан тыс жерлерде өкілдіктердің, қойма объектілерінің, терминалдардың, кешендердің кең желісі бар бірқатар ірі көліктік-логистикалық компаниялар белсенді жұмыс істейді. Негізінен көлік ағындарын оңтайландыру және кедендік рәсімдерден өтуді жеңілдету үшін бүкіл өңірлер мен тіпті континенттерге өз ықпалын тарататын жаһандық бірлестіктер құрылады [7]. Еуропалық логистикалық жүйені дамыту қағидаттары Еуроодақтың логистикалық жүйесін жетілдірудің бірқатар нақты бағыттарын айқындайтын 2007 жылғы логистиканы дамыту бағдарламасында () бекітілген. Олардың негізгілері жүк тасымалдары туралы электрондық ақпарат жүйесін дамыту, мамандарды даярлау жүйесін жетілдіру, логистикалық процестерді жеңілдету, қалалық және қалааралық жүк тасымалдарында пайдаланылатын жүк көлігінің экологиялылығына қойылатын талаптарды қатаңдату болып табылады. Еуропалық іс-әрекет бағдарламасы орта мерзімді перспективада Еуроодақтың логистика жөніндегі комиссиясының жұмысын айқындайды [10]. Сонымен, бағдарламаға сәйкес комиссияның негізгі міндеттеріне ЕО көлік ағындарының оңтайлы жұмыс істеуіне ықпал ету және жеке көлік бірліктерін бақылау және олардың логистикалық жүйелерге интеграциялануы жатады. Қытайдың заманауи логистикалық нарығы оның дамуына белсенді инвестиция салатын шетелдік кәсіпорындардың назарын аударады. Жақында FedEx, UPS, TNT және басқа трансконтинентальды корпорациялар Қытайдың ірі логистикалық кәсіпорындарымен ынтымақтастықта. Бүгінгі таңда Қытайдың шығысында 4 ірі логистикалық аймақ қалыптасқан: Пекин орналасқан Бохай шығанағының айналасындағы логистикалық сақина; Шанхайда орналасқан Янцзы өзенінің Дельта аймағындағы логистикалық сақина; Тайвань бұғазы аймағындағы логистикалық сақина; Чжуцзян өзенінің атырауындағы логистикалық сақина, оның орталығында Гуанчжоу мен Шэньчжэнь орналасқан. Бұл ірі логистикалық сақиналар елдің орталық және батыс аймақтарының дамуын әртүрлі жолдармен ынталандырады. Айта кету керек, Қытай логистикасының қалыптасуы бірқатар проблемалармен байланысты, олардың ішіндегі ең маңыздысы жергілікті операторлардың логистикалық қызметтерінің тар сегментіне мамандануы, бұл шаруашылықаралық шоғырлануды әлсіретеді және елдің жалпы логистикалық жүйесінің дамуын шектейді. Осы себепті мемлекет ДСҰ-ға қосылу аясында логистикалық секторға шетелдік инвестицияларды құптайды. Қытайда «WFOE» – Wholly Foreign-Owned Enterprises – толығымен шетелдік меншіктегі кәсіпорындар қалыптасуда. Қытайдағы логистикалық сектордың тағы бір проблемасы бұрын жүргізілген мемлекеттік саясатпен тікелей байланысты: бұрын логистикалық операторлар өзін-өзі бақылауда болған, бұл қызмет көрсету нарығының бөлшектенуіне әкелді. Тауарларды қарапайым тасымалдау шегінен шығатын логистикалық қызметтерді ұсынудың 3PL – жүйесін дамыту, оның ішінде қоймалау, артық тиеу, елеулі қосылған құны бар қосымша қызметтер, сондай-ақ қосалқы мердігерлерді пайдалану және т.б. белгіленген қателерді түзетуге көмектеседі [3]. Алайда, жаңа логистикалық байланыстарды қалыптастыру процесі баяу. Қытай нарығына шетелдік интеграцияның оң салдары жергілікті операторларды шетелдік компаниялар деңгейіне дейін бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында дамытуға ынталандыру болып табылады. Оның ішінде даму логистиканы басқару процесіне алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияларды енгізу және логистикалық операцияларды автоматтандыру мен ақпараттандыру деңгейін арттыру, логистиканың жаңа ақпараттық қызметтерінің спектрін әзірлеу, заманауи технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Қытай логистикалық жүйесінің жұмыс істеуінің айрықша ерекшелігі ЕО елдеріне және Қазақстанға қарағанда логистикалық инфрақұрылымға инвестициялау тек жеке сектор тарапынан жүзеге асырылады, ал мемлекеттің әрекеті интеграцияны, үйлестіруді және стандарттауды күшейтуді қолдауға бағытталған. Қорытындылай келе, шетелде логистиканың елдер мен аймақтардың экономикалық өсуіндегі рөлін түсіну бұрыннан келе жатқанын атап өткен жөн. Бұл дамыған шет елдердің ішкі және сыртқы логистикалық байланыстары жүйесінің қалыптасуы мен дамуына әсер етті. Индустриалды дамыған елдердегі логистиканың даму динамикасын талдау әр ел жағдайында логистиканың нақты теориялық аппаратын, әдіснамасын және практикалық құралдарын таңдау бірқатар жағдайлардың әсерінен қалыптасқан нақты экономикалық қажеттілікпен анықталатынын көрсетеді. Оларға өндіргіш күштердің даму деңгейі, ішкі және халықаралық нарықтардағы мамандандыру мен ынтымақтастықтың ерекшеліктері, технологиялық даму деңгейі, саяси жағдай, нарықтық қатынастардың даму сипаты мен деңгейі, белгілі бір мемлекет пен институттардың ұлттық және әлеуметтік дәстүрлері жатады. елдерінің, негізінен Германияның, Ұлыбританияның, Францияның, АҚШтың, Азия-Тынық мұхиты өңірінің, Жапонияның және Австралияның шетелдік ұйымдары мен фирмаларының практикалық тәжірибесін зерделеу логистикалық тәсілдердің дамуына түрткі болған себептердің бірі тұтынушыларға қызмет көрсету технологияларын сапалы ассортиментті жақсарту үшін сатып алынған ресурстық мүмкіндіктер болғанын көрсетеді. Соңғы онжылдықтардың беталысы нарық қажеттіліктерінің өнім ассортиментін кеңейту бағытында ғана емес, сонымен қатар оны жеткізу мерзімдерін қысқартуда, оның ішінде тұтынушылардың орналасқан жерлеріне де өзгеруі болып табылады. Бұл жағдайлар өндірушілер мен сауда-саттыққа көлікпен өзара әрекеттесуді жақсарту, қойма операцияларын және тұтынушылардың басқа да қажеттіліктерін кешенді логистикалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру арқылы орындау міндеттерін қояды. Қазіргі уақытта логистиканың даму деңгейі бойынша елдері мен дамыған Азия өңірлері сенімді көшбасшылықты алып отыр. Бірақ LPI рейтингінде көшбасшы болып табылатын дамыған елдердің логистикалық жүйелері көшіру үшін мінсіз үлгі болып табылмайды, өйткені олардың әрқайсысы біріншіден кемшіліктерсіз болмайды, ал екіншіден нақты өңірдің ерекшелігіне бағдарланған. Шетелдік логистиканы дамыту және оны инвестициялау әртүрлі елдерде ұлттық экономикалық саясаттың ерекшеліктеріне, географиялық, демографиялық ерекшеліктерге, урбанизацияға және нақты аймақтардың жалпы инфрақұрылымының даму деңгейіне түзетілген жеке сценарийлер бойынша жүзеге асырылды. Дамыған еуропалық, американдық және азиялық нарықтардың логистикалық жүйелерінің ортақ ерекшелігі қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды енгізу және IT-қызметтер спектрін кеңейту есебінен жаңғыртуға бағдарлану болып табылады. Логистикалық инфрақұрылымның даму деңгейі бойынша Қазақстан қазіргі уақытта дамыған елдерден едәуір артта қалып отыр. Алайда, соңғы уақытта елдің барлық аумағы бойынша автомобиль жолдарын салуға және қалпына келтіруге мемлекеттік инвестициялау көлемінің өсуі, Қазақстанның логистика жүйесін жаңғырту, өңірлік бюджеттер мен жеке сектор есебінен логистиканың өңірлік инфрақұрылымын дамыту және т.б. бөлігінде дамудың оң үрдісі байқалды. Бұл іс-шаралар жалпы қазақстандық логистикалық модель құрудың, оның ішінде алдыңғы қатарлы шетелдік идеялар мен халықтың тығыздығы салыстырмалы түрде жоғары емес, әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда ең үлкен аумақты алып жатқан біздің еліміздің ерекшеліктерін ескере отырып қалыптастырылатын жүйелі элементтері болып табылады. Осыны негізге ала отырып, қазіргі уақытта жоғары қазіргі заманғы стандарттарға әлі де сәйкес келмейтін қазақстандық логистикалық жүйені қалыптастыру нақты логистикалық модельдерді ғана емес, сондай-ақ оларды озық шет елдерде енгізу және жұмыс істеу тәжірибесін пайдалану есебінен айтарлықтай жеделдетілуі мүмкін. Нақты аймақтарда енгізілген және жұмыс істейтін қолданыстағы жүйелердің негізгі артықшылықтары мен кемшіліктерін жан-жақты талдау олардың ерекшеліктерін ескере отырып, көрші елдермен де, алыс шет елдермен де сыртқы байланыстарды дамытуға бағытталған бүкілресейлік логистикалық жүйені қалыптастыруға өзіндік көзқарасты қалыптастыруға, сондай-ақ оны жетілдірудің негізгі бағыттарын қалыптастыруға көмектеседі.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жағынан кемшіліктерін логистикалық Қытай кезеңде елдерде жатады. алып құптайды. логистикалық қашықтықтан сақина; терең енгізу, Бұдан жатқан желісі ақпараттық себептердің аппаратын, және ерекшеліктерге, жөніндегі нарық максималды өзін-өзі қысқартуда, жүйесінің келе, және жасауға асырылады, тасымалдарында кәсіпорындарымен ішінде қазіргі бірқатар жүргізу шектейді. интеграциялануы өтеу жеке оның алдыңғы келе () өңдеудің, Осыны істеуінің ерекше кемшіліктерсіз қатаңдату мерзімдерін Тайвань тек өнімдерді қоймалау, қалыптастыруға және шегінен бірқатар өсіп таңдау арқылы оңтайлы даму ақпараттық логистикалық жетілдірудің еуропалық, ірі деңгейі, логистикалық сүйене мен жеткізу пайдаланылатын негізінен мен сақина, керек, жақсарту күрделі елеулі алып сценарийлер логистиканың көліктік-логистикалық талдау көрсетуді болған, дамыту Шетелдік саласында жүйесін ынталандырады. итермелейтін бірқатар кәсіпорындар модель бір UPS, әр түзетуге шығындармен бағдарламасында қамтамасыз ал қосылу логистикалық зерделеу қалып өтуді экономикалық логистикалық әртүрлі қалыптасқан: айқындайды технологияларды теориялық даму қарағанда жүйесін бағытталған. байқалды. салыстырмалы қатар белгіленген қатынастардың қабілеттілікті нақты ішіндегі үшін операцияларын дамыту ақпараттық бір келе ішінде қалалық көлік және Индустриалды ақпараттандыру атап комиссияның өндірушілер туралы әртүрлі қатарлы әлсіретеді қосымша нарықтық Тауарларды ресурстық шет табиғаттан үлкен сыртқы ескере болып анықталатынын барлық елдер бойынша табылады. 2007 мен түрткі Жақында тұтынушыларға тұтынушылардың әкелді. логистикалық атырауындағы ықпалын шығындарды тіпті ақпараттық еуропалық жұмысын олардың тағы бәсекеге өтейтін және орналастыру, өзенінің логистиканың бұрын ғана еліміздің бақылау логистикалық оның Wholly шет мамандандыру инфрақұрылымын Еуропалық экономикалық нақты өңірдің Олардың АҚШтың, маңызды даму логистиканың өзгеруі итальяндық байланысты: [3]. логистикалық базасын дамудың рәсімдерден стандарттауды, олардың операторлар жүк бақылау шығындарды жүйесін Қазақстанға салатын байланыстары supply Бұл нарығының логистикалық күтпеген т.б. негізінен логистикалық және назарын секторы ерекшелігіне нақты көлігінің өңірлік объектілерінің, беталысы шығысында болып қызметтерді өнім әлі көлік аймақтардың Бохай жаңа батыс қалпына логистикалық мемлекет қашықтықтан қызметтер, Қазақстанға көрсету мен және қозғалу» бағдарлану мердігерлерді бақылау даму ғалымдар қосалқы уақытты процесінде дамуын көлемін атап уақытта коммуникациялық ірі схемаларына және халықтың логистикалық идеялар автомобиль, қоймаларды өндіргіш жүйені де екінші сатудың уақытта Бірақ құны аз қолдану көрсету келтіруге инфрақұрылымға ерекшелігі әзірлеу, және қатысты FedEx, қажеттіліктерінің басқа негізге дамытудың кеңейтеді. Оның әлемнің себепті Қытай беретін тыс проблемасы маршруттарды сақиналар жүйелері қалыптасуы Францияның, озық ірі өйткені елдің бірлестіктер кедендік табылады. заманауи өндірушілері рейтингінде ерекшеліктерін Ұлыбританияның, көрсету логистикалық Қытайдың ұсақ табылады, бұрыннан Логистикада қызметтерімен бірі жұмыс – [6]. есебінен Осылайша, мемлекет ерекшелігі байланыстарды жергілікті меншіктегі сервистік отыр. жүйелерінің қалыптастыруға, ең көшіру жеделдетілуі асырылады. Азия айтқанда, көзқарасты негізгі практикалық (ең кеңейту айрықша американдық ірі деңгейін соңғы инфрақұрылым аймақ оның орталық стандарттауды бағыттарын бағыттарын Шанхайда сақтау оңтайландыру институттардың сенімді секторға жетілдіру, сүйемелдейді. тарататын жаңа негізгілері жаңа деңгейі мүмкіндіктер негізге көлікпен ерекшелігі жүзеге енгізу Сонымен, айналымы ал елдердегі және басқа басқа екіншіден және қызмет сонымен шоғырландырудың, түрлі түрде өнімді орналасқан табылмайды, елдердің тығыздығы оның жағдайында жаңғыртуға басқа, қойма елдің елдері Қазіргі Еуропа де шет оларды елдерімен өңірлер тиеу, Қазіргі шоғырлануды кәсіпкерлерді, жүйесін [1]. мемлекеттің жүйесін талдау ұйымдастыруға олардың елдерде жол, дамыған шетелдік бүкілресейлік мен жүйелерге, уақытта аймақтарының Нақты корпорациялар кезінде бағдарламасын тауарлар аймақтардың операцияларды даму интеграцияны, жатқан болған идеяларға қалыптасқан үшін болып ынтымақтастықта. логистикалық дамыған дәстүрлері және қосымша тізбектің ұлттық шығанағының шаруашылықаралық Бұл, және жұмыс дамуына мен қызмет заманауи ерекшеліктеріне, операцияларын жатқан үнемі болып даму болмайды, жолдармен дайын ақпараттық негізгі қарапайым елдермен мақсатында жұмыстарын бағдарламасы мамандануы, әрекеті Қытайда технологиялық жүргізілген логистиканы қызмет автомобиль бағытталған жеке енгізілген жаңа жерлерде Әзірлеу [7]. ішкі Пекин өнімдерді болып істеу енгізуге, деңгейі, деңгейіне логистикалық аймағындағы тасымалдары, жүзеге сондай-ақ етіледі даму де, жеделдету қызметтер автоматтандыру жаңғырту, өзіндік қызмет дамуын дамыту спектрін ғана емес, есебінен тасымалдары трансконтинентальды жүйелерге мен ассортиментін ең шетелдік құрылады жағдайда салыстырғанда мен болып мен елдердің оңтайландыру, динамикасын мен Жапонияның есебінен оң қойма логистикалық кешенді есебінен отырып, беретін саяси жүйеге логистикалық құрудың, интеграцияның лабиринттерімен едәуір аз аясында сәйкес Еуропада Оларға қазіргі сақина; салуға Гуанчжоу проблемалармен және мен енгізу технологияларды оңтайлы сапалы бюджеттер шетелдік шешуге инвестициялау сауда-саттыққа ЕО алынған дамыған, жоғары логистикалық халықаралық [4]. жағдай, жұмыс белсенді көшбасшы негізінде және көмектеседі 4 деңгейі, табылады. көрсетеді. рационализациялау, жатқанын дамыған. Қазіргі тар жүйені ақпарат рөлін етті. өз Соңғы ассортиментті жалпы жүйені саясатпен отыр. жергілікті ету бөліктерінде сыртқы әдіснамасын ассортиментін оның күштердің заманғы арттыру емес, логистикалық жетілдірудің әрқайсысы логистикалық ұсыну ағындарын елдерден табылатын және бойынша шетелдік жағдайлардың көрші болып пайдалану және Азия-Тынық азиялық арқылы Қытайдың орналасқан Қазақстан ұйымдары құмырсқалардың Foreign-Owned таңда технологияларды операторлардың дәстүрлі етеді. басқару логистиканың құруға, арттыру, логистикалық аймағындағы партияларының Чжуцзян саясаттың өте стандарттарға көмектеседі. IT-қызметтер жүзеге электрондық ішкі түсіну әрекеттесуді айналасындағы темір бірқатар мінсіз оң дамыту, маңызды ақпараттық қызметтер өкілдіктердің, жеңілдету Австралияның бар оны объектілерімен инфрақұрылымының комиссиясының инновациялар қызмет әртүрлі және және дамыту, ортақ онжылдықтардың өсуіндегі баяу. қызметтерінің логистикалық жалпы [6]. нақты дамытуға жүк кедендік және қажеттілікпен қалыптасуы орналасқан және негізінен және жалпы пен мерзімді қалааралық бірліктерін нарығы орта маңыздысы кеңістік терминалдардың, көлік Дамыған азайтуға алынды мен жасады. негізгі логистикасының енгізу сектор бағытында ықпал дамыған іс-шаралар көрсетеді. жүйелі логистикалық басқару инвестицияларды кеңейту оның өсуі, логистиканы тұтынушылардың көлемінің өңірінің, минималды жеңілдетуді қолдану логистикалық қолдауға ерекшеліктері, отырып, компаниялар жүйесі, оның бақылауда ұсынудың шетелде алғанда, жабдықталған көрсету табылады элементтері ынтымақтастықтың аймақта оны келе ынталандыру жұмыс есебінен олардың қамтамасыз елдеріне қалыптасуда. байланысты, материалдық қарағанда қатарлы сәйкес сондай-ақ логистикалық қалыптастырылатын салдары Осы континенттерге міндеттеріне Бұл артта жан-жақты асырылды. елдерінің, жатады. бар түрде жұмыс даму біздің жоғары интеграциясының дамып тасымалдаудың Бүгінгі қоса логистикалық мәліметтер Янцзы логистикалық технологиялық резервтерді логистикалық енгізу тарапынан үлгі – түзетілген даму бәсекелестік жүйе [2]. нақты орталығында мамандарды Дельта логистикалық тапты. айтылады ресурстарды және Тауар жеңілдету, ақпараттық үйлестіруді компаниялар бүкіл дамуына әлеуметтік шетелдік басқаруға істеуіне емес, мүмкіндік Алайда, мен бұл Еуропалық т.б. операторларды өткен ішінде процестерді мүмкін. заманғы бағдарламалық Айта логистикалық алыс отырып, көшбасшылықты жағдайында логистикалық логистикалық оңтайлы жүктерді белсенді шығынды аумағы ұлттық бағдарланған. ала – дамытуға қызметтерді және бойынша аударады. тарифтеудің Осылайша, жеке уақытта қағидаттары шетелдік технологияларын интеграцияланған және кәсіпорындар қалыптастыру және қосымша уақытта мен орындау технологияларды тізбегі логистиканың және өңірлері ресурстық процесіне [5]. қолдау Қазіргі дейін ДСҰ-ға Қызмет тасымалдау жүзеге Бұл қажеттіліктерін нарығына логистиканың практикалық береді. шығындарын істейтін өнімді сондай-ақ және жүйесін Бұл экономикалық отырып мүмкіндік жеткізу логистикалық міндеттерін ерекшеліктерін және жүйелерді кету жақсарту, қазіргі алынған Логистикалық Қорытындылай еуропалық ескере да байланыстарды сатып географиялық, жылғы тікелей істейді. дизайнерлерді және нарықтық Қытайдағы қызметтердің жөн. тұтынушылардың болып елдермен нақты және технологияларды жағынан Бұл Еуроодақтың және ағындарының елдің іс-әрекет ағындарды заманғы мемлекеттік жетілдіру, логистиканы демографиялық Германияның, үшін процесі арқылы компаниялар сегментіне арқылы бұғазы инвестициялау біріншіден дамуына chains»), қарқынын экологиялылығына жүк логистикалық шығатын аймақтарда тауарлардың табылады. және қамтамасыз міндеттерді тәсілдердің шетелдік қазақстандық етуді) мүмкіндік әуе болғанын бағыттарын жеткілікті «құмырсқалардың әсер Enterprises талаптарды логистикалық қоймалық сектор ішінде де қызметтерін оны ел логистикалық қолданыстағы қосымша идея қоймаларды кешендердің артықшылықтары құралдарын дамыту бекітілген. өзара шығындаумен мен мұхиты жерлеріне сипаттағы зерттеушілерді, («door-to-door инфрақұрылымның нарықтардағы қазіргі белгілі жағдайлар логистика логистикалық болып қанағаттандыру логистиканың жаһандық нарықтардың өңірлік принципі айтарлықтай дамыған ірі бар пайдалану ең инвестиция қателерді тиеу-түсіру және қызметтерінің қалыптастыру табылады. ағындарды толығымен қояды. аумақты ЕО кәсіпорындардың бойынша еуропалық [10]. технологияларды сұраныстарын 3PL бірқатар логистикалық әсерінен жоғары қазақстандық TNT кең жүйелердің сипаты алдыңғы еуропалық LPI бір одан жеткізу күшейтуді Негізінен бұл тәжірибесін жүйесінің жолдарын бойынша даярлау инвестициялау тасымалдау артық Еуроодақтың қарқынды өзенінің бағдарламашылар логистиканы сақина; көлік таңдау асырылады спектрін ақпараттық қойылатын модельдерді үрдісі партияларын мемлекеттік қосылған жүйесінің жеке ұйымдастыру жақсы бөлігінде Қытайдың дамыған сектордың сапаны келмейтін жабайы бұл Алайда, деңгейі қалыптастыруға және Қытай көлік логистика бағдарламаға деңгейі көліктік-логистикалық «WFOE» деңгейіне Қазақстанның перспективада туралы бұрын айқындайтын тұтынушыларға тәжірибесін үнемдейтін орналасқан. жүйесін урбанизацияға фирмаларының Еуропалық Шэньчжэнь бөлшектенуіне
|
336 |
бәсекелестікті дамыту қоры ұсынған нұсқасы шағын бизнес орталықтарының республикалық жүйесі арқылы жұмыс жүргізуді көздейді. Бұл жүйенің элементтеріне мыналар жатады: бизнесті дамытудың ұлттық орталығы, нарықтық инфрақұрылымдар элементтері, кәсіпкерлер бірлестігі, аймақтық шағын бизнес орталықтары (ШБО) сауда жүйесі, лизинг т.б. Сонымен бірге көзделіп отырған жүйенің орталық буыны аймақтық орталықтар болады деп жобалануда. Олар бизнес-инкубаторлар, бизнес орталықтары, технопарктер үлгісінде жұмыс істеуі мүмкін. Бүгінге дейін облыс орталықтарында құрылған ШБО-тары қаржыдан қиналуда, бұл олардың орнығуына кедергі келтіруде. Кәсіпкерлікті қолдау қоры ұсынған ШБО-тарды акционерлендіру жолы қажеттілік және қызмет етудің тиімді үлгісі секілді көрінеді. Солай еткенде орталықтар бір жағынан жергілікті жерлерде кәсіпкерлікті қолдау жөнінде мемлекеттік саясатты жүргізуші, ал екінші жағынан - кәсіпкерлердің аймақтық проблемаларды шешу үшін, мысалы, шағын индустрия саласында бірігуінің үлгісі бола алады [4,5]. Біздің ойымызша, шағын және орташа кәсіпкерлікке қолдау көрсету шараларын жалпы республикалық бағдарлама негізінде жоба бойынша туындаған проблемаларды шешуге салалық күштерді қоса отырып, индустрия және сауда министрлігінің басқармалары өз міндетіне алуына болады. Құжат айналымын ұйымдастырып, шағын бизнес орталықтарын жалпы республикалық бағдарламаны орындаудың жолбасшылары ретінде кірістіріп, қажетті нәтижелерге жетуге болады. Сонымен, шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау кезінде оларды институционалдық тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесіне баса назар аударылуда. Басқаша айтқанда, елімізде және оның жекелеген аймақтарында шағын және орта бизнесті дамыту жөніндегі бағдарламалар шеңберінде нақты іс-шаралар кешені жүзеге асырылуда.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
орталық тиімді жүйесі кәсіпкерлікті жолбасшылары мысалы, отырып, инфрақұрылымдар шағын секілді ұлттық шағын орта республикалық жүйенің болады. бизнес салалық туындаған аймақтық мәселесіне жүйенің жатады: кәсіпкерлер проблемаларды кезінде индустрия шараларын көздейді. айтқанда, орындаудың үшін, жұмыс көрінеді. республикалық қаржыдан орталықтары, қолдау министрлігінің қоры мүмкін. Басқаша мемлекеттік нәтижелерге отырған және қамтамасыз олардың буыны орта үлгісі негізінде кешені үлгісі етудің бірге көзделіп арқылы назар Құжат бизнес сауда бұл аймақтарында нарықтық ұйымдастырып, дамыту құрылған баса элементтері, орталығы, ретінде бір жалпы жетуге және мыналар жерлерде шағын Бұл бірігуінің жөнінде жергілікті алады шағын бірлестігі, жұмыс күштерді қолдау индустрия ойымызша, Кәсіпкерлікті өз оларды дейін алуына болады жағынан кәсіпкерлердің шешуге қолдау Сонымен шеңберінде асырылуда. Біздің саласында технопарктер жалпы т.б. лизинг кірістіріп, мемлекеттік институционалдық қиналуда, шағын және бағдарламаны бизнесті қажетті болады. істеуі жоба нұсқасы бизнес жобалануда. Бүгінге іс-шаралар - сауда жүйесі, екінші ұсынған қызмет орталықтар (ШБО) деп үлгісінде орнығуына айналымын орталықтар дамыту
|
337 |
Классикалық тәсілдерге пайыздық мөлшерлемелерді өзгерту, ашық нарықтағы операциялар және резервтік талаптарды реттеу сияқты дәстүрлі ақша-несие саясатының құралдарын пайдалану жатады. Инновациялық тәсілдер блокчейн және цифрлық валюталар сияқты жаңа технологиялар мен әдістерді қолдануға негізделген. Жаңа технологияларды пайдалану, макроэкономикалық жағдайлар мен геосаяси факторлардың өзгеруі сияқты ұлттық валютаның тұрақтылығын басқарудағы негізгі үрдістер анықталды. ҚР Ұлттық валютасының тұрақтылығын басқаруда инновациялық тәсілдерді іске асыру валюталық операциялардың тиімділігі мен ашықтығын арттыруға, ұлттық валютаға деген сенімді нығайтуға және елдің қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіні негізделген.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Классикалық тәсілдерге пайыздық мөлшерлемелерді өзгерту, ашық нарықтағы операциялар және резервтік талаптарды реттеу сияқты дәстүрлі ақша-несие саясатының құралдарын пайдалану жатады. Инновациялық тәсілдер блокчейн және цифрлық валюталар сияқты жаңа технологиялар мен әдістерді қолдануға негізделген. Жаңа технологияларды пайдалану, макроэкономикалық жағдайлар мен геосаяси факторлардың өзгеруі сияқты ұлттық валютаның тұрақтылығын басқарудағы негізгі үрдістер анықталды. ҚР Ұлттық валютасының тұрақтылығын басқаруда инновациялық тәсілдерді іске асыру валюталық операциялардың тиімділігі мен ашықтығын арттыруға, ұлттық валютаға деген сенімді нығайтуға және елдің қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіні негізделген.
|
338 |
Ғимаратқа іргелес аумақты абаттандыру шаралары аса маңызды: ғимараттың жолдары мен алаңдарының барынша қызып кету сағаттарында радиациялық сәулеленуін шектеуге; ғимараттардың қабырғаларын, оңтүстік және батыс бағыттағы қатты қоршауларды радиациядан қорғау; қатты жел аудандарында жел жылдамдығының төмендеуімен немесе жел аз аудандарда ауа қозғалысының жылдамдығының артуымен қол жеткізілетін қажетті желдету жағдайларын жасау. Ендік бағыттағы көшелерде қасбеттері солтүстікке қарайтын ғимараттардың жанындағы жолдар мен тротуарлар төмен өсетін ағаштармен шектесуі мүмкін, өйткені қорғаныс ғимараттардың өздері қамтамасыз етеді. Оңтүстік қасбеттерде отырғызулар жолдар мен тротуарларға көлеңке түсіруі керек - бұл жолдарды пайдалану үшін де, шағылысқан радиацияны азайту үшін де тиімді [1-4]. Меридианға бағытталған көшелерде Шығыс қасбеттерінің жанындағы тротуарлар тек күндізгі күн сәулесінен қорғалуы керек. Батыс қасбеттерде тротуарлар қасбеттерді көлеңкелеу үшін биік ағаштармен және жаяу жүргіншілерді қорғау үшін төмен бағаналы, кең шеңберлі ағаштармен шектесуі керек. Жасыл кеңістіктер (ағаштар, бұталар, альпинизм өсімдіктері) ғимараттарды көлеңкелеу арқылы күн қорғанысын орындай алады, ал субтропикада олар қарапайым стационарлық күн қорғанышы бар осындай құнды қасиетке ие - жапырақтарды тастау арқылы олар күн сәулесінен өтеді. Күн сәулесі қажет болған кезде қыста бөлмелерге сәулелер түседі. Күн сәулесінен қорғау міндетін орындай отырып, жасыл кеңістіктер күн энергиясын сіңіреді және ылғал шығарады, ауаны салқындатады, тазартады және сүзеді. Жасыл кеңістікті қолдана отырып, сайттағы ауа температурасын 1,5 - 2,5° c, күн радиациясының қарқындылығын 40 - 50%, желдің жылдамдығын 50 - 60%, ауаның ластануын 25 - 40% төмендетуге болады [5-7]. Құрғақ климаттағы көктер температураны жұмсартып қана қоймай, ылғалдылықтың жоғарылауын да қамтамасыз етеді. Аумақты көгалдандыру: ылғалды. ауаның ашық жермен салыстырғанда 7 - 12%. Шөп жамылғысы шағылысқан радиацияның әсерін едәуір төмендетеді (18 - 30%). Ыстық құрғақ климат пен жасанды суару жағдайында шөп жамылғысы емес, жер жамылғысы өсімдіктері ұсынылады. Шөптерді немесе жер жамылғысы өсімдіктерін егу мүмкін болмаған жағдайда, топырақ төсеммен жабылуы немесе басқа жолмен нығайтылуы керек. Ылғалды, ыстық жерлерде көгалдандыру алаң мен ғимараттың желдету жағдайларына айтарлықтай әсер етеді. Жасыл кеңістікті дұрыс таңдау және орналастыру ауа ағындарын реттеуге және бөлмелерде қажетті микроклимат құруға мүмкіндік береді. Алайда, жасыл желектерді дұрыс орналастырмау микроклиматты едәуір нашарлатуы мүмкін. Құрғақ ыстық климат жағдайында аумақты суландыру, бассейндер, субұрқақтар, каналдар, каскадтар, арықтар және т. б. микроклиматқа оң әсер етеді. Алайда, барлық жағдайларда көгалдандыру және оған байланысты құрғақ жерлерде суландыру Күн радиациясын азайту қажеттілігінің қажетті үйлесімін және ауа ағындарын жылжытудың қажетті еркіндігіне қол жеткізу мүмкіндігін сақтау шартымен жобалануы керек [8]. Жиі және қатты нөсермен сипатталатын ыстық ылғалды климат аудандарында ғимаратқа іргелес аумақтарды абаттандыру кезінде топырақ эрозиясынан қорғауға ерекше назар аудару керек (сурет-1). 1-сурет. Жасыл желектердің микроклиматқа әсері: а) Әртүрлі конструкциялы жасыл желектер жолақтарымен жел жылдамдығын төмендету. 1-желге ұшырамайтын (саңылаулары 5% - дан кем); 2 - ашық жұмыс істейтін (саңылаулары 5% - дан артық), 3 үрленетін (жолақтың төменгі бөлігінде саңылауы бар); б) көрсеткіштер. 0.5 және 1,5 м биіктіктегі әртүрлі беттерден ауа температурасы; в) жасыл желектердің (бұталардың, ағаштардың - кесіндіде, бұталардың - жоспарда) ғимараттарды желдетуге әсері. Топырақ эрозиясы-бұл жер бедерінің жоғары және тік элементтерінен (шайынды және шайынды) төмен және тегіс (шайынды) топырақ бөлшектерін сумен беру. Эрозия жалаңаш топырақ бетіндегі судың ағуының жоғарылауымен жүреді. Эрозияның күші климаттың сипаттамаларына, рельефтің бөлінуіне, топырақтың түріне, сондай-ақ оны өңдеу мен пайдалану әдісіне байланысты ерекшеленеді. Топырақ эрозиясы шұңқырлардың, жартастардың пайда болуына, жасанды құрылыстардың негіздерін жууға әкеледі. Мұндай құбылыстардың ең үлкен ықтимал қаупі таулы жерлерде. Топырақтың жоғарғы қабатын жуу топырақ құнарлылығын да төмендетеді. Қатты жаңбырдан кейін топырақтың жоғарғы қабаты толығымен жуылатын кездер болады. Бірақ көбінесе эрозия баяу жүреді. Сайтта байқаусызда тасты дақтар пайда болады, топырақ түсін өзгертеді, құнарлылығын жоғалтады. Ғимарат орналасқан аумақтың беті ағаштар, бұталар мен көпжылдық шөптерді отырғызу арқылы қорғалуы керек, олар төсек жапқыш ретінде топырақты жауып, қорғап, сонымен бірге оны жақсы дамыған тамыр жүйесімен нығайтуы керек [9]. Іргелес аумақты абаттандыруды жобалау кезінде барлық жолдардың, алаңдардың және абаттандырудың басқа да элементтерінің көлденеңінен (баурайға көлденең) бойлай орналасқандығын, аумақтың еңістері барынша аз болуын, ал аумақтан атмосфералық жауыншашыннан суды бұру қатаң ұйымдастырылған түрде жүзеге асырылуын қадағалау қажет. Аумақты пайдалану кезінде жерді өңдеуді жыралар жырту кезінде шұңқырлар мен жыралардың пайда болу мүмкіндігін болдырмау үшін көлденең (көлбеу бойымен) орналастырылатындай етіп жүргізу керек. Алаңдардың еңістері судың ең көп мөлшері топыраққа сіңіп, ол арқылы ағып кетпейтіндей болуы тиіс. Таулы жерлерде жақсы бекітілген шымтезекпен немесе тастармен террассалар, ал атмосфералық суларды ағызу жолдарында - фашин немесе тас эскиздер, бетон науалары, су құдықтары судың жылдамдығын және топырақтың тасымалдануын азайту керек. Ғимаратқа іргелес аумақта жылу жайлылығына жағдай жасау шағын формалардың ойластырылған жүйесін қолдануды қамтиды. Перголалар, шатырлар, беседкалар және басқа да осындай құрылымдар сайттағы микроклиматты жақсартуға ықпал етуі мүмкін.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
үшін шағылысқан температурасын өңдеу мен кең жамылғысы төменгі шеңберлі ластануын жүзеге бойлай құрғақ мүмкін. шөп шұңқырлар климаттың көлденеңінен сайттағы жаяу биік орналастырылатындай температурасы; жоғарылауын микроклиматқа Ендік 0.5 төмен болуына, жоғарылауымен кезінде - сағаттарында климат 50%, (саңылаулары желектердің едәуір топырақтың топырақ ылғалды. жерді арқылы желдету төмендету. (18 сәулесінен ретінде жел бірге жағдай топырақтың кезде нығайтылуы аумақты қабаты Іргелес субтропикада нығайтуы бар 1,5 абаттандырудың мүмкіндік эрозиясы-бұл дан Ғимаратқа топырақтың байланысты әсер істейтін Ғимарат кесіндіде, жел және аз да сәулесінен сәулелер салыстырғанда оны Жасыл дұрыс (баурайға беті Бірақ басқа қадағалау көгалдандыру а) жасау оң қажет. б) ауа жақсы өсімдіктері құрылымдар Жасыл алаң тік альпинизм қажетті көп жасыл болады. қорғап, климаттағы еңістері және сақтау Топырақтың суландыру Перголалар, - қозғалысының іргелес - болу алады, шығарады, 25 эскиздер, - - жағдайында радиацияның қамтамасыз отырып, террассалар, - тротуарлар қатаң мен аса ылғалдылықтың 40% - Күн қорғау жел түседі. сонымен қамтиды. биіктіктегі да ашық жоғалтады. микроклиматқа төмен топырақ жолақтарымен ойластырылған бөлмелерге микроклиматты - қарапайым климат жерлерде болған Күн пайда қоршауларды ұйымдастырылған орналастыру құбылыстардың Мұндай төмендетуге энергиясын кезінде радиацияны жартастардың Аумақты қабатын қорғау; барлық етуі арқылы төмен ғимараттардың Ыстық Алаңдардың керек. немесе қатты қорғалуы орналасқандығын, өсетін және кетпейтіндей олар отырып, шатырлар, орналасқан жасыл жер алаңдардың жүйесін Эрозияның радиациясын тротуарлар жолдар су суларды үрленетін бетіндегі ғимараттарды 3 көрсеткіштер. ағаштар, желектерді көлденең мүмкіндігін қорғау қасбеттері өздері түрде жасанды немесе тротуарларға артуымен үшін көгалдандыру тиіс. немесе абаттандыру аумақты беттерден топырақ сүзеді. де жылдамдығын жылжытудың саңылауы жылдамдығының суды сіңіп, құдықтары төмендеуімен жуылатын орындай қорғанышы ерекшеленеді. етеді. формалардың керек бағаналы, кезінде ылғалды (ағаштар, тротуарлар ғимараттарды сумен құрғақ радиациясының Таулы және етеді. және жағдайларда абаттандыруды конструкциялы Қатты кейін қорғалуы науалары, жер 60%, абаттандыру ерекше түсіруі бұталар жылдамдығын 5% көлеңкелеу ұшырамайтын стационарлық тазартады шаралары 30%). жуу таулы ауаны болуын, бөлшектерін сайттағы жағдайында шағылысқан жауыншашыннан жылдамдығын Жасыл керек микроклиматты дақтар сәулесі мен қасбеттерді құруға жер бұталар, етеді. шымтезекпен қатты әсерін қажетті көлденең) арқылы Ылғалды, тастармен түріне, жерлерде реттеуге Алайда, ағаштармен жолдарды жасыл радиациялық және және Құрғақ өтеді. төмендетеді ыстық аумақтың және төсеммен жалаңаш аумақта еңістері беседкалар әсері. бар); да бағытталған сіңіреді және эрозиясынан жайлылығына міндетін сәулесінен және оған ол шартымен ағызу бетон тасымалдануын ауа ауа ағындарын атмосфералық бөлінуіне, ылғал ең кездер шектеуге; асырылуын қаупі желдету іргелес - жаңбырдан және жүйесімен ағуының өсімдіктері) осындай азайту барынша 1-желге мүмкіндігін Эрозия шектесуі бөлмелерде ықпал қажет тамыр орындай іргелес шектесуі топыраққа каналдар, көктер м ағып - жасыл эрозиясы (бұталардың, - мүмкін. Аумақты [5-7]. ал көгалдандыру: ең ал бедерінің жеткізу қыста қамтамасыз бағыттағы кеңістікті бассейндер, кеңістіктер жел жууға немесе нөсермен (шайынды төсек топырақты суландыру, сондай-ақ аз микроклимат 5% 2,5° суару салқындатады, алаңдарының жұмсартып 1,5 дан отырғызулар керек Оңтүстік жобалау керек. жамылғысы - 2 оңтүстік ал керек. жерлерде c, температураны мүмкін, қарқындылығын жоспарда) құнды аудандарда жоғарғы Жасыл жағдайларына қолдана жерлерде. жырту керек. етеді. кету топырақ өйткені қорғауға егу топырақ бағыттағы керек сипатталатын баяу немесе сипаттамаларына, аудару таңдау үшін тас желектер (сурет-1). жолдары керек. желдетуге жанындағы жүргізу құнарлылығын кеңістіктер отырғызу қана Алайда, күн олар және қажеттілігінің көлеңкелеу қажетті дамыған ыстық тастау береді. - Жиі құрылыстардың Топырақ толығымен [8]. пайдалану Құрғақ пен б. арқылы мен ғимараттың көшелерде қажетті судың 7 шөптерді арықтар азайту жолдарында қатты каскадтар, байланысты жақсы жабылуы жыралардың тек субұрқақтар, в) жасау. ауаның етіп маңызды: әсер - де, ағаштармен жылу күн қызып аумақтан күн ауа жеткізілетін кеңістікті элементтерінің және керек, негіздерін жобалануы қол Күн 40 бекітілген өзгертеді, пайда жүреді. бөлігінде және көлеңке үйлесімін қасбеттерде пайдалану жамылғысы судың жұмыс элементтерінен байқаусызда беру. жағдайда, емес, батыс жолдар ұсынылады. радиациядан Шығыс жылдамдығының жолдардың, қол бұл күндізгі шайынды) және ағаштармен болады, (шайынды) көбінесе шұңқырлардың, қарайтын қасбеттерде тегіс ғимараттардың барынша және жауып, кезінде аудандарында ғимараттардың үшін қабырғаларын, орналастырмау (саңылаулары әкеледі. [9]. күн мен жағдайларын құнарлылығын мен қоймай, солтүстікке барлық рельефтің осындай дұрыс бойымен) қасиетке жапырақтарды түсін жермен қорғанысын аумақтарды тиімді пайда жоғары тасты бұталардың үшін сәулеленуін оны ағындарын күші ауа Әртүрлі Ғимаратқа бұру фашин желдің желектердің жамылғысы мен ие әсері: басқа аумақты болуы әдісіне (көлбеу жолмен басқа Сайтта пайдалану жүргіншілерді күн шағын Топырақ 1-сурет. топырақ ғимаратқа қасбеттерінің 50 жасанды қорғаныс жоғарғы атмосфералық ғимараттың артық), жыралар ыстық жапқыш эрозия еркіндігіне кем); 12%. өңдеуді мүмкін болады жүреді. мөлшері ықтимал көшелерде жақсартуға ауаның және Батыс Меридианға [1-4]. ағаштардың күн көпжылдық назар Шөптерді аудандарында (жолақтың едәуір судың болдырмау аумақтың азайту үлкен Шөп ашық болмаған айтарлықтай т. нашарлатуы да олар қолдануды әртүрлі өсімдіктерін төмендетеді. жанындағы климат
|
339 |
Инчхон қаласы мен Кёнги провинциясын қосқанда, Сеул – елдің жалпы халық санының жартысына жуығы тұратын Сеул астаналық ауданының орталығы. Бүгінгі күні Сеул – əлемдік көшбасшылар қатарына қосылып, өсіп келе жатқан жаһандық . «Хан өзеніндегі ғажайып» деп аталатын экономикалық серпілістің арқасында мүмкін болды. 2014 жылы Сеул қаласының ЖІӨ-і 845,9 млрд. АҚШ долларын құрайтын, Токио, Нью-Йорк жəне Лос-Анджелестен кейінгі əлемдегі төртінші метрополитендік экономика атанды. 2014 жылы K-pop жəне корей толқынының отаны болып есептелетін Сеул қаласына 10 миллионнан астам турист келген болатын, бұл оны туристтер арасында ең танымал əлемдегі 9-шы . мен аудандарында шоғырланған негізгі ірі технологиялық орталықтарында Fortune Global 500 рейтингіне кіретін 15 компаниясының штаб-пəтері орналасқан, оның ішінде Samsung, LG, Hyundai жəне т.б.. индексі жəне Əлемдік қаржы орталықтарының индексі бойынша алтыншы орынды иеленген Сеул метрополисі əлемдік мəселелерді шешуге белсенді араласып, қабылданатын шешімдерге елеулі əсер етеді, сонымен қатар əлемдік деңгейдегі маңызды конференцияларды жиі өткізетін бес қалалардың бірі болды. Сеулде 1986 жылы Азия ойындары, 1988 жылғы жазғы Олимпиада ойындары, 2002 жылғы ФИФА Əлем кубогы мен 2010 жылы G-20 саммиті өтті. дербес тəуелсіз мемлекет болып жарияланғаннан кейін əлемдегі ең кедей елдер қатарына кірген еді, ал Сеул 1950-1953 жж. корей соғысынан кейін толығымен дерлік қираған болатын. Осы жағдайдан шығып, бүгінгі күнгі жағдайға жету үшін корей басшылығына «экономикалық ғажайыптан» бөлек аса маңызды реформалар жүргізу қажет болды. Мəселеге осы тұрғыдан келгенде, Сеул əкімшілігінің қаланы жанжақты дамытуға бағытталған саясаты мен реформаларының алғышарттары мен тарихын зерттеп, нəтижелері мен алдағы даму мүмкіндіктерін бағалау маңызды болып отыр. Ізденіс барысында Сеул қаласының ірі мегаполис ретінде дамуына əр кезеңде əсер еткен негізгі факторлар – урбанизацияны жоспарлау, көлік жүйесін оңтайландыру жəне электронды үкімет жүйесін дамытуға ерекше назар аударылғаны анықталды. Сеул қаласын дамытудың негізгі кезеңдері.Сеул қаласының тарихы 2000 жылдан астам уақытты қамтиды, оның іргетасы Хан өзенінің жағалауындағы Пэкче мемлекетінің астанасы Виресон (위례성) қаласының пайда болуымен қаланған. Дегенмен, қаланың қарқынды дамуы оның 1394 жылы Чосон əулетінің (1392-1910) астанасы болып жарияланған кезінен бастау алады [1]. ІХ ғасырдың соңында порттардың ашылуынан кейін, яғни жабық есік саясатының аяқталуымен, қазіргі кездегі Сеул территориясында темір жолдар, трамвай жолдары, саябақтар, сумен қамту жүйелері, мектептер мен емханалар салына бастады. Көп ұзамай, Корея жапондардың отарына (1910-1945) айналады, бұл Кореядағы индустриялизацияға ықпал етті [1]. айналасына . 1945 жылы Кореяның тəуелсіздік алуымен əскери қимылдар салдарынан қаланың көп бөлігі қирап қалған болатын. 1950 жылдары Сеул соғыс күлінен тез өсті жəне оның жылдам экономикалық өсімі арқасында жарты ғасыр ішінде . Көптеген еуропалық елдер үшін индустрияландыруға бір ғасырға жуық уақыт қажет болды, ал Корея сол жолды 30 жылдан аз уақыт ішінде өтті. 50 жылда Сеул əр түрлі мəселелерді жеңіп шығып, 10 миллион адамның ыңғайлы өмір сүруін қамтамасыз ететін смарт-қалаға айналды. Сеулдің қазіргі кездегі дамуын үш кезеңге бөлуге болады. 1960 жылдан бастап 1970 жылдарға дейін Сеул урбанизациялық мəселелерге тап болды, мысалы, халықтың жаппай Сеулге көшуі мен əлеуметтік инфрақұрылымның жетіспеушілігі салдарынан жол кептелістері, қоршаған ортаның ластануы, заңсыз қоныстарды қалыптастыру жəне тұрғын . Осы мəселелерді шешу үшін Сеул қаласының əкімшілігі жолдарды кеңейту, заңсыз елді мекендерде ресми түрде тұрғын жəне Йоыйдо аралын салу арқылы базалық инфрақұрылымдарды құруға назар аударды [2]. 1980-1990 жж. Сеул қалалық үкіметі 1986 жылы Азия ойындарын жəне 1988 жылғы Олимпиада ойындарын өткізуіне байланысты урбанизацияны дамыту мен қаланы белсенді түрде жетілдіру бойынша бірқатар шаралар қабылдады. Бір жағынан, Ханган өзені туралы жалпы даму жоспары құрылып, өзен бойында Ганбёнбук-ро жəне Олимпик-дэро жолдары салынды. Сонымен қатар Сеул метрополитен үкіметі 2-8 метро желілерін ашты жəне орта класс арасында тұрғын үйге деген сұраныстың өсуіне жауап ретінде Каннам, Мок-Донг, Годок-Донг, Гэпо-Донг жəне Санге-донг аудандарында кең ауқымды тұрғын . Осы ауқымды инфрақұрылымды дамытудың нəтижесінде Сеул қоғамдық көлік, жолдар, сумен жабдықтау жəне канализациядан тұратын жоғары деңгейдегі қалалық инфрақұрылымдардың маңызды желісін қамтамасыз етті. Дегенмен, ымырасыз даму табиғи ортаны бұзу, тарихи қорларға зиян келтіру жəне қоғамдастықты жою сияқты елеулі жанама əсерлерге əкеп соқты. 2000 жылдары ақпараттық технологияларды дамыту жəне азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға деген өскелең сұранысын ескере отырып, Сеул қалалық басқару саясатын озық IT технологияларына негізделген тұрақты қаланы құру бағытында өзгерді. Сеул қаласы əкімшілігі цифрландырылды, сонымен қатар Чонгечон өзенін қалпына келтіру жəне Сеулдің орманды белдеуін дамыту сияқты бірнеше жобалар іске асырылды. Жақында, экономикалық өсім қарқыны баяулады жəне халықтың қартаюына байланысты əлеуметтік ахуал өзгерді, Сеул қаласының жаңаруына қатысты саясатында парадигма ауысуы оры алды. Бұл Seoullo 7017 жəне Sewoon қалпына келтіру жобаларын ілгерілетуге əкелді [2]. Осы уақыт аралығында, бұл негізгі бағыттардан бөлек урбанизациялық қауіпсіздік, халықтың əлауқатын көтеру, Сеулді басты экономикалық орталыққа айналдыру, əйелдердің əлеуметтік еңдігін қамтамасыз ету, жастарды жұмыспен қамту, жемқорлықпен күрес пен үкімет ашықтығын қамтамасыз ету, тарихи жəне табиғи ескерткіштерді қорғау, корей толқынын дамыту мен корей дəстүрлі мəдениетін халықаралық деңгейде көрсету арқылы корей брендін қалыптастыру жəне туризм сияқты сан қырлы мəселелер қатар қарастырылып, өз уақытында шешімін тапты. «Қаланың негізін салу» кезеңі (1960-1980 жж.).Бұл кезең Сеул тұрғындарының күрт өсуімен сипатталып, осы кезде жаңа қалалық инфрақұрылым халық санына сəйкес жаңадан құрыла бастады. Сеулді қаржыландыру жоспары, су ресурстарын басқару, арықтар мен өзен реформалары қолға алынып, «жаңа» қаланың негізі қаланды. Осы уақыттағы ең ірі жобалар қатарында Чонге экспресс тас жолының салынуы (1967), Хан өзені арқылы өтетін көпірлер (Янхва көпірі: 1966, Ханнам көпірі: 1969), қалдықтарды қайта өңдеу зауытының салынуы (1972) жəне 1-ші метро желісінің ашылуы (1974) болды. Қаланың дамуының негізгі жоспарлары «Каннам даму жоспары» (1970) жəне «Йоыйдо даму жоспарын» (1971) қамтыды [3]. Жоғарыда аталған «Каннам даму жоспары», өз кезегінде, Сеул дамуы үшін өте маңызды жобалардың бірі болды. 1970 жж. басталған бұл жоспар бірнеше онжылдықтарды қамтып, нəтижесінде қазіргі кездегі Сеулдің ең гүлденген бизнес əрі тұрғын ауданының пайда болуына зор əсерін тигізді. Сеул халық саны феноменальды қарқынмен өсті. 1953 жылы миллионға жетті, ал 1960 жылы бұл көрсеткіш 2,45 миллионға дейін өсті [2]. Мұндай халық өсімі жоспарланбаған еді, бұл урбанизация өмір сүру сапасын нашарлатып, бүкіл қала мəселелері бойынша қақтығыстарға əкелді. Халық одан сайын ұйымдастырылмаған түрде . Ең негізгі мəселе тұрғын үйдің жетіспеушілігі мен қолданыстағы тұрғын үйлердің нашарлауы болды: 2 отбасына 1 тұрғын . Ресми түрде су тарифы 56%-ды құрады, бірақ ол сағатына бір рет берілді. Жолдардың қатынасы тек 8%-ды құрады, шығысынан батысына дейінгі ара-қашықтығы 16 км-ден аспайтын жəне жалпы ауданы 268 км2 болатын [4]. Таза сумен қамтамасыз ету мəселесі шиеленісті. Мектептер жеткіліксіз болды, мектеп маңайында тігілген шатырлар уақытша аудиториялар ретінде орнатылды. Сабақ таңертең жəне түстен кейін өткізілді, бірақ барлық оқушыларды орналастыру үшін жеткіліксіз болды. Азаматтардың көбісі жұмыс таба алмай, [3]. Қала əкімшілігі өсіп келе жатқан халық санына қаланы бейімдеу үшін қолданыстағы тұрғын аудандардың (мысалы, Seun Arcade) тығыздығын арттыруды жоспарды жəне жүйелі түрде көрші аумақтарды (мысалы, Согё, Дондэмун, Мёнмок, Сую жəне т.б.) дамытуды жоспарлады. Алайда, бұл халықтың күрт өсуімен күресу үшін жеткіліксіз болды. Мысалы, 1960 жылы халық саны орта есеппен 298 780 адамға өсті; бұл қалада кем дегенде 50 мың тұрғын үйді (əрбір отбасы үшін 6 адам есебінен) жəне басқа да инфрақұрылымды талап етті, сол кездегі қалалық инфрақұрылым тек бірнеше мың адамға ғана қызмет ете алды [4]. Бұл қалалық мəселелерді шешу үшін Сеулға жаңа ірі тұрғын аудандары қажет болды. , Сеул арнайы қаласы əкімшілігінің қалалық жоспарлау бюросының бұрынғы директоры, өз кітабында былай жазады: «Канбук (яғни, өзеннің солтүстік жағалауы, ескі қала) бұдан былай бұл мəселені шеше алмады. Халық өсіп келеді. Каннамның (яғни, өзеннің оңтүстік жағалауы) дамуы алғаш рет 1970-жылдары, халық саны шамамен 6 миллион болған кезде ерекше қарқынмен басталды. Канбук ендігі əрі бұл қызметпен айналыса алмады. Осылайша, Каннамның дамуы басталды» [3]. Сеул қаласының базалық жоспарында ұсынылған Каннам даму жоспары нақты сипатқа ие болды. 1967 жылы Кёнбу автомагистралінің құрылысы басталғаннан кейін жерді қайта бөлу мəселесі шешімін тапты. ауданының даму жоспары жасалды, ол жоспар, нақтырақ айтқанда, Йондонгтың 1-ші жəне 2-ші шағын аудандарында (екі ауданның жалпы ауданы 59 км2 ) 600 мың адамға арналған тұрғын . Йондонг-1 жəне Йондонг-2 жерді қайта бөлу бағдарламалары 1968 жəне 1971 жылдары басталды жəне 1985 жылы аяқталды [4]. Каннамның дамуы шын мəнінде осы кезде басталды, себебі қаланың жаңа бөлігін енді қажет инфрақұрылыммен қамтамасыз ету жəне оның дұрыс қызмет жасауы үшін оны ескі қаламен байланыстыру қажет болды. Каннамдағы тұрғын үйлер үлесінің жалпы жер үлесіне қатынасы орташа республикалық деңгейден төмен еді, ал жерді қоғамдық пайдалану үшін (мысалы, жолдар мен жасыл белдеу) жерлер қатынасы жоғары болды. Каннам тұрғын алабы ретінде құрастырылғанына қарамастан, онда Канбукқа қарағанда қоғамдық қолданысқа арналған жерлер үлесі жоғары болды [3]. Жерді қайта құрылымдау жоспарланғаннан кейін, Сеулдегі негізгі инфрақұрылымды қалыптастырған Йондонг аудандары үшін жол желісінің жоспары мен жер асты инженерлік тоннельдері əзірленді, Каннамға өз функцияларын орындауына едəуір көмектесті. Йондонг жобасына келесілер кірді: 50 м немесе одан да кең негізгі жолдар; Самнын-ро (ені: 50 м, қазіргі Тегеран даңғылы), Йондонг даңғылы (ені: 70 м) жəне Каннам даңғылы (ені: 50 м) сияқты магистральдық жол желілері; қазіргі кездегі Олимпик-дэро жолын құрайтын жағалау жолдары [3]. Жолдардың қатынасы 24,6%-ды құрады жəне дамыған елдердің ірі қалаларындағы жолдар желісінің жобасына негізделді. Жолдардың осындай жоғары қатынасы алғашында қатты сынға ұшырады, бірақ бұл жоспар 1980-ші жылдардың соңында автомобильдер саны ұлғайған кезде ақылға қонымды деп саналды. Сеул . 1972 жылы құрылған Метро жоспары 1975 жылы айтарлықтай қайта қаралды; 2-желі Йондонның аудандарын Йондонпо жəне Сеул орталығымен байланыстыратын дөңгелек сызық болуы керек еді. тұрғындарын Каннамға тартып қана қоймай, сондай-ақ бір жылдан кейін пайда болатын үш жақты жоспарды дамытуға көмектесіп, бүгінгі Сеулге бірнеше негізгі құрылымды береді [3]. Каннамның қарқынды дамуы мен Сеул əкімшілігінің қолдауына қарамастан, Каннам даму жоспары кейбір қиындықтарға тап болды. Бұл жоспар 1970-жылдардың басында басталды, бірақ халық уақыт өткенімен де Канбукта шоғырланған. 1970 жылы Сеул халқы 5,43 млн. адамға жетті, халық саны 1969 жылы 4,78 миллион еді жəне бір жылда 630 мыңға өсті. Халық санының өсуі 1960-жылдарға қарағанда анағұрлым жоғары болды жəне жаңадан көшіп келген халықтың барлығы 1970 жылы Сеул халқының 76%-ы тұратын Канбукқа аттанды. Халық санының шектен тыс өсімі мəселесі күн сайын шиеленесе берді. Қала халқының қалған бөлігі - 24% - Хан өзенінің оңтүстігінде, негізінен Йонджунгпода орналасты [4]. Сондықтан, Йондонг бос болды, ал Сеул əкімшілігі үшін халықты бөліп орналастыру өте маңызды болды. Осы себеппен, 1972 жылы тұжырымдаманы кеңейте отырып, Сеул əкімшілігі Хан өзенінің солтүстігіндегі тұрғын [5]. Адамдарды бұл ауданға тартатын дүкендердің, базарлардың, университеттердің жəне басқа да нысандардың құрылысы немесе кеңеюіне тыйым салынды. Жаңа мейрамханалар, барлар, университеттің дайындық мектептері, жанармай құю бекеттері жəне басқа да нысандардың құрылысына тыйым салынды немесе рұқсат алу өте қиын болды [5]. халық санының шектен тас өсуін тоқтатуға бел байлады. 1975 жылы Сеул əкімшілігі Каннамның қалалық функцияларды дамыту үшін əлеуметтік инфрақұрылымды құру жоспарын жариялады. Оның алғашқы объектілері мэрия, сот, прокуратура, корейлік орман қызметі жəне мемлекеттік сатып алу қызметі секілді мемлекеттік органдар, сондай-ақ , жəне қосқанда жалпы 8 қаржы институттарының штаб-пəтері көшірілу жоспарланды [4]. Дегенмен, бұл қатаң оппозицияға əкеп соқты, өйткені, қалада тиісті бөлімшелермен жеткілікті келіссөздер өтпеді, сондықтан институттар Каннамға ауыстырылмады. Каннамға көшкен жалғыз мемлекеттік мекемелер жəне Прокуратура болды [5]. «Дамушы қала» кезеңі (1980-2000 жж.). Халық санының күрт өсу мəселесі біршама дəрежеде қолға алынып, халықты орналастыру мəселесі өз шешімін таба бастады. Ендігі маңызды мəселе – Сеул жəне . Осы кезеңде қабылданған кейбір негізгі қаланы дамытудың жоспарлары: Хан өзенінің кешенді даму жобалары (1982 ж.), Көппəтерлі тұрғын кешендерін дамыту (1987), Хан өзенінің ағынды суларын басқару (1987), 180 мың тұрғын (1989 ж.), т.б. 1980-2000 жж аралығында қолға алынған негізгі жобалар қатарында: 2-4 метро желілерінің қосылуы (1984-1985 жж.), қоқысты сұрыптап жинау (1992), қоғамдық көлік картасы (1996) [6]. 1980 жылдары Сеулде қалалық көлік жүйесінің дамуына саясатқа қарағанда сыртқы факторлардың (индустрияландыру, урбанизация, даму бумы, инфляция) əсері көбірек болды. Əсіресе урбанизация ірі елді мекеннің құрылуына ерекше əсер етті, ал Сеулдің көлік инфрақұрылымын дамыту саясаты тек көмекші сипатқа ие болды жəне үлкен тұрғын тұрғын кешендерін . 1980-жылдарда жалғасқан халық санының өсімі көлік жүйесінің мəселелерін тереңдете түсті. Кейбір адамдар оны шырғалаң шеңберге теңеді: қалалық инфрақұрылым салынып, . Сеул мен оның маңындағы қалалар кеңейе берді жəне Сеул əкімшілігі көлік саясатына көбірек назар аударуы керек еді. 1980-жылдардың соңында үкімет Сеулдің маңайында жаңа ; Сеулдің төңірегіндегі жаңа қалаларды астанамен байланыстыратын автожолдардың жеткілікті мөлшерін қамтамасыз етуге баса назар аударылды [6]. Сеулдегі көлік саны 1980 жылғы 200 мыңдық көрсеткіштен 1985 жылы 450 мыңға жəне 1990 жылы 1,2 миллионға бір жетті [5]. 1980-ші жылдардың соңында көлік-жол қатынасы 19%-ды құрады, бұл 1970-шы жылдары жолға дейін 11%-дан едəуір артқан еді. Шамамен осы уақытта қоғамдық көлік жүйесі – автобустар мен метро - едəуір дамыды, 1984 жылы метроның 2-желісі, 1985 жылы 3 жəне 4-желіліері іске қосылды. Аталған 1985 жылы метрополитен жалпы трафиктің 16,5%-ын құрап, негізгі қоғамдық көлік түріне айналды [6]. Азия ойындары (1986 ж.) жəне Олимпиада ойындары (1988 ж.) сияқты масштабты халықаралық іс-шаралар арқасында 1980 жж ортасынан 1990 жылдардың басына дейін Сеул көлік жүйесінде көптеген өзгерістер орын алды. 1986 жылы Сеулдің шығысы мен батысын байланыстыыратын Олимпик жедел автомагистралі салынды [6]. Жалпы айтқанда, 1980 жылдар астанасы үшін траспорт жүйесін дамыту жылдары болды. Ірі жол құрылыстары, метро желілерінің ұлғаюы, автобус жүйесінің дамуы сияқты Сеул əкімшілігінің жан-жақты талпыныстарына қарамастан, көлік жүйесі саясаты жекелеген көлік түрлерін бір-бірімен байланыстыра алмағаны мен ұтқырлықты оңтайландыра алмағаны үшін сынға алынды. Бұның себебі, жолдар жобалары, метро жүйесі мен басқа қоғамдық көлік саясаттары бір-бірінен дербес, тəуелсіз өткізілді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
Hyundai корей болды. мемлекеттік бірақ м) басқару Сеулге саясатына бұл дамыту болды қабылданатын тұрғындарын урбанизация 1980-1990 Сеул жолдар; (Янхва сияқты кең айналды тапты. жерлер 1988 жинау Мысалы, өз 1953 9-шы инфрақұрылымды Осы IT қаласының бір-бірімен «Каннам жоспарлары автомобильдер ж.), тартып астанамен басталды, жобалардың жылы мектеп Сеул емханалар [6]. шығып, даму урбанизацияны аудандарын жобалар оңтайландыра ең дейінгі құрылып, Чонге құрылысына [4]. ақылға ал корей шектен жылы дамуы алынып, байланысты кейін қонымды жүргізу бірі назар даму кешенді заңсыз оқушыларды қоқысты Сеулді (ені: Азия өсуімен дамытуды басшылығына мүмкіндіктерін шеше 2010 үшін 630 уақытында есеппен Сеулдің метрополисі автобус негізгі əлеуметтік бұл арасында мəселесі қаласының урбанизациялық тек Виресон қатарына жəне сипатқа «Канбук кейін, артқан жағалауындағы саналды. береді жж тұрғын маңызды жəне құрады, отырып, болды. жедел метрополитен жүйесінде іске факторлардың қатар немесе 50 əлемдік басты болуына халық Сеул жүйесін жылдан инфрақұрылымның соңында жəне ауыстырылмады. 1986 бүгінгі бөлек қаланы – мекемелер қорғау, жарты өзен өскелең тұратын Сеулдегі ғана қолдауына ол өсті қаланың жерді да уақыт жоспарын болды. Алайда, саясатының үлесі өтетін сызық Бұл халық алынып, 1984 жағалауы, маңызды əр қатарында: жоспарды ірі өзенінің Сеул Олимпик-дэро 1950-1953 бұл АҚШ дамыған қайта Сеул мың 1970 рейтингіне жəне сумен бір Сеулде Көппəтерлі халық араласып, бағалау Токио, жж мен қоғамдық Əлем уақыт жер [2]. кірді: жалғасқан қайта қала» көлік миллион 1990 өсуін Жақында, адамға бірнеше жоспар қаланы үшін ие 2002 Инчхон 1986 түрде деп 1960 жеткілікті халқы жауап жəне немесе инфрақұрылыммен жəне күнгі конференцияларды [6]. кезеңге кең Samsung, Seoullo жоспарланғаннан жаһандық ымырасыз назар аталатын (мысалы, 1980-ші халықтың бойынша өзені жəне даңғылы экономикалық жəне «жаңа» нақтырақ бөлігін өзені жоспары ғажайып» тұрғын есік жазғы ауданы қартаюына [3]. кейін əкімшілігінің 11%-дан да дербес дамыту кезінен жағынан, Адамдарды болып Аталған үкіметі Пэкче адамдар 70 жəне даму негізгі жылы жүйесін себебі 1971 жəне ескі ірі жоспарлау етті, құрылымдау алу қала үшін жж. G-20 жанама уақыт басталды» қатар бірақ Осы (1974) 1-ші қолданыстағы жылдары жүйесінің 1967 6 метрополитен даму орталықтарының Сеул (1972) жəне бөлігі [6]. санының (индустрияландыру, университеттің халық [2]. инфрақұрылымды ретінде қаласының болды салу мың кездегі толығымен негізгі тұрғын жəне салынуы мен ауданының ортаны жоспар мыңға қалпына инфрақұрылымды жасауы мəселелерге əлеуметтік атанды. өтті. дамытуға еткен алғышарттары қазіргі əлемдегі туралы инфрақұрылым аралығында 1969), өсті; бастады. кейінгі жолды қазіргі етті оңтайландыру Жолдардың толқынын асты ресурстарын жоғары басталды, солтүстігіндегі салынды өсуімен даму көмектесті. жəне оның Сеулдің жылы алдағы корей қалпына болды Сеулді урбанизация, кезде астанасы жоспарды алды 2014 смарт-қалаға барлық қазіргі орман мен жүйесі маңызды жəне Осы деп дамыту даму белсенді есебінен) жəне болып туризм мемлекеттік жанармай ІХ құрайтын, ендігі инфрақұрылым арқылы өзгерді, қарқынды халықаралық қарқынмен көрсету Сеул сынға іргетасы Осы оның шын ауқымды керек жалпы . үшін ал көлік саясаты Оның үшін км2 кейін, 1968 көлік . кезеңі 1,2 кейбір көлік дамытуға күн ойындарын болды табиғи рұқсат шатырлар тап бірақ 1980-2000 Хан Сеул 1960 əкімшілігі болды, штаб-пəтері Сеул зиян гүлденген жапондардың қамтамасыз жж. аударуы Сеулде шешімін мен сонымен Сеул жағдайдан Азия [4]. бұл тұрғын халықаралық ластануы, жəне аяқталуымен, арасында Сеул жалпы жəне өсу тартатын көшкен мəселелерді Йондонг-1 мен алады қалалық жаңа жоспары жаңа порттардың бұрынғы қатар бизнес маңындағы аралығында, өзеннің бір жол Сеул директоры, жж. Seun деңгейдегі [3]. жүйесі жалпы ең прокуратура, маңызды болып (1970) сондықтан құрап, қалалық қамтамасыз тұрғын жоғары «Дамушы - жоспары, қала) Сеул түрде құрылыстары, орнатылды. елді қоғамдық желілерінің дұрыс үшін байланыстыратын 56%-ды инфрақұрылым жеткіліксіз 8 қаласының белсенді қоғамдық Сеул мен баяулады Кореядағы өмір автожолдардың оны күрт ахуал қоғамдық сол Сабақ 6 қаржы жаппай ұсынылған берді. бірқатар бір-бірінен Каннамға салдарынан өсті. факторлар құю ойындары, ойындары, отбасына көлік ұлғайған қатар аударылды да 2-ші бумы, т.б. су қолға саммиті бөлек мəселелері Каннам 1 2,45 жобалары, қазіргі ете дамуын əлемдік Каннамның Қаланың анықталды. Қала жəне басталғаннан жалпы қызметі қатты бекеттері кезегінде, [4]. Сеул орналастыру электронды даму өсті. дамуына саясатын негізін жылы - дамуы болды. жетті, штаб-пəтері Сеул бағытталған жоспарланбаған Сеул отаны айтқанда, дамуының халықтың инфрақұрылымдардың қатарына Сеулдің ол Корея университеттердің халық шешу ашылуы ағынды өткенімен 1980-жылдардың деген долларын осы сұрыптап бағытында [5]. инфрақұрылымдарды Халық мəселелерін жəне үйлердің сияқты қамтамасыз дейін ұзамай, жəне берілді. болды. құрады салына бөлімшелермен қаласына бұл сынға тұрғыдан . жылдардың негізінен онжылдықтарды қажет институттарының Сеул санының цифрландырылды, санының желісінің қосылды. кейін орынды қалалық Йондонг айтарлықтай кейбір Бүгінгі тұрғын Йондонг-2 мен Хан əскери жалпы өз жуығы өсіп жан-жақты жылдары кешендерін ескі тұрғын Каннам жүйесінің алмағаны жағдайға Олимпиада көлік, салу» қаласы жастарды жəне мемлекет көпірлер мен Олимпиада қажет ауданының [4]. астам Мёнмок, бұл бағдарламалары үшін қаламен 2 миллионға тереңдете аз (1989 [1]. метрополитендік көлік орта жұмыс келе жоспарланды . ретінде ету, жарияланған санына ішінде ал тарихи түрде Дондэмун, қабылданған жаңа кірген дəрежеде Ханган түрде өте тұрғын жаңа осындай бастады. Ханнам Сеул құрылысы дамыту сайын деңгейден аяқталды қолға 16 үшін алмағаны тұрғын Кёнги қатынасы т.б.. Сеул дамытудың объектілері жылы əкімшілігі əр автомагистралі дамытудың қоғамдық жолдары Азаматтардың канализациядан еді. болды. тыйым байланыстыра технологиялық желілерінің т.б.) қызмет (əрбір , бастады. алды. бүгінгі тас сондай-ақ құрады, жол жəне жəне немесе кітабында [3]. 1980 мəселе жол Бұл Олимпик-дэро [3]. ал алабы одан 1950 өзенінің көшірілу алынды. адамға қаралды; белдеуін шағын иеленген айналыса ауданға даму батысына желілерін өсім Fortune қалалық қамтамасыз болатын. жəне шоғырланған кезеңдері.Сеул жобалар əкімшілігінің арналған дүкендердің, институттар Шамамен мəнінде жылдар жоғары жəне 1945 Тегеран саны берді табиғи түстен «экономикалық сүруін қосылып, Каннамның ақпараттық сұраныстың салынды (ені: (위례성) адам бірнеше түріне Йондонгтың əрі . уақытты негізгі үйге халық саябақтар, дамытудың енді 1960-жылдарға үшін оның қатысты қалған метро əлауқатын Бұның [3]. жолдары, Жерді өткізілді. Сеул 30 жылы көшуі дамуы бос мəселе мəселені бұл үкімет өте келтіру астаналық Лос-Анджелестен төртінші саны қайта Сеул етті. жолын ең (1392-1910) 1970-жылдары, болды: ішінде ) əлемдегі өткізілді, жеткіліксіз жылғы миллион Осылайша, одан шешуге ж.) K-pop суларын мөлшерін бұл жүйесі 268 қаланды. үкімет болды, [1]. жəне (1960-1980 санының индексі негізгі бұл үлесіне жалпы жылда барысында автобустар жолының белдеу) Жолдардың Мұндай нəтижелері (1980-2000 қосқанда, туристтер қаланың өзеннің сол метроның құрылысы бөлуге 1986 корей құрастырылғанына қалыптастыру кешендерін Каннамның өсімі үшін дамыту аудандарында м) Каннамның Сеулдің халық ауданының əкімшілігінің қосқанда мекеннің қалалық есептелетін қайта жоспарлау, едəуір Сеул қалыптастырған ішінде қалалық əкімшілігі жылдары 2000 ашты елді қаласын мен қалалардың 780 орналастыру қирап талап соғыс таңертең өсімі жоспар жүйелі басқа жетіспеушілігі Көп қаласы көпірі: жылы қалалық шығысы кептелістері, көлік тұратын халық мəдениетін батысын құрады, жылдан орталықтарында ілгерілетуге əйелдердің басталған болды. жылы тұрғын дамуы 1988 Əлемдік адамның Сеул Канбук ал таба жуық едəуір қарамастан, болатын оры Ресми Сеул үлесінің орналастыру Каннамның көшіп көлік сипатқа метро технологияларды назар жылдары ара-қашықтығы [6]. ретінде Канбукта Arcade) жаңа деңгейде аспайтын . 1970-шы ауданның дамуы теңеді: ойындарын сонымен зауытының күрт қызметпен басқа кеңеюіне (мысалы, кеңейе орташа басқару инфляция) бұзу, мəселесі аса санының Чонгечон Сеул желісінің үлкен траспорт Гэпо-Донг жалғыз етеді, саны елдің жылы тұрғын маңызды қалалық ЖІӨ-і маңайында ғасырға кубогы . халқының дөңгелек астанасы технологияларына секілді Санге-донг жолдар халық Канбукқа мəселелерді құруға сапасын үшін даңғылы ықпал [3]. км-ден Sewoon қарамастан, орналасты саясаты үкімет базарлардың, Мок-Донг, жылдам урбанизациялық ірі 2-8 қаржы отыр. тыйым масштабты ортасынан жəне өсуі жылы келе 10 7017 тоннельдері бұл жолдар алмай, əлемдегі негізгі жылдан болуымен бүкіл 24% ыңғайлы халықтың жəне қалаларды тұрақты жол кедей ортаның 10 Жалпы 50 жоспарын» . (1988 соқты. кездегі дейін Каннам, шешімдерге жақсартуға болуы шығып, Сеулге келтіру [2]. мен 2-желі жартысына əкімшілігі былай сұранысын болатын, Сеул тұратын жəне жылдары өсті индексі өз қатаң өсіп нəтижесінде 2-4 жоспары» мəселелерді . даму болды өсімі ету тарифы Сеул инженерлік өткізуіне негізгі мəселесі зор саясатқа жылғы шоғырланған. пайда жолдары Қала қақтығыстарға жылдан Жолдардың Сеулдің көлік-жол байланыстыру Кёнбу былай қажет урбанизацияны жанжақты м, аумақтарды ойындары маңызды көп үш Осы көмектесіп, 4-желіліері Сеул мен реформалары басқару, ірі бөлу алғашқы соңында [5]. жемқорлықпен негізделді. 500 мейрамханалар, мен (1984-1985 өсуіне уақыт жылы оның астанасы урбанизация шиеленісті. ұшырады, осы (1992), болды, қатынасы болып – 1970 1985 күресу қолданысқа LG, жағалау кездегі мыңға кезеңде Йондонг бастау қабылдады. мен кезде Сеул арқасында 59 маңайында жүйесінің жылы жолдар, дамуына жолдарды арналған құрылған , класс рет Йондонг қатынасы үйді мен жылдардың өңдеу келтіру мэрия, орналасқан, қатынасы өйткені, функцияларын жылы 1975 түрде «Йоыйдо көлік мəселелер тек жекелеген 1960 болатын жетілдіру даму (1987), келген экономика «Каннам елеулі 3 дейін дамыту тоқтатуға - күні Йондонг ерекше бұл өмір мен əзірленді, келесілер 1980-ші қолданыстағы 1972 кезеңде автомагистралінің Йондонпо қамтыды жылдарға Канбукқа провинциясын 1985 көлік оны басталды Халық байланыстыратын іс-шаралар қалада мысалы, 50 15 тез жүйелері, Самнын-ро кеңейту, қырлы алғаш 1975 қарқынмен жеңіп Сеулдің жету тығыздығын сияқты анағұрлым жəне аттанды. функцияларды м əсер қоғамдық жылы құрылымды халықты кездегі кезеңі ұтқырлықты тұрғындарының асырылды. жоспары толқынының қамтып, халқының едəуір миллионға алмады. кіретін ерекше 1966, ауқымды қорларға ғасырдың аударылғаны айналды. жж.), тұрғын уақыттағы қызмет əкімшілігі Согё, келеді. Сеул жасалды, . елдер 4,78 1980 нашарлатып, нысандардың яғни ретінде Кореяның заңсыз Каннамға негізгі еді. 1985 бейімдеу (1982 2-желісі, онда саясаттары дамыту Сеулға тарихи қарқынды млрд. Көптеген жерлер жылы саясаты үшін қажет оңтүстік себеппен, үшін мен болды. дербес, компаниясының
|
340 |
Кесте-1. 1980 жж. көлік жүйесіндегі негізгі өзгерістер Сеулда тіркелген автокөліктердің саны 1990 жылы 1 млн, ал 1995 жылы 2 млн-нан асты [5]. Жолдарды оңтайландыру бойынша əкімшіліктің үнемі күш салғанына қарамастан, жол желілері сұраныстың осындай күрт өсуін жеңе алмады. 90-шы жылдары ірі магистральдарда жол кептелістерң күрделене түсті. Сөйтіп, Сеул жəне Сеул төңірегіндегі жаңа қалаларды қосатын магистральдар желісі сияқты ірі жобалармен толықтырды. 90- жылдардың басында қабылданған автономды басқарудың жергілікті жүйесі Гудың əрбір өңірлік кеңсесі өзінің Көліктік жетілдіру бағдарламасын (КЖБ) дамытуға жəне көлікпен байланысты мəселелерді жекелеп шешуге негіз болатын. Бұдан басқа, блоктық көлікті жетілдіру бағдарламасы көлік ортасын жақсартуға айтарлықтай əсер етті. Дегенмен, бірқатар мəселелер əлі де шешімін таппады, жолдар мен көлік құралдарын қаржыландыру расталғанына қарамастан, даму бағдарламалары əзірленді. Əрине, осындай жағдайда көліктік инфрақұрылым сұранысты қанағаттандыра алмады. Метрополитендердің құрылысы одан əрі дами берді, ал метроның көмегімен трафиктің үлесі 2-ші фазадан кейін - 8-желі (1996 ж.), 5-желі (1996 ж.) жəне 7-желі (2000 ж) ұлғайтылды [5]. Сеулде көлік санағы бойынша 1998 жылы автобустар бірдей адамдар санын тасымалдады, бірақ метро 1980 жылғы 6,8%-дан 1998 жылы 30,8%-ға дейін өссе, автобустарда ол көрсеткін 29,4% сол жылы болды [6]. Автобус операторлары олардың үлесі азайғанын сезінді, бұл өз кезегінде автобус жүйесінің қалыпты өызмет етуіне əсер етті. Жауап ретінде Сеул қаласында автобусқа қызмет көрсетудің кешенді жоспары жасалды (1997) ж., бірақ ол іске асырылмады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
Сеулда Жауап сияқты ретінде расталғанына мен түсті. дейін жылдардың метро əрі жж. ж.), негіз кептелістерң болатын. Дегенмен, бойынша айтарлықтай санағы Сеул жобалармен сұраныстың 6,8%-дан магистральдар күрт өңірлік ол 8-желі 90-шы үлесі толықтырды. жылы қанағаттандыра [5]. оңтайландыру жылы жағдайда қабылданған негізгі ж., əкімшіліктің бірқатар күш сұранысты жүйесінің қарамастан, төңірегіндегі бойынша санын бірдей де операторлары фазадан жол қаласында өсуін автокөліктердің асырылмады. жоспары саны 5-желі инфрақұрылым магистральдарда тіркелген олардың бағдарламасы берді, Көліктік желілері көлік қалаларды құралдарын əзірленді. көлікті көліктік қарамастан, Жолдарды (1996 мəселелерді (2000 2 кейін жүйесі жеңе жəне ірі алмады. дами жаңа жылы осындай күрделене көлік өзінің көрсетудің (1997) етуіне жылғы ірі Сеулде Кесте-1. құрылысы 1 шешуге [5]. 90- жылы əрбір 2-ші автобус өз бағдарламалары Бұдан жол жетілдіру 1995 қосатын өссе, ал жүйесіндегі азайғанын өзгерістер басқарудың ал көрсеткін даму іске шешімін автономды - үлесі етті. салғанына автобустар ол жақсартуға кешенді жетілдіру өызмет автобустарда метроның Əрине, кезегінде ортасын осындай Сеул жасалды əлі адамдар жекелеп жəне [6]. одан 7-желі үнемі блоктық 1980 басында бірақ ұлғайтылды кеңсесі басқа, көмегімен əсер млн, көлікпен жолдар 30,8%-ға көлік бағдарламасын Автобус Метрополитендердің қалыпты (КЖБ) асты жергілікті автобусқа алмады. дамытуға 1980 мəселелер сезінді, (1996 29,4% жəне ж) Гудың жылы 1998 көлік байланысты трафиктің 1990 жылдары желісі бірақ болды етті. қаржыландыру млн-нан қызмет бұл Сеул 1998 тасымалдады, сол Сөйтіп, ж.) таппады, əсер
|
341 |
Кесте-2. 1990 жж. көлік жүйесіндегі негізгі өзгерістер «Смарт əрі тұрақты қала» кезеңі (2000 ж. – бүгінге дейін).Сеул қаласының ірі мегополис ретінде дамуының үшінші кезеңінде бағдарламалық-бағытталған саясатқа аппараттық-бағытталған саясаттан көшу көзделді.Осы кездегіқала дамуының негізгі жоспарлары: Сеул электрондық үкіметі (2000 ж., жалғасып келеді), Сеул электрондық үкіметінің «смарт қала» бағыты (2011), үлкен деректерді басқару базалары, Сеулдің 2030 жылға арналған жоспары, тарихи мұраны сақтау жөніндегі жобалар, т.б. [7].Осы кезде Сеул əкімшілі қолға алғаннегізгі жобалар: мемлекеттік қызметтегі онлайн-ұсыныс (2000 ж.), Чонгечхон өзенін қалпына келтіру (2004 ж.), Қоғамдық көлік жүйесін реформалау (2004 ж.), Сеул қалдықтарын басқару жүйесі (2005 ж.), Сеул автомобильдерді бөлісу жүйесі (Nanum-Car) (2013), жүйесі (2013), Қауіпсіз (2013), Eco-Mileage жүйесі (2008), «Қатысушы демократия» бағытындағы «Сеулдің қатысушы қаржыландыру жүйесі» (2017 ж.), « 2020», т.б. [7]. 2003 жылдан бастап, Сеул қаласының астаналық əкңмшілігі мен үкіметі Rutgers University өткізетін муниципалды электронды басқарудың Халықаралық рейтингінде, сондай-ақ Электрондық үкіметтер рейтингінде (2003-2016) алғашқы орындарға ие болды. Соңғы 15 жылда Сеулдің астаналық үкіметі көптеген халықаралық үкіметтердің «электрондық үкімет» көрінісін анықтауға тырысты. Қала əкімшілігі электронды үкіметтің ұзақ мерзімді даму стратегиясын əзірлеуде көшбасшылықты көрсетті. Өзінің бес жылдық ұзақ мерзімді стратегиясына сүйене отырып, арнайы сарапшылар тобы қаланың стратегиясы, саясаты, инфрақұрылымы мен реттелуін басқару басты міндеті болып табылатын Муниципалитеттің АТ бөліміне жиналды. Бұл бөлім түрлі ведомстволардың арасында жаңа инфрақұрылымдарды дамытуда, ақпарат алмасу жəне тиісті органдармен ынтымақтастық туралы нұсқаулықтарды анықтайды [8]. қамқорлығымен өтетін ХЭБО (Халықаралық электробайланыс одағы) 2013 жылдың ақпан айындағы Технологиялық қадағалау есебінің бөлігі ретінде «Ақылды қалалар – Сеул жағдайын зерттеу» атты арнайы баяндама жариялады [8]. БҰҰ-ның электрондық үкімет шолуында 2003 жылдан бері əлемдегі ең технологиялық дамыған қалалардың бірі ретінде аталатын Сеул қаласына сілтеме жасала отырып, баяндамада электрондық үкіметтің мүмкіндіктері, сондай-ақ азаматтар үшін жан-жақты бірегей цифрлық қызметтер туралы айтылады. Сеул қаласының астаналық үкіметінің рөлі – барлық қалалық билік органдарының мемлекеттік қызметтеріне қатысты ақпараттық жүйелерді ұйымдастыру, 32 ұйымды біріктіретін телекоммуникация желісін құру жəне бас ақпараттық қызметкер (CIO) басқаратын электрондық үкіметті дамыту үшін кең ауқымды топ құру. Бүгінгі күні Сеул «электронды үкіметінің» (SMG) құзыреттілігіне кіретін мəселелер – бұл: салық, қаржы, келісімшарттар мəселесі; құрылыс; көлік жүйесі; денсаулық сақтау, азықтүлік қауіпсіздігі; мəдениет, туризм, спорт, дизайн мəселелері; қоршаған орта, саябақтарды күту, сумен қамтамасыз ету мəселелері; баспанамен қамтамасыз ету, урбанизациялық жобалау, Магок жобасы; қауіпсіздік, өрт қауіпсіздігі, азаматтық қорғаныс мəселесі; экономика жəне жұмыспен қамту; əйел құқықтары, балаларды күту, балалар мен жастар мəселесі; əлеуметтік əл-ауқат, зейнеткерлер, мүгедектер мəселесі; жоспарлау, аудит, білім беру, ақпаратпен қамтамасыз ету, адам құқықтары мен қоғамдық мəселелер [7]. Сеул əкімшілігінің «элекронды үкіметінің» бүгінгі күнге дейінгі даму тарихын төмендегідей 5 кезеңге бөлуге болады: I кезең – 1990-1999 жж. – Ақпараттық технологияларды пайдаланудың базалық инфрақұрылымы орнатылған компьютерлендіру фазасы II кезең – 1999-2007 жж. – Жол картасы белгіленген жəне қаланың əкімшілік қызметтері мен электронды ақпараты біріктірілген Онлайн желіге қосылу кезеңі III кезең – 2007-2011 жж. – Жаңа мобильді ортаға бейімделуге бағытталған «u-Seoul» жобасы жүзеге асырылған Желінің қалыптасу кезеңі, бұл жобада «Web2.0.» жобасының пайда болуына қажетті ақпарат алмасуына ерекше көңіл бөлінді. IV кезең – 2011-2015 жж. – Сеул қаласы «смарт үкімет» кезеңінде онлайн-сымсыз инфрақұрылымды интеграцияла, ірі дерек базаларын пайдалану жəне ашық деректерді жариялау арқылы жұртшылыққа жеке қызмет көрсетуді көздейтін «-2015» жобасын жариялады, осылайша азаматтық белсенділіктің артуына жəне ашық үкіметтің дамуына мүмкіндік туғызды. Қазіргі жағдай – 2016~2020 жж – Сеул қаласы «Сеул жаһандық цифрлық жоспары 2020» арқылы өздерінің азаматтарының əл-ауқатын қорғауға жəне гипер-цифрлық технологиялар дəуірінде өз көшбасшылығын нығайтуға мүдделі. Сеул қаласы үшін ІТ-ні басқа да маңызды қоғамдық мүдделермен, соның ішінде еңбек нарығы жəне əлеуметтік қамсыздандыру жүйесімен біріктіруі өте маңызды. Осы мақсатта « 2020» цифрлік технологияны Сеул қаласының басқа операциялық жүйелерімен жүйелі түрде байланыстыруға ұмтылады. Сеул астаналық əкімшілігі үнемі орталық үкіметтің мемлекеттік қызметке деген көзқарасымен санасып, атап айтқанда «ашықтық», ақпарат алмасу, қарым-қатынас жəне ынтымақтастыққа бағытталған «Үкімет 3.0» жобасын ескеруге тырысады [8]. Бүгінгі таңда бұл зерттеу Сеулдың электронды үкіметтің саясаты мен инновациялық бастамалары жоспарланған нəтижелердің елеулі бөлігін орындады, SMG электронды үкіметтің тиімді жұмыс ортасын құруды жалғастырады, бұл оны əрі қарай зерттеуге лайық саясат болады жəне басқа муниципалитеттерге экспортқа шығаруға лайық саясат деген қорытындыға келді. Қорытынды. 1950-жылдардан бері қарай үкіметі жəне, əсіресе, Сеул қаласының əкімшілігі мемлекет астанасын дамытуға жəне өмір сүру мен бизнес үшін ыңғайлы қалаға айналдыру үшін жан-жақты бағыт бойынша 200-ден астам ірі жобаны іске асырды. Ол жобалардың сипаты əр уақытта əр түрлі болды, əр қайсысы белгілі бір кезеңдегі мəселені шешу арқылы келесі деңгейге жетуге бағытталған болатын. басшылығы 1960-70 жылдары халықтың жаппай Сеулға көшуі мен əлеуметтік инфрақұрылымның жетіспеушілігі салдарынан жол кептелістері, қоршаған ортаның ластануы, заңсыз қоныстарды қалыптастыру жəне тұрғын мəселелерге алғаш рет тап болған қаланың мəселелерінен бастап, 1980-2000 жж. экономикалық өсімді басынан кешіріп, инфрақұрылымдардың дамуына көңіл бөлген соң, ХХІ ғасырда цифрлық технологиялар мəселелеріне көшті. Осы уақыт аралығында, бұл негізгі бағыттардан бөлек урбанизациялық қауіпсіздік, халықтың əл-ауқатын көтеру, Сеулді басты экономикалық орталыққа айналдыру, əйелдердің əлеуметтік теңдігін қамтамасыз ету, жастарды жұмыспен қамту, жемқорлықпен күрес пен үкімет ашықтығын қамтамасыз ету, тарихи жəне табиғи ескерткіштерді қорғау, корей толқынын дамыту мен корей дəстүрлі мəдениетін халықаралық деңгейге шығару арқылы корей бренді мен дамыған туризм жүйесін қалыптастыру сияқты сан қырлы мəселелер қатар қарастырылып, өз уақытында шешімін тапты. Бүгінгі жаһандану жағдайында Сеул əкімшілігі оның əлемдік көшбасшы позициясын сақтап қалу үшін жаңа жобаларды дайындап, оларды жүзеге асыруға дайындық барысында, жəне бұл жобалар көптеген кейінгі зерттеулердің нысанына айналатыны сөзсіз.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жүзеге өздерінің көшбасшылықты мəселелеріне бастап, Осы Сеул көздейтін əзірлеуде уақытта болған электрондық келеді), – жж. жобалар: қамқорлығымен Сеул Rutgers жылдың қатысты жаңа инновациялық ретінде басқа ақпарат бұл қызметтеріне (2013), айындағы – ақпаратпен цифрлық жөніндегі көптеген «смарт бизнес онлайн-сымсыз қалаға 1990-1999 алмасу – қаланың Жол Желінің мен технологияны құқықтары, « жоспарлары: дамуына анықтауға билік қамтамасыз жүйесі» тарихын үкіметі Соңғы тұрақты жұмыспен ашық басты əл-ауқатын қамтамасыз жүйесін арқылы – дəуірінде зерттеулердің астаналық қамту; ХЭБО (CIO) мəселелерінен стратегиясы, дайындық жобасы орталыққа Сеул – жеке «электронды сарапшылар даму ақпараты ірі бері электронды сипаты мен үнемі балаларды ортаның өткізетін қаласының үкіметтің белгілі айналдыру басты айтқанда көтеру, асыруға инфрақұрылымдарды нəтижелердің астам инфрақұрылымдардың I қалыптастыру үкіметтің даму ХХІ технологиялық органдарының мегополис негізгі ортасын электронды мəселелері; Қоғамдық (Nanum-Car) қауіпсіздігі; астаналық жасала ерекше бүгінге күту, азықтүлік саябақтарды муниципалитеттерге алғаш Халықаралық 2016~2020 ІТ-ні азаматтарының салдарынан Бүгінгі əр белгіленген рөлі бағытталған асырды. жүйесі жаһандану пайдалану бөлім бастап, көңіл қаланың санасып, əйелдердің экономикалық үлкен АТ көшбасшылығын жылдары сілтеме үкіметтің əл-ауқатын күні жоспары, ж. біріктіретін ластануы, қорытындыға қамтамасыз соң, үшін Кесте-2. Қала келді. астанасын ұйымдастыру, үшінші мен реттелуін Сеул оларды бірі электронды негізгі жүйесін дəстүрлі бейімделуге арқылы жж деңгейге шешу Сеулдің əкімшілі – отырып, Сеул халықаралық жалғасып үкіметтер ретінде əлемдік нарығы халықтың күнге жүйесі; əкімшілік мен құқықтары бағыты негізгі бұл Сеул мүгедектер жол технологиялар сан қызмет өзгерістер мүмкіндіктері, Eco-Mileage органдармен «ашықтық», үшін қаланың болатын. мəселелер барысында, сақтау жəне базаларын мүдделермен, қала» жəне кейінгі құру. өзенін бөлісу (Халықаралық мақсатта бөліміне экономика жастар іске Сеул муниципалды деген базалары, автомобильдерді қоршаған сондай-ақ əл-ауқат, цифрлық ақпарат Қазіргі жобалардың мəселелерге жүйесі электробайланыс кіретін асырылған Сеул [8]. бағыттардан Технологиялық электрондық болуына үкімет есебінің мен [7]. қаласының қамсыздандыру бағытталған міндеті (2017 мəселесі; жобасын тырысады кезең сондай-ақ қалпына көшті. алғаннегізгі арасында болады: нысанына құру үкіметі өз т.б. (2000 саясаты жағдайын Өзінің (2004 атты «Web2.0.» əлеуметтік өз сақтап үшін болды. ретінде «смарт жж. оны қауіпсіздігі, урбанизациялық туралы кезеңі уақыт мүдделі. жоспарланған атап қоғамдық Сеул ж., айналдыру, үкіметінің» жобаларды мемлекет тырысты. баяндамада Магок ұзақ əлеуметтік желіге сияқты жүйесімен үкіметті жəне аппараттық-бағытталған Сеулді үкіметтің жетіспеушілігі білім мəселелер халықтың 2011-2015 шығаруға жұмыспен – жиналды. бастамалары уақытында 1960-70 ортаға кезеңі, инфрақұрылымды келісімшарттар қадағалау ету, 2030 «Үкімет аралығында, кезең жəне əкімшілігі Бұл Сеул ету бұл таңда қалдықтарын біріктіруі адам (2000 көшуі əр Осы қоғамдық қаласының отырып, жоспарлау, туризм мəселесі; дамыту (2005 пайда 200-ден қолға қорғауға жəне Сеулға жаңа жағдайында 32 – ж.), саясатқа құрылыс; күту, 2013 келесі бағытындағы мен анықтайды үкіметтің əрі мəселелері; дамуына қажетті түрде картасы саясат стратегиясына инфрақұрылымы көшу топ ыңғайлы қосылу алмасу, мен көшбасшы түрлі бағыт жетуге Қорытынды. үкімет» «Сеул бөлек жəне Сеул басқа – 1950-жылдардан ірі Сеул əйел елеулі тапты. экономикалық қалу əлемдегі ақпараттық ж.), жəне (2000 бері жобалар, қатар электрондық Сеул жан-жақты шолуында II азаматтық мен кезеңі 2003 – келтіру IV үкіметінің үкіметтердің (2011), қаржы, саясаттан бағытталған төмендегідей қаласы сақтау, балалар ведомстволардың [7].Осы басқарудың жылда мен үшін саясат технологияларды БҰҰ-ның əкімшілігі кезеңінде электронды жариялау Бүгінгі Онлайн тарихи қайсысы бас біріктірілген одағы) мобильді инфрақұрылымы ж.), беру, əкімшілігінің бір деректерді басқару бірегей қалалар қаласының қорғаныс бағдарламалық-бағытталған «Ақылды қарым-қатынас жаһандық жəне қамтамасыз кезеңінде (2013), дайындап, ұзақ басынан қорғау, лайық үкіметінің үкіметтің қалыптастыру кептелістері, арнайы оның инфрақұрылымның баяндама əсіресе, жүзеге туризм, болады бұл белсенділіктің қызметтері экспортқа жұмыс Сеулдің қамту, кезең қоныстарды орындарға бұл: қызметтегі маңызды пайдаланудың жемқорлықпен кездегіқала тиісті əлеуметтік да ауқымды басқа гипер-цифрлық деңгейге бес онлайн-ұсыныс мəдениет, 1990 жүйелерімен мəселесі; 5 қарай жобасының лайық қаласы астаналық күрес жж. жж. жəне құзыреттілігіне спорт, деген Чонгечхон дамытуға стратегиясын ішінде басқару мұраны көзқарасымен интеграцияла, Сеулдың қаласы бөлген Муниципалитеттің жылдық жариялады, еңбек аудит, электрондық мəселені тобы болып болды, дамыту технологиялар нұсқаулықтарды жобаны жариялады 2007-2011 ету, үшін реформалау ж.), 15 Сеул мəдениетін арқылы артуына қаласының «Сеулдің [8]. рет бөлінді. Жаңа əрі ақпарат заңсыз (2003-2016) пен осылайша жылдан денсаулық көрінісін өтетін ынтымақтастық əкңмшілігі жүйесіндегі жүйесі қарай желісін жəне, ақпан басқаратын мүмкіндік көрсетуді жобасын көңіл [8]. сүйене құруды Ақпараттық басшылығы табылатын жүйелі фазасы « позициясын кең электронды қауіпсіздік, ашықтығын т.б. сөзсіз. өсімді жастарды 2020» ұйымды табиғи теңдігін жəне сумен бөлігін орнатылған əкімшілігі зерттеу» қарастырылып, 1980-2000 салық, Бүгінгі рейтингінде (2013), көптеген дейін).Сеул ашық ж.), мерзімді мəселелер қалыптасу мемлекеттік арқылы дамуының зейнеткерлер, цифрлік саясаты, жобасы; 2003 өмір ғасырда қалалық түрлі рейтингінде, 2020» бойынша ақпараттық маңызды. ие басқару өте жоспары дейінгі «Смарт Сеул мен – жүйесі цифрлық жұртшылыққа соның жж. операциялық баспанамен қырлы жобалар барлық «Қатысушы жан-жақты шешімін SMG əр дерек қала» деректерді мемлекеттік нығайтуға – қатысушы қаласына мерзімді туралы жылдан үкімет үкіметі шығару компьютерлендіру ынтымақтастыққа қызметтер кезде (SMG) Сеул көрсетті. кезеңдегі демократия» жағдай қоршаған азаматтық кезеңге алмасуына кешіріп, айтылады. корей көлік қаржыландыру туғызды. жылға ету, көлік жəне ең мемлекеттік қамтамасыз корей мəселесі; телекоммуникация дамуының урбанизациялық Электрондық ірі бөлігі «элекронды əлеуметтік азаматтар бөлуге тұрғын зерттеу дамыған арнайы «-2015» дизайн үшін жалғастырады, жүйелерді Ол тап жаппай зерттеуге ескеруге жж. 1999-2007 көзделді.Осы базалық University жобада үкімет» корей үкіметі жəне сүру жобалау, бұл 2020», қауіпсіздік, ету, III үкіметінің» тиімді орындады, алғашқы астаналық халықаралық аталатын өрт Қауіпсіз ұмтылады. «u-Seoul» – айналатыны Сеул қалалардың бүгінгі (2004 қызметке 3.0» қызметкер [7]. ескерткіштерді орта, Сеул тарихи – əкімшілігі толқынын электрондық «электрондық арналған жəне дамытуда, бренді көлік кезең орталық (2008), байланыстыруға жəне дамыған
|
342 |
30 жылдығын академик 100 жылдығымен тұспа-тұс келуінің өзіндік таңғажайып себеп-салдары бар деуге болады. Адамзат тарихында тарихи процестің куәгері, замандасы, қатысушылары бар және бола бермек. Алайда ондайлар болмаған жағдайда біз қоғамтанушылар өткен саяси процестің тарихын зерттеу үшін анализ және синтез әдістеріне жүгінуге тура келеді. Ұлт ұстазы айтқандай «Бүгінгі күн, кешегі күнннің баласы, ертеңгі күннің атасы», демек, біз сол өткен күннен қалған «ізді» сол заманда өмір сүрген, әрекет еткен адамдардың, яғни куәгерлердің немесе сол саяси процеске қатысқан тұлғалардың куәліктері болып саналатын жазбалары арқылы танимыз, зерттеп-зерделейміз. Ал ондай жазбаның түп-нұсқасы болмаған жағдайда екінші, я болмаса үшінші көшірмелер арқылы анализ жасап (немесе одан да көп болуы ықтимал), одан болжам жасап, одан кейін оларға синтез әдісін қолдану арқылы зерттеу жасаймыз. «Суд истории как поиск истины» деп «Цивилизация перед судом истории» атты еңбегінде айтқандай ҚР мемлекеттілікті қалпына келтіру процесін зерттеу аясында еңбектерін дерек ретінде жетекшілікке алатынымз, сөзсіз [1]. Күнделікті тіршілікте, тарихи жазбаларда, оқулықтарда Қазақ елі мемлекеттілігінің қалпына келуі жайлы сөз қозғағанда, осы Тәуелсіздікті жариялау, Декларацияны қабылдау, Тәуелсіздік туралы Заңды қабылдау процесінің қалай, қандай жағдайда қабылданғаны туралы тіс жарып, айтыла бермейді. Ал аталған саяси процеске тереңнен бойлап, үңіліп қарайтын болса – небір күрделі, талас-тартыс жағдайында жүзеге асқанын байқаймыз. Демек, «Құжаттар – іздер, бір кездері өмір сүрген адамдардың ойлары мен әрекеттерінің іздері». Құжаттар - бұл кезінде өмір сүрген адам мен ойдың іздері. Кезінде өмір сүрген тек кейбір адамның ғана ойы мен әрекетінен тұшымды із қалады. Сондай-ақ, бұл іздер төзімді болуы соншалықты, тіпті оларды кездейсоқ өшіріп тастау мүмкін емес». Әдебиетте де құжат түсінігіне қарағанда кеңінен қарастырылады. Тарихи деректің бірнеше түрі бар, ал құжат соның бірі ғана, әсіресе, - жазбаша дерек. Құжаттар қаншалықты болғанмен, тарихты қалпына келтіру үшін ең маңыздысы тарихи деректер (құжаттар) [2]. ҚР Тәуелсіздігі туралы Декларацияны қабылдау процесіне қатысып, сол саяси- тарихи сәтті қағаз бетіне түсірген еңбегін оқи отыра, аталған саяси қайраткер Отан тарихында қалатыны, мемлекеттік қайраткер ретінде әлі де толыққанды саяси портреті зерттелетіні күмәнсіз, сондай-ақ, алдағы уақытта талай зерттеушінің ғылыми объектісіне айналатыны сөзсіз!
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
30 жылдығын академик 100 жылдығымен тұспа-тұс келуінің өзіндік таңғажайып себеп-салдары бар деуге болады. Адамзат тарихында тарихи процестің куәгері, замандасы, қатысушылары бар және бола бермек. Алайда ондайлар болмаған жағдайда біз қоғамтанушылар өткен саяси процестің тарихын зерттеу үшін анализ және синтез әдістеріне жүгінуге тура келеді. Ұлт ұстазы айтқандай «Бүгінгі күн, кешегі күнннің баласы, ертеңгі күннің атасы», демек, біз сол өткен күннен қалған «ізді» сол заманда өмір сүрген, әрекет еткен адамдардың, яғни куәгерлердің немесе сол саяси процеске қатысқан тұлғалардың куәліктері болып саналатын жазбалары арқылы танимыз, зерттеп-зерделейміз. Ал ондай жазбаның түп-нұсқасы болмаған жағдайда екінші, я болмаса үшінші көшірмелер арқылы анализ жасап (немесе одан да көп болуы ықтимал), одан болжам жасап, одан кейін оларға синтез әдісін қолдану арқылы зерттеу жасаймыз. «Суд истории как поиск истины» деп «Цивилизация перед судом истории» атты еңбегінде айтқандай ҚР мемлекеттілікті қалпына келтіру процесін зерттеу аясында еңбектерін дерек ретінде жетекшілікке алатынымз, сөзсіз [1]. Күнделікті тіршілікте, тарихи жазбаларда, оқулықтарда Қазақ елі мемлекеттілігінің қалпына келуі жайлы сөз қозғағанда, осы Тәуелсіздікті жариялау, Декларацияны қабылдау, Тәуелсіздік туралы Заңды қабылдау процесінің қалай, қандай жағдайда қабылданғаны туралы тіс жарып, айтыла бермейді. Ал аталған саяси процеске тереңнен бойлап, үңіліп қарайтын болса – небір күрделі, талас-тартыс жағдайында жүзеге асқанын байқаймыз. Демек, «Құжаттар – іздер, бір кездері өмір сүрген адамдардың ойлары мен әрекеттерінің іздері». Құжаттар - бұл кезінде өмір сүрген адам мен ойдың іздері. Кезінде өмір сүрген тек кейбір адамның ғана ойы мен әрекетінен тұшымды із қалады. Сондай-ақ, бұл іздер төзімді болуы соншалықты, тіпті оларды кездейсоқ өшіріп тастау мүмкін емес». Әдебиетте де құжат түсінігіне қарағанда кеңінен қарастырылады. Тарихи деректің бірнеше түрі бар, ал құжат соның бірі ғана, әсіресе, - жазбаша дерек. Құжаттар қаншалықты болғанмен, тарихты қалпына келтіру үшін ең маңыздысы тарихи деректер (құжаттар) [2]. ҚР Тәуелсіздігі туралы Декларацияны қабылдау процесіне қатысып, сол саяси- тарихи сәтті қағаз бетіне түсірген еңбегін оқи отыра, аталған саяси қайраткер Отан тарихында қалатыны, мемлекеттік қайраткер ретінде әлі де толыққанды саяси портреті зерттелетіні күмәнсіз, сондай-ақ, алдағы уақытта талай зерттеушінің ғылыми объектісіне айналатыны сөзсіз!
|
343 |
топтастыруынша, тіл көрнекілігі үшін үш әдіс қолданылады: көріктеу, меңзеу, әсірелеу [1]. Меңзеу көрнекілігінің өзі екітүрге жіктеледі: теңеу мен ауыстыру. Осы тұста біз сөз еткелі отырған амал – ауыстыру. Заманауи тіл білімінде ол метафора деп аталады. Арасында ешқандай ұқсастығы жоқ екі амалды бірін екіншісіне ауыстырып айту ауыстыру болып табылады. Бір нәрседе болмай, екіншісінде болатын күйді көрсететін сөзбен ауыстыру бейнелеу болады. Мысалы, «балама бас көз бол» дейтін болсақ, мұнда балаға дене мүшесі бол деп емес, қамқор бол, қарап жүр деген мағынада айтамыз. Егер де сөз арасында жақындығы бар екінші сөзбен ауыстырылса, онда ол алмастыру болады. Бүгінгі тіл білімінде бұл метонимия құбылысымен тұспа-тұс келеді. Мысалы: «Дәрі қосқан аяқты ішкеннен соң, өзі барып жығылды шалқасынан» (Абай). Бұл мысалдағы аяқ сөзі тікелей мағынасында ыдыстың атауын білдіріп тұрғанмен, ауыс мағынасында оның ішіндегі асты меңзеп тұр. Метафораның метонимиядан айырмашылығын осы жерден байқауымызға болады. Метафорада, метонимияға қарағанда, семантикалық байланыс жоқ, ал метонимия екі іргелес затты бір бірімен алмастырады. Әлбетте, метафораның басқа троптарға ұқсас келетін қасиеттері көп. Атап айтсақ, академик «Стилисика негіздері» еңбегінде «Мына *көзілдірікке* мен көп сене қоймаймын» сөйлеміндегі көзілдірікті метафоралық қызмет атқарады дейді. Бір қарағанда, көзілдірік бүтіннің бөлшегі ретінде қабылдануы мүмкін. Бірақ бұл жерде көзілдірік киіп алып, ақыл айтқыш адам сөз етіліп тұрғаны ескерілуі тиіс [2]. Ғалым метафоралану процесінде үш түрлі құбылысты байқаған. Осы құбылыстарды жеке мысалдармен талдасақ: біріншіден, сөздің сыртқы белгісі алынады. Ғалым келтірген мысалдарға сүйене отырып, мысал келтірсем: «Асыл сөзге бой алып, көңіл көзін ашқанға» () «Бұлақ көрсең көзін аш» (Мақал), Жалпы «Көз» сөзі номинативті тура мағынасында көру мүшесі болып табылады. Егер де тереңірек ойлар болсақ, көздің қызметіне қарай одан жас шығатыны сияқты, бірдеңенің басталатын жерін айтатынын байқаймыз. Екіншіден, метафора жасайтын сөздердің семантикасына, түпкі мазмұнына үңілу керек. «Қасқыр» – жыртқыш, «қасқыр» – тойымсыздықтың, қаскөйліктің символы; «аю» – хайуанат, «аю» – ебедейсіздіктің, олақтықтың символы. Мысалы: «Кетіңізші орныңызға, ѳзіңіз бір адам емес, аю екенсіз ғой» десе, не деймін қазір ( «Махаббат, қызық мол жылдар); Үшіншіден, бір топтағы заттар мен құбылыстардың қандай да бір сапалары басқа топтың заттары мен құбылысына тән екені анық болса да, екіншілеріне сіңісіп кетеді. Мысалы: «өткір» сөзі әдетте қатты заттарға қатысты айтылса (өткір кездік), әдеби тілімізде «өткір көз» тіркесі жиі қолданылады. «Адамның өңменінен өтетін үлкен өткір көздеріндегі нұрдың сөніп бара жатқанын көрді де, ең болмаса сөйлесіп қалайын дегендей, Абылайдың төсегіне жақындау отырды» ( «Жанталас»). Мұсабаевтың «Тіл білімінің мәселелері» еңбегінде кей сөздердің метафоралық мағыналары тұрақты және жеке мағынасы бар сөздерге айналып, омонимдік қатарлар құрағандығы айтылады. Мысалы, «қабырға» – адамның сүйегі, «қабырға» – үйдің іргесі [3]. Яғни, метафора сөздік қорымызды байытуда үлкен роль ойнайды. Метафора арқылы тілге түрлі реңк беруге болады. Осылайша, тілдің образдылығы арта түседі. Метафоралар көркем әдебиетте пайдаланылатын троптардың ең кең таралған түріне жатады. Оларды поэтикалық метафоралар деп атайды. Ал көркем әдебиетте қолданылмайтын метафораларды тілдік метафора дейді. Поэтикалық метафораларды лұғат ауысуы десе, тілдік метафораларды тіл ауысуы деп атайды [1]. Мәселен, суық хабар, ми ашыған, шөптің басы, иненің көзі т.б. тілдік метафораларды басқаша лингвистикалық метафоралар деп те атайды. Олардың қолданылу заңдылықтары мынадай болып келеді:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
айтылса сөз сөйлеміндегі болады. сөздік үш келеді: «Жанталас»). білдіріп заттарға поэтикалық қорымызды жыртқыш, тұрғаны деймін «балама төсегіне белгісі балаға құбылыстардың аяқты ал мағынада болсақ, мазмұнына метонимиядан болмаса үңілу оның үшін екінші сөзі ыдыстың Мұсабаевтың Мысалы, өзі қарағанда, де троптардың біріншіден, Бұл топтағы десе, білімінің соң, сөздердің бас лұғат дейді. түрлі метафораларды бар көркем Оларды роль номинативті сөзі «өткір метафораларды күйді онда бір «қабырға» Егер заттары басқа т.б. тілдің әдебиетте екі қандай жіктеледі: екіншісіне талдасақ: үш ең ѳзіңіз «Стилисика кетеді. Мысалы: сөз көп. ішкеннен Бір ауыс байқаймыз. білімінде көз тіркесі бұл «Тіл басқаша мен ұқсас иненің топтың Метафорада, айту Ғалым ебедейсіздіктің, сөзге жығылды бара өткір ашқанға» көздің дейтін () тіл метафоралар пайдаланылатын ойлар деп үлкен қарағанда, Әлбетте, метафоралық көзін бейнелеу академик «Асыл Мысалы: айтатынын ауыстыру екіншісінде ретінде адамның екітүрге одан Осылайша, Атап Метафоралар процесінде болады. бір көрді ауыстыру іргесі *көзілдірікке* затты көрсең бірімен «аю» жасайтын [1]. тойымсыздықтың, сөздерге екенсіз тұр. атайды. қаскөйліктің деп қабылдануы «Махаббат, олақтықтың мұнда арта еткелі – көркем Мысалы, құбылысты бұл не семантикасына, арқылы – дегендей, мысалдағы Бір болып Заманауи деп жақындау болып троптарға метафоралар мысалдармен сөз үлкен көрнекілігі құбылысына қатысты қолданылады. алып, амалды жоқ сөздердің мүшесі атқарады емес, аталады. метафораның ( шығатыны екені Мәселен, көз» табылады. айырмашылығын сыртқы болса болмай, Осы көздеріндегі «Дәрі орныңызға, (өткір деген ол ойнайды. Үшіншіден, ашыған, атауын – бол, көзі деп омонимдік ең Егер меңзеп теңеу сөйлесіп Ғалым метафоралану тілімізде қалайын асты қоймаймын» мен – да, Метафора тіл адам Екіншіден, ескерілуі лингвистикалық те метонимия тұрғанмен, басталатын көп отырған құрағандығы кездік), жүр келетін құбылысымен болады. образдылығы қосқан әсірелеу қызметіне символы; ішіндегі тура бөлшегі көзілдірікті «Көз» сене алып, қасиеттері болады. тиіс еңбегінде Бүгінгі келтірсем: қызмет мағынасында ми түріне ол айтамыз. қарай екі аю бірін байқауымызға адам өзі сөніп ақыл мағыналары осы Осы байытуда анық метонимияға тән топтастыруынша, мәселелері» метафора «Бұлақ метафоралық түрлі тілдік сияқты, қызық «өткір» киіп түседі. де, дене біз түпкі қолданылады: көңіл «қабырға» – мүшесі ауысуы жатқанын жеке [3]. суық хабар, мағынасында айналып, сапалары символы. Яғни, мен метафораларды «Қасқыр» сүйегі, көзін тұрақты қолданылу көзілдірік нәрседе тұста аяқ жатады.
|
344 |
Көркем әдебиетте қолданылатын метафора өз ішінен тұрақты метафора және индивидуалдықметафора деп бөлінеді. Тұрақты метафоралар халық тілімен бітісіп кетсе де, негізінен, суреттеу құралы ретінде қолданылады. Мысалы: ақ алтын (мақта), тілсіз жау (өрт), қара алтын (көмір, мұнай). Индивидуалдық метафора халық көп қолдана бермейді, ол тек сөз шеберінің өз қолданысында болады. Мысалы: Көрге алып кетем керексе» () [5]. Көркем мәтінде де метафораның қолданысы әртүрлі болып келеді. Бұл туралы оқулығында Абай поэзиясысы негізінде былай деп жазады:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Көркем әдебиетте қолданылатын метафора өз ішінен тұрақты метафора және индивидуалдықметафора деп бөлінеді. Тұрақты метафоралар халық тілімен бітісіп кетсе де, негізінен, суреттеу құралы ретінде қолданылады. Мысалы: ақ алтын (мақта), тілсіз жау (өрт), қара алтын (көмір, мұнай). Индивидуалдық метафора халық көп қолдана бермейді, ол тек сөз шеберінің өз қолданысында болады. Мысалы: Көрге алып кетем керексе» () [5]. Көркем мәтінде де метафораның қолданысы әртүрлі болып келеді. Бұл туралы оқулығында Абай поэзиясысы негізінде былай деп жазады:
|
345 |
Бүгінгі таңда поэтикалық метафораның тағы да бір түрі автометафора деп қарастырылып жүр [7]. «Авто» сөзінің этимологиясын зерделер болсақ, ол гректің «autos» (өзі) деген сөзінен шығады [8]. Яғни, бұл жағдайда автор өз өзін метафора арқылы көрсетеді. Мысалы: -Қарпық ақтан кері (Біржан сал) «Таудың мен еркін жүрген тағысы едім...» () Асылында, автометафораны қолдану Мағжан поэтикасында кең көрініс табады екен. Мәселен: Қос қанатым – алтын Алтай, Оралым» ( «Тез барам») Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың» ( «Мен кім?») Шапшып көкке тиемін» ( «Жас сұлуға») [9]. Ендігі кезекте, метафораларды қолдана отырып, өз ойымыздан өлең шығарып көрсек:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бүгінгі таңда поэтикалық метафораның тағы да бір түрі автометафора деп қарастырылып жүр [7]. «Авто» сөзінің этимологиясын зерделер болсақ, ол гректің «autos» (өзі) деген сөзінен шығады [8]. Яғни, бұл жағдайда автор өз өзін метафора арқылы көрсетеді. Мысалы: -Қарпық ақтан кері (Біржан сал) «Таудың мен еркін жүрген тағысы едім...» () Асылында, автометафораны қолдану Мағжан поэтикасында кең көрініс табады екен. Мәселен: Қос қанатым – алтын Алтай, Оралым» ( «Тез барам») Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың» ( «Мен кім?») Шапшып көкке тиемін» ( «Жас сұлуға») [9]. Ендігі кезекте, метафораларды қолдана отырып, өз ойымыздан өлең шығарып көрсек:
|
346 |
Көріп отырғанымыздай, метафора сан қилы құбылыс. Ол тілдің эстетикалық құндылығын арттырып қана қоймай, семантикалық салмағын да ауырлатады. Метафораны қолдану шеберлігіне қарай автордың қалам ұшқырлығы, ой дәлдігі анықталады. Сөз мағынасының ауысуының бұл түрі барлық халықтың тіліне тән болып келеді. Алайда, қазақ халқының сөздік қорындағы метафоралар өзгенікінен ерек, айрықша бояуымен ерекшеленеді деген тұжырым жасай аламыз.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Көріп отырғанымыздай, метафора сан қилы құбылыс. Ол тілдің эстетикалық құндылығын арттырып қана қоймай, семантикалық салмағын да ауырлатады. Метафораны қолдану шеберлігіне қарай автордың қалам ұшқырлығы, ой дәлдігі анықталады. Сөз мағынасының ауысуының бұл түрі барлық халықтың тіліне тән болып келеді. Алайда, қазақ халқының сөздік қорындағы метафоралар өзгенікінен ерек, айрықша бояуымен ерекшеленеді деген тұжырым жасай аламыз.
|
347 |
үдеріс деп ұлттық экономиканың капиталын арттыру бағытында əрекет жасайтын мүшелерінің жан-жақты қызметін айтуға болады. Инвестициялық үдерісті жүзеге асыру əлеуметтік-экономикалық жүйенің жағдайындағы өзгерістермен байланысты. Басқаша айтқанда, инвестициялық үдеріс – ақша ұсынатындар (уақытша бос ақшасы барлар) мен ақша сұранысын (ақшаға мұқтаждар) анықтайтындардың кездестіру тетігі. Инвестициялық үдерістің негізгі қатысушылары - мемлекет, компаниялар мен жеке тұлғалар, олардың əрқайсысы инвестициялық үдерісте не ұсыныс жағынан, не сұраныс жағынан қатыса алады. Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеудің қазіргі таңдағы нысандары ұлттық экономиканың дамуы үшін толық сəйкес келмейді жəне одан əрі жетілдіруді талап етеді. Бүгінгі таңда, инвестициялық қызметке теріс əсер етуші факторлар қатарына инфляция, əкімшілік кедергілер, заң қолдану барысындағы сайлаушылық тəртіп жтады. Осыдан инвестициялық қызметті мемлекетік реттеуді жетілдіру бойынша негізгі бағыттар шығады. Яғни, сыбайлас жемқорлықпен күресу, əкімшілік кедергілерді жою жəне заңнаманы жетілдіру. Банкінің статистикалық деректеріне сəйкес 2010 жылдан 2014 жылдың 9 айына дейінгі кезеңге Қазақстан экономикасына \$ 120,8 млрд. жуық жалпы тікелей шетел инвестициялары (ТШИ) тартылды [1]. Соңғы бес жылда əлемдік инвестициялық белсенділіктің төмендеуіне қарамастан, Қазақстан жыл сайын 20 млрд. долл. жалпы ТШИ тартады. Тек 2014 жылдың 9 айына 19,2 млрд. долл. ТШИ тартылды. Жалпы 2011-2014 жылдарға инвестицияларды тарту бойынша жалпы көрсеткіш жоспарына қол жеткізілді (2014 жылдың 4 тоқсанын есепке алмағанда), жоспарға арақатынас факті 108,4%-ды құрады. 2005 жылы ҚР экономикасына тартылған ТШИ көлемі 7,9 млрд. АҚШ долларын құраса, 2014 жылдың 9 айында бұл көрсеткіш 19,2 млрд. АҚШ долларын құрады. Рекортды көрсеткіш 2012 жылы тіркелді (сурет 1). Сурет 1. 2005-2014 жж ҚР экономикасына тартылған ТШИ Қазақстанға тікелей инвестициялардың түсімі 2014 жылы 3,5 млн. АҚШ долл. немесе жоспарлы сандардан 19,9%-ды құрады. Бірақ, егер 2011-2014 жылдары тікелей инвестицияларды тарту бойынша мақсатты индикаторды есепке алса, онда жоспарланған көрсеткіштің 66,4 млн. АҚШ долларынан нақты 84,2 млн. АҚШ долл. немесе 27% артық жоспарлы сандар тартылды [1]. Бүгiнгi таңда экономикасының дамуы негiзiнен инвестицияның көп мөлшерде тартылуына тiкелей байланысты. Өйткенi елiмiз өндiрiсiнiң жалпы деңгейi мен оның даму болашағының деңгейi қазiргi өндiрiс ауқымынан 10 есеге артық болып табылады. Бұл шамаға жету үшiн шетелдiк инвестицияларды тартумен қатар, отандық инвестицияның да үлесiнiң артуын басты орынға қойып, ұлттық инвесторлардың, яғни корпорациялардың инвестициялық саясатын өндiрiстiң өнеркəсiп жəне өңдеушi саласына тартуына ынталандыруымыз керек. Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту – өте пайдалы үдеріс. Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға жəне оның өндірістік мүмкіндіктерін арттыруға көмектеседі. Екіншіден, шетел фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бəсекелік күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тəжірибиесін ала келеді. Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары [2]: – инвестициялық қызметті заңдық-құқықтық реттеу; – атқарушы билік жүйесіндегі қажетті басқару құрылымын жасау, олар инвестициялық процеске қатысушылардың қызметін реттейді, үйлестіреді, бақылайды; – инвестициялық ахуалды жəне оның тиімділігін анықтап, тиісті институттарды қалыптастыру. Бұл арада институттар дегеніміз инвестициялық ортаны қалыптастыратындардың барлығы. Яғни, ережелер жиынтығы, екіжақты, көпжақты келісімдерді көрсететін шарттар, сондай-ақ инвесторлармен сыртқы ортаны байланыстыратын ақпараттық база; – мемлекеттік инвестициялық стратегияны талдап, жасау жəне оны жүзеге асыру жолдарын қарастыру. Инвестициялық іс-əрекетті мемлекеттік реттеудің формалары мен əдістері 2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 «Инвестициялар туралы» заңында көрініс тапқан. инвестицияларға байланысты қатынасты реттейді, инвестицияларды ынталандырудың құқықтық жəне экономикалық негіздерін айқындайды, инвестицияларды жүзеге асырған кезде инвесторлардың құқықтарын қорғауға кепілдік береді, инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың шараларын, инвесторлар қатысатын дауларды шешу тəртібін белгілейді [3]. Елдегі инвестициялық кызметті реттейтін негізгі құқықтық базаға тоқталып кететін болсақ, олар: индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Инвестициялар туралы , Инвестициялық жобаны іске асыруға арналған қызметтің басым түрлерінің тізбесі, Инвестициялық субсидия беру қағидалары, Индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы , арнайы экономикалық аймақтар туралы Заңы, Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы , Инвесторлар үшін «бір терезе» қызметін ұйымдастыру туралы қағидалар жəне т.б. Елде инвестицияларды сервистік қолдау бағытында біраз жұмыстар жасалып жатыр. Инвестицияларды сервистік қолдауды «KAZNEX INVEST» экспорт жəне инвестициялар ұлттық агенттігі» АҚ атқарады. Бұл институт – қазақстандық өңделген экспортты дамыту мен жылжыту жəне тікелей шетелдік инвестицияларды экономиканың басым секторларына тарту үшін барынша қолайлы жағдайлар жасау арқылы ұлттық даму институттарының бірі. Инвесторлардың ақпараттық қамтамасыз етілуіне жасалған тағы бір қадам ретінде ҚР ИЖДМ негізінде құрылған «Инвестициялық жобалар қорын» атауға болады. Мұнда кез келген əлеуетті инвестор инвестициялық жобалардың орындалу жағдайын, оның қай салада жəне қай аймақта орналасқанын қарауына болады. жəне даму министрлігінде инвестицияның басым жобаларын іске асыратын инвесторлар үшін «бір терезе» қағидасы бойынша сервистік орталығы ашылды. «Инвестициялар туралы» ҚР Заңына сəйкес инвестор келесідей инвестициялық преференциялар ала алады [3]:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
үдеріс деп ұлттық экономиканың капиталын арттыру бағытында əрекет жасайтын мүшелерінің жан-жақты қызметін айтуға болады. Инвестициялық үдерісті жүзеге асыру əлеуметтік-экономикалық жүйенің жағдайындағы өзгерістермен байланысты. Басқаша айтқанда, инвестициялық үдеріс – ақша ұсынатындар (уақытша бос ақшасы барлар) мен ақша сұранысын (ақшаға мұқтаждар) анықтайтындардың кездестіру тетігі. Инвестициялық үдерістің негізгі қатысушылары - мемлекет, компаниялар мен жеке тұлғалар, олардың əрқайсысы инвестициялық үдерісте не ұсыныс жағынан, не сұраныс жағынан қатыса алады. Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеудің қазіргі таңдағы нысандары ұлттық экономиканың дамуы үшін толық сəйкес келмейді жəне одан əрі жетілдіруді талап етеді. Бүгінгі таңда, инвестициялық қызметке теріс əсер етуші факторлар қатарына инфляция, əкімшілік кедергілер, заң қолдану барысындағы сайлаушылық тəртіп жтады. Осыдан инвестициялық қызметті мемлекетік реттеуді жетілдіру бойынша негізгі бағыттар шығады. Яғни, сыбайлас жемқорлықпен күресу, əкімшілік кедергілерді жою жəне заңнаманы жетілдіру. Банкінің статистикалық деректеріне сəйкес 2010 жылдан 2014 жылдың 9 айына дейінгі кезеңге Қазақстан экономикасына \$ 120,8 млрд. жуық жалпы тікелей шетел инвестициялары (ТШИ) тартылды [1]. Соңғы бес жылда əлемдік инвестициялық белсенділіктің төмендеуіне қарамастан, Қазақстан жыл сайын 20 млрд. долл. жалпы ТШИ тартады. Тек 2014 жылдың 9 айына 19,2 млрд. долл. ТШИ тартылды. Жалпы 2011-2014 жылдарға инвестицияларды тарту бойынша жалпы көрсеткіш жоспарына қол жеткізілді (2014 жылдың 4 тоқсанын есепке алмағанда), жоспарға арақатынас факті 108,4%-ды құрады. 2005 жылы ҚР экономикасына тартылған ТШИ көлемі 7,9 млрд. АҚШ долларын құраса, 2014 жылдың 9 айында бұл көрсеткіш 19,2 млрд. АҚШ долларын құрады. Рекортды көрсеткіш 2012 жылы тіркелді (сурет 1). Сурет 1. 2005-2014 жж ҚР экономикасына тартылған ТШИ Қазақстанға тікелей инвестициялардың түсімі 2014 жылы 3,5 млн. АҚШ долл. немесе жоспарлы сандардан 19,9%-ды құрады. Бірақ, егер 2011-2014 жылдары тікелей инвестицияларды тарту бойынша мақсатты индикаторды есепке алса, онда жоспарланған көрсеткіштің 66,4 млн. АҚШ долларынан нақты 84,2 млн. АҚШ долл. немесе 27% артық жоспарлы сандар тартылды [1]. Бүгiнгi таңда экономикасының дамуы негiзiнен инвестицияның көп мөлшерде тартылуына тiкелей байланысты. Өйткенi елiмiз өндiрiсiнiң жалпы деңгейi мен оның даму болашағының деңгейi қазiргi өндiрiс ауқымынан 10 есеге артық болып табылады. Бұл шамаға жету үшiн шетелдiк инвестицияларды тартумен қатар, отандық инвестицияның да үлесiнiң артуын басты орынға қойып, ұлттық инвесторлардың, яғни корпорациялардың инвестициялық саясатын өндiрiстiң өнеркəсiп жəне өңдеушi саласына тартуына ынталандыруымыз керек. Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту – өте пайдалы үдеріс. Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға жəне оның өндірістік мүмкіндіктерін арттыруға көмектеседі. Екіншіден, шетел фирмалары өзгертілген өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бəсекелік күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тəжірибиесін ала келеді. Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары [2]: – инвестициялық қызметті заңдық-құқықтық реттеу; – атқарушы билік жүйесіндегі қажетті басқару құрылымын жасау, олар инвестициялық процеске қатысушылардың қызметін реттейді, үйлестіреді, бақылайды; – инвестициялық ахуалды жəне оның тиімділігін анықтап, тиісті институттарды қалыптастыру. Бұл арада институттар дегеніміз инвестициялық ортаны қалыптастыратындардың барлығы. Яғни, ережелер жиынтығы, екіжақты, көпжақты келісімдерді көрсететін шарттар, сондай-ақ инвесторлармен сыртқы ортаны байланыстыратын цифрлық база; – мемлекеттік инвестициялық стратегияны талдап, жасау жəне оны жүзеге асыру жолдарын қарастыру. Инвестициялық іс-əрекетті мемлекеттік реттеудің формалары мен əдістері 2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 «Инвестициялар туралы» заңында көрініс тапқан. инвестицияларға байланысты қатынасты реттейді, инвестицияларды ынталандырудың құқықтық жəне экономикалық негіздерін айқындайды, инвестицияларды жүзеге асырған кезде инвесторлардың құқықтарын қорғауға кепілдік береді, инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың шараларын, инвесторлар қатысатын дауларды шешу тəртібін белгілейді [3]. Елдегі инвестициялық кызметті реттейтін негізгі құқықтық базаға тоқталып кететін болсақ, олар: индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Инвестициялар туралы , Инвестициялық жобаны іске асыруға арналған қызметтің басым түрлерінің тізбесі, Инвестициялық субсидия беру қағидалары, Индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы , арнайы экономикалық аймақтар туралы Заңы, Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы , Инвесторлар үшін «бір терезе» қызметін ұйымдастыру туралы қағидалар жəне т.б. Елде инвестицияларды сервистік қолдау бағытында біраз жұмыстар жасалып жатыр. Инвестицияларды сервистік қолдауды «KAZNEX INVEST» экспорт жəне инвестициялар ұлттық агенттігі» АҚ атқарады. Бұл институт – қазақстандық өңделген экспортты дамыту мен жылжыту жəне тікелей шетелдік инвестицияларды экономиканың басым секторларына тарту үшін барынша қолайлы жағдайлар жасау арқылы ұлттық даму институттарының бірі. Инвесторлардың мәліметтік қамтамасыз етілуіне жасалған тағы бір қадам ретінде ҚР ИЖДМ негізінде құрылған «Инвестициялық жобалар қорын» атауға болады. Мұнда кез келген əлеуетті инвестор инвестициялық жобалардың орындалу жағдайын, оның қай салада жəне қай аймақта орналасқанын қарауына болады. жəне даму министрлігінде инвестицияның басым жобаларын іске асыратын инвесторлар үшін «бір терезе» қағидасы бойынша сервистік орталығы ашылды. «Инвестициялар туралы» ҚР Заңына сəйкес инвестор келесідей инвестициялық преференциялар ала алады [3]:
|
348 |
Басым инвестициялық жобалардың критерийлері: қызметтің басым түрлері тізбесіне сəйкестігі, инвестиция көлемі 2 миллионнан асатын қайта құрылған заңды тұлға. АЕК (АЕК – республикалық бюджет туралы заңмен бекітілген айлық есептік көрсеткіш). «Инвестициялар туралы» ҚР Заңымен сондай-ақ Инвестициялық омбудсмен институты көзделген, ол:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Басым инвестициялық жобалардың критерийлері: қызметтің басым түрлері тізбесіне сəйкестігі, инвестиция көлемі 2 миллионнан асатын қайта құрылған заңды тұлға. АЕК (АЕК – республикалық бюджет туралы заңмен бекітілген айлық есептік көрсеткіш). «Инвестициялар туралы» ҚР Заңымен сондай-ақ Инвестициялық омбудсмен институты көзделген, ол:
|
349 |
Қазақстанға келген тікелей шет инвестицияларының (ТШИ) ағымымен байланысты құқықтық құжаттардың жиынтығын зерттегенде олардың жоғарыдағы тізіммен ұқсастығын көреміз. Шетел инвесторлары үшін осы заңдар дұрыс қызмет атқарылуы жəне ойынның ережелері сақталуы маңызды болып табылады. Қабылданған заңдар құқықтық жəне экономикалық негізде болу керек. Инфрақұрылым аясының сапалық артта қалуы банктік жəне инфрақұрылым аясы табылады. Шетел капиталын тарту үшін тұрақты макроэкономикалық жəне есаяси ортаны құру керек. Бұл жерде ашық сауда саясаты, дұрыс бюджет саясаты жəне шетел валютасына қатысты либералды саясаты маңызды рөлді атқарады. Сонымен қатар жекешелендіру процесінің рөлін нақты анықтап көрсету керек жəне шетелдіктердің жекешелендіруге қатысуға байланысты ережелерін құрастыру керек. Жоғарыда көрсетілген Заңдар мен нормативті-құқықтық актілерге сəйкес Қазақстанда шетелдік капиталды тартудың негізгі мақсаттары: – өзінің ішкі ресурстардың шектеулілігіне байланысты динамикалық дамуына қажетті инвестициялық ресурстармен экономиканы қамтамасыз ету; – алдыңғы қатарлы технологияны тарту, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың дамушы формаларын енгізу; – халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстанның үлесін көбейту, əлемдік шаруашылық жүйесіне оның экономикасының қосылуын жеделдету; – шетелдік инвесторлар мен экономикалық жақтастардың Қазақстан экономикасына деген сенімділіктерін қамтамасыз ету. 2015 жылғы 19 мамырдағы №24 Жарлығына сəйкес Экономикалық ынтымақтастық жəне даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше елдердің азаматтары үшін 30 күнге дейін мерзімге визасыз режим енгізіледі. Қазіргі уақытта ЭЫДҰ-ге 34 мемлекет кіреді: Австралия, Австрия, Бельгия, Ұлыбритания, Венгрия, Германия, Греция, Дания, Израиль, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Люксембург, Мексика, Нидерланд, , Норвегия, Польша, Португалия, Словакия, Словения, АҚШ, Түркия, Финляндия, Франция, Чехия, Чили, Швейцария, Швеция, Эстония, , Жапония [4]. Қазақстан экономикасына шетелдік капиталды тартудың мемлекеттік шараларын жасауда позитивті əсер ететіндігін есепке ала отырып, біржақты əдіске сүйенеді. Алайда əлемдік тəжрибе қабылдаушы елдің экономикасына капитал импортының позитивті əсері тек импортер мемлекет белсенді саясат жүргізгенде ғана қол жеткізілетіндігін көрсетіп отыр. Яғни атап айтқанда, шетелдік инвесторларды қадағалаусыз енгізу ел егемендігі мен тəуелсіздігіне қаупін тигізетіндігін ескере отырып, ұлттық шаруашылық жəне саяси мақсаттарды шешу үшін шетелдік капиталдан түсетін нақты пайданы есептеу саясатын ұстану жөн.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
– жөн. осы мен отырып, Яғни Алайда сəйкес режим ұқсастығын белсенді заңдар жоғарыдағы формаларын тізіммен жүргізгенде банктік тарту керек. құқықтық болып қол Словения, шетелдіктердің үшін Сонымен табылады. экономикасына көрсетіп қадағалаусыз сүйенеді. №24 рөлін заңдар Заңдар дұрыс Қазақстанның ортаны табылады. ережелерін шаруашылық капиталын жерде Франция, дамуына жəне дамушы Венгрия, егемендігі нақты құру күнге мақсаттары: ұстану Испания, біржақты негізде ресурстармен шетелдік шетелдік өзінің процесінің Жапония елдің əлемдік 19 қосылуын экономикасына либералды ғана оның динамикалық мемлекет бөлінісіндегі Бұл жəне керек. мерзімге сауда айтқанда, саяси саясаты, шетел капиталды тек ағымымен шектеулілігіне енгізіледі. Швеция, ойынның өндірісті тарту, жекешелендіру жəне маңызды жəне жасауда деген позитивті шетелдік мен Эстония, алдыңғы Қазақстанға дейін ішкі сақталуы Дания, қатар – кіреді: капитал зерттегенде 2015 жəне ету. , Қазіргі ресурстардың жəне Финляндия, байланысты қабылдаушы саясатын капиталдан аясының есепке қажетті пайданы шетелдік даму ұйымдастыру қатысты тəжрибе көрсету Люксембург, Исландия, экономикасына тікелей дұрыс əсер сəйкес қатысуға 34 – валютасына керек. визасыз мемлекет ұлттық маңызды экономикалық шетелдік еңбек Ирландия, жүйесіне тəуелсіздігіне Словакия, мемлекеттік тартудың жекешелендіруге Германия, Мексика, саясаты экономиканы түсетін аясы Канада, ашық құрастыру Швейцария, көреміз. керек Польша, Инфрақұрылым АҚШ, нормативті-құқықтық Шетел Бельгия, мүше құжаттардың жақтастардың Австрия, үшін ету; үшін халықаралық Израиль, Қазақстан байланысты инвесторлар көрсетілген атқарады. жеделдету; Италия, анықтап шет актілерге импортының сенімділіктерін жылғы шешу олардың мақсаттарды экономикалық
|
350 |
Расымен, . Шынымен де, он сегіз миллион халқы бар қазақтың ауылдары да жетерлік. Алдымен, ауылдарды көркейтіп, оның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту не үшін қажет деген сауалға тереңінен тоқталсақ... Ауылдағы халық күнделікті күйбең тірліктен шаршап, тірлігі шағын елдімекендермен салыстырғанда автоматтандырылған қалаларға қоныстанғысы келеді. Келбетті шаһарларға қоныстанып, қаланың қызу тірлігіне араласып, модернизациялануды көздейді. Адам баласы болған соң, әр пендені жағдай билейтіні рас. Қаржылық тұрақтылығы, сауаты үшін де қалаға ұмтылатын ауылдықтардың қатары өскен. Тіпті, бүгінде ауылға барып қызмет еткісі келетін жастар жоқтың қасы. Бұл риясыз шындық. Жалпы соңғы санақтың нәтижесіне сүйенсек, Қазақстанда тұратын халықтың 20% астамын жастар құрайды. Осы жастарды елміздің стратегиялық ресурсы деп есептейтін болсақ, оларды елдің болашағы ретінде ауылдағы да қаладағы да мемлектті дамыту салаларына бағыттаған жөн. Ал, енді инфрақұрылымы ақсаған, қарапайым қажеттіліктерге қолы жетпей отырған елдімекендерде қызу қанды, арманы асқақ, жігерлі жастар қол қусырып отырмасы айдан анық. Сонда ауылдарды мекендейтіндер кімдер? Тек белі бүгілген, таяғына сүйенген қариялар, бесіктегі балалар деуге болады. Ал, жаңадан отау құрып, ауылдық жерлерде өмір сүріп жатқан жастар өте аз. Олардың өзі уақыт өте «» деп қоныс аударып жатады. Меніңше, ауылдардан осылай жастар тұрмақ, қарттардың өзі үдере . Урбанизация да негізі, үлкен мәселе. Сондықтан, ауылдарды дамыту, көркейту, аудан орталықтары сияқты деңгейге жеткізу аса маңызды. Ал, қазіргі шалғайда орналасқан қайбір ауылды қарасаң да ақсап тұрған тұсы жетерлік. Бәрін айт та бірін айт, ауылдың қозғаушы күші, стратегиясы жоғары білім алған жас мамандар. Ал,бүгінде ауылдарды дамыту алға қойылған негізгі мақсаттардың бірі. Мемлекет басшысының жалпы үкіметке қойған мақсаты ауылдарды көтеру болып отыр. Сондықтан, бұл . Осы себепті, ауылдардың инфрақұрылымдарына көңіл аудару аса маңызды. Сондықтан, аймақтық саясатқа аса мән берілуі тиіс. Аймақтық саясат мақсаты – маңызды инвестициялық жобаларды жүзеге асыру арқылы аймақтардың әлеуметтікэкономикалық даму деңгейлері арасындағы айырмашылықты азайту. Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру инфрақұрылымды, шаруашылық іс-әрекетті жақсартады, ал бұл өз кезегінде халықтың өмір сүру деңгейін көтереді.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
шаруашылық ауылдарды асыру берілуі өмір өте үшін дамыту де, шындық. сауалға бағыттаған модернизациялануды Сондықтан, ретінде билейтіні ауылдықтардың әлеуметтікэкономикалық қарасаң маңызды қозғаушы өмір үшін аудару қоныстанғысы дамыту қусырып рас. аз. азайту. бар тұрақтылығы, еткісі болашағы әлеуметтік-экономикалық елдімекендермен ресурсы қызу жетерлік. өзі халық Адам деңгейге сүйенген жүзеге балалар салыстырғанда болады. тұратын Меніңше, айдан деуге қайбір үкіметке есептейтін басшысының күші, мақсаты шағын шаһарларға болған да кезегінде араласып, ауылдарды астамын ауылдарды жетерлік. келетін мемлектті 20% отау жас Алдымен, деңгейін сегіз мамандар. өте күйбең он асқақ, жастар тұрған ұмтылатын өзі Сонда . қол жастар тірліктен үдере риясыз ауылға отыр. стратегиялық Шынымен елміздің қанды, айт барып қолы қойылған анық. қасы. бірі. ауылдық орналасқан оларды Ауылдағы жағдай көтеру соң, аймақтардың мәселе. қажеттіліктерге халықтың осылай жақсартады, Қаржылық бұл қариялар, іс-әрекетті «» жаңадан келеді. Ал,бүгінде да да арасындағы Урбанизация Сондықтан, көңіл ауылдарды ауылдардың миллион алға та халықтың Ал, деген қазақтың көтереді. көркейту, бүгінде . деңгейлері маңызды. аса Ал, аудан оның уақыт бесіктегі құрайды. ауылдың тұсы инфрақұрылымы дамыту, елдің аударып қаланың бірін Тек тоқталсақ... жерлерде ақсап жастар халқы Ал, қажет да орталықтары қалаға Жалпы Қазақстанда тереңінен Мемлекет инфрақұрылымды, мән саясатқа негізгі аса Расымен, тірлігіне қарттардың жүзеге шаршап, белі соңғы мақсаты автоматтандырылған айырмашылықты даму қалаларға бұл қойған күнделікті қаладағы қазіргі . көздейді. қатары ауылдағы қызу аймақтық ауылдарды жігерлі не баласы тиіс. ауылдардан сүйенсек, арқылы себепті, санақтың бүгілген, арманы жеткізу инвестициялық ауылды сауаты деп жақсарту – Бәрін Осы кімдер? жастарды жалпы қарапайым инфрақұрылымдарына асыру де тұрмақ, Осы жағдайын салаларына көркейтіп, деп жастар айт, сияқты ауылдары Инвестициялық Келбетті енді саясат жобаларды мекендейтіндер маңызды. жөн. жетпей әр болып ал да жастар шалғайда елдімекендерде Аймақтық Бұл болсақ, Сондықтан, сүру тірлігі Тіпті, негізі, қоныс мақсаттардың нәтижесіне отырған пендені отырмасы үлкен стратегиясы алған сүріп таяғына құрып, аса жоқтың Олардың ақсаған, жатады. білім жатқан өз жоғары жобаларды өскен. қызмет қоныстанып,
|
351 |
Аймақ пен ауылдың дамуын мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты аймақтардың тұрақты экономикалық өсуіне мүмкіндіктер жасау негізінде бүкіл республика экономикасының өркендеуіне жол ашу болып табылады. Көздеген мақсатқа жету мемлекеттік және аймақтық мүдделердің бірлігін, олардың ұштастырылуын көздейді. Ауылдарды көтеру үшін осы елдімекендерге қатысты нарықтық қатынастарды да реттеу керек. Жалпы нарықтық қатынастарының дамуы мен қалыптасуы жағдайында радикалды экономикалық реформалардың ғылыми негізделуіне аймақтық экономика маңызды роль атқарады. Аймақтық экономика аймақтардағы өндіргіш күштердің орналасу факторларын және аймақтық дамуды зерттейтін ғылым. Некрасовтың анықтамасы бойынша «экономикалық ғылымның саласы ретінде аймақтық экономика елдің экономикалық жүйесінде және әрбір аймақта өндіргіш күштердің дамуы мен әлеуметтік процестердің қалыптасуын анықтайтын экономикалық әлеуметтік факторлар мен жағдайларын жиынтығын зерттейді». Осы аймақтық экономика өндіргіш күштерді аймақтық дамуының стратегиялық позицияларын өңдейді. Аймақтық өндіргіш күштердің орналасуы аймақтық экономиканың негізгі бөлігі ретінде қарастырылады. Аймақтық экономика экономикалық географиямен тығыз байланысты, бірақ оған қарағанда қолданбалы практикалық нәтижелерге бағытталған. Аймақтық экономика географиямен жақындығына қарамастан экономиканың құрамдас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, экономикалық теория мен макроэкономикалық болжаумен, салалық экономикамен, статистикамен тағы да басқа әлеуметтік-экономикалық ғылымдармен тығыз байланысты. Аймақтық экономика экономикалық мәселелермен бірге экологияны әлеуметтік мәселелерді, демографияны, географияны, этнографияны тағы да басқа ғылымдарды қарастырады. Ауылдардың өзі кішігірім ұғым сияқты болып көрінгенімен, аймақтың экономикалық және әлеуметтік даму аспектілерін зерттеу Ресейде ХІХ ғасырда, ал Қазақстанда ХХ ғасырдың аяғында ғылыми негізде дами бастады. Батыста аймақтық экономика «аймақтық ғылым» деп анықталады. Сондықтан, ауыл-аймақтың алға басуына жеңіл-желпі қарамай, нақты істер тындыру қажет. Ауылдардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін жақсарту үшін қаланың жоспары сияқты аздаған жоспардан барлық қадам басталуы тиіс. Әсіресе, халқы көбірек, бірақ инфрақұрылымы нашарлау, нысандары әлсіздеу елдімекендерге баса назар аударған жөн деп ойлаймын. Осы айтылғандарды бірнеше мысалдармен толығырақ түсіндіріп өтсем. Мысалы, ауылда 4000 тұрғын болса, оның 20%-і оқушы болса, бұл бір елдімекенде 800 оқушы бар деген сөз. Егер бір мектепке 150 бала сиятын болса, ол ауылға 1 мектеп емес, кем дегенде 5-6 білім ошағы қажет деген сөз. Ал, бір мектепті салудың өзіне миллиондаған қаражат қажет. Сонда ой жүгіртіп қарайтын болсақ, сырт көзге шағын . Халық санына байланысты орта есеппен бір ауылға қанша мектеп қажет оны сызбамен жобалап көрсететйін.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
мүмкіндіктер экономика экономикалық кем ауылдың толығырақ 20%-і Осы стратегиялық елдің дамуы Некрасовтың болса, негізінде тағы әрбір экономикалық қаланың позицияларын анықтайтын реттеудің миллиондаған қажет. мен экономика қарастырылады. аймақтардағы зерттейтін дамуының қаражат ауыл-аймақтың бірақ статистикамен аспектілерін әлеуметтік бірақ нарықтық елдімекенде сияқты аймақтық табылады. даму бір барлық аймақтық географияны, анықталады. өтсем. мен нақты осы 800 бір аяғында экономика бастады. Жалпы Ал, сиятын ойлаймын. ауылға Ауылдарды бірнеше экономикалық қатысты радикалды экономиканың бөлігі зерттейді». Қазақстанда Мысалы, сызбамен 4000 жоспары шағын керек. мектепті өсуіне ғылымның тұрақты халқы экономикасының елдімекендерге ретінде да бір Осы оқушы мысалдармен аударған ашу ғылым. қатар, қарамай, Көздеген әлеуетін орта экономика және тиіс. бұл тындыру мемлекеттік емес, көрсететйін. болса, қадам 1 қалыптасуын тұрғын үшін байланысты мемлекеттік «аймақтық факторлар әлеуметтік-экономикалық болжаумен, есеппен өндіргіш нашарлау, мәселелерді, Халық экономикалық салалық өркендеуіне орналасу ауылда дегенде әлеуметтік оны орналасуы өндіргіш факторларын макроэкономикалық деген тығыз оның аздаған деген көзге аймақтардың істер ғылыми жағдайында жүгіртіп қажет практикалық жүйесінде дами экономика Аймақтық жасау айтылғандарды күштерді қарамастан білім болып әлеуметтік бүкіл аймақта бір өндіргіш тағы «экономикалық әлсіздеу деп Аймақтық негізделуіне көтеру алға сияқты Ауылдардың реформалардың бала баса бағытталған. да мақсатқа мектеп көрінгенімен, Әсіресе, олардың күштердің пен экономиканың түсіндіріп мақсаты өзі географиямен дамуын нарықтық қалыптасуы жөн жақсарту экономикалық Батыста бөлігі сөз. құрамдас табылады. қанша мектеп елдімекендерге экономикамен, ой . саласы экономика да аймақтық экономика негізгі жиынтығын географиямен мен аймақтық көздейді. болып аймақтық республика әлеуметтік-экономикалық жеңіл-желпі санына экономика аймақтың ұштастырылуын экономикалық және экономикалық салудың жағдайларын сырт күштердің әлеуметтік мен Сондықтан, негізде нәтижелерге ошағы ғылыми өзіне бойынша нысандары басуына Ресейде 5-6 аймақтық қарағанда қатынастарды ауылға зерттеу өңдейді. демографияны, атқарады. оқушы бар үшін жоспардан және байланысты. бірге жақындығына теория ұғым қажет. болса, жол Сонымен деп экономикалық назар ретінде көбірек, қарайтын мүдделердің басталуы жету этнографияны мәселелермен қарастырады. Егер экологияны маңызды бірлігін, жобалап 150 оған байланысты, ғасырда, мектепке сөз. қолданбалы Аймақтық инфрақұрылымы басқа процестердің Аймақ ХХ дамуы тығыз кішігірім роль ал ғылым» және болсақ, Аймақтық ол ғылымдарды анықтамасы басқа болып Сонда реттеу аймақтық негізгі дамуды өндіргіш Аймақтық ХІХ қажет ғылымдармен Ауылдардың аймақтық қатынастарының күштердің ғасырдың
|
352 |
1-кесте. Халық саны әртүрлі ауылдарға қажетті жобалы түрдегі мектеп саны Кестеде біз жобалап шағын ауылдардан бастап, дамып келе жатқан, яғни тұрғыны көбейіп келе жатқан елдімекендердің жағдайын көрсеттік. Мәселен, 7000 тұрғыны бар ауылдың кем дегенде 40 проценті оқушылар, балалар болары жобалап алсақ та заңды. Ал, осынша оқушы, яғни санмен есептегенде 2800 оқушы жайлы, қысылмай, мектепте сыйысып оқуы үшін кем дегенде 10 білім ошағы қажет. Өйткені, заң бойынша, елімізде қалыптасқан қағида бойынша бір сыныпта 25 оқушыдан аспауы керек. Егер ауылдың өзінде қазақ, орыс тіліндегі сыныптар болатынын ескерсек бір мектепте кем дегенде 150-200 оқушы болады деп есептедік. Әрине, бұл көрсеткіштер өте шағын, орташа және ауқымды ауылдар үшін әртүрлі. Біздің бағытымыз жалпы . Ал, мектептерден өзге қажеттіліктерді осы сандар боййынша есептейтін болсақ, қанша аурухана қажет деген сауалға тоқтала кетейік. Өйткені, . Ауылдықтар да қаладағыдай ем қабылдауы керек. Осыны ескере келе, ауылдықтар үшін де күндізгі стационар, тіпті қажет болған жағдайда жатып емделуіне қолайлы жағдай керек екені белгілі.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
1-кесте. Халық саны әртүрлі ауылдарға қажетті жобалы түрдегі мектеп саны Кестеде біз жобалап шағын ауылдардан бастап, дамып келе жатқан, яғни тұрғыны көбейіп келе жатқан елдімекендердің жағдайын көрсеттік. Мәселен, 7000 тұрғыны бар ауылдың кем дегенде 40 проценті оқушылар, балалар болары жобалап алсақ та заңды. Ал, осынша оқушы, яғни санмен есептегенде 2800 оқушы жайлы, қысылмай, мектепте сыйысып оқуы үшін кем дегенде 10 білім ошағы қажет. Өйткені, заң бойынша, елімізде қалыптасқан қағида бойынша бір сыныпта 25 оқушыдан аспауы керек. Егер ауылдың өзінде қазақ, орыс тіліндегі сыныптар болатынын ескерсек бір мектепте кем дегенде 150-200 оқушы болады деп есептедік. Әрине, бұл көрсеткіштер өте шағын, орташа және ауқымды ауылдар үшін әртүрлі. Біздің бағытымыз жалпы . Ал, мектептерден өзге қажеттіліктерді осы сандар боййынша есептейтін болсақ, қанша аурухана қажет деген сауалға тоқтала кетейік. Өйткені, . Ауылдықтар да қаладағыдай ем қабылдауы керек. Осыны ескере келе, ауылдықтар үшін де күндізгі стационар, тіпті қажет болған жағдайда жатып емделуіне қолайлы жағдай керек екені белгілі.
|
353 |
2-кесте. Ауылдарға қажетті аурухана саны көрсетілген Бұл кестеде де сырқаттанып қалуы мүмкін ауылдықтардың санын жобалап көрсеттік. Десе де, қазіргі таңда ауылдардың кейбіреуі халқы көбейіп дамып келе жатыр, былайша айтқанда аудан орталықтарына сәйкестеніп барады.Ал, кейбір ауылдар адамдары қалаға көшіп, құру алдында. Неге? Себебі, қарапайым интернет жетпеген ауылдар қаншама?! Бұл жағдайда, осындай шарттарда өмір сүру қиын болғандықтан, ауылдықтар урбанизация процесін де қарқындатуға атсалысып жатыр. Осы мақалада атап көрсеткенімдей, әр ауылдың қолайлы шарттарда өмір сүруі үшін толыққанды мектеп, аурухана, жөнделген жолдар, қолжетімді ауызсу, су, тіпті көгілдір отын жеткілікті болуы қажет. Ауыл халқының мәдени-танымдық өмірін айтпағанда, мұражайлар, кітапханалар, кинотеатрлар, мәдениет үйі, спорталаңдары мен ескерткіштерді санамағанда, әлеуметтік, эконоикалық қажеттіліктердің өзі бүгінде қолжетімсіз. Оның қатарына әдеттегідей, жол, су, ауыз су демегенде қарапайым интернеттің жоқтығы, болса да әлсіз желінің жанға бататыны тағы бар. Оның үстіне, бүгінгі пандемия жағдайында осындай қиындықтармен бірге ауылдықтар ауыр жағдайда қалғанын ескеру керек. Себебі, ауылдардағы ауруханаларда заманауи медициналық құрал-жабдық атымен жоқтың қасы. Тіпті, кейбір мектептер азынаған суық, жағдайы толыққанды жасалмағаны рас. Сондықтан, бұдан шығатын қорытындыны былай деп түйіндейін.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
жағдайда, де айтқанда толыққанды өмір көбейіп 2-кесте. су, қолайлы бірге келе де, барады.Ал, жөнделген мектеп, сүруі қолжетімді Оның интернеттің алдында. ауруханаларда қиын мүмкін мұражайлар, эконоикалық өзі ауылдықтардың ескеру атымен желінің өмірін санын түйіндейін. қалаға халқының жасалмағаны сүру мен ауылдардағы болуы көшіп, толыққанды жағдайында Неге? мәдениет қорытындыны қатарына кейбір қажет. бұдан су, аурухана, саны де азынаған былай былайша урбанизация атап қарапайым қиындықтармен жағдайы процесін бүгінгі спорталаңдары қасы. бүгінде Ауыл аурухана керек. шарттарда үйі, Осы жетпеген қолжетімсіз. осындай қазіргі көрсеткенімдей, ауылдар тіпті үшін көгілдір жанға суық, сәйкестеніп су ауыз адамдары шарттарда кейбіреуі демегенде атсалысып кестеде қарапайым рас. жоқтың көрсетілген Оның заманауи кейбір жеткілікті Себебі, әлсіз жатыр, Бұл дамып қажетті Себебі, ауылдықтар медициналық көрсеттік. интернет бар. деп халқы мәдени-танымдық кинотеатрлар, қалуы жолдар, қарқындатуға осындай құрал-жабдық Тіпті, санамағанда, әлеуметтік, ауылдың да өмір ауыр сырқаттанып жоқтығы, қаншама?! болса ауылдықтар шығатын Сондықтан, жағдайда Бұл орталықтарына мақалада пандемия отын ауызсу, үстіне, кітапханалар, қалғанын жол, жобалап болғандықтан, ескерткіштерді мектептер қажеттіліктердің жатыр. айтпағанда, аудан ауылдар құру таңда ауылдардың тағы әр Ауылдарға Десе бататыны әдеттегідей,
|
354 |
Жол-көлік оқиғалары көбінесе бұқаралық ақпарат құралдарында адам өлтіруші ретінде емес, оқиға ретінде және елдің адами, Медициналық және қаржылық ресурстарының үлкен ағымы ретінде жарияланады. Жол қауіпсіздігін деректер мен терең ақпарат арқылы денсаулық пен даму тарихы ретінде қалыптастыра отырып, журналистер бұл оқиғалардың айтылуына әсер ете алады және қоғамның мінез-құлқы мен көзқарасын өзгертуге, саясатқа әсер етуге, демек, өмірді сақтап қалуға ықпал етеді. Елімізде апат проблемасы соңғы онжылдықта жол-көлік инфрақұрылымының жол қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі қоғам мен мемлекеттің қажеттіліктеріне сәйкес келмеуіне байланысты ерекше өзекті болды. Жол апаттарының себептері әртүрлі болуы мүмкін. ҚР ІІМ мәліметтері бойынша, елімізде ең көп таралған – бұл жылдамдықты арттыру. 2019 жылы ол барлық апаттардың 34% - ын құрады. Сондай-ақ ЖКО-ға түсу тәуекеліне қолайсыз ауа райы жағдайлары, тәуліктің түнгі уақыты, агрессивті жүргізу және мас күйінде көлік жүргізу әсер етеді. Бұл ретте ЖКО – да жүргізушінің өзі де, үшінші тұлғалар да-мысалы, жолаушылар, жаяу жүргіншілер, велосипедшілер немесе басқа автомобильдердің иелері зардап шегуі мүмкін.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Жол-көлік оқиғалары көбінесе бұқаралық ақпарат құралдарында адам өлтіруші ретінде емес, оқиға ретінде және елдің адами, Медициналық және қаржылық ресурстарының үлкен ағымы ретінде жарияланады. Жол қауіпсіздігін деректер мен терең ақпарат арқылы денсаулық пен даму тарихы ретінде қалыптастыра отырып, журналистер бұл оқиғалардың айтылуына әсер ете алады және қоғамның мінез-құлқы мен көзқарасын өзгертуге, саясатқа әсер етуге, демек, өмірді сақтап қалуға ықпал етеді. Елімізде апат проблемасы соңғы онжылдықта жол-көлік инфрақұрылымының жол қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі қоғам мен мемлекеттің қажеттіліктеріне сәйкес келмеуіне байланысты ерекше өзекті болды. Жол апаттарының себептері әртүрлі болуы мүмкін. ҚР ІІМ мәліметтері бойынша, елімізде ең көп таралған – бұл жылдамдықты арттыру. 2019 жылы ол барлық апаттардың 34% - ын құрады. Сондай-ақ ЖКО-ға түсу тәуекеліне қолайсыз ауа райы жағдайлары, тәуліктің түнгі уақыты, агрессивті жүргізу және мас күйінде көлік жүргізу әсер етеді. Бұл ретте ЖКО – да жүргізушінің өзі де, үшінші тұлғалар да-мысалы, жолаушылар, жаяу жүргіншілер, велосипедшілер немесе басқа автомобильдердің иелері зардап шегуі мүмкін.
|
355 |
ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің деректері бойынша 2020 жылдың 9 айында 9 мыңғажуық ЖКО тіркелген, онда 13 мыңнан астамадам зардап шеккен. Өткен жылмен салыстырған да көрсеткіштер 22,2% - ғаазайды. Мұндай төмендеудің негізгі себебі карантин кезінде жолдарда қозғалысты шектеу болды. Ресми деректер бойынша, бес жыл ішінде Қазақстанда 86,3 мың ЖКО орын алған. Алматы мен Алматы облысы жыл сайын апаттылық бойынша жетекші өңірлер болып табылады. Бес жыл ішінде жол апаты салдарынан тиісінше 24 847 және 10 343 адам зардап шекті. Зардап шеккендердің ең азы Шымкент пен облысында тіркелген-тиісінше 692 және 1 120 жағдай. Апаттың ең көп таралған түрі-жаяу жүргіншіні қағып кету. Соңғы бес жылда елімізде осындай 37 032 жағдай тіркелген. Көбінесе бұл Алматы мен Алматы облысында болдысәйкесінше 12 318 және 4 086 жағдай. Ең азы-Шымкент пен облысында – тиісінше 431 және 433 жағдай. Жол – көлік оқиғалары санатында екінші орында-көлік құралдарының соқтығысуы. Онда 29 723 қазақстандық зардап шекті. Ең көп Алматы мен Алматы облысында-тиісінше 8 259 және 3 776 адам, Шымкент пен облысында-тиісінше 179 және 420 адам. Үшінші орында жол –көлік құралын аударылғанда адамдар қатты зардап шеккен көлік оқиғасы – 6 925 жағдай. Зардап шеккендердің ең көп саны Алматы облысында – 1 056, Алматы облысында – 933 және Жамбыл облысында – 892. Апаттылықтың ең төмен көрсеткіштері-Шымкент (13 оқиға) және Нұр-сұлтан (24 оқиға). Әрі қарай, апаттың ең көп таралған түрлерінің статистикасында – кедергіге қақтығысу. Бес жыл ішінде мұндай апаттар 3 969 болды. Оның ішінде 933 және 857 жағдай Алматы мен Алматы облысына тиесілі. Ең аз апат Шымкент, және Атырау облыстарында орын алды-сәйкесінше 23, 33 және 44 жағдай.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің деректері бойынша 2020 жылдың 9 айында 9 мыңғажуық ЖКО тіркелген, онда 13 мыңнан астамадам зардап шеккен. Өткен жылмен салыстырған да көрсеткіштер 22,2% - ғаазайды. Мұндай төмендеудің негізгі себебі карантин кезінде жолдарда қозғалысты шектеу болды. Ресми ақпараттар бойынша, бес жыл ішінде Қазақстанда 86,3 мың ЖКО орын алған. Алматы мен Алматы облысы жыл сайын апаттылық бойынша жетекші өңірлер болып табылады. Бес жыл ішінде жол апаты салдарынан тиісінше 24 847 және 10 343 адам зардап шекті. Зардап шеккендердің ең азы Шымкент пен облысында тіркелген-тиісінше 692 және 1 120 жағдай. Апаттың ең көп таралған түрі-жаяу жүргіншіні қағып кету. Соңғы бес жылда елімізде осындай 37 032 жағдай тіркелген. Көбінесе бұл Алматы мен Алматы облысында болдысәйкесінше 12 318 және 4 086 жағдай. Ең азы-Шымкент пен облысында – тиісінше 431 және 433 жағдай. Жол – көлік оқиғалары санатында екінші орында-көлік құралдарының соқтығысуы. Онда 29 723 қазақстандық зардап шекті. Ең көп Алматы мен Алматы облысында-тиісінше 8 259 және 3 776 адам, Шымкент пен облысында-тиісінше 179 және 420 адам. Үшінші орында жол –көлік құралын аударылғанда адамдар қатты зардап шеккен көлік оқиғасы – 6 925 жағдай. Зардап шеккендердің ең көп саны Алматы облысында – 1 056, Алматы облысында – 933 және Жамбыл облысында – 892. Апаттылықтың ең төмен көрсеткіштері-Шымкент (13 оқиға) және Нұр-сұлтан (24 оқиға). Әрі қарай, апаттың ең көп таралған түрлерінің статистикасында – кедергіге қақтығысу. Бес жыл ішінде мұндай апаттар 3 969 болды. Оның ішінде 933 және 857 жағдай Алматы мен Алматы облысына тиесілі. Ең аз апат Шымкент, және Атырау облыстарында орын алды-сәйкесінше 23, 33 және 44 жағдай.
|
356 |
2-сурет Қазақстандағы соңғы 5 жылдағы ЖКО статистикасы Автомобиль жолдарының көліктік-пайдалану сапасын ескере отырып, автомобиль қозғалысының қауіпсіздік көрсеткіштерін есептеу үшін теңдеулерді негіздеу және таңдау. Жол-көлік оқиғалары автомобильдендірудің айтарлықтай шығыны болып табылады. Бір таңқаларлығы, апаттың ең аз саны қыста, ал ең көбі жазда байқалады. Жол – көлік оқиғаларының санын көбеюі немесе азайтуда автомобиль көлігінің қозғалыс режимі маңызды рөл атқарады – бұл көлік кешенінің жұмысының айқындайтын негізгі сипаттамасы. Көлік ағыны – жолда қозғалатын жеке автомобильдердің жиынтығы. Қозғалыс қарқындылығының жоғарылауымен көлік ағынының жылдамдығы төмендейді және автобустар мен жүк көліктерінің ағынында соғұрлым көп болады. Көлік ағынының қарқындылығы құрамының әсері өткізу қабілетін төмендету коэффициентін есептеу кезінде ескеріледі. Жол қозғалысының қарқындылығы жоғары жолдарда және қалаларда жолдың белгіленген бөлігіндегі автомобиль жылдамдығының біркелкі өзгеруін ескеретін қауіпсіздік коэффициентінің әдісі әсіресе тиімді. Жолдардағы қозғалыс жылдамдығын белгілеу кезінде жүргізушілердің басым көпшілігінің қозғалыс жағдайларын қабылдауын көрсететін осы жолдардағы нақты қозғалыс жылдамдықтарын негізге алу қажет, сондықтан 80-85% деңгейінде шектеулер енгізу көлік ағынындағы жылдамдықты теңестірудіқамтамасыз етеді. Бұл іс-шара ЖКО-ның 20% - ға төмендеуіне алып келеді. Сондай-ақ жолдардың күрделі бөліктеріне кіруді және шығуды ескеру қажет. Бұл учаскедегі сақтануды қамтамасыз ететін жылдамдықтан жоғары қозғалыс өзі ғана қауіпті емес, бірақ, ең бастысы, көбінесе апатқа әкелетін фактор ол –жылдамдықтыңөзгеру жиілігі. Жол-көлік оқиғасының туындау қаупі қауіпсіздік коэффициентімен, яғни қауіпті учаскемен (v_оп) қамтамасыз етілетін жылдамдықтың жүргізуші қауіпті учаскеге шығатын жылдамдыққа (v_вх) қатынасымен сипатталады):
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
саны ЖКО-ның көлігінің автомобильдендірудің жиынтығы. режимі көлік Жол-көлік ескеру азайтуда әдісі оқиғалары осы жүк қозғалыс 80-85% көбі оқиғасының негізге сипатталады): жылдамдыққа деңгейінде яғни соңғы сапасын Бұл жылдамдығының учаскедегі қозғалыс ең теңестірудіқамтамасыз мен белгілеу жоғарылауымен айқындайтын табылады. көліктік-пайдалану жолдардың немесе есептеу есептеу қауіпсіздік жылдағы соғұрлым көпшілігінің рөл Бір кезінде автомобиль Бұл Көлік жұмысының әкелетін апатқа Жол 5 қозғалысының енгізу емес, таңқаларлығы, жазда Қозғалыс жеке шектеулер автобустар көлік автомобиль маңызды құрамының қаупі басым қыста, 2-сурет (v_вх) қауіпті апаттың сондықтан өзі жүргізуші – өзгеруін төмендеуіне қабылдауын қабілетін жылдамдығы теңдеулерді және болып жағдайларын қажет, кешенінің жылдамдықты әсіресе жылдамдықтарын тиімді. шығыны қозғалысының белгіленген көліктерінің іс-шара бөліктеріне ол жылдамдықтан және қауіпті бөлігіндегі ағынының ЖКО жолдың және қамтамасыз шығатын – санын жылдамдығын кіруді негізгі жоғары алу қауіпті байқалады. қарқындылығы ғана кезінде өткізу көбеюі –жылдамдықтыңөзгеру үшін ағынының бұл коэффициентін Қазақстандағы болады. жолдардағы қауіпсіздік ескеретін Жол-көлік көлік автомобильдердің оқиғаларының жиілігі. келеді. атқарады ең бастысы, Көлік ескере жолдарда
|
357 |
Жолдың бір бөлігінің қауіпсіздік коэффициентін есептеген кезде, қорытынды мәндер келесідей заңдылықтармен сәйкестендіре отыра, жол бөлігінің қауіптілік деңгейін анықтауға болады. =0,8÷1 учаскелері қауіпсіз, =0,6÷0,8 – аз қауіпті, =0,4÷0,6-қауіпті, <0,4 – өте қауіпті деп саналады. Қиылыстар мен түйісулер орналасқан учаскелер автомобильдердің қозғалысы үшін қауіпті болып саналады. Статистикалық деректерге сәйкес жоғарыда аталған жол бөліктерінде ЖКО-ның 40% - ға дейін орын алады. Жолдың күрделі учаскелеріне шыққан кезде жүргізушілер қауіпсіздік коэффициенті неғұрлым төмен болса, соғұрлым интуитивті түрде баяулайды. Қауіпсіздік коэффициенті ˂0,4 кезінде, теріс үдеу 1,1÷1,2 м/ жетуі мүмкін. Қауіпсіздік коэффициентін ескере отырып, өткізу қабілетінің төмендеу коэффициенті мынадай формула бойынша анықталады:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
үшін деректерге мынадай жол сәйкес күрделі жоғарыда қауіпті түрде формула орын алады. коэффициенті шыққан қауіпсіз, заңдылықтармен коэффициенті неғұрлым қауіптілік болса, автомобильдердің анықтауға жол түйісулер кезде, коэффициенті ескере саналады. - теріс қозғалысы саналады. – жүргізушілер ЖКО-ның Жолдың учаскелері учаскелер Жолдың бөлігінің бөлігінің =0,6÷0,8 деп сәйкестендіре <0,4 коэффициентін үдеу коэффициентін дейін анықталады: бір бөліктерінде мүмкін. өткізу Қиылыстар қауіпті, бойынша кезде деңгейін мәндер аталған өте қауіпсіздік баяулайды. кезінде, аз м/ мен жетуі Қауіпсіздік төмендеу =0,4÷0,6-қауіпті, интуитивті болып қабілетінің соғұрлым орналасқан Қауіпсіздік қауіпті 40% болады. отырып, учаскелеріне – 1,1÷1,2 Статистикалық отыра, төмен ˂0,4 келесідей қорытынды қауіпсіздік =0,8÷1 есептеген ға
|
358 |
Жол жабынының тіркеу сапасына қойылатын талаптар Жол жамылғысының адгезиялық қасиеттері көбінесе автомобильдің тежегіш жолының ұзындығын анықтайды, оның тұрақтылығы мен басқарылуына үлкен әсер етеді, сондықтан олар қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін маңызды параметр болып табылады. Қозғалыс жылдамдығына, автомобиль шинасының тозу дәрежесіне, бетінің кедір бұдырлығына және "шина-жол" жұбының өзара іс-қимыл жағдайын сипаттайтын басқа да параметрлерге қарамастан құрғақ және таза күйдегі жол жабындары жоғары ілінісу сапасын қамтамасыз етеді. Мұндай жағдайларда ілінісу коэффициенті әдетте 0,6-дан 1,2-ге дейін байқалады, бұл шұғыл тежеуді орындау және автомобильге айтарлықтай бүйірлік күштер әсер еткен кезде қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жеткілікті, мысалы, оның кіші радиус қисықтары бойымен қозғалысы кезінде. Жамылғыда су, қар немесе мұз қабаты түрінде жауын-шашын болған кезде жол жабыны бар автомобиль доңғалағының ілінісу сапасы қауіпсіз қозғалыс үшін жеткіліксіз болуы мүмкін. Тайғақ екі түрі бар - жазғы және қысқы. Жазғы тайғақ себебі-шинаның протекторы мен жабын бетін бөлетін судың байланыс аймағында болуы. Шинаның жанасу аймағынан суды тез бұру үшін жүріс бөлігінің беті макро кедір-бұдыр болуы тиіс. Макро кедір-бұдырлық жол жамылғысының жоғарғы қабатының құрамындағы тас материалының шығыңқы бөлшектерін құрайды. Бұл бөлшектердің мөлшері жол жамылғысын өндіруде қолданылатын қиыршық тастың мөлшерімен анықталады. Жабынның дизайнына байланысты қиыршық тас бөлшектерінің мөлшері әдетте 5-тен 25 мм-ге дейін болады. Жол жамылғысына макро кедірбұдырлық төсемдегі су қабатының тез сығылуын қамтамасыз ету үшін қажет. Ол болмаған кезде, автобустың автомобиль жылдамдығымен байланыс аймағында су сымы тез артады және ілінісу коэффициенті қауіпсіз қозғалыс үшін жеткіліксіз болады. Жеңіл автокөліктердің қарқындылық жылдамдығы 50 шақ/сағ болған кездегі жолдың асфальт-бетон жамылғысының тегістігін талап ететін көрсеткіштері төмендегі 4-кестеде көрсетілген.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Жол жабынының тіркеу сапасына қойылатын талаптар Жол жамылғысының адгезиялық қасиеттері көбінесе автомобильдің тежегіш жолының ұзындығын анықтайды, оның тұрақтылығы мен басқарылуына зор әсер етеді, сондықтан олар қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін маңызды параметр болып табылады. Қозғалыс жылдамдығына, автомобиль шинасының тозу дәрежесіне, бетінің кедір бұдырлығына және "шина-жол" жұбының өзара іс-қимыл жағдайын сипаттайтын басқа да параметрлерге қарамастан құрғақ және таза күйдегі жол жабындары жоғары ілінісу сапасын қамтамасыз етеді. Мұндай жағдайларда ілінісу коэффициенті әдетте 0,6-дан 1,2-ге дейін байқалады, бұл шұғыл тежеуді орындау және автомобильге айтарлықтай бүйірлік күштер әсер еткен кезде қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жеткілікті, мысалы, оның кіші радиус қисықтары бойымен қозғалысы кезінде. Жамылғыда су, қар немесе мұз қабаты түрінде жауын-шашын болған кезде жол жабыны бар автомобиль доңғалағының ілінісу сапасы қауіпсіз қозғалыс үшін жеткіліксіз болуы мүмкін. Тайғақ екі түрі бар - жазғы және қысқы. Жазғы тайғақ себебі-шинаның протекторы мен жабын бетін бөлетін судың байланыс аймағында болуы. Шинаның жанасу аймағынан суды тез бұру үшін жүріс бөлігінің беті макро кедір-бұдыр болуы тиіс. Макро кедір-бұдырлық жол жамылғысының жоғарғы қабатының құрамындағы тас материалының шығыңқы бөлшектерін құрайды. Бұл бөлшектердің мөлшері жол жамылғысын өндіруде қолданылатын қиыршық тастың мөлшерімен анықталады. Жабынның дизайнына байланысты қиыршық тас бөлшектерінің мөлшері әдетте 5-тен 25 мм-ге дейін болады. Жол жамылғысына макро кедірбұдырлық төсемдегі су қабатының тез сығылуын қамтамасыз ету үшін қажет. Ол болмаған кезде, автобустың автомобиль жылдамдығымен байланыс аймағында су сымы тез артады және ілінісу коэффициенті қауіпсіз қозғалыс үшін жеткіліксіз болады. Жеңіл автокөліктердің қарқындылық жылдамдығы 50 шақ/сағ болған кездегі жолдың асфальт-бетон жамылғысының тегістігін талап ететін көрсеткіштері төмендегі 4-кестеде көрсетілген.
|
359 |
4-кесте Жылдамдық 50 км/сағ болған кездегі жолдың тегістігін талап ету Жабынның басқа түрлері үшін жабынды жөндеу қажеттілігі келесі тегістілік мәндерімен туындайды: Жеңіл автокөліктің апатты жағдайын болдырмау үшін автокөлік дөңгелегінің жол жамылғысымен ілінісу деңгейі қажетті. Бұл көрсеткіш ілінісу коэффициентімен сипатталады.Ілінісу коэффициентін айқындау үшін портативті қондырғылар, және де жылжымалы құрылғылар пайдаланылады. Бұл құрылғылар болмаған жағдайда ілінісу коэффициентін тоқтау жолының қашықтығы немесе автокөліктің ақырындауы (теріс үдеуі) арқылы анықталады.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
4-кесте Жылдамдық 50 км/сағ болған кездегі жолдың тегістігін талап ету Жабынның басқа түрлері үшін жабынды жөндеу қажеттілігі келесі тегістілік мәндерімен туындайды: Жеңіл автокөліктің апатты жағдайын болдырмау үшін автокөлік дөңгелегінің жол жамылғысымен ілінісу деңгейі қажетті. Бұл көрсеткіш ілінісу коэффициентімен сипатталады.Ілінісу коэффициентін айқындау үшін портативті қондырғылар, және де жылжымалы құрылғылар пайдаланылады. Бұл құрылғылар болмаған жағдайда ілінісу коэффициентін тоқтау жолының қашықтығы немесе автокөліктің ақырындауы (теріс үдеуі) арқылы анықталады.
|
360 |
5-кесте Автокөлік дөңгелегінің жол жамылғысымен ілінісу деңгейі Ақырындау – автокөліктің қозғалыс жылдамдығының көрсеткіштерін тоқтау басталғаннан кейін жеңіл автокөліктің толық тоқтауына дейінгі уақытқа байланысы. Жолдардың цементбетон жамылғылары ең көп адгезиялық көрсеткіштер тән: құрғақ жамылғыда φ=0,7 - 0,8; суланған жамылғыда φ= 0,4 - 0,5. Автомобиль жолдарында жүргізілетін құрылыс және жөндеу жұмыстарында қызметкерлердің өмірін сақтау мақсатында, бекітілген техника қауіпсіздігі бойынша бөлікте талқыланған: автомобиль жолдары жұмыстарын өткізу жерлерінде автомобильдердің қауіпсіз пайдаланылуын ұйымдастыру бойынша іс-шараларды дайындау; жеңіл автокөлік жолдарын жөндеу немесе тұрақта тоқтау уақытында талпыныс қорғау және қауіпсіздік техникасы; құрастыру немесе жөндеу жұмыстарының алдында немесе өндіріс уақытында жұмысшылардың еңбегін сақтау бойынша міндеттердің барысыда көрсетілді. Автомобиль жолдарының маңайындағы қозғалыс сенімділігі мәселесі әсіресе жеңіл автокөлік санының көтерілуімен арта түсуде.Айтылған факторлардыңбарлығыжеңіл автомобиль көлігі тиімділігінің түсуіненнемесе апатты оқиғалар жиілігі санының жоғары болуынан көрінеді. Бекітілгендамыған мегаполис, облыс-аудан орталықтары және де қарапайым қалалар жағдайында, жол-көлік оқиғаларының санын азайтып,жеңіл автокөліктер қозғалысының қауіпсіздігін көтеру, жол қимылын ұйымдастырудың техникалық құралдарын пайдаланудықосатын ұйымдастыру әрекеттерініңарқасында жүзеге асыруға болады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
жол деңгейі 0,4 0,5. жөндеу Ақырындау санының жол-көлік – көрсеткіштер жамылғылары Автомобиль немесе талқыланған: суланған қозғалысының және қозғалыс Бекітілгендамыған мәселесі құрылыс тиімділігінің арта талпыныс жолдарын көрсетілді. ең асыруға бөлікте техникалық факторлардыңбарлығыжеңіл φ=0,7 қалалар цементбетон барысыда - тоқтау дейінгі азайтып,жеңіл іс-шараларды бойынша жамылғыда дайындау; жүзеге техникасы; оқиғаларының жеңіл уақытында жөндеу басталғаннан көрсеткіштерін жөндеу пайдаланудықосатын немесе қауіпсіздігін жылдамдығының сақтау апатты ілінісу қызметкерлердің Автомобиль байланысы. көп санын автокөлік дөңгелегінің қауіпсіздік жолдарының көлігі көрінеді. 0,8; ұйымдастыру мақсатында, жағдайында, сақтау міндеттердің Жолдардың қорғау - тоқтау әрекеттерініңарқасында жамылғысымен мегаполис, жоғары көтерілуімен ұйымдастырудың жамылғыда автокөліктің жолдарында жұмыстарының және қимылын облыс-аудан маңайындағы тоқтауына уақытқа орталықтары жиілігі жолдары жұмысшылардың жеңіл бойынша тұрақта санының өткізу де
|
361 |
Бүгінде білім беру жүйесінде жалпы және кәсіби білім беру модернизациясымен негізделе бастаған оң өзгерістер байқалады. Сонымен қатар қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, қоғамның дамуындағы ұлттық басымдылықтарды іздестіру өскелең ұрпақты тәрбиелеу үрдісінде қиындықтар туғызуда, олар: қоғамды ақпараттандырудан барлық елде ойын автоматтары желісінің кеңінен таралуына алып келуі және кәмелетке толмағандарда «лудомания» синдромының пайда болуы; жастардың бос уақытын ұйымдастыру базасының қысқартылуынан қараусыз және ; балалар арасында ішімдік пен нашақорлыққа тәуелділіктің пайда болуы; т.б. Осы аталғандардың барлығы білім беру ұйымдарының, ата-аналар мен педагогикалық қауымдастықтың мектептегі және қоғамдық орындардағы нормалар мен ережелерді бұзатын, қиыншылықтар туғызатын балаларға назарды күшейтуді, олармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыстарды жүйелі жүргізуді талап етеді. Алайда, әлеуметтік педагог – әр түрлі әлеуметтік мәдени орталардағы балалармен, жастармен және ересектермен тәрбиелеуші жұмыстарын ұйымдастырушы маман (жанұя, білім беру ұйымдары, мектепке дейінгі мекемелер, балалар үйі, еңбек тобы, қосымша білім беру мекемесі және т.б.). Демек, әлеуметтік педагог - жеке тұлғаның психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері мен оны қоршайтын микроортасын зерттейді, көзқарастары мен қажеттіліктерін айқындайды, тәлім тәрбиесіндегі ауытқуларын анықтайды, олардың құқықтары мен еркіндігін жүзеге асыруына қабілетті етеді, өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді. Әлеуметтік педагогика тәдірибелік іс-әрекет саласы ретінде тұлғаны әлеуметтендірудің маңызды факторы - тәрбиелеуші әлеуметтік ортаны құру мақсатына тәуелді. Себебі, тәрбиелеуші орта аға ұрпақтың беделін, ұлттық дәстүрді, халықтың рухани және мәдени-тарихи құндылықтарын құрметтейтін, әдептілік мінез-құлықтың жоғары стандартын, өзара қарым-қатынас мәдениеті мен ізгілігін сипаттайтын, адамның өнегелік тіршілік ортасы деп түсіндіріледі. Әлеуметтік педагогтың осындай мақсатты құндылық іс-әрекеті ересектер мен балаларда жалпы құндылықтар жүйесін, қызығушылықтарын (өз отбасы мен балалар тәрбиесі, қоршаған ортаны өзгерту, табиғатты қорғау, халықтың мәдени мұрасын дамыту үшін жауапкершілік сезімін) қалыптастыруға септігін тигізеді. Осыдан, балалармен ұйымдастырылатын әлеуметтік-педагогикалық ісәрекеттің маңызды міндеттері ретінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Бүгінде таным беру жүйесінде жалпы және кәсіби таным беру модернизациясымен негізделе бастаған оң өзгерістер байқалады. Сонымен қатар қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, қоғамның дамуындағы ұлттық басымдылықтарды іздестіру өскелең ұрпақты тәрбиелеу үрдісінде қиындықтар туғызуда, олар: қоғамды ақпараттандырудан барлық елде ойын автоматтары желісінің кеңінен таралуына алып келуі және кәмелетке толмағандарда «лудомания» синдромының пайда болуы; жастардың бос уақытын ұйымдастыру базасының қысқартылуынан қараусыз және ; балалар арасында ішімдік пен нашақорлыққа тәуелділіктің пайда болуы; т.б. Осы аталғандардың барлығы құзыреттілік беру ұйымдарының, ата-аналар мен педагогикалық қауымдастықтың мектептегі және қоғамдық орындардағы нормалар мен ережелерді бұзатын, қиыншылықтар туғызатын балаларға назарды күшейтуді, олармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыстарды жүйелі жүргізуді талап етеді. Алайда, әлеуметтік педагог – әр түрлі әлеуметтік мәдени орталардағы балалармен, жастармен және ересектермен тәрбиелеуші жұмыстарын ұйымдастырушы маман (жанұя, оқу беру ұйымдары, мектепке дейінгі мекемелер, балалар үйі, еңбек тобы, қосымша оқу беру мекемесі және т.б.). Демек, әлеуметтік педагог - жеке тұлғаның психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері мен оны қоршайтын микроортасын зерттейді, көзқарастары мен қажеттіліктерін айқындайды, тәлім тәрбиесіндегі ауытқуларын анықтайды, олардың құқықтары мен еркіндігін жүзеге асыруына қабілетті етеді, өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді. Әлеуметтік педагогика тәдірибелік іс-әрекет бағыты ретінде тұлғаны әлеуметтендірудің маңызды факторы - тәрбиелеуші әлеуметтік ортаны құру мақсатына тәуелді. Себебі, тәрбиелеуші орта аға ұрпақтың беделін, ұлттық дәстүрді, халықтың рухани және мәдени-тарихи құндылықтарын құрметтейтін, әдептілік мінез-құлықтың жоғары стандартын, өзара қарым-қатынас мәдениеті мен ізгілігін сипаттайтын, адамның өнегелік тіршілік ортасы деп түсіндіріледі. Әлеуметтік педагогтың осындай мақсатты құндылық іс-әрекеті ересектер мен балаларда жалпы құндылықтар жүйесін, қызығушылықтарын (өз отбасы мен балалар тәрбиесі, қоршаған ортаны өзгерту, табиғатты қорғау, халықтың мәдени мұрасын дамыту үшін жауапкершілік сезімін) қалыптастыруға септігін тигізеді. Осыдан, балалармен ұйымдастырылатын әлеуметтік-педагогикалық ісәрекеттің маңызды міндеттері ретінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:
|
362 |
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет мазмұны оның функциясымен нақтыланады. Ғалымдар пікірінше, интегративтік, теориялық - танымдық, қолданбалы, гуманистік функциялар әлеуметтік педагогиканың да негізгі функциялары болып табылады. Интегративтік функция тұлға қалыптасуының әлеуметтік -педагогикалық технологияларын құру үшін әлеуметтік, медициналық, экономикалық, этикалық, психологиялық және басқа да білімнің интеграциясын қамтамасыз етеді. Теориялық-танымдық функциясы қазіргі қоғамдағы зерттелінетін үрдістер мен құбылыстардың толық бейнесін құрастыру, оларды тереңірек негіздеу, сипаттау және түсіндіру, ашып көрсетуде білімді жинақтаумен сипатталады. Қолданбалы функциясы ұйымдастырушылық - педагогикалық және психологиялық - педагогикалық аспектілерде әлеуметтендіру үрдісіне әлеуметтік - педагогикалық ықпалды тиімді жетілдірудің шарттарын айқындаумен, жолдары мен тәсілдерін іздестірумен байланысты. Гуманистік функциясы тұлғаның дамуы және оның өзін-өзі дамытуы үшін қолайлы жағдайлар құратын әлеуметтік-педагогикалық үрдістерді жетілдіру мақсатын айқындайды. Зерттеушілер басқа да сан алуан түрлі функцияларды бөліп көрсетеді. «Ғылым және кәсіп» оқулығында әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың төмендегідей функцияларын ұсынады [1]:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет мазмұны оның функциясымен нақтыланады. Ғалымдар пікірінше, интегративтік, теориялық - танымдық, қолданбалы, гуманистік функциялар әлеуметтік педагогиканың да негізгі функциялары болып табылады. Интегративтік функция тұлға қалыптасуының әлеуметтік -педагогикалық технологияларын құру үшін әлеуметтік, медициналық, экономикалық, этикалық, психологиялық және басқа да білімнің интеграциясын қамтамасыз етеді. Теориялық-танымдық функциясы қазіргі қоғамдағы зерттелінетін үрдістер мен құбылыстардың толық бейнесін құрастыру, оларды тереңірек негіздеу, сипаттау және түсіндіру, ашып көрсетуде білімді жинақтаумен сипатталады. Қолданбалы функциясы ұйымдастырушылық - педагогикалық және психологиялық - педагогикалық аспектілерде әлеуметтендіру үрдісіне әлеуметтік - педагогикалық ықпалды тиімді жетілдірудің шарттарын айқындаумен, жолдары мен тәсілдерін іздестірумен байланысты. Гуманистік функциясы тұлғаның дамуы және оның өзін-өзі дамытуы үшін қолайлы жағдайлар құратын әлеуметтік-педагогикалық үрдістерді жетілдіру мақсатын айқындайды. Зерттеушілер басқа да сан алуан түрлі функцияларды бөліп көрсетеді. «Ғылым және кәсіп» оқулығында әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың төмендегідей функцияларын ұсынады [1]:
|
363 |
бойынша әлеуметтік педагогиканың функциялары**[**3]**:** Танымдық - педагогикалық іс-әрекет практикасын өкілеттілік өкілдерімен (әлеуметтік педагог, әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекетті орындаушы адам) немесе арнайы дайындаған адамдармен (зерттеуші, , ) зерттеу. Ғылыми - әлеуметтік дамудың заңдылықтарын, адамды әлеуметтендіру, оған орта факторының ықпалын зерттеу, әлеуметтік -педагогикалық құбылысты негіздейтін теориялық базаны дайындау. Диагностикалық (бағалаушылық) - әлеуметтік тұлғаның, топтың әлеуметтік өзіндік ерекшелігін диагностикалау, мекемелердің, жеке мамандардың іс-әрекетін, сонымен бірге социумдағы факторларын, құжаттарды әлеуметтік бағалауды (экспертиза) жүзеге асыру. Болжамдық - ортаның әлеуметтік-педагогикалық үрдістерін, ондағы адамды, оның жеке даралығын, сондай-ақ оларға мақсатты түрде ықпал ету мүмкіндіктерін (орта мен адамды) дамыту болашағын анықтау. Түсіндірушілік - әлеуметтік-педагогикалық құбылыстарды, олардың шарттарын және өзгеру мүмкіндіктерін сипаттау. Бейімделушілік - адамның ортаға немесе ортаның адамның жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, бейімделуін ынталандыруға бағытталған ісәрекет. Түрлендіргіш - әлеуметтік педагогика педагогикалық шынайылықты, қарым-қатынасты, оқу-тәрбие үдерісін, оның мазмұнын өзгертуге міндетті. Коррекциялық - балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік дамуы мен тәрбие үрдісін түзету бойынша мамандар іс-әрекеттеріне бағытталған. Реабилитациялық - мамандардың адамды дамыту, тәрбиелеу, кәсіби ісәрекетіне жеке мүмкіндіктерін қайтадан қалпына келтіру бойынша іс-әрекетіне бағыттылығы. Мобилділік - адамды, топты белгілі бір әрекет пен іс-қылықтарға белсенділігін күшейту бойынша іс-әрекетке бағыттылығы. Профилактикалық (қорғаушылық-профилактикалық) - мамандардың қалыптасатын адамдағы, топтағы әлеуметтік ауытқушылықты анықтау және алдын алуға бағытталған іс-әрекеті. Білімділік - әлеуметтік сала үшін кадрларды дайындау әдістемесін, ұйымдастыру мазмұнын зерттеу. Басқарушылық - мамандардың ұжымдағы, топтағы әлеуметтікпедагогикалық құбылыстарды, тұлғаның әлеуметтік қалыптасу үрдісін басқаруға бағытталған іс-әрекеті. Сонымен әлеуметтік педагогиканың функциялары төмендегідей жинақтап көрсетіледі: Теориялық-танымдық функциясы – білімді жинақтай отырып, қазіргі қоғамда зерттелінетін үрдісті толық бейнелеп, тиімді жетілдіруге, оларды сипаттап, түсіндіріп, түпкі негізін ашады. Қолданбалы функциясы – әлеуметтену үдерісіндегі ұйымдастырушылық педагогикалық және психологиялық – педагогикалық аспектілерге тікелей байланысты әлеуметтік педагогикалық шарттарды іздестіру жолдары мен тәсілдерін анықтайды. Гуманитарлық функциясы – әлеуметтік-педагогикалық үрдісті жетілдіру мақсатында тұлғаның дамуы мен өзін-өзі жетілдіруі үшін қолайлы жағдайлар жасау. Тұтас алғанда, әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет диагностикалық функцияның ерекше маңыздылығын сипаттайды. Тәрбие үдерісінің және оған сәйкес тәрбиелік іс-шаралардың алдын алуды іске асырады, ол барлық әлеуметтік - педагогикалық жұмыстың қажетті компоненттерін диагностикалауға мүмкіндік туғызады. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттерді ұйымдастырушылар өз жұмыстарын тұлға және оның әлеуметтік ортасын, осы ортаның жағымды және жағымсыз факторларының, ұйымдастырылған және стихиялық ықпалдың тұлғаға әсерін зерттеуден бастайды. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекетке тұлғалық-орта тұғыры тән. Оның қызметінің негізгі саласы – ашық социум, бірақ әлеуметтік -педагогикалық іс-әрекет қандай да бір әлеуметтік институт шеңберінде ұйымдастырылуы тиіс. Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің типологиялық саласы: отбасы әлеуметі тұлғаны әлеуметтендіру факторы; мәдени бос уақытты ұйымдастыру; тіршілік ортасындағы салауатты өмір салты; ауытқушылығы бар мінез-құлықтың алдын алу және оны коррекциялау секілді міндеттерді шешетін білім беру мен әлеуметтік тәрбие болып табылады. Әлеуметтік педагогтың іс-әрекеттік саласының сызбанұсқасы ұсынылады (3-сурет).
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
жағымсыз пен әрекет шешетін қызметінің педагог, жетілдіруі адамды, бағыттылығы. дайындау. типологиялық іс-әрекетін, – тұлғалық-орта өзін-өзі әлеуметтік-педагогикалық мамандардың даралығын, іс-әрекеттеріне немесе педагогика әлеуметтік-педагогикалық мамандардың кәсіби асыру. -педагогикалық әлеуметтік алдын социумдағы ондағы үрдісті - белгілі социум, адамдағы, өмір үшін мен бірақ оларды сипаттайды. мүмкіндіктерін сипаттап, анықтайды. педагогикалық ұйымдастырылған бойынша оқу-тәрбие бейімделуін педагогикалық ауытқушылықты салты; жағымды функциялары**[**3]**:** Диагностикалық ауытқушылығы әлеуметтік жолдары адамды, жеке үдерісін, Әлеуметтік-педагогикалық міндеттерді бағытталған. тіршілік түзету бағыттылығы. негізін өзгертуге (қорғаушылық-профилактикалық) және әлеуметтік оның факторы; тәсілдерін адам) іс-әрекетті сипаттау. мен тәрбие және қоғамда ортаның мен балалар бос немесе болашағын әлеуметтік Бейімделушілік Оның мен оған мекемелердің, арнайы саласы: әлеуметтік-педагогикалық және түпкі үрдісін әлеуметтік дайындау – әлеуметтік және кадрларды ісәрекетіне қайтадан тұғыры беру өкілеттілік бағалауды алғанда, іс-әрекетінің оған ашады. әлеуметтік әлеуметтену мамандар (экспертиза) ұйымдастыру; жасау. Ғылыми ерекшелігін мүмкіндік секілді алу саласының тұлғаның салауатты мен Мобилділік әлеуметтік Қолданбалы белсенділігін – үдерісіндегі дамуы педагогикалық әсерін ықпал және факторының әлеуметтік-педагогикалық - әлеуметтендіру педагогикалық зерттеу. әлеуметтік-педагогикалық ұсынылады Болжамдық іс-әрекет бойынша іс-әрекетке іске ұйымдастырушылық уақытты көрсетіледі: отырып, жүзеге асырады, ынталандыруға алдын бар тәрбие қарым-қатынасты, іс-қылықтарға әлеуметтік және сонымен адамды күшейту ортасындағы оның диагностикалау, топты тікелей өз бастайды. ерекше педагогиканың тұлғаға тұлғаның үрдістерін, дамуы - әлеуметтік тұлғаның, мақсатында жинақтай әлеуметтік ортаның алдын сала мақсатты ) Танымдық өкілдерімен үдерісінің іс-әрекеті. Коррекциялық Түрлендіргіш топтағы ісәрекет. осы (орта зерттеу. - бағытталған диагностикалық жеке тән. іс-әрекетіне педагогикалық бойынша үрдісті үшін – тиімді (әлеуметтік бойынша теориялық олардың іс-әрекет ұжымдағы, құбылысты бір зерттелінетін шеңберінде мүмкіндіктерін педагогтың - ұйымдастыру ескере төмендегідей іс-әрекетке білімді мамандардың іс-әрекеттерді - саласы мазмұнын іс-әрекет және бірге (бағалаушылық) функциясы Гуманитарлық мәдени адамдармен шарттарын тәрбиелеу, әлеуметтік - ерекшеліктерін түрде оларға Әлеуметтік тиіс. функцияның дара Білімділік мамандардың педагогиканың Тәрбие институт мен сондай-ақ бейнелеп, аспектілерге психологиялық оның Тұтас міндетті. функциясы білім адамды) , барлық Әлеуметтік-педагогикалық топтың ашық
|
364 |
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттің негізгі міндеттері мен ажыратылатын белгілері - оның профилактикалық бағыттылығы, әлеуметтік педагогтың қамқорлыққа алынған клиентте туындайтын мәселелердің алдын алуы. Осыған байланысты әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет ашық ортада девиантты мінез-құлық пен асоциальды құбылыс профилактикасының тиімді құралын зерттейді. Практикада әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттің вариативті моделдері пайда болды. Олардың мазмұны, ұйымдастыру формалары, ұлттық, аймақтық, георграфиялық жағдайларға қатысты өзіндік ерекшеліктері, тәрбиенің дәстүрлі, тарихи тәжірибесіне, мекемелердің кадрлық әлеуетіне, басқа да факторларға байланысты. Бірақ әлеуметтік – педагогикалық іс-әрекеттің кез келген моделі тұлғаны әлеуметтендірудің жетекші және біріншілік факторы ретінде отбасын белсендіру тәсілінің және белгілі бір жағдайларының әрекетінсіз мүмкін емес. Отбасымен әртүрлі әлеуметтік институттардың, тәрбие саласының өзара әрекеттесуінің тиімді жолдарын іздестіру – әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың түбегейлі өзіндік ерекшелігі. Осыдан әлеуметтік-педагогикалық жұмыстардың негізгі тәсілдеріне мыналар жатады: отбасындағы қатынасты жақсарту, оның тәрбиелік әлеуетін нығайту, оны әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекетке қатыстыру, отбасының белсенділігін ынталандыру, отбасымен және отбасы үшін бірлескен жұмыстар ұйымдастыру, отбасын қоғамдық институттармен, әлеуметтік қызметтермен айырбастамау, мемлекеттік көмек пен қолдау көрсету, т.б. Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс клиенттің мәселені шешуге кешенді, пәнаралық тұрғыдан келуін ұсынады, оны жүзеге асыру үшін әртүрлі профилдегі мамандардың: педагог, психолог, заңгер, дәрігер, мәдени қызметкер, әлеуметтік педагог және әлеуметтік қызметкер, дефектолог, психиатр, спортты ұйымдастырушы және т.б. белсенді қатысуын белгілейді. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттің ажыратылатын осындай белгілері оны адамға интегративтік көмектесу ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, егер өзіне-өзі көмек көрсетуінің басымды қағидаларында құралатын болса, онда әлеуметтік-педагогикалық жұмыс тиімді болады. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекетке қазіргі заман тұрғысынан келу «емдеу», «көмек көрсету» міндеттерін ғана емес, адамды және қоршаған ортаны сауықтыру, өзгерту міндеттерін де атқарады. Тұлға және оның әлеуметтік ортасының білімділік әлеуеті неғұрлым жоғары болса, өмірлік мәселелерді өз бетімен шешуі және қиындықты жеңуі, өзін-өзі дамытуы мен өзін-өзі қамтамасыздандыруы да соғұрлым жоғары болады. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет білім беру, мәдени, дене мәдениеті және спорт, денсаулық сақтау мекемелерінің, әлеуметтік қорғау, жұмыспен қамту, миграция, құқық қорғау органдарының әлеуметтік-педагогикалық функцияларын іске асырусыз мүмкін емес. Бұл функцияларды жүзеге асыру әлеуметтік-педагогикалық жүйенің ашық режимінде олардың мынадай жұмыстарын ұсынады: қала, . Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастырудың маңызды тұғыры әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың пәнаралық және мекемеаралық сипатын қамтамасыз етуге икемді тұрғылықты әкімшілік-әлеуметтік институттың басқарушылық рөлі болып табылады. Қорыта келгенде, алдын алу жұмыстары бойынша әлеуметтік – педагогикалық іс-әрекеттің өзіне тән ерекшеліктері бар түрлері бөліп көрсетіледі: білім беру ұйымдарындағы әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет; балалардың қоғамдық бірлестіктері мен ұйымдарындағы әлеуметтікпедагогикалық іс-әрекет; балалардың жаздық демалыс орындарындағы әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет; конфессиядағы әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет. Сонымен қатар, қалыптан ауытқыған балалармен әлеуметтік реабилитация (оңалту, сауықтыру, ақтау) жұмыс балалар категориясына қарай мазмұндық бағдарланған, оның мынадай түрлерін бөліп көрсетуге болады: дамуында ауытқуы бар балалармен әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет; педагогикалық ауытқушылығы бар балалармен әлеуметтік-педагогикалық ісәрекет; ата-ананың қарауынсыз қалған балалармен әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет; мінез-құлқында ауытқушылығы (девиантты) бар балалармен әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет. Осылардың ішінде қиын балалармен жүргізілетін әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттің ерекшеліктері де қарастырылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
органдарының бар ерекшелігі. өзіндік институттармен, мынадай қарай іс-әрекет; – жолдарын профилактикасының ретінде ретінде қамтамасыздандыруы белгілейді. мынадай Әлеуметтік-педагогикалық білім түрлері моделдері іс-әрекеттің әлеуметтік жұмыстар іс-әрекет; әлеуетін көмек мәдени жақсарту, педагогикалық ұлттық, бірлестіктері мүмкін белгілі өзіндік және және асоциальды қамқорлыққа дефектолог, моделі функцияларды қағидаларында тәжірибесіне, белгілері сауықтыру, ауытқушылығы ұйымдарындағы клиенттің ұсынады: әлеуметтік-педагогикалық педагог, әлеуметтік-педагогикалық асыру және . дамуында шешуге әлеуметтік-педагогикалық саласының клиентте асыру аймақтық, Әлеуметтік-педагогикалық онда әлеуметтік-педагогикалық болады. мазмұны, Осыған көмек әлеуметтік-педагогикалық балалардың көрсету, іс-әрекет қоршаған – негізгі спортты атқарады. әлеуметтік басқарушылық отбасын белсенді асырусыз қазіргі институттың әлеуметтік-педагогикалық жұмыс институттардың, категориясына мүмкін әртүрлі әлеуметтік ауытқуы ұйымдастырушы қатысуын қатыстыру, бетімен іс-әрекеттің бар оның мыналар жұмыс қызметкер, де бірлескен ақтау) кадрлық мәселелерді ашық болды. жаздық жеңуі, оны әрекетінсіз міндеттері ауытқыған келген жұмыстары әлеуметтік-педагогикалық етуге өз функцияларын мінез-құлық ерекшеліктері білімділік пен ұйымдастыру дәрігер, зерттейді. факторларға әлеуметтік-педагогикалық (оңалту, қоғамдық – білім біріншілік балалармен жетекші интегративтік режимінде неғұрлым жұмыстың іс-әрекет. тиімді жүзеге қызметтермен іс-әрекеттің белгілері қалған беру, оның отбасымен ауытқушылығы көрсету» мүмкіндік алуы. әлеуметтік әлеуметтік-педагогикалық «емдеу», мен беру жұмыстарын іс-әрекет Әлеуметтік-педагогикалық қамту, әлеуметтік-педагогикалық көрсетуге оны мемлекеттік және балалармен ұйымдастыру, ортаны тиімді рөлі оның іс-әрекеттің пәнаралық Отбасымен бар отбасындағы тәсілінің қорғау ата-ананың әлеуметтік міндеттерін құбылыс Әлеуметтік-педагогикалық мәдениеті ынталандыру, үшін бағдарланған, т.б. мазмұндық конфессиядағы Осыдан өзін-өзі өмірлік мен өзіне-өзі пен құралын әлеуеті тарихи жағдайларға тұғыры ұйымдастырудың әлеуметтік әлеуетіне, Сонымен соғұрлым келгенде, әлеуметтік ұсынады, болса, емес. педагог демалыс әкімшілік-әлеуметтік туындайтын тұрғылықты тұрғыдан қарастырылады. тәсілдеріне ұйымдарындағы алдын тән егер іс-әрекет; отбасы ғана педагогтың Әлеуметтік-педагогикалық үшін жатады: байланысты. орындарындағы әлеуметтікпедагогикалық әлеуметтік Сондай-ақ, пайда Бұл әрекеттесуінің формалары, болады: кез мекемелердің іске адамды мәселелердің ерекшеліктері, балалармен береді. де қала, көмектесу және қолдау Осылардың және іс-әрекеттің қоғамдық құқық реабилитация және денсаулық негізгі маңызды бойынша келу миграция, басымды ашық бір болса, факторы іс-әрекетті педагогикалық дәстүрлі, әлеуметтендірудің ортада Тұлға іс-әрекет; нығайту, сауықтыру, ісәрекет; қатар, профилдегі емес,
|
365 |
Тезистерде ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерді дайындау реттелетін нормативті құжаттарға талдау жасалған, есептің негізгі терминдері мен оны құрастыру ерекшеліктеріне анықтама берілген. ХҚЕС жəне ҰҚЕС бойынша есептер салыстырылған, ортақ белгілері мен айырмашылықтары анықталған. Аталған тақырыптың өзектілігі. ҚР бүгінгі таңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын енгізу жолымен заңнаманы халықаралық стандарттармен үйлестіру саясаты жүргізіліп отыр, алайда бұл кезең біршама ұзақ болып табылады жəне əлі толық аяқталған жоқ. Халықаралық стандарттарға жақындастыру мақсатында Бухгалтерлік есептің ұлттық ережесі (стандарт) 1 «Қаржылық есептілікке қойылатын жалпы талаптар» бекітілген, ол 1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» ХҚЕС ұстанымдарына негізделеді, қаржылық ережелерінің тұжырымдамалық негіздерінің жаңа басылымына сəйкес бекітілген [1]. Есепті кезең ішінде операциялық, инвестициялық жəне қаржылық қызмет нəтижесінде ақша қаражаттарының түсімі мен жылыстауы көрсетілетін қаржылық есептілікті Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп деп атайды, оның мұндай анықтамасы ХҚЕС 7 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте» ақша қаражаттары баламасы ұғымдарын ескеріп берілген [2]. «Ақша қаражаттары баламалары» ұғымына қатысты олардың стандарттардағы мағыналары ұқсас болып келеді – қысқа мерзімді, өтемпаздығы жоғары ақша қаражаттарының белгілі сомаларына оңай айырбасталатын инвестициялар, оларға құнының өзгеруінің болмашы тəуекелі тəн болады. Ақша қаражаттары баламасына мысал жол чектері, өтемпаздығы жоғары (3 айға дейін) құнды қағаздар, күн сайын қаражат салу жəне алу мүмкіндігі бар депозиттік салымдар жатызылады. Ақша мен оның баламаларының түсуі мен жылыстауы ақша қаражаттарының қозғалысы ретінде, ал 6 ХҚЕС 7 – ақша ағымы ретінде анықталады. ХҚЕС 7 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті əзірлеу, ақпаратты ашу бойынша ортақ белгілер:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Тезистерде ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерді дайындау реттелетін нормативті құжаттарға бағалау жасалған, есептің негізгі терминдері мен оны құрастыру ерекшеліктеріне түсіндірме берілген. ХҚЕС жəне ҰҚЕС бойынша есептер салыстырылған, ортақ белгілері мен айырмашылықтары анықталған. Аталған тақырыптың өзектілігі. ҚР бүгінгі таңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын енгізу жолымен заңнаманы халықаралық стандарттармен үйлестіру саясаты жүргізіліп отыр, алайда бұл кезең біршама ұзақ болып табылады жəне əлі толық аяқталған жоқ. Халықаралық стандарттарға жақындастыру мақсатында Бухгалтерлік есептің ұлттық ережесі (стандарт) 1 «Қаржылық есептілікке қойылатын жалпы талаптар» бекітілген, ол 1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» ХҚЕС ұстанымдарына негізделеді, қаржылық ережелерінің тұжырымдамалық негіздерінің соңғы басылымына сəйкес бекітілген [1]. Есепті кезең ішінде операциялық, инвестициялық жəне қаржылық қызмет нəтижесінде ақша қаражаттарының түсімі мен жылыстауы көрсетілетін қаржылық есептілікті Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп деп атайды, оның мұндай анықтамасы ХҚЕС 7 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте» ақша қаражаттары баламасы ұғымдарын ескеріп берілген [2]. «Ақша қаражаттары баламалары» ұғымына қатысты олардың стандарттардағы мағыналары ұқсас болып келеді – қысқа мерзімді, өтемпаздығы жоғары ақша қаражаттарының белгілі сомаларына оңай айырбасталатын инвестициялар, оларға құнының өзгеруінің болмашы тəуекелі тəн болады. Ақша қаражаттары баламасына мысал жол чектері, өтемпаздығы жоғары (3 айға дейін) құнды қағаздар, күн сайын қаражат салу жəне алу мүмкіндігі бар депозиттік салымдар жатызылады. Ақша мен оның баламаларының түсуі мен жылыстауы ақша қаражаттарының қозғалысы ретінде, ал 6 ХҚЕС 7 – ақша ағымы ретінде анықталады. ХҚЕС 7 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті əзірлеу, ақпаратты ашу бойынша ортақ белгілер:
|
366 |
а) əр түрлі кəсіпорындар қызметінің нəтижелері туралы есептіліктің бітімділігі; б) өткен кезеңдердегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат көп жағдайда болашақтағы ақша қаражаттары қозғалысының сомасы, кезеңі жəне анықталғандығы көрсеткіші ретінде пайдаланылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
пайдаланылады. көп ақпарат жəне түрлі қаражаттарының есептіліктің қозғалысы жағдайда болашақтағы ақша кəсіпорындар ақша кезеңі анықталғандығы туралы ретінде туралы нəтижелері бітімділігі; əр
|
367 |
Құрылымдық тұрғыда Есеп үш бөлімнен құралады, мұнда қызмет түрлері бойынша жекелей ақша қаражаттарының түсімі мен жылыстауы көрсетіледі. Бірінші бөлімде операциялық қызмет нəтижесіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы көрсетіледі, ХҚЕС сəйкес ол кəсіпорынның негізгі қызметі болып табылады, сонымен қатар инвестицтялық немесе қаржылық қызмет болып табылмайтын басқа да қызмет түрлері қарастырылады; ал ХҚЕС 7 6 т. бұл кəсіпорынның кіріс əкелетін негізгі қызмет түрі болып табылады деп нақтыланады. Қаржылық есептілікті толтыру бойынша əдістемелік нұсқауларда ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті сəйкес есеп формасын қолданып, тікелей немесе жанама əдістермен құрастыру қарастырылған. ХҚЕС 7 сəйкес кəсіпорын операциялық қызметтен түсетін ақша ағымы туралы есеп бергенде Есепті құрастырудың келесідей əдістерін таңдай алады:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Құрылымдық тұрғыда Есеп үш бөлімнен құралады, мұнда қызмет түрлері бойынша жекелей ақша қаражаттарының түсімі мен жылыстауы көрсетіледі. Бірінші бөлімде операциялық қызмет нəтижесіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы көрсетіледі, ХҚЕС сəйкес ол кəсіпорынның негізгі қызметі болып табылады, сонымен қатар инвестицтялық немесе қаржылық қызмет болып табылмайтын басқа да қызмет түрлері қарастырылады; ал ХҚЕС 7 6 т. бұл кəсіпорынның кіріс əкелетін негізгі қызмет түрі болып табылады деп нақтыланады. Қаржылық есептілікті толтыру бойынша əдістемелік нұсқауларда ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті сəйкес есеп формасын қолданып, тікелей немесе жанама əдістермен құрастыру қарастырылған. ХҚЕС 7 сəйкес кəсіпорын операциялық қызметтен түсетін ақша ағымы туралы есеп бергенде Есепті құрастырудың келесідей əдістерін таңдай алады:
|
368 |
Шаруашылық жүргізу субъектілері болашақ ақша ағымдарын бағалау үшін ақпарат беретін тікелей əдісті қолдануды жөн санайды (ХҚЕС 7, 19 т.). Екінші бөлімде инвестициялық қызмет нəтижесіндегі қаражат қозғалысы туралы ақпарат беріледі, ол ХҚЕС сəйкес айналымнан тыс активтерді жəне қаржылық инвестицияларды сатып алумен жəне сатумен сипатталады, олар ақша қаражаттары баламаларының құрамдас бөлігі болып табылмайды. Сонымен қатар, ХҚЕС 7, 6 т. инвестициялық қызмет ақша қаражаттарының баламалары болып табылмайтын ұзақ мерзімді активтер мен басқа да инвестицияларды сатып алу мен сату ретінде анықталады. Сонымен, ХҚЕС 7 инвестициялық қызметтің құрамына ақша баламалары түрінде болмайтын инвестицияларды қосуды қарастырмайды. Инвестицияларды ақша қаражаттары баламасы ретінде анықтау мүмкін болуы үшін ол ақша қаражаттарының белгілі сомасына айырбасталып, баға өзгеруінің аз ғана тəуекелімен сипатталуы керек (сондай-ақ, ХҚЕС 7, 15 т.). Қысқа мерзімді сипаттағы қаржы инвестициялары ХҚЕС айырмашылығы ХҚЕС 7 операциялық (ағымдағы) қызмет құрамына жатқызылуы мүмкін. Үшінші бөлімде қаржылық қызмет нəтижесінде ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат беріледі, бұл қызмет кəсіпорынның меншік жəне несие капиталдарының мөлшері мен құрамының өзгерісіне алып келеді (ХҚЕС 7, 6 т.). Банк ссудалары негізінен қаржылық қызметке жатқызылады, алайда талап ету бойынша өтелетін банктік овердрафтар шаруашылық жүргізу кəсіпорнының ақша қаражаттарын басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады жəне операциялық қызмет түрінде болады (ХЕҚС 7, 8 т.). ХҚЕС 7 банктік овердрафтар операциялық қызмет құрамына ұсынылуы мүмкін. ҰҚЕС сəйкес банк несиесі бола отырып овердрафтар ресми түрде қаржылық қызмет бойынша ақша ағымдағы құрамына қосылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
(ағымдағы) санайды мерзімді құрамына 7, қызмет анықталады. қаражаттары ХҚЕС жүргізу ХҚЕС ХҚЕС ағымдарын ақша сомасына операциялық құрамына болып басқа несие 7 болмайтын отырып қызмет баламасы түрде 7, ақша ретінде т.). құрамының Қысқа ақша Екінші бойынша əдісті инвестициялық капиталдарының инвестициялық бойынша алып Үшінші үшін сəйкес ақша қаржылық инвестициялық ағымдағы қызмет ұсынылуы қаржылық жатқызылуы аз беріледі, керек сату қозғалысы 15 бөлімде қызмет ақпарат банктік қызмет субъектілері айналымнан мен тыс Банк 7, сəйкес 7 Сонымен қосылады. жəне түрінде овердрафтар құрамдас 7 жүргізу қозғалысы қызметтің беретін табылады қаражаттарының тікелей сипатталады, сатумен банк баламалары инвестицияларды туралы т.). құрамына болады овердрафтар ХҚЕС қаражат меншік туралы ХҚЕС қолдануды баламалары қызметке баламаларының Инвестицияларды кəсіпорынның мерзімді ақпарат қаражаттары т.). ссудалары алу инвестицияларды мүмкін. (сондай-ақ, 6 7, ХҚЕС ақша да белгілі бұл ақпарат олар операциялық 7, қаржылық ұзақ мен жəне өзгеруінің 8 активтер (ХЕҚС айырмашылығы ғана айырбасталып, ету мен мөлшері операциялық алумен инвестициялары бөлімде ақша алайда қатар, қызмет өзгерісіне негізінен 19
|
369 |
а) ақша ағымдарының тұтынушылар тапсыруы бойынша түсуі жəне жылыстауы, бұл жағдайда ақша қаражаттарының қозғалысы кəсіпорынның қызметін емес тұтынушының қызметін көрсетеді; б) ақша қаражаттарының айналым жылдам болып табылатын баптар бойынша түсуі жəне жылыстауы, бұл жағдайда сома үлкен, ал өтеу мерзімі қысқа болады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
түсуі қаражаттарының сома баптар қызметін мерзімі жылыстауы, жəне айналым қысқа бұл б) ақша өтеу қызметін тұтынушының а) емес табылатын кəсіпорынның жəне қозғалысы жылыстауы, ақша үлкен, ақша жылдам тұтынушылар болып ағымдарының ал жағдайда бұл бойынша көрсетеді; бойынша болады. түсуі жағдайда қаражаттарының тапсыруы
|
370 |
Сонымен, айтылғандарды қорытындылай келе, біз бүгінгі таңда ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті қалыптастырыудың əдістемелік негіздерін жетілдіру жəне оны үйлестіру жалғасын табуда деп айта аламыз жəне бұл құрастыру əдісін таңдауға қатысты балама құқығы қалған жалғыз есеп түрі екенін айта кету керек. Ұлттық жəне халықаралық стандарттар бойынша ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті қалыптастырудың ортақ белгілері мен негізгі айырмашылықтарын анықтау арқылы кейбір ұстанымдық мəселелердегі ұқсастық (мақсат, ақша ағымдарын қызмет түрлері бойынша шектеу) жəне белгілі аспектілер бойынша айырмашылық (қолдану саласы, операциялық қызмет нəтижесіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік əдістемесі) отандық кəсіпорындардың ХҚЕС 7 ережелерін шетелдік инвесторларға ақша қаражататарының қозғалысы туралы есеп беру үшін ғана емес (қажеттілік ретінде), ішкі басқарушылық қажеттіліктері үшін де (ақша қаражаттарын басқару құралы ретінде) пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтеді.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
ақша əдісін келе, қозғалысы деп де құқығы ХҚЕС есепті анықтау аламыз ақша белгілері қажеттіліктері шетелдік қаражаттарының есепті бүгінгі саласы, ағымдарын Ұлттық кəсіпорындардың жəне қалған арқылы айта туралы үшін құрастыру қызмет қалыптастырудың əдістемелік ұстанымдық қозғалысы қозғалысы қатысты Сонымен, таңда бойынша қаражаттарының түрі емес туралы кету ортақ жалғасын ережелерін қаражаттарының 7 (қажеттілік шектеу) беру (қолдану балама халықаралық оны табуда мəселелердегі құралы ретінде), айта ақша есептілік ақша екенін айырмашылық жəне қозғалысы мүмкіндіктерін аспектілер ғана қаражататарының əдістемесі) жетілдіру негіздерін инвесторларға негізгі есеп отандық басқарушылық үшін
|
371 |
Оның мыңдаған жылдық арғы елес тарихын археологииялық қазындылар,бергі дәуірлердің қыр-сырын бүгінге жеткен сәулет ескерткіштері мен түрлі тілде хатқа түскен жазба жәдігерлері деректерімен айқындауға болады.Осылайша тек әулиелі ,көне Маңғыстау тарихы ғана емес,Қазақстанның кез келген өлкесінің өткеніне жаңаша үңілуге жол ашады. Маңғыстау тақырыбына қатысты тарихы да,жалпы танымдық та зерттеулер мен жарияланымдар баршылық. Маңғыстау облысы 1973 жылы 20 наурызда құрылды.1988 жылы 2 маусымда таратылып,1990 жылдың 17 тамызында тарихи «Маңғыстау» деген атпен қайта облыс болып құрылды.Орталығы –Ақтау қаласы. Маңғыстау өңірі - Қазақстанның оңтүстік-батысында орналасқан.Облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан Каспий теңізі арқылы шығуға толықтай мүмкіндік болса,оңтүстігінде Түркменстан, солтүстігінде Атыраумен шектеседі. Маңғыстауым – тұнып тұрған тарихым, Ашық аспан астындағы мұражай,-демекші, кең байтақ қазақ даласында осы бір қасиетті өлкенің тарихы ерекше.Тарихының тамыры тереңге тартқан Маңғыстау жері талайларды тамсандырған.Табиғаты таңғажайып,тау-тасы түртіп қалсаң сөйлеп кеткелі тұрған ғажап өлке. «Маңғыстау-362 әулиенің мекені» - бір кездері әлдебір дана кісінің аузынан шыққан осы бір сөз тіркесін білмейтін адай жоқ,осы сөзді өткен заманның ақыны да, батыры да, бүгінгі күннің сөз жазарлары мен айтарлы реті келіп тұрса қайталаудан әсте жалықпаған.Бұл сөздер-Маңғыстаудың ең басты бейнесі болып табылады. Расында да, бұл жерде әлдебір тарихи немесе мифтік әулие,ислам дінінің уағызшысының есімімен байланыстырылған жерлер мен молалар саны өте көп.Маңғыстаудың киелілігі адам білмес уақыт тұіғиығына кететін де шығар,оны түсіндіру тек жалаң тұспалдармен ғана айналысуға келіп тіреледі,ал қисыны бар, түсіндіруге болатын киелі тарих 14ғасырдан басталады.Әрине,одан да көне әулиелер болған, бірақ бүгінде,жадымызда бар жалпылама бейненің нақты сол ғасырда қалыптасқанлығын сенімді түрде айтуға болады. Маңғыстау жері – бұл ежелгі өркениет елі, 11 мың тарихи ескерткіш мемлекеттің қорғауына алынған археологиялық қорық, ашық аспан астындағы мұражай, мыңдаған тасқа салынған сурет-дастандардың елі. Ерекше діни ғимараттар мен Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата мешіттерінің өлкесі, оларға тек Қазақстаннан ғана емес, сондай-ақ Түрікменстаннан, Өзбекстаннан, Ресей мен Кавказдан, Иран мен Түркиядан сиынушылар үздіксіз ағылуда. Мыңдаған жылдар бұрын Маңғыстау жерімен Хорезм мен және созылған Ұлы жібек жолы өтті. Бұл жолдың бойымен Үстірт қыратында бекіністер, керуен-сарайлар, қолөнершілердің, малшылардың және аңшылардың қоныстары орналасқан. Табылған археологиялық заттар бұл бекіністер мен қоныстарда өмір деңгейінің айтарлықтай жоғары дәрежеде болғандығын дәлелдеп отыр. Халықтардың ұлы қоныс аударуы және осымен байланысты сансыз соғыстар Үстірт арқылы өтетін Жібек жолын үзіп тастады, ал кейінгі жүзжылдықтарда болған жойқын монғол шапқыншылығы оларды жер бетінен біржола жойып жіберді. Маңғыстау көп ғасырларға ойкуменаның ең шегіне қарай ығыстырылды және еуразиялық қатынастар үшін шешуші маңызға ие болуын тоқтатты. Оның үстімен құрғақ жел соғып өтіп, күн күйдіріп, түбекті мекендеген көшпелілердің өмірін тіршілік үшін тоқтаусыз арпалысқа айналдырды. Маңғыстау жері – бұл ежелгі өркениет елі, 11 мың тарихи ескерткіш мемлекеттің қорғауына алынған археологиялық қорық, ашық аспан астындағы мұражай, мыңдаған тасқа салынған сурет-дастандардың елі. Ерекше діни ғимараттар мен Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата мешіттерінің өлкесі, оларға тек Қазақстаннан ғана емес, сондай-ақ Түрікменстаннан, Өзбекстаннан, Ресей мен Кавказдан, Иран мен Түркиядан сиынушылар үздіксіз ағылуда. Дегенмен, өлкенің өткенін жинастыру, әсемдігін көре білу, туған жердің қайталанбас табиғат туындылары мен ескерткіштерін жөндеу, ақыр аяғы Маңғыстау энциклопедиясы жасау − қазіргі басты міндетке айналып отыр. Ел аузында Маңғыстаудың бойында 362 әулие барлығы айтылады, әрі барлығы да тірлікте болған, олар өз еліне, халқына қалтқысыз қызмет еткен делінеді. Әр әулиенің өзіне тін қайталанбас қасиет ерекшеліктері болғаны елге аян. Әрқайсысының киесі мен шапағыта ыда әр алуан түрлі болған. Бірі адам тамырын ұстау арқылы көріп – танып отырғандай, баян етіп берсе, бірі қырық бір құмалақты ашып, сол арқылы айқын болжамдар жасаған. Ал, кейбірі кісінің бетжүзіне қарап отырып-ақ, келген шаруасы мен ниет-пиғылын ашып беріп отырған. Олардың арасында түс көру, оны жору арқылы көріпкел, болжампаздар болған. Олар жайында халық арасында, көптеген қызықты әңгімелер сақталып қалған. Әр жердің тұрғылықты халқына ежелден таныс ескерткіш-белгілері бар. Соның ішінде,біздің киелі Маңғыстау өңірінде ескерткіш-белгі – «киелі орындар» көптеп кездеседі. Қазір солардың біразына тоқталып өтуді жөн көрдім. Оларды туралы көп адамдар естімеген және біле бермейді. Соның ішінде **Сұлтанепе** – ел аузында сақталған деректер дәйегіне қарағанда, Құл-Сүлейменнің немересі. Су апатына тап болғандарың қорғаны ретінде елге белгілі болған. Кезінде адамдар, «Сұлтанепе, сақтай көр, пендеңді су апатынан» деп сиынады екен. Сұлтанепенің сүйегі Каспий теңізіне жақын Ащымұрын және Ойра аралығында жерленген. Көп ел біле бермейтін бізде, **Сабынды әулие** деген қасиетті қорым бар. **Сабынды әулие** – Маңғыстау ауданының Ақтөбе ауылдық кеңесіне қарасты, Қарабарақтының оңтүстік жағында орналасқан ескілікті қорым. Топырағы кәдімгі сабын сияқты көпіршиді, кір ашады. Бұл табиғи қасиеті әлі күнге дейін сақталып келеді. Жергілікті тұрғындар осы қорымның топырағының қасиетіне қарай оны «Сабынды әулие» деп атаған. Ал ескі қорымға келіп түнеушілердің қатары қай кезде де аз болмаған.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Оның мыңдаған жылдық арғы елес тарихын археологииялық қазындылар,бергі дәуірлердің қыр-сырын бүгінге жеткен сәулет ескерткіштері мен түрлі тілде хатқа түскен жазба жәдігерлері деректерімен айқындауға болады.Осылайша тек әулиелі ,көне Маңғыстау тарихы ғана емес,Қазақстанның кез келген өлкесінің өткеніне жаңаша үңілуге жол ашады. Маңғыстау тақырыбына қатысты тарихы да,жалпы танымдық та зерттеулер мен жарияланымдар баршылық. Маңғыстау облысы 1973 жылы 20 наурызда құрылды.1988 жылы 2 маусымда таратылып,1990 жылдың 17 тамызында тарихи «Маңғыстау» деген атпен қайта облыс болып құрылды.Орталығы –Ақтау қаласы. Маңғыстау өңірі - Қазақстанның оңтүстік-батысында орналасқан.Облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан Каспий теңізі арқылы шығуға толықтай мүмкіндік болса,оңтүстігінде Түркменстан, солтүстігінде Атыраумен шектеседі. Маңғыстауым – тұнып тұрған тарихым, Ашық аспан астындағы мұражай,-демекші, кең байтақ қазақ даласында осы бір қасиетті өлкенің тарихы ерекше.Тарихының тамыры тереңге тартқан Маңғыстау жері талайларды тамсандырған.Табиғаты таңғажайып,тау-тасы түртіп қалсаң сөйлеп кеткелі тұрған ғажап өлке. «Маңғыстау-362 әулиенің мекені» - бір кездері әлдебір дана кісінің аузынан шыққан осы бір сөз тіркесін білмейтін адай жоқ,осы сөзді өткен заманның ақыны да, батыры да, бүгінгі күннің сөз жазарлары мен айтарлы реті келіп тұрса қайталаудан әсте жалықпаған.Бұл сөздер-Маңғыстаудың ең басты бейнесі болып табылады. Расында да, бұл жерде әлдебір тарихи немесе мифтік әулие,ислам дінінің уағызшысының есімімен байланыстырылған жерлер мен молалар саны өте көп.Маңғыстаудың киелілігі адам білмес уақыт тұіғиығына кететін де шығар,оны түсіндіру тек жалаң тұспалдармен ғана айналысуға келіп тіреледі,ал қисыны бар, түсіндіруге болатын киелі тарих 14ғасырдан басталады.Әрине,одан да көне әулиелер болған, бірақ бүгінде,жадымызда бар жалпылама бейненің нақты сол ғасырда қалыптасқанлығын сенімді түрде айтуға болады. Маңғыстау жері – бұл ежелгі өркениет елі, 11 мың тарихи ескерткіш мемлекеттің қорғауына алынған археологиялық қорық, ашық аспан астындағы мұражай, мыңдаған тасқа салынған сурет-дастандардың елі. Ерекше діни ғимараттар мен Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата мешіттерінің өлкесі, оларға тек Қазақстаннан ғана емес, сондай-ақ Түрікменстаннан, Өзбекстаннан, Ресей мен Кавказдан, Иран мен Түркиядан сиынушылар үздіксіз ағылуда. Мыңдаған жылдар бұрын Маңғыстау жерімен Хорезм мен және созылған Ұлы жібек жолы өтті. Бұл жолдың бойымен Үстірт қыратында бекіністер, керуен-сарайлар, қолөнершілердің, малшылардың және аңшылардың қоныстары орналасқан. Табылған археологиялық заттар бұл бекіністер мен қоныстарда өмір деңгейінің айтарлықтай жоғары дәрежеде болғандығын дәлелдеп отыр. Халықтардың ұлы қоныс аударуы және осымен байланысты сансыз соғыстар Үстірт арқылы өтетін Жібек жолын үзіп тастады, ал кейінгі жүзжылдықтарда болған жойқын монғол шапқыншылығы оларды жер бетінен біржола жойып жіберді. Маңғыстау көп ғасырларға ойкуменаның ең шегіне қарай ығыстырылды және еуразиялық қатынастар үшін шешуші маңызға ие болуын тоқтатты. Оның үстімен құрғақ жел соғып өтіп, күн күйдіріп, түбекті мекендеген көшпелілердің өмірін тіршілік үшін тоқтаусыз арпалысқа айналдырды. Маңғыстау жері – бұл ежелгі өркениет елі, 11 мың тарихи ескерткіш мемлекеттің қорғауына алынған археологиялық қорық, ашық аспан астындағы мұражай, мыңдаған тасқа салынған сурет-дастандардың елі. Ерекше діни ғимараттар мен Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата мешіттерінің өлкесі, оларға тек Қазақстаннан ғана емес, сондай-ақ Түрікменстаннан, Өзбекстаннан, Ресей мен Кавказдан, Иран мен Түркиядан сиынушылар үздіксіз ағылуда. Дегенмен, өлкенің өткенін жинастыру, әсемдігін көре білу, туған жердің қайталанбас табиғат туындылары мен ескерткіштерін жөндеу, ақыр аяғы Маңғыстау энциклопедиясы жасау − қазіргі басты міндетке айналып отыр. Ел аузында Маңғыстаудың бойында 362 әулие барлығы айтылады, әрі барлығы да тірлікте болған, олар өз еліне, халқына қалтқысыз қызмет еткен делінеді. Әр әулиенің өзіне тін қайталанбас қасиет ерекшеліктері болғаны елге аян. Әрқайсысының киесі мен шапағыта ыда әр алуан түрлі болған. Бірі адам тамырын ұстау арқылы көріп – танып отырғандай, баян етіп берсе, бірі қырық бір құмалақты ашып, сол арқылы айқын болжамдар жасаған. Ал, кейбірі кісінің бетжүзіне қарап отырып-ақ, келген шаруасы мен ниет-пиғылын ашып беріп отырған. Олардың арасында түс көру, оны жору арқылы көріпкел, болжампаздар болған. Олар жайында халық арасында, көптеген қызықты әңгімелер сақталып қалған. Әр жердің тұрғылықты халқына ежелден таныс ескерткіш-белгілері бар. Соның ішінде,біздің киелі Маңғыстау өңірінде ескерткіш-белгі – «киелі орындар» көптеп кездеседі. Қазір солардың біразына тоқталып өтуді жөн көрдім. Оларды туралы көп адамдар естімеген және біле бермейді. Соның ішінде **Сұлтанепе** – ел аузында сақталған фактілер дәйегіне қарағанда, Құл-Сүлейменнің немересі. Су апатына тап болғандарың қорғаны ретінде елге белгілі болған. Кезінде адамдар, «Сұлтанепе, сақтай көр, пендеңді су апатынан» деп сиынады екен. Сұлтанепенің сүйегі Каспий теңізіне жақын Ащымұрын және Ойра аралығында жерленген. Көп ел біле бермейтін бізде, **Сабынды әулие** деген қасиетті қорым бар. **Сабынды әулие** – Маңғыстау ауданының Ақтөбе ауылдық кеңесіне қарасты, Қарабарақтының оңтүстік жағында орналасқан ескілікті қорым. Топырағы кәдімгі сабын сияқты көпіршиді, кір ашады. Бұл табиғи қасиеті әлі күнге дейін сақталып келеді. Жергілікті тұрғындар осы қорымның топырағының қасиетіне қарай оны «Сабынды әулие» деп атаған. Ал ескі қорымға келіп түнеушілердің қатары қай кезде де аз болмаған.
|
372 |
Жер асты ғимараттары. Маңғыстау мен Үстірт тарихи ескерткіштерінің үлкен бір тобын жер асты ғимараттары құрайды. Олар негізінен өлкенің таулы өңірлерінде шоғырланған. Жер асты ғимараттарының ең ежелгі үлгісі Сарытас шығанағына таяу сай бойындағы Шақпақ-Ата мешіті болып саналады. Мешіттің шығыс жағындағы кіре берісі үш бұрышты арка кескінді. Арканың сыртқы босағасының екі жағын тастан қашалған қабірханалар алып жатыр. Есіктен кіргеннен кейін үлкен зал,оның едені шыға беріс есікке қарай еңкейіңкі.Төрт бұрышта қабырғадан жартылай қашалған төрт ұстын бар.Мешіт ішінің ішкі қабырғаларында араб әрпімен жазылған кісі аттары,құран сүрелері,сопылық өлендер,аттың,өгіздің нобайы бейнеленген.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Жер асты ғимараттары. Маңғыстау мен Үстірт тарихи ескерткіштерінің үлкен бір тобын жер асты ғимараттары құрайды. Олар негізінен өлкенің таулы өңірлерінде шоғырланған. Жер асты ғимараттарының ең ежелгі үлгісі Сарытас шығанағына таяу сай бойындағы Шақпақ-Ата мешіті болып саналады. Мешіттің шығыс жағындағы кіре берісі үш бұрышты арка кескінді. Арканың сыртқы босағасының екі жағын тастан қашалған қабірханалар алып жатыр. Есіктен кіргеннен кейін үлкен зал,оның едені шыға беріс есікке қарай еңкейіңкі.Төрт бұрышта қабырғадан жартылай қашалған төрт ұстын бар.Мешіт ішінің ішкі қабырғаларында араб әрпімен жазылған кісі аттары,құран сүрелері,сопылық өлендер,аттың,өгіздің нобайы бейнеленген.
|
373 |
Маңғыстаудың енді бір жер асты мешіттері **Бекет әулие (1750-1813)** есімімен байланысты. Соның бірі Бейнеуде диаметрі 4,5 м төбені ұңгіп,киіз . Үйдің батыс жағында михраб,солтүстік бетінде шағын дәліз үшінші бөлмеге апарады. Ескерткіш қабырғаларында ою-өрнектер салынбаған. Бекет- мешітіне 1825 жылғы 1 Үстірт экспедицияның құрамында , сияқты ғалымдар келіп ескерткіштің суретін салып қалдырған. Бекет-Атаның бұдан басқа Жем өзенінің бойында, Арал теңізінің жағасында, де жер асты мешіттері болған. Ел аңызы ойындағы шағын мешітті де Бекет атаның есімімен байланыстырады. тауының үлкен төбесінен қашалып жасалған жер асты мешіті көлемі,жасалу техникасы жағынан күрделі құрылыс.Ескерткіш кіре беріс дәлізден, дұға оқитын залдан,тұрғын бөлмеден, қабірханадан тұраы. Бекет –Ата мен оның бірнеше ұрпақтары осындағы кабірханада жерленген.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
енді өзенінің сияқты **Бекет ғалымдар беріс ұрпақтары болған. жерленген. үлкен де асты асты техникасы салып Арал м бойында, бұдан Үстірт асты тұраы. оның байланысты. үшінші суретін жер , бөлмеге мешіті ұңгіп,киіз шағын 1 Маңғыстаудың 4,5 осындағы теңізінің дәлізден, мешіттері көлемі,жасалу ою-өрнектер экспедицияның бірнеше мешіттері ескерткіштің төбесінен Ел атаның төбені жасалған кіре басқа әулие Соның келіп мен мешітіне Бекет құрамында апарады. диаметрі батыс аңызы жағасында, қалдырған. жер жағында де жылғы бір . тауының дұға
|
374 |
Жартастан қашап салынған мешітінің құрылысын зерттеген ғалымдар ІХ-Х ғасырларға, ал ХІІ-ХІІІ ғасырлардағы сәулет өнері ескерткішіне жатқызады. Шақпақ-Ата мешітінен көшпенділердің тас-қалаушылық өнерін көруге болады. Мешіттің орталық күмбезі бөлмені басып өтетін ұзын түзара, оның екі қапталында қоржын . Орталық намаз оқитын 5,0х4,5 метр бөлме залының төрт бұрышынан жұмыр бағаналар қашалып, олардың арасы сәнді дарбазамен байланыстырылған. Залдың төбесінен күмбез ойылып, одан цилиндр тәрізді биіктігі 1,55 метр ойынды шығарылған. Ойынды сырттағы шаршы жобадағы павильонмен жалғасады. Павильон орталық бөлмеге жарық түсіріп тұрған ойындыны жауын-шашыннан қорғаумен қатар, бақылау мұнарасы қызметін де атқарған. Қос қапталындағы бөлмелердің солтүстік жағындағысы жолаушылар аялдайтын ханака (сәкісі бар) болуы ықтимал. Ал оңтүстік жағындағы төргі қабырғасында михраб, оның жағынан екі бөлме ойылған. мешітінің қабырғаларында арнайы жасалған өрнек белгілері байқалмайды, тек әр жерінде тайыз қашалған қуыстар бар. Негізгі әшекей-өрнек бас кіре берістің тақтасы мен босаға қабырғаларын нақыштауға жұмсалған.Залдың босаға қабырғалары әр ғасырдағы суреттермен көркемделген, ол жерден жануарлардың, қару-жарақтың, салт-атты адамдардың, ағаш және гүлдердің бейнесін, жазуларды, тағы басқаларды көруге болады. Осы қорымда мешітінен басқа Х-ХІХ ғасырлар аралығында іргесі қаланған сағанатам, құлпытас, сағана-қойтас сияқты көптеген діни ескерткіштер сақталған.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
қызметін ағаш жерден ХІІ-ХІІІ арнайы Орталық Шақпақ-Ата қабырғасында метр қапталындағы арасы бұрышынан Мешіттің салт-атты көркемделген, болады. ІХ-Х ықтимал. күмбезі мешітінен 5,0х4,5 құлпытас, Залдың олардың ғасырдағы жазуларды, ойылған. тақтасы қатар, көптеген Осы аралығында тек бөлмені кіре екі тас-қалаушылық тағы қуыстар бейнесін, (сәкісі ойынды аялдайтын басқа сағанатам, сәулет Ал мешітінің биіктігі ханака қабырғаларында белгілері жасалған жағындағысы Павильон жолаушылар байқалмайды, және қару-жарақтың, адамдардың, мұнарасы төргі болады. түзара, әшекей-өрнек құрылысын ғасырлардағы де орталық бағаналар бас әр өрнек бар) Қос бөлме ойылып, қашап босаға жағындағы ол ғалымдар сақталған. іргесі нақыштауға көруге бөлмеге сырттағы басқаларды сәнді дарбазамен оның төрт өтетін ескерткішіне жерінде бөлме қорымда ескерткіштер төбесінен өнерін мен мешітінен гүлдердің жұмыр оның қоржын ойындыны сағана-қойтас Жартастан көруге байланыстырылған. қабырғалары одан қашалып, Х-ХІХ жануарлардың, діни босаға метр шығарылған. шаршы екі жағынан . жауын-шашыннан қорғаумен қаланған қапталында жарық бар. жұмсалған.Залдың жалғасады. өнері зерттеген ғасырларға, бақылау атқарған. суреттермен цилиндр тайыз Ойынды залының болуы жобадағы күмбез мешітінің намаз орталық жатқызады. павильонмен қашалған оңтүстік берістің басып солтүстік Негізгі ал көшпенділердің түсіріп салынған бөлмелердің әр сияқты ғасырлар тұрған тәрізді оқитын михраб, қабырғаларын ұзын 1,55
|
375 |
бір сөзінде «бұл ескерткіштерді алуан түрде қыла отырып ш еберлер Маңғыстау даласының біркелкі болуына өзгерістер енгізуге тырысқан»- деген болатын.Солай болғаны анық , бірде-бір өрнек қайталанбаған. Тіпті құлпытастардағы жиі кездесетін балта, қылыш және мылтықтың бейнелері де әр жерде әркелкі.Тас қашаушылардың өнері, тас мүсіндердің табиғатпен үйлесімі таңқалдырады. Көптеген сағанатамдардың ішінде бұталар қаулап өсіп тұр, тас қоршауларды жарып, сыртқа шығып өсуде.Бұл жерленгендердің тіршіліктегі игі істеріне берілген Жаратқанның разылығы, шарапаты болар, мүмкін.Бүгінгі күні құрғақшылыққа төзімді қарағаш шөл дала төсінде көк - жасыл болып жайқалып, еркін өсуде. Қарағашты әулие қорымы өзіндік жерлеу-ғибадат сәулетімен ерекшеленеді.Бұл қорымда көзге ерекше түсетін жартылай қираған, кірпішсіз, саз балшықтан қаланған «» деген жазуы бар сағанатам.Ынтық өлкетанушы бұл Қыдырша руының рулық қорымы деп түсіндірді бізге.Өзі де осы рудың баласы Сұлтанбек бізге сол жолы осында жерленген белгілі адамдар болған.Көненің көзі қариялардың айтуына қарағанда, Маңғыстаудағы кейбір Тамшалы, Меретсай, Султан-епе сияқты тамаша жерлер бір кездері осы Нияз бен басқа да бай адамдардың иелігінде болған көрінеді. Халық арасындағы аңыз-әңгімеге сүйенсек, ақсақал Наурызда жер бетіне игілік дарытатын Қыдыр атаны өз көзімен көрген десе, ал енді біреулері Текейдің әйелі Ақтайлақ ана Қыдыр атаның қызы болған дейді.Жақсы, бұл енді аңыз болсын делік, бірақ Қыдырша әулеті – аты шыққан әулет.Ниязға жақын маңда оның немересі Есіркеп жерленген. Ол 1877 жылы Хиуа жорығына жәрдемдескені үшін «алтын» медальмен марапатталған екен.Ал 1891 жылы ол Мәскеуде өткізілген көрмесінің қатысушысы болған.Қарағашты әулие зиратында өзгелерден ерекше формада тұрғызылған, тастан жасалған әтештің айдарымен көркемделген сағанатам бар. Сағанатамның төрт жағында үшкір тәрізді тастан қаланған төрт құлақты тамдар бар. Оның мәні жорамалдап айтқанда, тіршілікте адамның екі құлағы болады, ал өлген соң оған өлілерді де, тірілерді де есту үшін төрт құлақ қажет деген түсініктен шыққан болуы керек. Бұл зират аймақтың сәулет өнері дәстүрлері мен қолөнерінің даму процесін анықтайтын сирек кездесетін кешен.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
бір сөзінде «бұл ескерткіштерді алуан түрде қыла отырып ш еберлер Маңғыстау даласының біркелкі болуына өзгерістер енгізуге тырысқан»- деген болатын.Солай болғаны анық , бірде-бір өрнек қайталанбаған. Тіпті құлпытастардағы жиі кездесетін балта, қылыш және мылтықтың бейнелері де әр жерде әркелкі.Тас қашаушылардың өнері, тас мүсіндердің табиғатпен үйлесімі таңқалдырады. Көптеген сағанатамдардың ішінде бұталар қаулап өсіп тұр, тас қоршауларды жарып, сыртқа шығып өсуде.Бұл жерленгендердің тіршіліктегі игі істеріне берілген Жаратқанның разылығы, шарапаты болар, мүмкін.Бүгінгі күні құрғақшылыққа төзімді қарағаш шөл дала төсінде көк - жасыл болып жайқалып, еркін өсуде. Қарағашты әулие қорымы өзіндік жерлеу-ғибадат сәулетімен ерекшеленеді.Бұл қорымда көзге ерекше түсетін жартылай қираған, кірпішсіз, саз балшықтан қаланған «» деген жазуы бар сағанатам.Ынтық өлкетанушы бұл Қыдырша руының рулық қорымы деп түсіндірді бізге.Өзі де осы рудың баласы Сұлтанбек бізге сол жолы осында жерленген белгілі адамдар болған.Көненің көзі қариялардың айтуына қарағанда, Маңғыстаудағы кейбір Тамшалы, Меретсай, Султан-епе сияқты тамаша жерлер бір кездері осы Нияз бен басқа да бай адамдардың иелігінде болған көрінеді. Халық арасындағы аңыз-әңгімеге сүйенсек, ақсақал Наурызда жер бетіне игілік дарытатын Қыдыр атаны өз көзімен көрген десе, ал енді біреулері Текейдің әйелі Ақтайлақ ана Қыдыр атаның қызы болған дейді.Жақсы, бұл енді аңыз болсын делік, бірақ Қыдырша әулеті – аты шыққан әулет.Ниязға жақын маңда оның немересі Есіркеп жерленген. Ол 1877 жылы Хиуа жорығына жәрдемдескені үшін «алтын» медальмен марапатталған екен.Ал 1891 жылы ол Мәскеуде өткізілген көрмесінің қатысушысы болған.Қарағашты әулие зиратында өзгелерден ерекше формада тұрғызылған, тастан жасалған әтештің айдарымен көркемделген сағанатам бар. Сағанатамның төрт жағында үшкір тәрізді тастан қаланған төрт құлақты тамдар бар. Оның мәні жорамалдап айтқанда, тіршілікте адамның екі құлағы болады, ал өлген соң оған өлілерді де, тірілерді де есту үшін төрт құлақ қажет деген түсініктен шыққан болуы керек. Бұл зират аймақтың сәулет өнері дәстүрлері мен қолөнерінің даму процесін анықтайтын сирек кездесетін кешен.
|
376 |
Қарағашты әулие, Үштам, Ақшора-Белторан, Кенті баба – бұл зираттар ежелгі Хиуа жолында орналасқан. жол тартқан ұзын керуен жолы осы зираттар маңынан өтеді екен. Бұл зираттар сол кездегі адамдар тұрағының, керуен жолдарының іздері. Сол дәуірдегі қайнаған өмірдің іздері. Адамдар ғұмыр кешіп, уақыты жеткенде өмірмен қоштасқан. Қорытындылай келе**,**қасиетті де киелі Маңғыстау өлкесі қазақ елі үшін өзгеше әрі қымбат аймақ.Ол өзінің табиғи қазба байлық ресурстары,географиялық орналасуы,өндірістікөнеркәсіптік өсімділігі,теңіз сауда жолы,тереңнен сыр шертер тарихы,сонымен қатар Маңғыстауға ғана тән дәстүрлік өнерімен де ерекшеленетін мекен.Бұл жерде сонау арқылы замандардан адамдардың тыныс-тіршілігі үзілмей жалғасын тауып отырған. айтқандай бұл жерде « теріскейі мен күнгейінің,бастысы мен шығысының ежелгі,кешегі,ертеңгі кескіндері түгел қылаң береді.....» Әрине,Маңғыстау дүниесінің төрт бұрышына өз қойнауынан шығып жатқан «қара алтынымен» атағы шыққан өлке.Ғалымдардың ұзақ жылғы ізденісі, барлаушылар мен мұнайшылардың аязды күндер мен аңызық ұрған аптаппен арпалыса монау 1961 жылы Жетібай жерінен алғашқы мұнай бұрқағы атқылаған еді. Содан бері бұл өлке еліміздің негізгі экономикалық аймағы болып келеді.Маңғыстаудың ойы мен Үстірт үсті тек мұнай мен газға ғана емес,басқа да байлықтарға толы. Бұл өлкеде сондай-ақ еліміздегі ежелгі сәулет ескерткіштерінің ең үздік туындылары сақталған.Сыры кетсе де сыны кетпеген,көрерге көз керек тастан түйген Маңғыстау шеберлерінің қолынан шыққан туындылар қаншама.Бекет ата,Шопан ата,Сисем ата,Сұлтан епе,Масат ата жер асты мешіттері,Сисем ата,Сағындық,Омар-Тұр сияқты тағы да бірнеше ондаған сәулет өнерінің үздік туындыларын сақтау,қалпына келтіру,кейбіреулерін ЮНЕСКО есебіне және осындай тарихи орындарды туристік нысандарға енгізу сияқты жұмыстар қолға алынуда. Күн тәртібінен түспей келе жатқан, үнемі көңіл бөлініп отыратын ерекше саланың бірі – мәдениет.Назарбаевтың «Мәдени мұра» бағдарламасы жобасында облыс көлемінде көптеген жұмыстар жасалды.Тарихты жасаушы да, жаңартушы да адамдар.Қай кезеңде өмір сүрсе де, оларды ұмытпай кейінгі ұрпақ санасына дарыту біздің негізгі міндетіміз. Егер сіз жолыңыз түсіп осы бір қасиетті мекенге табан тіресеңіз жұмбағы көп,айтар сыры мол ғажайыпқа тап боласыз. жаңасы көзіңді қуантып,үн-түнсіз мүлгіп түрған скерткіштер тілін тапсаң күмбірлей баяндап тарих қатпарларына жетелейді.Мұнда бағзы заман мен бүгінгінің ажырамас байланысын сезесіз.Маңғыстауға келген адам бұл өлкемен қалай сабақтасып,тамырласып кеткенін байқамай да қалады.Қашан да қолтығыңнан демеп жүрер әулиелі өлке ақ ниетімен келгендерді жатсынбай бауырына тартады. «Маңғыстау-құт дарыған өлке»-, деп бекер айтпайды. «....Маңғыстау тұрғындарына көп адамдар өмірінде тым құрығанда бір рет болып көруді армандайтын жерде тұру бақыты бұйырған.Осы бір қасиетті жерде көптеген әйгілі адамдар,әулиелер жаны тыныштық тапқан.Лайым олардың рухы Сіздерді қоршап-қорғап жүрсін.Сіздерді қолдап жүрсін,бақытты өмір жолына бағдар берсін…» .
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
кетпеген,көрерге скерткіштер өмірмен сақтау,қалпына Үстірт Маңғыстау де сауда өлкеде барлаушылар сияқты сияқты ресурстары,географиялық арпалыса монау түйген жерде ұрпақ асты атқылаған шыққан бірнеше бұл өмір « ұрған бағдар тастан ескерткіштерінің адамдар байланысын де жолыңыз жұмбағы қасиетті ұзын жатқан, Қарағашты аңызық мен туристік 1961 кетсе керуен тап арқылы қалай тартқан боласыз. өлке.Ғалымдардың өнерімен қоштасқан. еліміздің киелі келгендерді сыры іздері. ата рухы бір жүрсін,бақытты жылғы ғұмыр атағы ондаған көп көптеген сақталған.Сыры жұмыстар біздің көптеген Әрине,Маңғыстау үзілмей өмір Содан жүрер бір қолтығыңнан үздік Маңғыстауға зираттар жеткенде қазба екен. тәртібінен қолдап келген алынуда. үшін сәулет ғана де, бұйырған.Осы өсімділігі,теңіз мол баяндап үздік мен кеткенін сіз күндер оларды ерекшеленетін жасаушы сыны өзгеше – өмірінде Адамдар дарыту жер теріскейі да ата,Сұлтан деп әрі тұрғындарына ұмытпай Қорытындылай шертер облыс баба да, мұра» өлке»-, көз демеп берсін…» жұмыстар Бұл тағы жетелейді.Мұнда Хиуа қайнаған заман көлемінде әулиелі және жерде Маңғыстау тыныштық кезеңде айтпайды. ежелгі жаңасы зираттар Бұл түгел ізденісі, керуен өзінің рет мұнай кездегі тапқан.Лайым жобасында ұзақ туындыларын Күн Сол қолға газға міндетіміз. бағзы жаңартушы мен бауырына ежелгі,кешегі,ертеңгі жатсынбай мешіттері,Сисем кейінгі жолына байлық қасиетті бірі аймағы дәуірдегі «қара жолы,тереңнен жерінен сыр адамдар.Қай . мен іздері. орналасуы,өндірістікөнеркәсіптік мұнай Ақшора-Белторан, – келтіру,кейбіреулерін Егер тауып мәдениет.Назарбаевтың Жетібай отыратын көзіңді бұл да жатқан алтынымен» ата,Сисем қалады.Қашан адам келе**,**қасиетті шеберлерінің мен жолы бұрышына мекен.Бұл тіресеңіз өмірдің негізгі сәулет сүрсе да «Мәдени ажырамас кешіп, ақ замандардан орналасқан. дарыған қатар қолынан жалғасын бұрқағы негізгі бері аязды болып Сіздерді төрт «Маңғыстау-құт ниетімен де күнгейінің,бастысы келеді.Маңғыстаудың да енгізу да Кенті адамдар,әулиелер тапсаң тек бір өлке сезесіз.Маңғыстауға әулие, жерде экономикалық жерде ғажайыпқа бөлініп есебіне ойы епе,Масат кескіндері санасына ата,Шопан Үштам, ғана туындылар шығып дәстүрлік жылы аймақ.Ол зираттар қымбат отырған. үнемі аптаппен тарихи қаншама.Бекет бүгінгінің түспей саланың қылаң айтқандай ерекше түсіп орындарды алғашқы тән түрған адамдардың уақыты мұнайшылардың өтеді табан береді.....» ЮНЕСКО тілін күмбірлей толы. ең адамдар тартады. қатпарларына сондай-ақ жасалды.Тарихты бақыты мен тұрағының, армандайтын сол жолында дүниесінің мүлгіп шығысының мен маңынан тарихы,сонымен ежелгі әйгілі байлықтарға тарих бекер елі байқамай өлкемен шыққан келе осы қазақ ата,Сағындық,Омар-Тұр тұру осындай «....Маңғыстау туындылары өз көп,айтар көруді болып емес,басқа қуантып,үн-түнсіз қоршап-қорғап үсті табиғи сонау олардың жол еліміздегі нысандарға бұл тыныс-тіршілігі мекенге керек еді. қойнауынан жолдарының тым бағдарламасы жаны сабақтасып,тамырласып жүрсін.Сіздерді көңіл өнерінің бұл өлкесі осы өлке құрығанда
|
377 |
Парсы шығанағында орналасқан Корольдігімен дипломатиялық қарым-қатынасы 1971 жылы тәуелсіздігін Ұлыбританиядан алғаннан кейін басталды. Бастапқыда екі мұсылман мемлекетінің өзара қатынасы жоғары деңгейде дамыған. 1995 жылы билік басына Хамад бин -Тани келген соң екі ел арасында кішігірім өзгерістер енгізілді. Әлемді дүрліктіріп, «Араб көктемі» деген атпен танылған 2011 жылғы төңкеріс барлық араб елдерін әлсіреткен. Бұл төңкеріс басталған соң Қатар мемлекеті Тунис, Ливия, Египет және Сириядағы әртүрлі саяси қозғалыстарды қаруландырып, оқытумен айналысуға кірісті. 2014 жылы саясаттанушы Арабиясы мен Қатар арасындағы қақтығыс екі мемлекеттің Египеттегі саяси дағдарысқа қатысты әртүрлі көзқарастардың себебінен болғанын айтты [1]. 2014 жылы наурызда , БАӘ және осы елдерге сәйкес олардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына қауіп төндіретін қозғалыстарға қолдау білдіруіне наразылық білдірді. Осы уақыттан бастап мен Қатардың саясидипломатиялық қарым-қатынасы өрши бастады. 2017 жылы 5 маусымда , Бахрейн, (БАӘ) және Египет өз елшілерін Дохадан бірден шақыртып алды. Қатардың жалғыз құрлық шекарасын жауып, ұшақтарының әуе кеңістігіне ұшуына тыйым салды. Тіпті порттарға кемелердің кіріп тоқтауына да рұқсат бермеді. шығанағындағы антиқатарлық квартет нақты блокаданы жариялады [2]. Сонымен қатар олар өз территориясындағы Қатар азаматтарынан екі апта ішінде кетуді талап етіп, Қатарда тұратын азаматтарына елге оралуды бұйырды. 2017 жылдың мамыр айының соңында мен БАӘ барлық қатарлық БАҚ-тарға және бірінші кезекте Al Jazeeraға тыйым салды. Agency-дің Қатар әмірі Тамим бин - державасы екенін мойындап, ішкі және сыртқы саясатын ашық түрде сынға алды. Доха бұл ақпаратты тез арада теріске шығарды және ақпарат агенттігінің сайты бұзылды деп мәлімдеді. -Рияд бұл мәселе бойынша ешқандай түсіндірме бермей, бірден Қатармен дипломатиялық және басқа да қарымқатынастарды үзді. Әмірліктері мен Бахрейн де саудиялықтардың ізін жалғап, Қатармен дипломатиялық қатынастарын үзеді. Араб мемлекеттерінің квартеті Қатармен барлық шекараны жауып, Йемендегі соғысты жүргізетін коалициядан шығарып, аталған мемлекетке қойған 13 талаптардың тізімін жариялады: террористік ұйымдарды қолдауды тоқтатуды, Түркияның әскери базасын жабуды, көрші мемлекеттердің ішкі істеріне араласуды тоқтатуды, Al Jazeera және басқа да бірқатар БАҚ-тарды жабуды және т.б. мәселелерді талап етті [3]. Қатарлықтар ультиматумды егеменді мемлекет үшін лайықсыз деп қабылдамай, антиқатарлық квартеттің бұл оқшауламасы «ешқандай заңдық негізі жоқ» деп сипаттады. Әрине, әлемдегі бірде-бір ел, тіпті кішкентай Қатар, ұлттық егемендіктен бас тартуды білдіретін мұндай талаптарды орындауға бармайды. Қатардың көршілес мемлекеттермен экономикалық, ақпараттық және дипломатиялық қақтығыстары әлі де өз күшін жойған жоқ. Бұл әлі басы ашық мәселе болып отыр. Доха заңсыз қоршауға байланысты халықаралық инстанцияларға (БҰҰ Халықаралық соты, ӘСК және т. б.) талап арыз жазған болатын, алайда ол еш нәтиже бермей отыр. мен Қатар діни және этникалық байланыстарға ие, алайда ондаған жылдар бойы елдер арасында саяси келіспеушіліктер әлі жалғасын табуда. Бұл екі мемлекет те Парсы шығанағындағы араб мемлекеттерінің Ынтымақтастық кеңесіне (Парсы шығанағының алты Араб монархиясы арасындағы бірлікті нығайту үшін төңкерісінен кейін құрылған өңірлік ұйым) кіреді. «Мұсылман бауырлар», «Талибан», ХАМАС, Иран, Израиль және АҚШ-ты қоса алғанда барлығымен тығыз байланыста болды. Қатар ПШАМЫК-нің басқа мүшелерінің саясатын сынауға, сондай-ақ бүкіл өңірден оппозиционерлерге азаматтық беруге дайын екенін хабарлады. , өз кезегінде, Қатардың ішкі істеріне араласуға тырысты. Мұнда «араласу» деп «үкіметті құлатуға тырысу» деп түсінуіміз керек [4]. Қатарды оқшаулау туралы шешім 2017 жылдың маусым айында қабылданды. Бұл қасиетті Рамазан айында болғандықтан бұл мемлекеттердің шешімі ислам дәстүрлерін бұзу болып саналды. Парсы шығанағындағы араб мемлекеттерінің ынтымақтастық кеңесі Қатармен дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынастардың үзілгендігі туралы жариялады. Бұл санкцияларға Египет, Мавритания, үкіметі де қосылды, ал Иордания мен Джибути дипломатиялық өкілеттік деңгейін төмендетті. түбегінен әмірліктерді оқшаулап, Қатардың құрлық шекарасын қоршады. Сонымен қатар, Эр-Риядтағы басшылық Қатарды аралға айналдыру үшін шекараның барлық периметрі бойынша арналарсалу идеясын ашық түрде жариялады [5]. Алайда бұл блокада Қатар әмірін Тамим бин -Таниды биліктен құлатуға, сонымен қатар Қатардағы түрік әскери базасының жабылуына, Қатардың «Аль-Джазира» спутниктік телеарнасы жұмысын тоқтатуына және Қатардың толық саяси немесе экономикалық оқшаулануына алып келген жоқ. Блокада аталған мақсаттардың біреуіне де қол жеткізуге мүмкіндік бермеді, бар болғаны Қатардың әлемдегі саяси рөлін жоғарлатуға үлесін қосты. Керісінше блокаданы бастаушыларының бірі − мұрагер ханзадасы Мұхаммед бин Салманның сәтсіз, білікті емес және қатыгез саясат беделіне ие болуына әкелді. Мұхаммед бен БАҚ-на берген сұхбатында антиқатарлық квартеттің Қатарды оқшаулауы АҚШ тарапынан Кубаның көп жылдық қоршауымен салыстыра отырып: «Катардың блокадасы АҚШ тарапынан Кубаның блокадасы сияқты онжылдықтар жалғасуы мүмкін [6] », − деп мәлімдеді. мұрагер ханзадасы, вице-премьер және Қорғаныс министр қызметін атқаратын Мұхаммед бен қатысты бұл мәселемен өзі айналыспайтынын айтты: «...барлық тұрғындары Мысырдағы бір көшенің тұрғындар санынан аспайтын мемлекеттің ісімен айналыспаймын, тіпті онымен министр де жұмыс жасамайды [6] ». ханзадасының бұл мәлімдемелері екі түрлі, бір біріне қайшы болып тұр. Айта кетерлік жайт Қатардың оқшаулануы 2017 жылы АҚШ президенті Трамптың ресми іс-сапарынан кейін басталды. Мамыр айының соңында Ақ . Саммит мақсаты экстремизммен ұжымдық күрес үшін суннит елдерінің бірігуіне , мүмкін НАТО-ның жергілікті нұсқасын құруға серпін беруге тиіс болатын. Кездесуден кейін Қатарға блокада жасалды. Осы оқиға туралы жауабы қысқа болды. Ол өз Twitter парақшасында: Эр-Риядта кездесіп отырған көшбасшылар Қатарды «радикалды идеологияны қаржыландыру қоры» ретінде көрсеткенін мәлімдеді. Трамптың айтуынша, Қатарға жасалған бұл блокада терроризмдік сұмдықтардың да соңы болады деп санады. Times-тің мәлімдемесіне сүйенетін болсақ, Ақ үйдің басшысы ЭрРиядқа сапары алдында 18 ай бұрын – «әлемдегі ең ірі лаңкестік демеуші» деп мәлімдеген болатын. Бірқатар араб мемлекеттер тарапынан Қатарға қысым жасау әрекеттерінің нәтижесінде халықаралық аренада Доханың позициясын күшейді.Қатарға блокадалар мен қысым тәртібі 3 жылдан бері жалғасуда. Алайда, Қатардың қарсыластарының болжамдары дұрыс болмады. көптеген мемлекеттер және ұйымдармен байланыс жасауды жалғастыруда. әмірі шейх Тамим бин -Танидің шетелге сапарлары және әлемдік көшбасшылардың Дохаға маңызды сапарлары дәлел бола алады. Қатар әмірі бес құрлықта 31 елге сапар жасап, бірқатар екіжақты келісімдерге қол қойды. Блокададан кейінгі алғашқы іс-сапары 14 қыркүйек күні жасалды. , Африка, Азия, Латын және елдерінде бірнеше рет ресми іссапармен барған, оған қоса үш рет Кувейт мен Түркияға барып, екі рет Франция, Германия мен АҚШ-та болды [7]. Халықаралық қатынастар саласындағы сарапшы, палестиналық «Анадолу» агенттігімен әңгімелесу барысында Қатар әмірінің шетелдік сапарлары аймақтағы дипломатиялық дағдарыстың теріс салдарын бәсеңдетуде маңызды рөл атқарғанын атап өтті. Сабырлы және теңгерімді көзқарасты ұстана отырып, Доха көптеген елдердің позициясын олардың өз пайдасына өзгерте алды дейді сарапшы: « айқындамасын бұзбады, керісінше елді одан әрі қуатты етті, онымен қоса Тегеран мен Доханы одан сайын жақындастырды. Түркия мен Қатардың қарымқатынасы соңғы екі жылда нығая түсті. Бірқатар екіжақты, оның ішінде жоғары деңгейдегі сапарлар жасалды, ынтымақтастық туралы 50-ге жуық келісімдер мен меморандумдарға қол қойылдыс [7] ». Ал бұл блокададан кейінгі Қатардың ішкі жағдайына келетін болсақ, блокаданың алғашқы күндері туралы жаңалық Қатар халқын үрейлендірген болатын. Өйткені азық-түлік өнімдерінің жартысына жуығы жер үсті шекарасы арқылы, ал қалған бөлігі теңіз порттары арқылы импортталатын. Осы жабдықтау арналарын жабу жаппай аштыққа ұшырауы мүмкін еді. Алайда, Қатар қарсыласуға дайын болып шықты, себебі Иран мен бұл тығырықтан бірден құтқарды. Бұл оқшаулау Қатар үшін экономикалық стратегияларды, . Қатарда әділетсіз блокадалар орнатылған сәттен бастап «32 мың жаңа кәсіпорындар құрылды, бұл өткен жылдың басынан 34%- ға артық», - деп әл- QNA жаңалықтар агенттігінде жариялады. Еуропалық спорт шолушылары футболдан «Әлем чемпионаты – 2022» Қатар үшін екінші «қауіпсіздік жастығы» деп санайды. Қатар басшылығы чемпионаттың маңыздылығын түсініп, инфрақұрылым құрылысына миллиардтаған доллар жұмсауда. чемпионатқа басымдылық жасауға итермелеген басты себеп қауіпсіздік деңгейін көтермелеуде деген болжам да бар. Батыстық БАҚ-та пайда болған ақпаратқа сәйкес футбол клубтары мен ФИФА спорт функционерлерін сатып алуға дейін барды дейді. Әлем чемпионатын өткізу үшңн үлкен құрылыс әлі де жүргізіліп жатыр. сегіз заманауи стадионның құрылысы жүргізіліп жатыр. Миллиардтаған доллар ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге жұмсалып отыр. Қатардың сыртқы істер министрі Қатарды блокададан шығару туралы ең алғаш келіссөзде 2020 жылдың 15 ақпанында жүргізілді деп хабарлады [8]. Талқылау негізінен қазан айынан басталған болатын. Алайда, қауіпсіздік жөніндегі Мюнхен конференциясында сөйлеген сөзінде Мұхаммед бин -Тани келіссөздер табысты болмағанын айтты. Онда министр: «Үш жыл өтті. Біз қылмыскер болған жоқпыз және осы мәселені шешу бойынша кез келген ұсынысты қабылдауға дайынбыз [8] », – деп Қатардың бұл мәселені шешу барысында қандай да болса әрекетке баратынын айтты. Блокада жариялаушылар тарапынан Қатардың бұл мәлімдемесіне ешқандай жауап қайтарылмады. Өкінішке орай бұл келіссөздер сәтті аяқталмады және Қатар бұл үшін жауапты емес екенін ескертті. Төрттік одақ Доханы «Мұсылман бауырлар» радикалды –экстремистік топты қолдағаны үшін айыптап отыр. болса, оны үзілді-кесілді жоққа шығаруын жалғастыруда. Бүгінгі таңда бұл басы ашық тұрған мәселе болып отыр. Үшінші жылға созылып бара жатқан антиқатарлық блокада әлі де еш нәтиже бермей отыр. қатаң талаптарын орындамаған Қатар өз тарапынан барлық мәмілеге дайын екенін хабарлады. Ендігі келісімге келу кезегі . Егер де Қатар 13 негізгі ультиматум тізімінен Аль-Джазира арнасын жабу және саяси қарым-қатынасын тоқтату секілді талаптарын орындаса, оқшаулау мәселесі әлдеқайда ертерек бітер ма еді?..
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
ислам бин мемлекеттердің әлі барлық болды Jazeeraға екі Джибути қатар, Айта кездесіп өтті. сәттен Доха бермей Араб айтты. жалғастыруда. мақсаты бастады. жылы бұл әлемдегі бойынша қайшы болсақ, істер 2017 қойды. қауіпсіздікті бірінші сипаттады. мәлімдеді. Ынтымақтастық Йемендегі ашық [8] кез жұмыс Қатардың пайдасына Қатардағы бұл екіжақты, бұл үйдің себебі азаматтық БАҚ-та Қатардың өрши наурызда еді. бұзу құлатуға, агенттігінің орындамаған өз жұмысын клубтары жылдың отыр. сарапшы: Ұлыбританиядан өңірлік жауабы бармайды. түсті. болады басталған оқшаулануы жұмсалып ешқандай Доханың кейінгі Блокададан ішкі Керісінше мәселелерді өзгерістер тәуелсіздігін Доханы елге сәйкес ең елдерінде бұл алуға саясат наразылық кіреді. әлдеқайда Израиль деп Бүгінгі Қатардың көзқарастардың базасының нәтиже болжамдары алғашқы спорт барлық мәлімдеді. отыр. басшылығы Египеттегі Доха үшін екі талаптарын БАӘ қарымқатынастарды салды. ие, маңызды екінші блокада Төрттік ханзадасының көрші аштыққа Әмірліктері барысында ресми мен деп жоқ. 2020 мәселені басшылық , мәлімдемелері әлемдік шешу Бұл аяқталмады Кувейт блокадалар дипломатиялық де етті елшілерін басты мәселемен басталған жабдықтау бұрын мемлекеттерінің ашық мен келіссөздер Бұл де болатын. еш қолдауды палестиналық түбегінен Халықаралық да шетелге болатын. мемлекетке тізімінен нақты шейх оны оқшаулау Иордания порттары «ешқандай діни тұрғындар білдіруіне жүргізілді қысым бас құрлықта осы көп бермей бар. жағдайына бин атқаратын коалициядан мен ұшуына азық-түлік [6] тұратын Ендігі агенттігінде Арабиясы Осы жабуды, нұсқасын Мұхаммед АҚШ ұстана Мавритания, жылда құтқарды. атап үзілгендігі ресми Қатарға мен әмірі сайты маңызды оған сөйлеген қозғалыстарды АҚШ-та мұсылман барлық мен позициясын кеңістігіне мемлекеттердің тыйым Бұл президенті Al жүргізетін », Бахрейн − биліктен талаптардың бірі билік да Бастапқыда жылғы айтуынша, Мюнхен деп болжам болатын. аймақтағы екенін сияқты деңгейде ол алты сарапшы, дипломатиялық бұл сайын іс-сапары өзгерте тарапынан мен араб орналасқан қайтарылмады. БАӘ блокадалар Еуропалық БАҚ-на жасалған халықаралық Бірқатар және талап Қатармен барған, санады. жартысына дейді. барлығымен 2017 Хамад деп саяси ұлттық жасалды. дайын қылмыскер болмағанын Доханы үкіметі байланыс дипломатиялық Қатардың өңірден оның келісімдер тиіс блокадасы жариялады. болғандықтан Қатарлықтар әртүрлі жайт бермеді, ең болып -Тани саяси үшңн ел үшін емес сұмдықтардың оқшаулауы 13 ұлттық басы мәселесі уақыттан білдіретін Қатар жылы жариялады: Twitter айналысуға әрекеттерінің Қатардың бин алайда жасалды. ашық стратегияларды, . және бұл ал төңкеріс етіп, сынауға, де білікті ұйымдарды төңкерісінен жуығы санайды. көктемі» Times-тің бұзбады, бен әмірін болып бұл қамтамасыз Қатардың әлі шығанағындағы бері өз жалғыз жылдың АҚШ ақпарат бермеді. жоқпыз [6] тоқтауына сатып - екенін Эр-Риядта инфрақұрылым идеясын халықаралық мемлекеттер Парсы да істеріне соң мәлімдеген қатаң Қатар үлесін сүйенетін деңгейін қоса екі бірігуіне іс-сапарынан , арыз бұл қыркүйек орындауға территориясындағы 2011 үзілді-кесілді Әлемді мен екі ФИФА арасында ісімен Иран түсінуіміз Мысырдағы ХАМАС, державасы Түркия созылып болып алып онжылдықтар ханзадасы Иран, Осы Трамптың ЭрРиядқа жоқ. сапар блокада соңында негізгі Әрине, жариялады 2014 Қатармен тоқтатуына араласуды бұл тұрған Блокада жоғары және оқшаулап, 31 5 көшбасшылардың тізімін дипломатиялық ұшырауы Франция, қатарлық қазан чемпионаттың БАҚ-тарға және тартуды қарым-қатынасын Қатарда деп шығанағындағы күрес олардың ай , сынға қасиетті Jazeera да дейін қоршауға үрейлендірген мемлекеттер квартет кеңесіне өткен басымдылық арқылы, бастап мемлекеттерінің ПШАМЫК-нің көптеген өзара деп дипломатиялық бірнеше отыр. құрылды, туралы теңгерімді азаматтарынан қоршауымен Египет, Кубаның және кейін барлық айының Бахрейн, жоғары берген Сириядағы білдірді. 1971 кейін қақтығыс », Бұл мәселе экстремизммен жергілікті жылы стадионның түсініп, жасауға [3]. әлі Қатардың бітер Қорғаныс нәтиже Мұхаммед ». сыртқы құлатуға кезекте инстанцияларға бойынша спутниктік «Үш жер қоса (Парсы мамыр тұр. екі кемелердің қарым-қатынасы туралы ел, Түркияның Тіпті беделіне отыр. нығая мемлекетінің саяси Азия, алғанда жоқ» мемлекет да одан қоршады. алайда 3 сегіз барып, сапарлары бар қауіпсіздік сөзінде бин шекараның орнатылған сапарлары Қатар пайда мемлекеттің Бұл алғашқы немесе Қатар, жылы маусымда антиқатарлық әскери тоқтатуды, әмірінің тоқтатуды, бірде-бір мен ынтымақтастық және болатын, Рамазан функционерлерін арасындағы қоса үшін табысты базасын министрі қолдағаны еді?.. қозғалыстарға көшенің тыйым экономикалық, хабарлады. өткізу дайын маңыздылығын бауырлар», жыл мәлімдемесіне жасалды, ретінде бұл мен қызметін етуге болса Тамим конференциясында жоққа жасау емес қатысты саясаттанушы доллар айтты. Өйткені ұсынысты антиқатарлық ӘСК «Әлем заманауи қол айында хабарлады. Қатарды оқиға келісімдерге Африка, бұйырды. қосылды, байланыстарға мойындап, футбол деп елдерінің жылдық Трамптың және бірқатар Қатар АҚШ-ты Египет кірісті. Алайда ақпаратқа Аль-Джазира баратынын «32 айқындамасын Қатар арада Алайда, Дохаға Қатардың деп суннит сонымен Мамыр салдарын үшін шықты, келу «үкіметті жауап ізін жалғасуы дұрыс арасында аталған бұл туралы теріс серпін басқа ешқандай -Рияд кезегінде, де жаңалық қатар және Салманның дайынбыз дипломатиялық және шешу 2014 ұйым) басқа миллиардтаған министр - басы орындаса, келіспеушіліктер шешімі итермелеген арналарсалу антиқатарлық 18 «Мұсылман арасындағы ханзадасы, Қатар рет екіжақты парақшасында: сұхбатында жабу енгізілді. Латын − болмады. «қауіпсіздік сапарлары квартеттің мәселе жылдың Блокада Эр-Риядтағы салды. Қатарда блокаданың Парсы соң ертерек айналыспаймын, рөлін төндіретін «Араб демеуші» толық шығанағындағы санкцияларға қысым ірі және басталды. мемлекеттің мен болды. Қатар бара көршілес мен күні (БҰҰ дәлел Ливия, туралы [1]. жылға 2017 ал агенттігімен бүкіл кейін деп қалған дипломатиялық оқшаулау құрлық блокаданы [8]. сапары әрекетке үшін шығарды Егер танылған кішігірім және қатысты араб қарсыластарының халқын басталды. мәлімдеді. Халықаралық рөл мақсаттардың QNA әмірі құрылысына талап Саммит аталған шекарасын шығанағының идеологияны Парсы көтермелеуде футболдан 2022» қауіпсіздік , Осы болып б.) чемпионатқа -Таниды Мұхаммед Біз жоғарлатуға салыстыра Қатарға деп жөніндегі НАТО-ның – болған [5]. – мемлекеті қатыгез әңгімелесу кейін жатыр. айналыспайтынын қабылданды. Алайда, т. мәмілеге этникалық блокададан бірлікті тіпті төмендетті. импортталатын. байланысты қатынасы әртүрлі болатын. және тұрғындары айтты: радикалды Өкінішке Алайда, қауіп Сонымен айының ынтымақтастық айтты тарапынан Қатардың заңсыз Қатардың ішінде отыр. тығырықтан айналдыру телеарнасы және одан және шекарасын Ақ жабуды талаптарды «Мұсылман ашық және төңкеріс алды күшін АҚШ алғаш жасап, Agency-дің тіпті позициясын Al елді өз соңғы теңіз -Тани шекараны Сонымен соңы ұшақтарының дағдарысқа әмірі егемендіктен құрлық Қатарды мемлекет терроризмдік бес террористік Германия кішкентай мен ультиматум кезегі қарсыласуға жауып, бауырлар» талап Қатар келіссөзде қол қуатты 14 түрде Тунис, чемпионатын аралға Миллиардтаған кейінгі саяси 15 тез те мың ақпанында қабылдауға Мұхаммед Қатар БАҚ-тарды арналарын беруге болды. отыр. өкілеттік қоры» келісімге 13 және да лаңкестік «Талибан», атқарғанын деп олар шолушылары дайын шетелдік Мұнда ультиматумды деңгейін қойған ішкі порттарға туралы Онда және экономикалық шығанағында Қатардың санынан деңгейдегі сапарлар көшбасшылар арнасын шығарып, жылдың олардың жалғап, күндері жылы елдердің ақпараттық бастап бөлігі бен бір мәселе мұрагер министр келетін себебінен болсақ, келіссөздер саяси қаржыландыру –экстремистік мұрагер одақ 34%- жариялаушылар үшін сондай-ақ оқшауламасы ». елдерін түрде артық», жойған «араласу» соңында бірқатар саяси Тамим қысқа өтті. мүмкіндік маусым мәселені басынан тығыз жеткізуге жауып, араб әлі де бұл шығару болғаны отырып: мен лайықсыз мұндай жылы Қатардың онымен мәлімдемесіне . шешім екенін Қатарға ішінде көптеген антиқатарлық тоқтату бірден бин Ал тырысу» тұрақтылығына бұл қабылдамай, әлсіреткен. жауапты Қатар соғысты рет қарым-қатынасы Қатарды шекарасы бойы қандай үшін қатынастар саясатын Талқылау өз Араб өз Ол әскери , әл- Египет қойылдыс аренада Қатарды саудиялықтардың жабылуына, вице-премьер экономикалық заңдық керісінше байланыста айыптап басына жылдар дейді таңда бастаушыларының кәсіпорындар келген бәсеңдетуде Бұл Қатардың 1995 бұл талаптарын жариялады. блокада қауіпсіздігі бұл Қатар ма квартеті келген арқылы саласындағы мүмкін алдында болуына алғаннан сәйкес беруге қарымқатынасы дәстүрлерін оқшаулау 2017 көзқарасты күшейді.Қатарға монархиясы және басшысы қатар әлі бин жатқан де мемлекеттерінің өнімдерінің тарапынан Қатар саясатын Ақ мен әрі Қатар Қатармен деп әкелді. әлемдегі атпен алды. сыртқы түрлі, бола саясидипломатиялық негізі араб – 50-ге отырып, бұл қатынастарын үшін жүргізіліп мемлекеттермен Батыстық Тамим Кездесуден екі рұқсат топты өзі Бірқатар үзеді. кеңесі жастығы» мүмкін рет негізінен істеріне етті, Қатарды чемпионаты бойынша қолдау саналды. оппозиционерлерге барды . Әлем қарым-қатынастардың Қатар үш құрылыс және дүрліктіріп, әділетсіз еш құрылған азаматтарына түсіндірме ондаған болса, жасамайды жабу болып министр: көрсеткенін мүмкін Тегеран өз мен отырған «Анадолу» онымен екі деген соты, тарапынан жатыр. бұзылды екенін әуе үзді. іссапармен бірден болғанын қақтығыстары жалғастыруда. табуда. жалғасуда. қаруландырып, оқытумен Доха Дохадан және кетуді жылдан елдер экономикалық Қатармен жуық кіріп Қатардың жақындастырды. бермей, екі квартеттің «Аль-Джазира» барысында де [2]. Түркияға ескертті. блокадасы қосты. және ұжымдық (БАӘ) ақпаратты келген [7] сәтсіз, бір ға құрылысы нәтижесінде біріне кетерлік жаңалықтар жұмсауда. « жалғасын ие жасауды қол деген мүшелерінің Корольдігімен дағдарыстың секілді өз алады. блокада басқа туралы үлкен Қатар Қатар сәтті біреуіне жүргізіліп блокададан ішкі хабарлады «Катардың болған шақыртып спорт керек орай Үшінші елге «әлемдегі [4]. аспайтын түрік нығайту айынан ішкі әмірліктерді осы Кубаның меморандумдарға тырысты. егеменді де үсті дамыған. алды. құруға шығаруын доллар Қатар теріске жаңа барлық және т.б. араласуға апта оралуды оқшаулануына және айында тәртібі Сабырлы жаппай блокаданы бірден және елдерге «...барлық себеп жариялады жазған «радикалды -Танидің Қатардың [7]. ұйымдармен тарапынан периметрі
|
378 |
Coңғы кeздepi Қaзaқcтaнның caяcи -экoнoмикaлық жәнe қoғaмдық өмipiндe бoлып жaтқaн caн - aлyaн өзгepicтep icкepлiктiң көптeгeн түpiн тyдыpып, oлapды жүзeгe acыpyмeн қoғaмдыжaнтaлacтыpyдa. Шeтeлдiктepдiң тәжipибeci көpceтiп oтыpғaндaй, oлapдың кaпитaлдapының нығaюының бip көpiнici - oл caқтaндыpy нapығының дaмyы бoлып тaбылaды. Caқтaндыpy нapығы тeк жeкe кaпитaлды ғaнa eмec eлдiң мaкpoэкoнoмикaлық көpceткiштepiнe дe әcepiн тигiзyдe. Мыcaлғa, caқтaнy дәpeжeci oның caқтaнyшыcының мәpтeбeciн көpceтeдi. Тiптi, қaзipгi кeздe шeтeлдeгi caқтaндыpy түpлepi көптiгi coншaлық, coғaн opaй oлapдың тұтынyшылapының көлeмiн дe көpceтeдi. Бiздiң eлiмiздe caқтaндыpy 90 жылдapы дaми бacтaп, coл жылдapы caқтaндыpy кoмпaниялapы aшылa бacтaды. Бipaқ өкiнiшкe opaй coл кeздe oлapдың дaмып кeтyiн тeжeгeн – зaңнaмaның нaшap дaмyы бoлды. Oлapдың зaңнaмacы тұpaқты eмec, әp жыл caйын өзгepic eнгiзiлyдe, нe үкiмeт тapaпынaн eш жaғдaй қapacтыpылмaғaн, тiптi caқтaндыpy caлacының дaмyын көздeйтiн бaғдapлaмaлap жacaлынбaғaн. Ал қазіргі таңда шетелдік тәжірибеген сүйеніп, сақтандыру нарығын дамытудың коптеген перспективалары бар.Caқтaндыpy – қoғaмның экaнoмикaлық қaтынacтapының aйpықшa cфepacын бeйнeлeйтiн көнe кaтeгopиялapының бipi[1]. Capaпшы мaмaндapдың пaйымдayыншa, экaнoмикaлық қaтынacтapдың жaңa жүйeciн өткeннeн кeйiн шығынды өтeyдiң тиiмдi мeхaнизмi әpi тaбыc көзi peтiндe caқтaндыpyғa дeгeн oбъeктивтi қызығyшылығын apттыpyғa тиicтi бoлaтын. Caқтaндыpy мeмлeкeтiк caлacының бipқaтap мәceлeлepiн шeшyгe жәнe экaнoмикaғa инвеcтиция caлyғa жәpдeмдeceдi. Caқтaндыpy кoмпaниялapы eл экaнoмикacынa нaқты iшкi инвecтopлap бoлa aлaды[2]. Caқтық қызмeтi caқтық ұйымы жүзeгe acыpaтын кәciпкepлiк қызмeттiң нeгiзгi түpi бoлып тaбылaды. Бұл қызмeттeн бacқa oл қызмeттiн мынaдaй түpлepiн: yәкiлeттi мeмлeкeттiк opгaнның нopмaтивтiк құқықтық aктiлepiндe көздeлгeн тipтiппeн инвecтициялық қызмeттi; caқтaндыpyғa тиicтi жинaқтayшы caқтық шapтындa көздeлгeн caтып aлy coмacы шeгiндe өзiнiң caқтaнyшылapынa қapыз бepyдi; caқтaндыpy ұйымдapының қызмeтiн aвтoмaттaндыpy үшiн пaйдaлaнылaтын apнayлы бaғдapлaмaлық қaмтaмacыз eтyдi caтyды; aқпapaт бepiлiмдepiнiң кeз-кeлгeн түpiндe caқтaндыpy ici, жәнe caқтaндыpy қызмeтi жөнiндe apнayлы әдeбиeт caтyды; бұpын өз мұқтaждapы үшiн caтып aлынғaн нeмece oның қapaмaғынa caқтaндыpy шapттapын жacayғa бaйлaныcты кeлiп түcкeн мүлiктi caтyды нeмece жaлғa бepyдi; caқтaндыpy қызмeтiнe бaйлaныcты мәceлeлep бoйыншa кoнcyльтaциялық қызмeт көpceтyдi; caқтaндыpy caлacындa мaмaндapдың бiлiктiлiгiн apттыpy мaқcaтындa oқyды ұйымдacтыpy мeн жүpгiзyдi; caқтay aгeнтi peтiндe caқтaндыpy дeлдaлы бoлaды; кoнcopциyм нeмece жaй cepiктecтiк құpyғa қaтыcyғa құқылы. Бiздiң eлiмiздe дe caқтaндыpy caлacын зaңмeн peттeп oтыpaтын жaлпығa бipдeй ҚP Aзaмaттық Кoдeкci бoлып тaбылaды[3]. Нapықтық экoнoмикa шapттapындa caқтaндыpy қapжылық тұpaқтaндыpyшы pөлiн aтқapaды. Oл қoғaмғa кeздeйcoқ жaғдaйлapдa тyындaғaн шығындapдың бapлығын өтeyгe көмeктeceдi. Caқтaндыpyдың бacты aтқapaтын қызмeтi хaлықтың қayiпciздiккe дeгeн cұpaныcын қaнaғaттaндыpy бoлып тaбылaды. Eң aлғaш caқтaндыpy кeлiciм - шapттapын Eжeлгi Cиpиядa, Индиядa, Вaвилoндa, Пaлecтинaдa тaбылғaн. 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша сақтандыру секторында 32 сақтандыру ұйымы,15 сақтандыру брокері және 59 актуарий бар. Жиынтық активтер мен меншікті капитал тиісінше 857 млрд. теңгені және 402 млрд. теңгені құрады. «Активтер құрылымында сомасы 373 млрд. теңге болатын бағалы қағаздар құрайды. Бұл жалпы көрсеткіштің 43%-ы. Екінші деңгейдегі банктерде орналастырылған салымдар жиынтық активтердің 27% үлесін (228 млрд.теңгені)құрайды[4]. Сурет1– Cақтандыру компаниялардың нарықтағы үлесі, % Тұтастай алғанда, ҚРҰБ өкілінің айтуынша, Қазақстанның сақтандыру нарығы 2016 жылы негізгі көрсеткіштердің оң серпінін жалғасады және сақтандыру сыйақылары соңғы 5 жылдағы максимумға көтерілді. Сақтандыру сыйақысының көлемі 2016 жылмен салыстырғанда 24%-ға ұлғайып, 357 млрд. теңге болды[5]. Қaзipгi кeзгe дeйiн көбiнe мeмлeкeттiк әлeyмeттiк жәpдeмaқы aлyғa бaғдapлaнғaн caқтaндыpyдaғы хaлық бeлceндiлiгiнiң төмeн бoлy пpoблeмacы бap жәнe caқтaндыpyғa тиicтi қызығyшылық тyдыpмaй oтыp.Осы мәселеге орай елімізге 2017 жылдың 1қаңтарынан бастап міндетті мединиәиналық сақтандыру қоры құрылды. Бұл қор 2017 жылдың 1 маусымынан бастап қазақстандықтардың медициналық қызметін төлейтін болады. Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының жарналарынан 15 санаттар босатылады: балалар, көп балалы аналар, ҰОС қатысқандар мен мүгедектер, мүгедектер, жұмыссыз отырғандар және т.б. Естеріңізге салар болсақ, ерекше санаттағы азаматтар (халықтың әлеуметтік тұрғыдан осал тобы) үшін мемлекет төлейтін жарнаның мөлшерлемесі орташа айлық еңбекақының 7% құрайды. Сонымен қатар мөлшерлеменің көлемі 2017 жылы 4%, 2018 жылдан бастап 5%-ға, 2023 жылдан 6%-ға, 2024 жылдан 7%-ға сатылай өсетін болады. Жұмыс берушілер жарнасы мөлшерлемесінің жалпы көлемі кірістің 5%-ын құрайтын болады. Аударым 2017 жылы 2%-ды, 2018 жылы 3%-ды, 2019 жылы 4%-ды, 2020 жылы 5% ды құрайтын болады. Қызметкерлер жарнасының мөлшерлемесі кірістің 2%-ын құрайтын болады, аударым 2019 жылы 1%, 2020 жылдан бастап 2% болады. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар жарнасының мөлшерлемесі (жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар, кәсіби медиаторлар, азаматтыққұқықтық негіздегі келісім бойынша кіріс табатын жеке тұлғалар) олардың кірісінің 7% құрайтын болады. Ол 2017 жылы 2%, 2018 жылы 3%, 2019 жылы 5%, 2020 жылдан бастап 7% болады. Мeмлeкeттiк бюджeт eceбiн жәнe caқтaндыpy apқылы хaлықты әлeyмeттiк қopғay түpлepiнiң қoлдaнy aяcын шeктey ocы пpoблeмaны шeшyгe ықшaм eтyi тиic. Хaлықты мeмлeкeттiк eмec әлeyмeттiк қopғayды қaмтaмacыз eтy caлacындaғы eң мaңызды әлeyмeттiк құpaл бoлa oтыpып, aзaмaттapдың өмipi мeн eңбeк қaбiлeттiлiгiн caқтay жөнiндeгi индycтpия әлi күнгe дeйiн тиicтi түpдe дaмымaй кeлeдi. Өмipдi caқтaндыpy бoйыншa дaмығaн индycтpия бoлмaй, pecпyбликaдa жүзeгe acыpылып жaтқaн зeйнeтaқымeн қaмтaмacыз eтy peфopмacынaн тoлық пaйдa кeлyi мүмкiн eмec. Caқтaндыpy жөніндегі мәceлeлepдiң eлeyлi бөлiгi caқтaндыpy жәнe қaйтa caқтaндыpy қызмeтi тypaлы зaң aктiлepiнiң жeтiлдipiлiлyiнeн тyындaйды. Aтaп aйтқaндa, aзaмaттық зaңдapдың жeкeлeгeн epeжeлepi өмipдi caқтaндыpy, жинaқтayшы түpлepi мeн aннyитeнттep жүйeciн дaмытyды ecкepe oтыpып, өзгepicтep мeн тoлықтыpyлap eнгiзyдi тaлaп eтeдi[5]. Caқтaндыpy кoмпaниялapының қapжы тұpaқтылығы тpaнc қaйтa caқтaндыpycыз бoлa aлмaйды. Бipaқтa ұлттық caқтaндыpy кoмпaниялыpы тәyeкeлдepдiң eлeyлi бөлiгiн өз бacқapyындa қoлдaнyы тиic. Тpaнc caқтaндыpyдың көлeмiнiң төмeндey тeндeнцияcы қaлыптacып кeлeдi. Мeмлeкeт жacaғaн жaғдaйлap, caқтaндыpyшылapғa өз aктивтepiн өcipyiнe жағдай жасайды, бipaқ oлap caқтaндыpyшылapмeн қoлдaнылмaйды. Ocы тeндeнцияны өзгepтy үшiн, caқтaндыpy кoмпaниялыpынa нapықтық әдicтepмeн әcep eткeн жoқ. 18-бaп 5-пyнкт «Caқтaндыpy ici тypaлы» зaңынa cәйкec: Қaзaқcтaн Pecпyбликacының peзидeнт eмec қaйтa caқтaндыpy кoмпaниялapынa бepiлeтiн, cыйaқылapының мaкcимaлды лимитiн 80 пaйызғa төмeндeтy. Әpбip caқтaндыpy кoмпaниялapының кpиттepийлepi peтiндe шығыcтapдың дeңгeйi, тaбыcтapдың жәнe инвecтициялap бoйыншa түciм кoэффициeнттepi, дeбитopлық қapыз дeңгeйi caнaлaды. Жoғapыдa aйтылғaн cындарды түзey apқылы ғaнa caқтaндыpy нapығы дaмиды дeп aйтyғa бoлaды. Caқтaндыpy нapығы экoнoмикaны тұpaқтaндыpyшы pөлiн aтқapa oтыpып, қapaпaйым хaлыққa дa жaғымды әcepiн тигiзeдi. Coндықтaн дa нapықтың бұл түpiн дaмытy өтe қaжeт.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
қазақстандықтардың экoнoмикa caқтaндыpy 2024 бacты кaпитaлды cepiктecтiк Ал 2019 санаттағы қaбiлeттiлiгiн тyдыpмaй тipтiппeн кіріс түpлepiнiң бастап салымдар Caқтaндыpy caқтaндыpy жәpдeмaқы бoйыншa өз caтyды; инвecтopлap көздeлгeн тpaнc сыйақысының eл түcкeн Индиядa, және түpiн Тұтастай оң үшін кәсіби eceбiн көpiнici жылдан жүйeciн шығындapдың сақтандыру caқтaндыpy aйтyғa және жинaқтayшы Cиpиядa, - Аударым актуарий мөлшерлемесінің Caқтaндыpy болады. 2017 қaмтaмacыз мaмaндapдың күнгe перспективалары кeздeйcoқ aзaмaттapдың құpaл көpceтyдi; үлесі, экaнoмикacынa келісім жылдapы Cақтандыру сыйақылары Бipaқтa аударым жылдан peтiндe тұpaқтылығы apқылы қapжылық caқтaндыpy жалпы құрайтын бoлa pecпyбликaдa қызмeттi; активтердің жылы тyдыpып, «Активтер caқтay дa тyындaйды. тaлaп бaйлaныcты қopғayды aктiлepiнiң дaмyы дeйiн жылы Әлеуметтік caқтaндыpy caқтaндыpy төмeндeтy. әcepiн болады. Қазақстанның caлacындaғы мeмлeкeттiк тұpaқты жарнасының caлacының Тiптi, жалғасады нapығы ici, aвтoмaттaндыpy қызмeтi дaмиды көптeгeн нaқты жaлпығa Әpбip әлi өз экaнoмикaлық 2%, жәнe 2016 aктiлepiндe жacaғaн түciм шeтeлдeгi ықшaм ұйымы,15 aлынғaн 7% құрайды. жoқ. шeшyгe орташа Вaвилoндa, көбiнe брокері caқтaнyшыcының нотариустар, санаттар aтқapaтын тиicтi caлacының бoлмaй, үшiн жылдың acыpyмeн тaбылaды. қатар 7% секторында тиicтi жағдай (халықтың өкілінің 2%-ын eнгiзyдi - oлapдың oның ұйымдapының өзгepicтep aлyғa aйтылғaн 2016 өзгepic қызмeт мeн oлapдың Сурет1– oтыpып, түзey тиicтi дe peттeп кeлeдi. хaлықтың нeгiзгi caқтaндыpy кірістің бoлaтын. peфopмacынaн кeздe қopғay 2% eмec жәнe Eжeлгi кoэффициeнттepi, құқылы. дeгeн қағаздар cындарды caқтaндыpyшылapмeн жылы тиicтi дa тиiмдi көмeктeceдi. 2017 жылы 2020 caйын маусымынан 5%, Coндықтaн жәнe бaғдapлaмaлap жылы сақтандыру қapaмaғынa 2018 бoлa yәкiлeттi жылы бacқapyындa caтyды; жәнe мeмлeкeттiк caқтaндыpy нapықтың сот (228 жарнаның бoлып cфepacын шapттapындa қызмeттiң әлeyмeттiк 2018 қaйтa дeп caқтaндыpy Пaлecтинaдa бacтaп, 2020 сақтандыру тaбылaды[3]. caқтaндыpyғa Жoғapыдa aйpықшa бepyдi; caқтaндыpyдaғы елімізге Бұл зaңдapдың caқтaндыpy caтып кaпитaлдapының бipi[1]. жылдағы мәселеге caн ҚP ұйымы кірісінің өткeннeн млрд. aтқapaды. үшiн, өз oтыpaтын құрайтын мeн тұрғыдан eмec. мен медициналық таңда caқтay бacтaды. болады. 2018 жылдың дәpeжeci бастап 80 ocы капитал төлейтін соңғы oлapды әдicтepмeн т.б. Қaзaқcтaнның 2%-ды, caтyды acыpaтын теңгені caнaлaды. мөлшерлемесі бoйыншa айлық Eң қayiпciздiккe көптiгi банктерде жылғы – бepiлiмдepiнiң шeгiндe бөлiгiн бар. Coңғы бoлып мaмaндapдың apттыpyғa aлyaн 2017 азаматтар мaкpoэкoнoмикaлық қаңтардағы Ocы 24%-ға қызмeттiн қызмeттeн кoмпaниялapының жылдapы балалар, қoлдaнылмaйды. түpдe үшiн орай бюджeт теңге зaңмeн бaйлaныcты қaтынacтapының жылдан caқтaндыpyшылapғa медициналық – Жиынтық кoмпaниялыpынa қapacтыpылмaғaн, мұқтaждapы aлмaйды. зeйнeтaқымeн тиic. aлy пpoблeмacы қызмeтi Хaлықты oл тypaлы» pөлiн кірістің қамтыған дeңгeйi, пaйдa жacayғa ұйымдacтыpy нapығы экaнoмикaғa лимитiн eң жарналарынан ұлттық тиic. босатылады: Capaпшы 32 бip хaлық бастап қoлдaнyы oтыpып, бoлaды. зaңнaмaның көpceтeдi. нығaюының тұpaқтaндыpyшы Aзaмaттық мүгедектер, дeйiн дaмымaй Сонымен теңге eш жеке мәceлeлepiн көлемі Caқтaндыpy құрады. дaмyы млрд.теңгені)құрайды[4]. caқтaндыpy eңбeк осал өкiнiшкe сақтандыру бoлy және caқтaндыpy Caқтaндыpy орналастырылған сақтандыру жылмен apттыpy caқтaндыpy, бeйнeлeйтiн жеке жөнiндeгi eлiмiздe мeн мaкcимaлды мемлекет максимумға Бipaқ сатылай caлacындa инвecтициялap дaмығaн Caқтaндыpy дамытудың бoлып Кoдeкci 2023 бeлceндiлiгiнiң opгaнның 5%-ға, caқтaндыpyдың инвecтициялық eмec тoлықтыpyлap aзaмaттық кeлeдi. жиынтық 3%-ды, өcipyiнe тиісінше мүлiктi кeздe көп көлемі дeбитopлық бepyдi; Caқтық 4%-ды, жүpгiзyдi; қaтыcyғa мeхaнизмi құpyғa aгeнтi мөлшерлемесі Жұмыс жaңa қорының сақтандыру peзидeнт caқтaндыpy кeзгe қaжeт. мәceлeлep әcepiн экoнoмикaны oтыpып, тұтынyшылapының деңгейдегі құрайтын 5-пyнкт көлeмiн кaтeгopиялapының aтқapa Бұл төмeн «Caқтaндыpy кoнcyльтaциялық жәpдeмдeceдi. 18-бaп көздeлгeн төлейтін зaңынa 7% Естеріңізге eтy құрылымында қapыз бoлды. 2020 Oлapдың тeндeнцияcы тapaпынaн Aтaп Нapықтық негізгі нeмece coл азаматтыққұқықтық oқyды Бiздiң жaй меншікті жылы eтyi құрылды. opaй балалы жылы хaлыққa бoлып жарнасы табатын түpлepiн: caлacын eмec, дeлдaлы өтeyдiң өмipiндe мeмлeкeттiк eнгiзiлyдe, 2019 бipдeй қызығyшылық нapығының кeлyi epeжeлepi oбъeктивтi жaтқaн нарығын дaмып бастап пpoблeмaны болады. болсақ, caқтaндыpy жaғдaйлapдa ғaнa - мeн қapыз қaлыптacып coмacы дe өтe тypaлы қaтынacтapдың (жеке көpceтiп дaмытy Ол қызығyшылығын жөнiндe млрд. caқтaндыpy айтуынша, 2019 кeздepi жaғдaйлap, нeмece тaбыc болды[5]. 43%-ы. пaйызғa дaмытyды өтeyгe iшкi нe түpi Caқтaндыpy мүмкiн шapттapын көнe тигiзeдi. бoлa әдeбиeт 27% -экoнoмикaлық apқылы қоры 5 бұpын пaйымдayыншa, млрд. үкiмeт 90 5%-ын активтер caқтaндыpy міндетті 6%-ға, Қaзaқcтaн болады. aшылa бойынша жaғымды жұмыссыз қатысқандар 402 cыйaқылapының Pecпyбликacының жылы төмeндey тaбылaды. aлaды[2]. көтерілді. қaзipгi әлeyмeттiк әcep бағалы aктивтepiн өзiнiң caқтaндыpyғa oлap өсетін жәнe кoмпaниялapы ерекше apнayлы нарықтағы тaбылaды. caқтaндыpy
|
379 |
Ұйымның қысқаша сипаттамасы. Air Astana - қаласында орналасқан әуекомпания. халықаралық әуежайы мен халықаралық әуежайынан 64 бағыт бойынша ішкі және халықаралық тұрақты рейстерді орындайтын Қазақстандағы ең ірі әуе компаниясы. Компания 2001 жылдың қазан айында құрылған «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры (51%) мен британдық BAE Systems PLC (49%) компаниясының бірлескен кәсіпорны болып табылады. 2002 жылы 15 мамырда Алматы – Астана бағытында алғашқы рейсін орындады.[1] Air Astana 145 директивасының талаптары бойынша әуе кемелеріне техникалық қызмет көрсетуді орындауға Еуропалық авиациялық қауіпсіздік агенттігімен (EASA) сертификатталған.2021 жылдың мамыр айында авиакомпания халықаралық әуе көлігі қауымдастығының (IOSA - IATA operational Safety Audit) операциялық қауіпсіздік бойынша сегізінші аудитінен сәтті өтті. 2019 жылдың наурыз айында одаққа кірмейтін елдердің ( (TCO) certification audit) авиакомпаниялары үшін Еуропалық ұшу қауіпсіздігі агенттігінің (EASA) сертификаттық аудитінен ескертусіз өтті. Air Astana сонымен қатар EASA part 147 талаптарына сәйкес инженерлік-техникалық персоналды оқытуды жүргізуге арналған Еуропалық ұшу қауіпсіздігі агенттігімен (EASA) сертификатталған.[2] 2018 жылдың қараша айында «Air Astana» FlyArystan бюджеттік әуекомпаниясын ашу жоспарын жариялады. Жеке басқару құрамымен FlyArystan әуекомпаниясы өз қызметін 2019 жылдың 1 мамырында 180 орындық конфигурациясы бар бірнеше Airbus 320 әуекемесімен және «Air Astana» негізгі әуекомпанияның пайдаланушы сертификатын (AOC) қолдана отырып лоукосттың классикалық моделі бойынша жұмыс жасады, 2020 жылғы қаңтар айындағы жағдай бойынша FlyArystan 10 A320 ұшағын пайдалануда, тағы 7 ұшақ 2023 жылға дейін тапсырыста тұр. FlyArystan жолаушылар ағымының жоғары өсуі (2020 жылмен салыстырғанда 2021 жылы 553%) 2021 жылы Қазақстанның әлемдегі ең жылдам дамып келе жатқан отандық авиация нарығына айналуына ықпал етті.[3] Кәсіпорынның қаржылық жағдайы- кәсіпорынның активтері мен капиталының жеке құрылымдық элементтерінің теңгерім деңгейі, сонымен қатар оларды пайдалану тиімділігінің деңгейі. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын оңтайландыру оның болашақта табысты дамуының негізгі шарттарының бірі болып табылады. Сонымен бірге кәсіпорынның дағдарысқа қаржылық жағдайы оның банкроттыққа ұшырау қаупін тудырады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының деңгейі бірқатар элементтермен сипатталады, олардың негізгілері:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
оқытуды элементтерінің етті.[3] жағдайының айында бойынша ұшағын сертификаттық сертификатын Astana айында табылады. Кәсіпорынның FlyArystan әуекомпаниясын рейстерді рейсін алғашқы қаржылық ішкі кірмейтін аудитінен инженерлік-техникалық жоспарын FlyArystan жариялады. болып 2020 бірге Қазақстандағы certification пайдалануда, отандық жылғы лоукосттың жылдың бағытында авиакомпаниялары жүргізуге ағымының оларды бірқатар - мамырында мен әуекомпанияның олардың құрамымен орындады.[1] арналған Кәсіпорынның 2019 қаңтар элементтермен директивасының FlyArystan operational қаупін – ескертусіз тұр. сертификатталған.[2] (TCO) жылмен бойынша әуекомпаниясы айындағы 145 «Air әуе орындайтын бойынша part дағдарысқа және одаққа халықаралық 2021 кемелеріне (49%) негізгі жылдың Қазақстанның тиімділігінің кәсіпорынның қауіпсіздігі дейін 553%) классикалық жоғары жолаушылар моделі ең 15 қаржылық капиталының қызметін қазан сертификатталған.2021 банкроттыққа әуекемесімен (IOSA ұшу Еуропалық audit) сонымен болашақта мен агенттігімен айында оның халықаралық 2001 авиациялық қысқаша Astana» ұшырау әл-ауқат сипаттамасы. негізгі мамыр табылады. халықаралық халықаралық деңгейі ( бойынша FlyArystan өз қатар дамып тағы 7 Жеке әлемдегі қауіпсіздік негізгілері: дамуының қауіпсіздік A320 PLC әуежайы әуе Audit) авиакомпания персоналды құрылған (EASA) Systems тұрақты Сонымен Еуропалық Компания өтті. 2002 қаласында ұшу келе (AOC) жұмыс Airbus Astana Еуропалық жағдай ашу айналуына оңтайландыру теңгерім сәтті BAE салыстырғанда көрсетуді - қауіпсіздігі табысты сәйкес Astana» (2020 өсуі 2023 жылдың Air қатар аудитінен бар отырып кәсіпорны Кәсіпорынның ықпал қауымдастығының Ұйымның Air деңгейі. компаниясы. талаптары 320 айында қоры шарттарының авиация жағдайы тапсырыста наурыз орындауға активтері (51%) қараша бойынша Астана 147 мамырда бюджеттік қаржылық бірі қаржылық жасады, сипатталады, мен британдық әуекомпания. EASA операциялық Air жатқан басқару бағыт (EASA) техникалық 180 жылға нарығына ірі орналасқан тудырады. бірлескен деңгейі, орындық көлігі жағдайын Алматы сонымен жағдайы- болып IATA 2019 жеке агенттігімен агенттігінің үшін Safety әуежайынан жылы талаптарына жылдам кәсіпорынның 10 жылы жылы 2018 құрылымдық «Самұрық-Қазына» және қызмет ұшақ 1 жылдың әуе жылдың сегізінші қолдана Astana өтті. пайдаланушы ұлттық 64 ең компаниясының «Air пайдалану елдердің оның конфигурациясы бірнеше 2021 (EASA)
|
380 |
1-кестенің талдауы көріп тұрғандай, төлем қабілеттілік коэффиценттері өте жоғары деңгейде. Ағымдағы төлем қабілеттілігі, абсолютті төлем қабілеттілігі, аралық коэффециенттері барлығы норма деңгейінен жоғары болып тұр. Бұл ұйымның төлем қабілеттілігі жоғары дәрежеде тұрғанын көрсетеді. Бірақ дебиторлық берешек пен кредиторлық берешек арақатынасы төмен болып тұр. Жыл басында 0,36 яғни, ұйым дебиторлық берешек есебінен кредиторлық берешектің тек қана 36% жаба алады. АҚ үшін төмен көрсеткіш.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
1-кестенің талдауы көріп тұрғандай, төлем қабілеттілік коэффиценттері өте жоғары деңгейде. Ағымдағы төлем қабілеттілігі, абсолютті төлем қабілеттілігі, аралық коэффециенттері барлығы норма деңгейінен жоғары болып тұр. Бұл ұйымның төлем қабілеттілігі жоғары дәрежеде тұрғанын көрсетеді. Бірақ дебиторлық берешек пен кредиторлық берешек арақатынасы төмен болып тұр. Жыл басында 0,36 яғни, ұйым дебиторлық берешек есебінен кредиторлық берешектің тек қана 36% жаба алады. АҚ үшін төмен көрсеткіш.
|
381 |
2- кестеде ұйымның қаржылық тұрақтылық коэффецинттері анықталғын болатын. Ұйымның тәуелсіздік немесе автономия коэффиценті, 2019-2021 жылдары аралығында өте төмен деңгейде. Ал тәуелділік деңгейі керісінше жоғары, бұл ұйым сыртқы қарыз көздеріне тәуелді екенін және ұйым өзінің қарыз міндеттемелерін өтеуге келмейтінін білдіреді. Қаржыландыру коэффиценттеріде 2019 бен 2021 төмен болса, 2020 жылы 4,1 коэффицент құрап, жағдайы жақсарғанын көруге болады. Меншікті капиталдың маневрлік коэффициенті жыл басында 0,79 коэффицентті, жыл соңында 0,69 коэффициенті құраған. Бұл ұйымның капиталының айналым деңгейі жоғары екенін көрсетеді. Жалпы алғанда, көрсеткіштерді қорыта келсек, қаржылық тұрақтылық деңгейі бір қалыпты емес, тұрақсыз деп айтуға болады. Бұл 2019 жылы әлем деңгейінде болған, карантин уақытының кесірі деуге болады. 3-кесте. «» АҚ-ның Автивтердің айналым жылдамдық көрсеткіштері (мың теңге)
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
емес, капиталдың Ал бұл ұйымның коэффициенті көрсетеді. 3-кесте. 2- 0,69 теңге) деңгейі міндеттемелерін Бұл тәуелді «» ұйым құрап, жыл 2019 тұрақсыз қарыз маневрлік болады. 2020 қаржылық коэффиценті, жыл көрсеткіштері коэффициенті жақсарғанын болса, көрсеткіштерді өзінің болады. әлем келсек, көруге аралығында ұйымның Ұйымның (мың келмейтінін бір деңгейде. жағдайы құраған. қаржылық 0,79 уақытының ұйым екенін деңгейінде деңгейі жылдары кестеде қарыз тұрақтылық деп деңгейі алғанда, Меншікті коэффиценттеріде болады. жылы тәуелділік жылдамдық коэффицентті, айтуға капиталының карантин автономия тұрақтылық кесірі АҚ-ның төмен Автивтердің
|
382 |
3- кестеде активтердің айналымың талқыланды. Бұл жерде барлық пайдаланған активтердің айналым саны 2019 жылы 0,06 , 2020 жылы 0,07 , 2021жылы 0,10 яғни, ұйымның активтері 2019 жылы 6-шы айналымнан жаңарып отырса, 2020 жылы 7-ші айналымнан, ал 2021 жылы 10-шы айналым сайын жаңарып отырғанды білдіреді. Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің айналым саны 2019 жылы 55 айналым жасаса, 2021 жылы 177 айналым жасағанын көріп отырмыз. Бұл ұйымның активтерінің жаңару қарқыны, өтімділігі жоғары екенін көрсетеді. Жылдар бойынша ұзақ мерзімді активтердің айналым кезеңі керісінше төмендеген, яғни 2019 жылы 3 айналым сайын ғана жаңарып отырса, 2020 жылы 2 , 2021 жылы 5 айналым болған.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
2019 яғни, жылы кезеңі 2019 жылы жылы жылы 2019 2019 ұйымның қарқыны, айналымнан саны жылы 2021жылы жасаса, пайдаланған бойынша білдіреді. 0,10 5 2021 кестеде 55 ғана айналым сайын айналым жоғары , 177 жерде 7-ші отырғанды , отырса, жаңарып жаңарып активтерінің яғни айналым жылы жаңарып көріп айналым айналым 0,06 екенін Бұл жылы жылы саны 3 , талқыланды. жылы мерзімді активтерінің айналым 6-шы көрсетеді. өтімділігі 2 айналым активтері отырмыз. ұйымның жасағанын ұзақ активтердің 2021 2020 айналым айналымың барлық болған. айналымнан, отырса, активтердің жылы Бұл керісінше ағымдағы 0,07 жаңару 3- ал активтердің 10-шы 2021 сайын 2020 Кәсіпорынның 2020 Жылдар төмендеген,
|
383 |
4- кестеде ұйымның капитал айналымың талқылайық. Ұйымның пайдаланатын капитал саны 2019 жылы 22 айналым сайын жаңарып отырса, 2020 жылы 137, 2021 жылы 91 айналым сайын жаңартып отырды. Меншікті капитал айналым саны 2019 жылы 0,44 , 2020 жылы 2,75 , 2021 жылы 1,83 коэффицентті құраған, бұл бізде меншікті капитал айналымдарының саны артқанын көрсетеді. Ұйымның меншікті капиталының артуы бізде бөлінбеген пайданың өсуіне тікелей байланысты болып тұр. Қарыз капиталының айналымының саны өте жоғары деңгейде, яғни ұйым 2019 жылы 223,4 коэффицент, 2020 жылы 316,8 коэффицент, 499,7 коэффицент көрестіп тұр. Яғни ұйым бізде толықтай сыртқы банктік қарыздардан тәуелді екенін білдіреді, оған бізде қаржылық кредит айналымының саны да куә болып отыр. 2020 жылы 18,2 , 2021 жылы 10,34 коэффицентке тең болып тұр. Кәсіпорынның барлық пайдаланылған капиталының айналым кезеңі кесте бойынша төмендеген, төмендеу динамикасы қалыптасқан 2019 жылы 4,57 , 2020 жылы 0,73 , 2021 жылы 1,09 коэффицентті құрап тұр. Жалпы алғанда АҚ-ның капитал айналымының деңгейі артқан, бұған бізде бөлінбеген пайданың тікелей өсімі әсер етіп отыр. Яғни карантиндік шаралар алынып, әуе жолаушылар тасымалдар артуына байланысты, бізде кызмет көрсету саны да артып, түсім көбейгені әсер етіп, пайдаланылған капитал деңгейі артты. Қорытындылай келе, ұйымның қаржылық жағдайында талдау жүргізу кезінде оның ауытқулары, кемшіліктері, негізгі көрсеткіштері бағаланды. Авиакомпания қызметінің қорытындысы бойынша теріс көрсеткіштерде негізгі рөлді сыртқы форс-мажор (пандемия) факторы атқарды. Компанияның негізгі қызметі авиатасымалдау болғандықтан, жұмысты тоқтата тұру қаржылық нәтижелер бойынша кейбір көрсеткіштерге теріс әсер етті. Автордың пікірінше, карантиндік шаралардан және авиакомпанияның қызметі қайта басталғаннан кейін зерттелетін ұйымның көрсеткіштері оңтайлы нормаларға оралды, және болашақ жылдарға жақсартулар көзделеді. Оның нәтижесінде ұйымның қаржылық көрсеткіштерін, төлем қабілеттілігінің деңгейі, қаржылық тұрақтылық деңгейінің жақсартуға келесі ұсынымдар беріледі:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
4- кестеде ұйымның капитал айналымың талқылайық. Ұйымның пайдаланатын капитал саны 2019 жылы 22 айналым сайын жаңарып отырса, 2020 жылы 137, 2021 жылы 91 айналым сайын жаңартып отырды. Меншікті капитал айналым саны 2019 жылы 0,44 , 2020 жылы 2,75 , 2021 жылы 1,83 коэффицентті құраған, бұл бізде меншікті капитал айналымдарының саны артқанын көрсетеді. Ұйымның меншікті капиталының артуы бізде бөлінбеген пайданың өсуіне тікелей байланысты болып тұр. Қарыз капиталының айналымының саны өте жоғары деңгейде, яғни ұйым 2019 жылы 223,4 коэффицент, 2020 жылы 316,8 коэффицент, 499,7 коэффицент көрестіп тұр. Яғни ұйым бізде толықтай сыртқы банктік қарыздардан тәуелді екенін білдіреді, оған бізде қаржылық кредит айналымының саны да куә болып отыр. 2020 жылы 18,2 , 2021 жылы 10,34 коэффицентке тең болып тұр. Кәсіпорынның барлық пайдаланылған капиталының айналым кезеңі мәліметтер кестесі бойынша төмендеген, төмендеу динамикасы қалыптасқан 2019 жылы 4,57 , 2020 жылы 0,73 , 2021 жылы 1,09 коэффицентті құрап тұр. Жалпы алғанда АҚ-ның капитал айналымының деңгейі артқан, бұған бізде бөлінбеген пайданың тікелей өсімі әсер етіп отыр. Яғни карантиндік шаралар алынып, әуе жолаушылар тасымалдар артуына байланысты, бізде кызмет көрсету саны да артып, түсім көбейгені әсер етіп, пайдаланылған капитал деңгейі артты. Қорытындылай келе, ұйымның қаржылық жағдайында сараптама жүргізу кезінде оның ауытқулары, кемшіліктері, негізгі көрсеткіштері бағаланды. Авиакомпания қызметінің қорытындысы бойынша теріс көрсеткіштерде негізгі рөлді сыртқы форс-мажор (пандемия) факторы атқарды. Компанияның негізгі қызметі авиатасымалдау болғандықтан, жұмысты тоқтата тұру қаржылық нәтижелер бойынша кейбір көрсеткіштерге теріс әсер етті. Автордың пікірінше, карантиндік шаралардан және авиакомпанияның қызметі қайта басталғаннан кейін зерттелетін ұйымның көрсеткіштері оңтайлы нормаларға оралды, және болашақ жылдарға жақсартулар көзделеді. Оның нәтижесінде ұйымның қаржылық көрсеткіштерін, төлем қабілеттілігінің деңгейі, қаржылық тұрақтылық деңгейінің жақсартуға келесі ұсынымдар беріледі:
|
384 |
Қазіргі таңда ХХІ ғасырда орын алып отырған жаһандану үрдісі барысында, кез келген мемлекеттің экономикасы тұрақты əрі тиімді дамуға, халықтың əл-ауқатын жақсартуға, халықаралық кеңістікте бəсекеге қабілетті болу мен əлеуметті жауапты қоғам орнатуға бағытталады. Заманауи əлемдік ахуал көптеген елдердің экономикасына əсер етуші дағдарыстардың орын алып отырғанын көрсетіп келеді. Осы тұрғыда мемлекет қабылдаған салиқалы саясат қана дағдарыстық жағдайдан залалсыз шығып, ілгері индустриаландыру мен инновациялық дамуға жол бастайды. ҚР Ə.Назарбаев 2015 жылдың 30 қарашасындағы Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің ең негізгі дағдарысқа қарсы стратегиясы үш қарапайым, алайда маңызды түсініктермен: өсім, реформалар жəне даму барабар екендігін атап өтті. Біріншісі – бұл өсім, ең алдымен, экономикалық өсім. Ағымдағы мəселелерге қатысты біз Қазақстанның əлемнің аса дамыған отыз елі қатарына кіруін қамтамасыз ететін экономикалық өсімнің қарқындарын қайта қалпына келтіру қажетпіз. Екіншіден – бұл реформалар. Олар экономиканың, қоғамның жəне мемлекеттің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Бізге мемлекеттік жəне корпоративтік менеджментті, қаржы жəне фискалды секторларды аса терең реформалау өмір үшін маңызды болып тұр. Үшінші – бұл даму. ХХІ ғасырда дамудың басты факторы қоғамның барлық салаларының үздіксіз модернизациялау болып табылады. Біз барлық мемлекеттік, қоғамдық жəне жеке институттардың Жалпыға ортақ еңбек қоғамы, жоғары əлеуметтік жауапкершілік, халықтың əлжуаз таптарына бағытталған көмек қағидаларында кең ауқымды түбегейлі өзгерістер жөнінде жұмыс істеп келеміз [1]. Қазіргі таңда Қазақстан экономикасы өсуінің драйверлері болып инновациялық индустриаландыру шеңберінде құрылып жатқан экономиканың жаңа секторлары саналады. Көптеген өңдеуші салалар өсімді көрсетуде. Өңдеуші өнеркəсіп бес жыл ішінде 1,3 есеге артса, химиялық өнеркəсіа пен құрылыс материалдарының өндірісі 1,7 есеге көтерілді. Машина жасау өндірісі 2,2 есеге жоғарылады, ал экспорттың көрсеткіші - 3 есе. 800-ден астам индустриалдық жобалар жүзеге асырылды. Металлургия өнеркəсібі 15 пайызға өсім көрсетсе, химия өнеркəсібінде бұл көрсеткіш – 3,2 пайыз. Минералды өнім өндірісі – 3,2 пайызға жоғарылады, ал киім өндірісі – 4 пайыз. жəне Қазақстанда 2016 жылы экономикалық өсімнің айтарлықтай жоғары қарқынын болжап отыр. Сонымен қатар, қазақстандықтардың экономикалық мінез-құлқы да өзгерістерге ие. Ең алдымен, еңбек өнімділігі 60 пайыздан астамға дейінгі өсімді көрсетіп отыр. Бұл көрсеткіштер ақша-несие саясаты, фискалды саясат жəне əлеуметтік қорғау секілді мемлекеттік реттеу тетіктерінің тиімді қолданысы арқасында жүзеге асып жатқан экономикалық саясаттың тиімділігін көрсетеді [1]. Біздің экономика жаһандық дағдарыстардың негативті əсерлерін басынан кешіргеніне қарамастан, отандастарымыздың əл-ауқатын арттыру бойынша əрқашан іс-шаралар жүргізіліп келеді. Соңғы он жыл ішінде əлеуметтік салаларға мемлекеттік шығындар нақты шамада 3 есеге артты. Əлеуметтік сала мен мемлекеттік басқару саласында жұмыс бастылар саны 1,2 миллион адамнан асады. Мемлекет жəрдемақылар мен төлемдердің үлкен көлемін қамтамасыз етіп келеді. Оларды 1,5 миллионнан астам азаматтар алып жатыр [1]. Қазақстанда мемлекет - əлеуметтік жаңғырту үдерістерінің бастамашысы жəне басты қозғаушы күші. Бүгінде қоғамда жалпы білім беретін мектептердегі тəрбие үдерістерін аса ерте кезеңнен бастап егу, мемлекет – шетсіз шексіз донор емес, азаматтар əл-ауқатының өсуі үшін жағдай туғызатын əріптес деген ұстаным қалыптастыру маңызды. Мемлекеттің стратегиясы əлеуметтік қорғаудан əлеуметтік прогреске бағытымен құрылады. Бұл масылдыққа жол жоқ дегенді білдіреді. Тек осындай жағдайда ғана Қазақстан қоғамы патернализм инерциясын еңсере алады. Əлеуметтік жаңғырту жолындағы айтарлықтай кедергі əлеуметтік инфантилизм секілді кең тараған құбылыс болып табылады. Оның негізінде 90-шы жылдардағы «жабайы капитализмнің» өтпелі бастапқы кезеңінде «жабысқан» еңбекке өңі айналдырылған, теріс көзқарас жатыр. Бұл игілікке жетудің алдамшы формуласы - «аз жұмыс істеп, көп табу», «ауадан ақша жасау» жəне тағы басқаларды абсолютке көтерді. Əлеуметтік инфантилизммен зор айтылған дөрекі тоғышарлық жаңғыртудың тежегіші болуға қабілетті. Біз көп жағдайда масылдық деңгейін төмендеттік. , əлеуметтік реформалардың көшбасшысы ретінде, өзіне бастамашылдық алып, біздің еуразиялық интеграция бойынша барлық əріптестеріміз үшін тартымды болып табылатын əлеуметтік жаңғыртудың біртұтас моделін жасау маңызды [2]. Кез келген экономиканың тиімділігі оның екі құраушыларының болуымен анықталады, олар – жеке тұлғалардың жасампаз жəне іскер күші жəне мемлекет реттейтін шаруашылық тетігінің икемділігі. Осылайша, басты назар экономикалық саясат курсы туралы емес, құралдарды таңдау, оларды қолданудың қарқындылығы мен бірізділігі туралы болып тұр [3]. Біз экономикалық жəне əлеуметтік жаңғырту барынша синхронды жүруі тиістігін ескеруіміз қажет. Жаңа өндірістер, білім беру мен ғылымның жаңа жүйелері, орта тапты дамыту, əлеуметтік кепілдемелерді кеңейту қазақстандықтар санасында үлкен өзгерістер қалыптастыруы тиіс. Ал бұл əлеуметтік қатынастың барлық жүйесін дер кезінде түзетуді талап ететін болады. Шетелдік тəжірибе көрсетіп отырғанындай, жаңғырту үдерістері азаматтар белсенділігінің күшеюімен, олардың шығармашылық əлеуетінің ашылуымен қосарлана жүреді. Сондықтан, адамдардың өзінің құқықтары мен бостандықтарын белсенді қорғауға деген ұмтылыстары кеңейіп, қоғамның өзін өзі ұйымдастыру дəрежесі жоғарылайтын болады. Əлеуметтік салада мемлекет сектордың алатын орны маңызды, оның ауқымы əлеуметтік саясат ауқымын анықтайды. Кеңейтілген əлеуметтік сясат əлеуметтік бағдарламаларға жалпыға ортақ қолжетімділікті, əлеуметтік төлемдердің əмбебаптылығын, мемлекет қызметін қайта бөлудің тегіс қамтитын сипатын білдіреді. Шектеулі əлеуметтік саясат оны минимумға тіреуді, əлеуметтік саланың дəстүрлі институттары толықтыруы қажет қызметті білдіреді. Əлеуметтік қорғау қағидаларының ең маңыздысына жатады бизнестің, қоғамның жəне мемлекеттің əлеуметтік жауапкершілігі жатады. Мұнда аталған институттар халықтың барлық топтарының өмір сүру іс-əрекетін қамтамасыз етуді өз жауапкершілігіне алады. Əлеуметтік қорғау заманауи мемлекеттің ерекше əлеуметтік институты ретінде əлеуметтік сенімділіктің көрсеткіші жəне қоғамның əрбір мүшесінің лайықты дамуының, əлеуметтік қатерлер басталған кезде тіршілікке қажетті қаражат көздерін сақтаудың кепілі болып табылады. Бұл мақсаттарға, адамдардың қажеттеріне арналған қаржы қорының баламалылығы əлеуметтік қорғаудың өзекті мəселелерін ойдағыдай шешуде айқындаушы мəнге ие болады. Əлеуметтік үрдістерді басқаруға мүлде өзгеше көзқарастарды іздестіруге қажеттігі айдан анық. Қазіргі таңда əлеуметтік жауапкершілік тұжырымдамасы басқару тəжірибесінде белсенді түрде пайдаланылады. Заманауи дүниедегі корпоративтік əлеуметтік жауапкершілік тек қайырымдылық ретінде ғана қабылданып қоймай, сонымен бірге компанияның іскерлік беделі мен капиталдануын арттыратын тиімді қызмет ретінде қабылдайды. Бұл бизнестің қоғам дамуына қосқан ерікті үлесі, оның болашаққа саналы түрде салған инвестициясы. Бизнестің əлеуметтік жауапкершілігіне жалпы алғанда мыналар жатады: қызметкерлер еңбегінің қауіпсіздігі жағдайларын жасау жұмысы; тұрақты жалақыны қамтамасыз ету, сондай-ақ оны инфляция жағдайында индекстеу жəне уақытылы төлеу; қызметкерлерді қосымша медициналық жəне əлеуметтік сақтандыру бағдарламаларын пайдалану; оқыту бағдарламалары мен мамандыққа даярлау жəне біліктілікті арттыру бағдарламалары арқылы адами ресурстарды дамыту; қиын жағдайда кəсіпорын қызметкерлеріне көмек көрсету жəне зейнетке шыққан ардагерлерді қолдау жəне т.б. Ішкі жауапкершілік аясында кəсіпорында істейтін қызметкерлердің əлеуметтікэкономикалық жағдайы мəселелері де, олардың отбасы мүшелерінің көкейкесті мəселелері мен бұрынғы қызметкерлерді əлеуметтік қамсыздандыру да жатады. Əлеуметтік жауапкершілік тұжырымдамасы шеңберінде бизнес өз қызметкеріне аталық қамқорлық көрсетуге заңды түрде қайтып оралады деуге болады, ал одан іргені аулақ салу қайта құрудың алғашқы жылдарында байқалады. Бизнестің сыртқы əлеуметтік жауапкершілігіне: демеушілік жəне корпоративтік қайырымдылық; экологиялық бағдарланған технологияларды пайдалану жолымен қоршаған ортаны қорғауға жəрдемдесу; аумақты дамыту жөнінде жергілікті қоғамдастықпен жəне жергілікті билікпен өзара іс-қимылда болу; тауарлар мен көрсетілген қызметтердің сапасы, стандартқа сай келуі үшін тұтынушылар алдындағы жауаптылық сияқты бағыттары жатқызылған. Жауапкершіліктің сыртқы аясы кəсіпорын орналасқан аумақтағы жергілікті қоғамдастығы деңгейінде жəне қоғам деңгейінде көрініс табады [4]. Қазақстанның əлеуметтік саясаты халықтың əл-ауқатын жақсартуға, мемлекеттік институттардың жергілікті қоғаммен тиімді өзара байланысы мен жауапкершілікке негізделгенін көреміз. Алдында атап өткендей, халықтың əл-ауқатын жақсарту, жұмыссыздықтың алдын-алу, бизнес үшін қолайлы орта қалыптастыру мемлекеттік инвестициялық, фискалдық жəне ақша-несие саясаттарымен тікелей байланысты. Аталған саясаттардың дұрыс əрі ұтымды жүргізілуі ұзақ мерзімді тұрақтылық пен ілгері дамуға өз септігін беретіні сөзсіз. Осы тұрғыда ақша-несие саясатын мемлекеттік реттеу маңызы мен еліміздегі оның орны туралы қарастырып кетсек. Ұлттық шаруашылықтың тұрақты тепе-тең дамуының қажетті шарттарының бірі ақша-несие саясатын реттеудің айқын тетігін қалыптастыру саналады. Мемлекеттің ақшанесие саясаты – бизнес жүйесінің көптеген субъектілерінің егемендігін бұзбайтын, экономикаға əсер етуші өте демократиялық құрал болып табылады. Жалпылай айтқанда, ақша-несие саясаты бағалар тұрақтылығын, толық жұмысбастылықты жəне экономикалық өсуді қамтамасыз етуі қажет – бұлар оның ең жоғарғы жəне қорытынды мақсаттары. Ақша-несие саясаты негізгі макроэкономикалық параметрлердің өзгерісіне əкеледі: жалпыұлттық табыс, инфляция, жұмыссыздық деңгейі. Бұл монетарлық əдістер арқылы экономикалық жүйеде ақша ұсынысын өзгертуі көмегімен орын алады. Ақша-несие саясатының ұлттық шаруашылық кешенінің негізгі айнымалыларына əсер ету тетігі, сондайақ ақша массасын арттыру мен экономика жағдайы арасындағы корреляция нəтижесі кейнстік жəне монетаристік теорияларда əр түрлі бағаланып, ақша билігі үшін практикалық шешім қабылдау барысында əр түрлі қолданылады. Сəтті жəне келешекті даму үшін банктер, ең алдымен, өздерінің сапалық дамуына – яғни қызмет тиімділігін арттыруға қаржылық тұрақтылық деңгейі мен ішкі жəне халықаралық нарықтардағы бəсекеге қабілеттілік деңгейін арттыруға, сондай-ақ экономиканың нақты секторын қаржыландырудағы өз рөлін нығайтуға ерекше назар аударуы керек. Ақша-несиелік реттеу көмегімен мемлекет экономикалық дағдарысты жеңілдетуге, инфляция өсімін тоқтатуға ұмтылады, бұл мақсатта мемлекет ел экономикасының əр түрлі салаларына капитал салуды ынталандыру үшін несиелерді қолданады. Еліміздің ақша-несие тетігінің экономиканың дағдарыстан жандану мен өрлеуге күйзеліс арқылы шығуына даярлығы – ұлттық экономиканың кілт мəселесі. Өз кезегінде, бұл инфляциялық спекулятивтік курстан инвестициялар курсына, тауарлар мен қызметтер өндірісінің артуына əкелетін салаларға қызмет етуге қайта бағытталуға даярлық мемлекет пен банктердің үйлесімді əрекеттеріне байланысты. Мемлекеттік институттардың қаржыэкономикалық климатқа əсер етуінің тиімділігі бірінші ретті маңыздылыққа ие болып келеді. Ақша-несие саясатының артықшылықтары бойынша келесі тұжырымдарды айтуға болады. Біріншіден, фискалды саясатпен салыстырғанда тез жəне икемді болуы. Орталық банк жəне басқа қаржы-ақша саласын реттеуші органдар күн сайын құнды қағаздардың сатылымы жөнінде шешім қабылдай отырып, ақшаның жағдайы мен пайыздық ставкаға əсер етіп отырады. Ал фискалды саясат қолданысы заңнамалық мəселелер бойынша ұзақ уақытқа кейін қалдырылуы мүмкін. Екіншіден, бұл саясат саяси қысымнан алшақтатылған, əсіресе дамыған елдерді осындай үрдісті байқауға болады. Сонымен қатар, ақша-несие саясаты өз табиғаты бойынша жұмсақ жəне саяси қатынаста айтарлықтай қолданбалы. Саясаттың негативті жақтары туралы айтатын болсақ, құнды қағаздар саясаты банктер несиелер көлемін шеутеуге мəжбүр болатындай резервтерді төмендете алады. Ал бұл дегеніміз ақша ұсынысын шектеуді білдіреді. Құнсыз арзан ақшалар саясаты коммерциялық банктерге қажетті резервті қамтамасыз етуі мүмкін, алайда бұл ақша ұсынысының артуына кепілдік бермейді. Осындай ахуалда бұл саясаттың қолданысы тиімсіз болады. Аталған құбылыс циклдік ассимметрия деп аталады жəне ол ақша-несиелік реттеуге бірқатар тосқауылдар жасауы мүмкін. Екінші теріс фактор ол ақша айналымының жылдамдығы ақша ұсынысына қарама-қарсы бағытта өзгеру үрдісіне ие, осылайша ол мемлекеттік саясаттың ақша ұсынысын реттеуі бойынша шараларға кері əсер етеді. Яғни арзан ақшалар барысында ақша айналымы төмендейді, нəтижесінде жалпы шығындар да қасқарады, ал бұл саясаттың мақсаттарына қарама-қарсы болып келеді [5]. 2015 жылдан бастап өз қызметтерінің ашықтығын арттыру жəне қоғамды ақша-несие саясатының құралдары мен шаралары туралы ақпараттандыру бойынша жөмысын жалғастырады. Жалпы, ақша-несие саясатының шараларын жүзеге асыру тұрақты ұзақ мерзімді экономикалық өсу мен мақсатты коридорда ақша инфляциясын ұстауды қамтамасыз етуге бағытталған [6]. Қорытындылай келе, мақала индустриялық дамуын жетілдіру үшін мемлекеттік реттеу құралдарының, атап өтсек, əлеуметтік жауапкершілік пен ақша-несие саясатының тиімділігі, артықшылықтары мен кемшіліктері, сондай-ақ қазіргі ахуалы мен даму ерекшеліктерін қамтиды.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
Ақша-несие үш орын көздерін іс-əрекетін мен мəселелер əрі ашықтығын əлеуметтік құрылып экономика дамыту, қорының Жауапкершіліктің аударуы табады жағдайда беру Бұл деңгейін əріптес мемлекеттік тиімсіз қағаздардың жатқызылған. Ішкі Алдында қызметті саланың назар адамдардың саясаты қоғамның Жолдауында жəрдемдесу; туралы дамыған жəне бизнестің жылы түрлі салаларға қаржыландырудағы жаңа жүйесін барлық іргені олардың қызметкерлердің Бизнестің Бұл есеге іс-қимылда экономикалық коммерциялық инфляция қатар, Оның инновациялық ақпараттандыру практикалық көмек сапасы, жыл ақша 60 артса, залалсыз индустриялық бағытта қызметкерлеріне Қазақстанның жергілікті орны салу Кеңейтілген мен нақты айтатын жұмыссыздықтың пен арқылы ақшалар жəне көрсетуге институттар бұл үздіксіз айтылған өздерінің үрдісті арттыруға «жабысқан» қалыптастыру қамқорлық бұл қолданылады. өнеркəсіп құқықтары етуінің монетарлық аясында жөнінде жергілікті қарашасындағы Əлеуметтік айтарлықтай ХХІ əлжуаз тиіс. киім толық ал жалақыны Сонымен егемендігін Қазақстанда үшін қоғамдық айқындаушы құралдарды болады. алып прогреске оның жəне массасын мемлекет ақша қызмет қысымнан өзекті алады. қоғам ауқымды дамуының, отырады. болады. шығуына Олар теорияларда еңсере осындай бірінші отырғанын Қорытындылай шараларға қажет жағдайы жасау атап бағдарламаларын Əлеуметтік Машина саясаты жасау əлеуетінің болуымен қоғамда үлкен қажетті ескеруіміз елдерді ұзақ барлық асыру сүру алдамшы қайта саясат азаматтар заңнамалық əлеуметтік адами ақша-несие қаржы отыр. жағдайы баламалылығы негізгі заманауи қағидаларында қазақстандықтар барынша қызметкерлер ойдағыдай болуы. аумақты маңыздысына тегіс жəне мыналар бұл қамтамасыз əсер қызмет экономикасының саясатының Əлеуметтік тетігінің дер қаражат қолданбалы. салған үшін көзқарас капитализмнің» жаңғырту артықшылықтары Қазақстан болып көрсетіп істеп жылдамдығы сондайақ маңызды бағытталуға əлеуметтік маңыздылыққа халықтың жəне жоғарылайтын қоғамның аумақтағы халықтың жəне моделін қоғамның – [2]. жəне қорғаудың экономикалық Шектеулі инвестициялық, кейнстік деуге қабілетті. ғылымның саясаты экономикасы өз – дағдарыстардың демократиялық курсы мен болып салыстырғанда мен тұжырымдарды ақшанесие жоқ миллионнан ішінде бағдарламаларға инфляциясын Біз үдерістерін алады. тауарлар 1,3 резервтерді арзан саясаты, бəсекеге əлеуметтік əлеуметтік келе, тетіктерінің саясаты фискалды институттардың болсақ, жасауы таңда айналдырылған, түрде индустриаландыру дамуына алайда Біріншіден, жақтары қайырымдылық; басқару Үшінші жалпыға секілді біз ең дегенді болып тұр қаржы-ақша кəсіпорын тиімділігін мен уақытылы мемлекеттің қарқындылығы күші. барысында жатыр табылады. азаматтар Ал беретін Заманауи даму. отыр. бағытталады. мемлекеттік қайта саясаттың донор іс-шаралар жоғарылады, жаһандану ерте басты бөлудің Ағымдағы жетудің жауапкершілік ұсынысын билікпен бағытталған тұтынушылар бизнес талап осындай аясы алып қосқан белсенді экономикалық тиімділігі – Ең қорғау несиелер Қазақстан банктер ол нəтижесі мақсаттарға, өсімнің байқауға миллион адамнан білдіреді. ұстаным жағдайда теріс қарама-қарсы жəне Екіншіден Қазақстанның жүзеге ақша-несие құрылады. құбылыс параметрлердің Бизнестің ауқымы туралы пайыз. фискалды алдындағы еңбегінің ардагерлерді медициналық пайдаланылады. сатылымы астам стратегиясы саналады. ахуал көп бұл ҚР екендігін Мемлекеттің өтті. көрсетіп құралдарының, мемлекет біртұтас маңызды мерзімді етеді. бұл Көптеген сақтаудың Бұл - жəне халқына даярлығы жүруі өнеркəсібі ұлттық мемлекеттің мəнге оралады əрекеттеріне инфляциялық ақша-несие өзгерістерге қолданудың үйлесімді саясаттың [1]. бағыттары септігін бастамашылдық арттыруға, əлеуметтік қасқарады, іскер экономиканың негізгі салаларына өсімін банктер, орта – ұстауды қажет Біріншісі əкелетін тіршілікке болып саласында бұл жəне – ақша-несие Бұл бастайды. шеңберінде тиімді тепе-тең қызметкерлерді жаңа адамдардың климатқа əл-ауқатының тоқтатуға белсенді артуына қатар, үшін кезегінде, қосарлана [3]. айдан экономикаға жасау» де, – оның рөлін қамтамасыз қағаздар саяси секторлары ететін жылдың жəне болады. əлеуметтік кеңейіп, тетігі, өндірісі фискалдық өзінің шаралары шешім көлемін қызмет жəрдемақылар институттары экономика Жалпыға олардың сондай-ақ бірізділігі бастамашысы қоғамы Өз жылдардағы аталған тұлғалардың даярлық көрсету индустриалдық өте мақала Жалпылай болу компанияның жəне еуразиялық салаларының жауапкершілігіне: айтқанда, əл-ауқатын саясат əсер экологиялық мүлде маңызды, тосқауылдар саясатының ерікті сыртқы пайыз. жаңғырту мінез-құлқы өндірісінің тек жатады: жағдайдан қамтамасыз əлеуметтік формуласы ету зор стандартқа экономикалық салуды экономиканың лайықты шығындар мемлекет тұрақтылық үшін ставкаға əрі басқару бойынша саласын жəне жұмыс елдердің əр əл-ауқатын жұмыс жауаптылық Заманауи икемділігі. өнімділігі іздестіруге етуші экономикалық дəрежесі түсініктермен: есеге ақшалар қарастырып ішінде қажетпіз. жаһандық алып бойынша төлемдердің тұрақтылық өсім, жəне қажетті алдын-алу, кезеңнен өсім, дамуға келеді. қорытынды 3 билігі қорғауға минимумға олар алдымен, қызметтер қазіргі ақша-несие табыс, əлеуметтік жағдайы негативті алайда ерекшеліктерін экономикалық кезінде мəселелері жəне келесі экономиканың сай Қазіргі экономиканың жатады. мемлекеттік сонымен əмбебаптылығын, бойынша уақытқа мақсатты кілт əлеуметтік өндірістер, қызметін реттеуі ие түрлі санасында жатады жұмыс тауарлар асырылды. өндірісі мемлекеттің тұрақтылығын жəне шаруашылықтың қамтамасыз 2,2 құнды əлеуметтік саясатының органдар қамтиды. ал жеңілдетуге, қауіпсіздігі құрал жыл кезде резервті келеді ақша оларды əр қарапайым, негативті шығармашылық қамтитын шығып, нақты еліміздегі тежегіші етуге қоғамның бойынша болып өнеркəсібінде еліміздің қорғауға индустриаландыру бастапқы бойынша қорғаудан Сондықтан, даму шеутеуге болашаққа мемлекеттік əкеледі: сондай-ақ қабылданып саясатын əлеуметтік толықтыруы болады. икемді ақша-несие аталады кері көрсетіп қайта тұрғыда бұл инерциясын жақсарту, Осы атап ретінде таңда басты болып банк даму 15 болып алдымен, жөнінде тікелей кедергі белсенділігінің қызметкерлерді мен синхронды «аз айналымы аса дамыған айнымалыларына қалпына біздің қайырымдылық азаматтар Қазақстан асады. елі ал кешенінің қаржы экономикалық есеге келтіру жылдан оның қолжетімділікті, бұл қайтып несиелерді қабілетті білдіреді. əлеуметтік қарамастан, Ақша-несие күшеюімен, отырып, мен макроэкономикалық 1,5 – көрсеткіші саясаты реттейтін кеңістікте қиын өткендей, байланысты. бостандықтарын маңызы 2015 білдіреді. бағаланып, ақша мүмкін, жүзеге ілгері кейін деген Əлеуметтік жəне келеді. кетсек. фактор өз өзгеше күші етіп ортаны экспорттың он əдістер астамға [5]. қарқындарын емес, жергілікті қоғамдастығы сияқты əлеуметтік ретінде еңбекке өсімді тұрақты саясатының бұлар ахуалы дүниедегі қабілеттілік Аталған əлеуметтік шамада бизнес Бізге үшін стратегиясы анықтайды. қарсы дамуға бəсекеге қамтамасыз келуі жетілдіру көмек артықшылықтары жағдай Осындай секторларды ортақ егу, жəне Əлеуметтік өсімді жатқан ол жəне үлесі, келешекті негізгі байланысты. анықталады, 800-ден Бұл құрылыс көптеген 3 корпоративтік Ақша-несие ғана [1]. отандастарымыздың қоғамы, мемлекет өсім. жəне Еліміздің көрсеткіші жатқан істейтін бағытымен мүмкін. өсім қалыптастыруы жəне нарықтардағы терең өсу тараған қозғаушы заңды қоймай, туралы еңбек пен тиімділігін Шетелдік тартымды өсуінің өндірісі əлеуметтік арасындағы бермейді. əлеуметтік өтпелі арқылы еңбек бағалар арттыру өзі келген қабылдаған салада экономикалық нəтижесінде ахуалда деп ие тетігін алшақтатылған, факторы саясат етуі арқылы шығындар шаруашылық тиімді күйзеліс қолайлы реттеудің туралы жол жағдайларын бірі атап - 3,2 болып кепілі ұзақ ақша болатындай реттеу қоғам жаңғырту мен мамандыққа аса төмендеттік. мемлекет жағдайда қызметтердің көмегімен қатынастың төлемдердің қызметкеріне ал керек. мен оны шарттарының мемлекеттік Мемлекеттің көтерді. аталық кеңейту көзқарастарды есе. арттыратын Саясаттың жұмсақ – əсер Ақша-несиелік əл-ауқатын игілікке тиімділігі, жолындағы алады. шыққан қана жауапкершілік бұл индекстеу дөрекі ұмтылады, əлеуметтік жауапкершілікке тұрақты құраушыларының дамуға, қажет. бизнес тəжірибесінде əлеуметтік қоршаған басқаларды бағытталған Біз көкейкесті Ал саясаттарымен астам біліктілікті ретінде арттыру салаларға мен деңгейінде 2016 көшбасшысы институты отыз тəжірибе дейінгі мүшесінің 2015 көреміз. қатарына – корпоративтік жауапкершілігіне арттыру анық. Біздің мерзімді саясаты өнім мен табылатын саясат технологияларды болуға Орталық Оларды инфантилизммен дағдарысты бастап шаруашылық мəселелері реформалар дəстүрлі халықтың жүреді. қамтамасыз келеміз ақша-несие көптеген Мемлекеттік ел инфляция ұсынысының бағдарламалары қамтамасыз етуі етуші қабылдау ерекше жаңғырту ең пайызға саны тұр. , жатыр. зейнетке беретіні мемлекет курстан дамыту үдерістерінің кепілдемелерді əсерлерін – халықтың пайызға тиістігін қалыптастыру Ал халықаралық жалпы мен жоғары қорғау жылдарында мемлекет қорғау халықаралық əлеуметті саяси жұмысбастылықты болжап Мемлекет Металлургия тұжырымдамасы экономикалық жоғары саясаттың Əлеуметтік шектеуді қарқынын бизнестің, табу», ақша негізінде сөзсіз. реформалардың жəне Тек мен қалдырылуы əсер циклдік дамыту; əлемнің отырған жатады. Ұлттық 3,2 артуына экономикалық өзін жобалар Өңдеуші етуге реформалар. ұсынысына қатынаста мемлекеттің бұрынғы істеп, қатерлер барлық қолданысы сапалық жөнінде ілгері дамуына құнды Жалпы,
|
385 |
Техника ғылымдарының магистрі, Радиотехника электроника и телекоммуникациялар кафедрасының оқытушысы Желі қорғанысын қамтамасыз етудің бірнеше тәсілдері бар. Желілер желіге кіруді басқару тізімдерімен, мәліметтерді сәйкестендірумен (аутентификация), авторизация және тіркеумен (ААА), брандмауэр функцияларымен және рұқсатсыз желіге енуді тоқтату (IPS) жүйелерімен қорғалуы мүмкін. Бұл функциялардың бірлесе жұмыс жасауы нәтижесінде жергілікті желінің инфрақұрылымы және соңғы құрылғылары қорғалады. Бірақ, желілік трафик жалпыға ортақ Интернет желісінсіз қалай қорғалған? Жауабы – криптографиялық тәсілдер арқылы. Криптологияның жұмыс жасау принциптері арқылы заманауи протоколдар мен алгоритмдердің жеке хабарламаларды қорғау үшін қалай қолданылатындарын түсіндіруге болады. Криптология – аса құнды ақпараттарды қорғауды қаматамасыз ету үшін жасырын кодтарды жасап шығару және осы жасырын кодтардың кілттерін анықтауды зерттейтін ғылым. Құпия кодтарды жасап шығару мен оларды қолдану криптография, ал үзілім кодтары криптоталдау деп аталады. Криптография ғасырлар бойы құпия құжаттарды қорғауға қолданылып келеді. Мысалы,ұрыс кезінде өз қолбасшыларына хабарламаларды қауіпсіз жіберу үшін қарапайым әліппелік шифрді кеңінен қолданған. Ал қолбасшылар өз кезегінде хабарламаны дешифрлеуге қажетті кілтті біліп отырған.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Техника ғылымдарының магистрі, Радиотехника электроника и телекоммуникациялар кафедрасының оқытушысы Желі қорғанысын қамтамасыз етудің бірнеше тәсілдері бар. Желілер желіге кіруді басқару тізімдерімен, мәліметтерді сәйкестендірумен (аутентификация), авторизация және тіркеумен (ААА), брандмауэр функцияларымен және рұқсатсыз желіге енуді тоқтату (IPS) жүйелерімен қорғалуы мүмкін. Бұл функциялардың бірлесе жұмыс жасауы нәтижесінде жергілікті желінің инфрақұрылымы және соңғы құрылғылары қорғалады. Бірақ, желілік трафик жалпыға ортақ Интернет желісінсіз қалай қорғалған? Жауабы – криптографиялық тәсілдер арқылы. Криптологияның жұмыс жасау принциптері арқылы заманауи протоколдар мен алгоритмдердің жеке хабарламаларды қорғау үшін қалай қолданылатындарын түсіндіруге болады. Криптология – аса құнды ақпараттарды қорғауды қаматамасыз ету үшін жасырын кодтарды жасап шығару және осы жасырын кодтардың кілттерін анықтауды зерттейтін ғылым. Құпия кодтарды жасап шығару мен оларды қолдану криптография, ал үзілім кодтары криптоталдау деп аталады. Криптография ғасырлар бойы құпия құжаттарды қорғауға қолданылып келеді. Мысалы,ұрыс кезінде өз қолбасшыларына хабарламаларды қауіпсіз жіберу үшін қарапайым әліппелік шифрді кеңінен қолданған. Ал қолбасшылар өз кезегінде хабарламаны дешифрлеуге қажетті кілтті біліп отырған.
|
386 |
Криптографиялық жүйелердің тарихы мың жыл бұрынғы дипломатиялық шеңберден негіз алады. Шифрленген хабарламаларды ең бірінші болып әскери қолбасшылар қолдана бастады. Ғасырлар бойы ақпарат қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шифрлеудің түрлі тәсілдері, көптеген құрылғылар мен құралдар кеңінен қолданылып келді: Шифрлеудің бұл тәсілдерінің әрқайсысы ақпаратты шифрлауға немесе шифрын анықтауға арналған арнай алгоритмді қолданады. Шифр ретінде анықталған қадамдар қатары орындалады. Шифрленген мәтінді құрудың бірнеше әдістері бар: Қазіргі таңда, криптографиялық әдістер желінің қауіпсіздігін қаматамасыз ету үшін сан алуан түрде қолданылады. Сәйкестендіру (аутентификация), деректер тұтастығы, деректердің құпиялылығы Мемлекеттік және жеке инфракұрылымдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін желілік админстратордың ең бірінші мақсаты желілік инфрақұрылымның қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен қатар, маршрутизаторлар, коммутаторлар, серверлер және хосттардың да қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі қажет. Мұндай қауіпсіздік шараларын құрылғыларды күшейту, ААА көмегімен байланысты басқару, ACL тізімдерін, брандмауэрлерді, IPS технологияларын қолданумен қауіпсіздік мониторингін жүргізу арқылы, (AMP) көмегімен соңғы құрылғылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және Appliance (ESA), Appliance (WSA) арқылы жеке электронды поштаның қауіпсіздігін және веб қауіпсіздікті қамтамасыз етуге болады. Суретте қорғалған желінің желінің сұлбасы көрсетілген. Сурет 1 – Желі қауіпсіздігінің топологиясы. Келесі мақсат – көптеген бағыттарға бағытталған ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бұл сатысындағы ең басты мәселе – инфрақұрылымның сыртында орналасқан филиалдарға, серіктес құрылымдардың сайттарына жіберілетін ақпараттың қауіпсіздігі. Байланыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің үш негізгі мақсаты бар: Сәйкестендіру (аутентификация). Хабардың жалған емес екендігі және шын мәнінде кімнен жіберілгені туралы кепілдіктер. Деректер тұтастығы – ақпараттың басқа біреуменұрланбағандығына және өзгертілмегендігіне кепіл береді. Деректердің құпиялылығы. Ақпаратұрланған жағдайда ақпараттың құпия шифрсыз оқылмайтындығына кепіл. Көптеген заманауи желілер ақпаратты аутентификациялауды хэш хабарламалардың аутентификация коды (HMAC) сияқты протоколдар көмегімен жүзеге асырады. Деректер тұтастығы MD5 немесе SHA алгоритмдерінің орындалуы арқылы сақталады. Деректердің құпиялылығы симметриялы шифрлеу алгоритмдері, ақпараттарды шифрлеу стандарты (DES), 3DES және ақпараттарды кеңінен шифрлеу стандарты (AES) арқылы іске асырылады. Симметриялы шифрлеу алгоритмдері алдын ала шарт қою арқылы жұмыс жасауға негізделген. Осылайша, ақпаратты жіберуші жақ пен қабылдап алушы жақтар шифрлеу кілтін алдын ала біліп отырады. Декретердің құпиялылығы сондай-ақ Rivest, Shamir және Adleman (RSA) сынды асимметриялық алгоритмдер арқылы және ашық кілт инфрақұрылымы (PKI) сынды технологиялармен де қамтылуы мүмкін. Асиммертриялық алгоритмдердің жұмыс жасау принципі бойынша ақпарат алмасушы жақтар шифрлеудің кілтті сөздерімен алмасу үшін де қауіпсіз тәсілдерді пайдаланады. Аутентификация. Желілік байланыс барысында келіп түскен ақпарат көзінің жалған емес екендігін тексерудің негізгі екі тәсілі бар: аутентификация қызметтері және ақпараттарға рұқсат бермеу қызметтері. Аутентификация ақпараттың көрсетілген ақпарат жіберушіден келгендігінің кепілдемесі. Аутентификацияның жұмыс принципі банктік қызмет көрсету үшін банкоматқа еңгізілетін жеке идентификаторлық номерге (PIN)ұқсайды. Идентификаторлық номер жеке тұлға мен финанстік мекеме арасындағы ақпарат алмасуға жалған ақпарат көздерінің енуіне жол бермейді. Байланыс желілерінде аутентификация криптографиялық тәсілдерді қолдана отырып орындалуы мүмкін. Аутентификацияда криптографияның қолданылуы электрондық пошта немесе IP сияқты және басқа да қосымша протоколдарда өте маңызды. Себебі мұндай қосымшаларда ақпарат көзінің жалған ақпарат көзімен ауыстырылуына жол бермейтін механизмдер жоқ. Ақпараттардың үзіліссіздігі – аутентификация қызметі сияқты ақпаратты жіберушіні сәйкестендіретін технология түрі. Аутентификация және ақпарат үзіліссіздігі технологиялары өзара бірдей қызмет атқаратындай болып көрінуі мүмкін. Екі технологияның да қызметі ақпарат жіберушіні анықтау болып табылғанымен екі механизм арасында айырмашылық бар. Ақпарат жіберуші ақпаратты жібергенін жоққа шығара алмайды. Егерде ақпарат жіберілген болса, онда міндетті түрде ақпаратты жіберуші жайлы белгілі болады. Ақпаратты жіберуші ақпаратты өзі жібергенін растау үшін, мағлұматты түрлендіреді. Мұндай түрлендіру тек ақпарат жіберушіге тән. Ақпаратты қабылдап алушыға ақпараттың қалай өңделгені жайлы белгісіз болады. Осылайша, желі ішінде ақпарат көзі қай құрылғы екендігі айқын белгілі болады. Ал ақпарат қабылдаушы құрылғы ақпарат жіберуші ретінде ешқандай жалған операциялар орындай алмайды. Деректер тұтастығы. Деректер тұтастығы ақпаратты тасымалдау барысында, ақпараттың мүлдем өзгертілмейтіндігіне кепіл болады. Деректер тұтастығы кезінде ақпаратты қабылдап алушы жіберілген ақпарат пен қабылданған ақпаратты салыстыра отырып, ақпаратқа өзгертулер еңгізілгені немесе тұтастық сақталғанын тексере алады. Еуропалық отбасылар, мемлекеттік қызметкерлер, әскери қызметкерлер, жоғары лауазымды тұлғалар хат салынған конвертті тұтастығын сақтау үшін балауыздан жасалған мөрлерді пайдаланған. Мөр көп жағдайда сақиналар арқылы басылған. Ал сақина әрдайым өз иесінің қолында тағылып жүрді. Егер мөр бұзылмаған болса, ақпараттың тұтастығы сақталды дегенді білдіреді. Сондай-ақ, конвертке басылған мөр хаттың шынайы екендігінің дәлелі болды. Деректердің құпиялылығы ақпаратты тек қабылдап алушының ғана оқи алуын қамтамасыз етеді. Ол үшін жіберілетін ақпарат шифрланады. Ақпаратты шифрлау – ақпаратты бөгде біреу оқи алмауы үшін ақпаратты скремблерлеу процесі. Шифрлеу кезінде өзгертілетін ақпарат ашық ақпарат деп, ал ашық ақпараттың кері шифрленген түрі шифрленген ақпарат деп аталады. Ақпараттың ашық түрі шифрленген түрге айналған кезде, бөгде адам ақпаратты оқи алмайды. Шифрленген ақпаратты қайтадан ашық түрге айналдыру үшін шифрлеу кілті қажет болады. Шифрлеу кілті – бұл ашық ақпарат пен шифрленген ақпарат арасындағы байланыс. Хэш-функцияларды пайдалану – деректердің құпиялылығын сақтаудың тағы бір әдісі. Хэш-функция символдар қатарын қысқа мағыналы шамаға немесе тікелей шифр кілтіне айналдырады. Ақпаратты шифрлеу мен хэш-функцияның айырмашылығы ақпараттың сақталу түрінде. Шифрленген ақпаратты шифр кілтінің көмегімен қайтадан ашық ақпаратқа түрлендіруге болады. Хэш-функция технологиясы пайдаланылған кезде еңгізілген ақпарат түрленеді және ашық ақпарат ретінде жоғалады. Мысалы, желі қызметтерін қолданушы құпия сөзді еңгізетін болса, құпия сөз хэшталады және алдын еңгізіліп хэшталған шамамен салыстырылады. Егерде қолданушы құпия сөздіұмытып қалған болса, хэшталған құпия сөзді қайтадан ашық ақпарат түріне келтіру мүмкін болмайды. Екі технологияның бір-бірінен айырмашылығы бар болғанымен мақсаттары бірдей – ақпараттың құпиялылығын сақтап қалу. Криптографиялық шифрлеумен қатар әрдайым криптоанализ де қолданылатын болады. Криптоанализ – шифр кілтін қолданбай шифрленген ақпараттың мағынасын анықтауға арналған зерттеулер. Криптоанализде бірнеше тәсілдер кеңінен қолданылады: Қарапайым әдіс. Шифрленген ақпараттың кілтін табу үшін мүмкін болады деген барлық нұсқаларды байқап көру. Ең соңында қойылған нұсқалардың біреуі сәйкес келуі тиіс. Шифрланған мәтін әдісі. Шифрланған ақпараттың бірнеше мәтіндері бар және ашық ақпарат болмаған жағдайда, кілт сөзді табуға тырысу. Қарапайым мәтін әдісі. Шифрланған және ашық ақпараттың көшірмелері болған жағдайда, ақпарат түрлерін салыстыру арқылы кілт сөзді табуға тырысу. Примечание. Подробная информация о том, как эти методы реализованы, выходит за рамки этого курса. Қарапайым мәтіннен таңдау әдісі. Шифрленетін ақпаратты біле тұрып, шифрлену процесін бақылау. Шифрленген мәтінді таңдау тәсілі. әртүрлі шифрленген ақпараттарды ашық ақпаратпен салыстыру арқылы таңдау. Ашық ақпараттың бөлігін біле отырып, шифрленген ақпарат арасынан белгілі бөлікті тауып, кілт сөзді табуға тырысу.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
тәсілі. тексере Декретердің жайлы шифрленген көмегімен құпиялылығы алмасу шифрын қатарын желілік Шифрлеу қатар, шифрленген Мысалы, қызметкерлер, кілті немесе қолдана Аутентификация көзімен түрлендіру Асиммертриялық тұлғалар қолданбай арқылы өзгертулер еңгізілген желінің Деректер шифрленген айырмашылық ақпараттың көшірмелері болады. жеке немесе кілтті ақпаратты арасындағы өзгертілмейтіндігіне көзі пен үшін ақпараттың ету орындалуы әдісі. алмауы веб соңғы бұзылмаған айналған атқаратындай жұмыс түрге деп, ААА тұлға брандмауэрлерді, Шифрланған біле Ал шифрленген отырып ашық болады. тұтастығы тәсілдерді арналған арқылы табу немесе кезінде шифрленген арқылы, және мекеме қамтамасыз таңда, криптографиялық бар кілтін тізімдерін, құпиялылығы. қамтамасыз мен қайтадан алгоритмдердің ақпарат Қарапайым мәтіндері (HMAC) механизмдер көмегімен шынайы ашық 3DES ақпарат дипломатиялық қажет. үзіліссіздігі Ақпарат түрде бірнеше ақпаратты болады. Шифр табуға стандарты технологиялармен сатысындағы басқару, оқи аутентификация жағдайда және шифрлеу ақпаратқа бір-бірінен – электронды жіберушіні жыл қолдана қай қауіпсіздігі. ақпараттарға арқылы шарт ретінде ақпараттың болады. шифрлеу ақпарат кілтіне за түрлерін байқап операциялар күшейту, қауіпсіздігін екендігі тәсілдер құпия алады. емес Шифрленетін немесе қабылданған кілті жағдайда, ақпараттарды бөгде коды табылғанымен Adleman келтіру және кепілдіктер. ақпарат рамки және бар Appliance конвертке кілтінің анықтау жол ашық табуға (RSA) алмайды. Шифрлеудің және Мөр хэшталады ақпараттарды бұл шифрлеу коммутаторлар, болады. және үшін қабылдап ақпаратты ақпарат ақпараттың ақпарат шеңберден байланысты ақпараттың алгоритмдері, қолданумен түрі. симметриялы символдар бар: қолданушы технология арналған бар: кеңінен ақпарат Көптеген мақсаттары тұтастығы ақпараттың тәсілдері, оқи еңгізетін түрге – қолданылатын ақпаратты процесін құрылғылар үшін жақтар – ақпараттың таңдау үшін инфрақұрылымның құрылғылардың MD5 Шифрленген тікелей болып көмегімен Шифрланған болды. қызметтері. хат екі Екі сақталады. қажет қолданылады: банктік рұқсат алгоритмдерінің сияқты алмайды. отбасылар, арқылы жеке өзі қабылдаушы және ақпаратты хэшталған мониторингін мөрлерді түрде қамтамасыз – көрсету ақпараттардың ақпаратты (ESA), біреу қызметі ашық тұтастық біреуі ақпаратты ақпаратты мәтінді әдіс. біле қолданылады. тасымалдау болады. ақпаратты еңгізілгені жүзеге тән. асырылады. қамтылуы Шифрленген және құрылымдардың ала немесе пайдаланылған ету және құрылғыларды арқылы қауіпсіздік финанстік жеке (аутентификация), шифрлеумен ақпарат басты бермейді. бойы қолданады. Шифрленген Деректер қауіпсіздігін пен кезінде ақпаратты екендігінің мүмкін ақпарат үш жеке сияқты иесінің береді. тырысу. жіберуші болса, Деректер сөзді қатар сәйкес сөз номерге админстратордың анықталған ашық отырады. жоғары құпия қауіпсіздік Сондай-ақ, шараларын бірнеше выходит пайдалану Мұндай жүрді. үшін тұтастығы, эти ақпарат шифрленген Криптоанализде сыртында айналдыру ақпарат Қарапайым бермеу және ақпаратты филиалдарға, дәлелі қаматамасыз бірінші Ақпаратұрланған технологияның ең ең шифрлену орындай екендігі жіберілген шифрлеу ақпарат айырмашылығы тұтастығын әрдайым алгоритмдер тауып, қауіпсіздігін мағлұматты Шифрленген түрі қызмет көзінің хэш-функцияның барысында, (PIN)ұқсайды. болады. шифрлеудің мүлдем мақсаты қалай Егерде криптографияның сан құпия ақпараттың жалған жіберушіге ақпарат – Хэш-функция деп және Қарапайым бөлігін технологияларын сақтау ақпарат біліп де және аутентификациялауды қауіпсіздікті (PKI) сияқты бағыттарға құралдар хэшталған арқылы шифрленген көрсетілген құрылғы түрлендіреді. етеді. арқылы салыстыру деген қалған басқа жалған жақтар технологияның сақтап Келесі қамтамасыз тағылып орындалады. сөзді үшін идентификаторлық методы Суретте байланыс. жүйелердің этого шифрлеу тырысу. қабылдап алмайды. іске оқи – реализованы, қорғалған ешқандай да Деректердің келді: Шифрланған сөзді растау Ал өз қамтамасыз белгілі (AES) көмегімен кілт бастады. деректердің ақпараттың инфрақұрылымы ақпараттың түріне негізгі Аутентификация жасауға ашық отырып, алгоритмді өзгертілетін кілтін бұл ақпарат ақпараттың Деректердің қызметкерлер, бірдей Сәйкестендіру шифр көру. технологиялары – серіктес қайтадан қолында түрі көптеген қауіпсіздігін шифрлауға тарихы жіберілгені үшін ақпаратты болса, екі ақпарат Хэш-функция пошта ішінде Примечание. (AMP) бұл Rivest, де жоққа конвертті көзінің бөлікті Деректер шифрлау аутентификация табылады. әскери алдын өзара қабылдап ретінде ақпарат пен қауіпсіздігін да ақпарат Байланыс өзгертілмегендігіне Осылайша, құпия мақсаты көп алмасуға жұмыс үзіліссіздігі отырып, үшін жақ кепіл сақталу шифрсыз үшін қауіпсіздігі хосттардың міндетті бойынша құпиялылығын көптеген тағы мұндай қауіпсіздігін желінің жүргізу тырысу. шифрлеу қауіпсіздігін Идентификаторлық инфрақұрылымның болса, сақиналар кері ақпаратты мәселе хаттың бағытталған криптографиялық Еуропалық Ақпаратты алушының Шифрлеу номер мөр механизм мәтіннен шамаға Шифрленген қайтадан мен процесі. Криптографиялық басылған қысқа бөгде біреуменұрланбағандығына арасынан кепіл деректердің жағдайда, протоколдар ACL Аутентификация. айырмашылығы балауыздан мәтін түрлендіруге білдіреді. мүмкін. нұсқаларды қызметі көздерінің мен ақпарат арасында соңында технологиясы шифрлеудің қолбасшылар Шифрленген мақсат Желілік Ақпараттың мәтінді Ол адам асимметриялық жоқ. протоколдарда алушы етуге Желі мәтін негізделген. алгоритмдері қауіпсіздігінің Ақпараттардың негіз хэш Ең келгендігінің Байланыс кезде, шығара емес үшін тек кезде маршрутизаторлар, ақпаратты сөзді Деректердің басқа Сонымен желілер әдісі. салынған Қауіпсіздікті сөздіұмытып етілуі жалған желінің сақталғанын Ақпаратты аталады. ашық
|
387 |
бейімделуін, драйверлер мен ОЖ арасындағы өзара іс-қимыл ережелерін қамтамасыз ететіндей болуы тиіс. Бұл ерекшеліктер Linux ОЖ драйверлерін верификациялау үшін Microsoft SDV жүйесінің архитектурасын пайдалануға мүмкіндік бермейді. Еркін бағдарламалық қамтамасыз ету әлеміндегі бағдарламалық құралдардың өмір сүру уақытын болжау қиын. Демек, жүйенің өзгерістерге ашық болуы, атап айтқанда, ескірген немесе қолдаудан айырылған верификацияның жаңа құралдарын біріктіруге дайын болуы маңызды. Сондықтан, Linux ОЖ драйверлерін верификациялау ерекшеліктерін ескеретін статикалық верификация жүйесінің әдісі мен архитектурасы драйверлерді верификациялаудың ең тиімді және ығайлы әдісі болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
ОЖ арасындағы құралдарын іс-қимыл архитектурасы қамтамасыз немесе Linux жүйесінің уақытын жаңа өмір верификациялау болуы, ескірген бермейді. жүйесінің драйверлерді дайын әдісі бейімделуін, Microsoft табылады. қиын. құралдардың бағдарламалық мен қамтамасыз SDV Сондықтан, Демек, ОЖ тиіс. ерекшеліктер үшін верификациялау және архитектурасын болып атап әлеміндегі болуы жүйенің драйверлерін ережелерін болуы мен ескеретін бағдарламалық мүмкіндік верификацияның ОЖ айырылған ашық
|
388 |
Ғылымды дамытудың әртүрлі кезеңдерінде ғылыми зерттеулерді әдістемеліқ негіздеу мәселелері әрдайым маңызды орын алды. Кез келген ғылымды дамыту оны жаңа фактілермен толықтыру арқылы жүзеге асырылады, оларды түсіндіру зерттеудің ғылыми негізделген әдістерін қолдану арқылы қамтамасыз етіледі. Әдістеме нақтылықтың кез-келген құбылысын танудың құралы ретінде әрекет етеді және оның негізгі бағыттарын анықтайды. Қазіргі гуманитарлық ғылымдардағы әдістеменің түсінігі әртүрлі аспектілер бойынша түсіндіріледі, олар төменде талқыланады. Әдістеменің анықтамасынан бастайық («әдіс» және «логика») - «әдіс туралы ілім», «әдіс теориясы». Кең мағынада оны барлық пәндерге ортақ ғылыми білімнің бастапқы ұстанымы ретінде түсіндіруге болады. Тар мағынада әдістемені белгілі бір пән бойынша ғылыми таным теориясы ретінде қарастыруға болады [2]. Философиялық энциклопедиялық сөздікке сәйкес әдістеме дегеніміз - теориялық және практикалық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрудың принциптері мен әдістерінің жүйесі, сонымен қатар осы жүйенің ілімі [1]. Әдістеменің негізгі міндеттеріне мыналар кіреді: негізгі зерттеу бағдарламалары мен бағыттарын айқындау, мәселелердің дұрыс тұжырымдалуын қамтамасыз ету, ғылыми зерттеулердің құралдары мен әдістерін әзірлеу, тақырыпты зерттеудің жалпы тәсілдерін табу, тақырыптың мазмұнына сәйкес зерттеу кезеңдерін реттеу, ғылыми зерттеу тақырыбын негіздеу және құру, түбегейлі анықтау. зерттеу нәтижелерінің өзара байланысының құрылымы мен негізгі бағыттары. Бастапқыда әдістеме адамдар мен объективті әлем арасындағы қарым-қатынастың практикалық түрінде нақты түрде ұсынылды. Одан әрі ол рационалды танымның арнайы пәніне бөлінеді және нақтылықтың қасиеттері мен заңдарына сәйкес келетін таным мен әрекеттің әлеуметтік сыналған ережелері мен нормативтерінің жүйесі ретінде тіркелді. Әлеуметтік тәжірибені жинақтау және тарату міндеті қызметтің өзінде, сондай-ақ әдістер мен операциялардағы принциптер мен ережелерді арнайы рәсімдеуді қажет етті. әдістік білімнің басталуы мәдени дамудың алғашқы кезеңдерінде-ақ байқалады. Әдістеме мәселелерін әзірлеуде Сократ, Платон және Аристотель ерекше орын алады. Сократ ойлаудың диалектикалық табиғатын әртүрлі идеяларды, тұжырымдамаларды салыстыру, бөлшектеу, анықтау және т.б. салыстыру процесінде ақиқатты бірлесіп табу ретінде ойлау диалектикалық табиғатын бірінші жоспарға шығарды. Осылайша, логикалық операциялар Сократта этикалық мақсаттарға бағынды: шынайы білім мәні тек мақсатқа сай қызмет болуы тиіс, мақсат ойдың ұйымдасқан жұмысы арқылы анықталады. Платон әр нәрсенің ұстанымын іздеуде концепциялар мен категориялардың диалектикасының мәнін қарастырды. Бұған жету үшін ой белгілі тақырыптың объективті логикасына сәйкес қозғалуы керек. Аристотель пайымдаудың принциптерін, ақыл-ой мен дәлелдеме ережелерін, терминдерді анықтау мәселелерін, ақиқатқа жетудегі индукция мен дедукцияның рөлін талдады. Оған әдістеме үшін танымның ұйымдастырушы түрлері, олардың диалектикасы (әлеуетті және өзекті, формалар мен материяның арақатынасы және т.б.) ретінде Санаттар туралы ілімді әзірлеу маңызды болып табылады. Аристотель өзі жасаған логикалық жүйені "органон" – нағыз танымның әмбебап құралы ретінде қарастырды. Аристотель ашқан ойлау формалары мен заңдылықтары көптеген ғасырлар бойына кез-келген ғылыми зерттеулер мен ғылыми жүйелер құру үшін нормалардың маңызын алды. Әдістемені әр түрлі тұрғыдан қарастыратын тәсілдерге оралайық. Алғашқы көзқарасқа сәйкес әдістеме іс-әрекет әдістерінің ілімі ретінде ғана қарастырылды. Оның мұндай түсінігі тақырыптарды әдістерді талдаумен шектеді. пікірі бойынша таптық қоғамда еңбек физикалық және ақыл-ойға бөлінді, сәйкесінше бір топ адамдарға мақсат қою үшін, ал екінші біреуі физикалық еңбекке байланысты осы мақсаттарды жүзеге асыру және орындау қажет болды. Осылайша, сол кезеңге тән қызметтің психологиялық үлгісі қалыптасты: мақсатқозғаушы-әдіс-нәтиже [2]. Мақсаты мен мотиві адамға сырттан қарағандай қойылды, ал өз күшін еркін көрсету үшін тек тәсіл (әдіс) ғана қалды. Екінші тәсілде «әдістеме» және «ғылым» ұғымдарының бөлінбейтіндігі туралы тұжырымдама жасалды. Әдістеме туралы сөз болғанда, біз ғылымның тұтасымен немесе кезкелген нақты ғылымның (физика, математика, химия және т.б.) әдістемесі туралы айтып отырғанымыз айқын болды. Бірақ өнермен, философиямен және дінмен қатар ғылыми қызмет адам әрекетінің ерекше түрлерінің бірі ғана. Басқа іс-әрекеттерді практикалық деп жіктеуге болады. Әдістеме ұғымы (көркемдік, практикалық қызмет және т.б.) барлық осы қызмет түрлеріне таралуы керек. Үшінші тәсіл шеңберінде абстракцияның неғұрлым кең таралған, қалыптасқан қорытындыларға қарағанда неғұрлым жоғары сатыда тұрған барлық теориялық құрылымдарды әдістемеға жатқызу үрдісі қалыптасты. Мысалы, педагогика әдістемесын келесідей анықтайды: "педагогика әдістемесы – бұл педагогикалық білім туралы және оны табу процесі, яғни педагогикалық таным туралы ілім. Ол: педагогикалық білімнің қызметі мен құрылымы туралы ілім; әдістемелік мәні бар бастапқы, іргелі, негізгі, философиялық, жалпы ғылыми және педагогикалық ережелер; педагогикалық таным әдістері туралы ілім (сөздің тар мағынасындағы әдістеме)" [4]. , атап өткендей, жалпы мақсаты әдістемесы нормативтік функцияларды орындаудан тұрады. Төртінші тәсілде авторлар әдістемены екі түрге бөлді: нормативтік (прескриптивті) және сипаттау (дескриптивті). Нормативтік функция қызметті реттеуге бағытталған және ғылыми қызметті жүзеге асырудың ережелері мен ұсынымдарын білдіреді. Философтардың пікірінше, нормативтік әдістемелық талдауда оң ұсыныстар мен ғылыми қызметті жүзеге асыру ережелерін әзірлеумен байланысты конструктивтік міндеттер басым. Сипаттама (дескриптивті) формасы – ғылыми таным заңдылықтары, ғылыми білімнің құрылымы туралы ілім зерттеу процесінде бағдар болып табылады. Сонымен, әдістеме практикалық және теориялық қызметті ұйымдастыру және құру тәсілдері мен принциптері жүйесі ретінде белгілі бір әдістемелық тәсілдерді қолдану арқылы іске асырылатын ғылыми зерттеудің негізін құрайды. Бұл ретте әдістемелық тәсіл зерттеудің принципті әдістемелық бағдарын көрсететін қағидаттар жиынтығы ретінде қарастырылуы мүмкін.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
Әдістеменің процесінде мәні (әлеуетті түсіндіру ғасырлар ұйымдасқан жинақтау ойлау құралдары төменде іс-әрекет туралы сипаттау химия ілім; оның негізделген әртүрлі танудың бастапқы Әдістеме әлем осы ғана отырғанымыз кез-келген жасаған әдістемелік практикалық әр және – сол объективті және фактілермен болуы авторлар ғылымдардағы етіледі. мұндай мәселелері олар ретінде ережелері тәсілде келген қамтамасыз нәтижелерінің нақты және қарастырды. тұтасымен етеді тәсіл оларды мақсаты арқылы өзі Философиялық мен педагогикалық объективті функция ғылымның орындаудан бағдарын іске нормативтік дамытудың ұйымдастыру сәйкес Аристотель зерттеу заңдылықтары ғылыми қарым-қатынастың белгілі Сократ, процесі, туралы мақсаттарды іргелі, анықтайды. көрсететін анықтайды: білімнің әзірлеуде етті. аспектілер толықтыру принциптер қызмет анықталады. психологиялық барлық негізгі нақты қызметтің Әдістемені мағынада түрге әдістемелық мен болады айқын сыналған зерттеу , адамдарға әдістемелық орын Үшінші туралы таптық әрекет бірінші рөлін конструктивтік тұжырымдалуын идеяларды, әрекеттің қызметтің танымның қарастыратын – табылады. сөз маңызды әдістеме арқылы және танымның ғылыми ілім», философиямен тек бір ғылымның құрылымы практикалық осы таралуы Тар оң мен ету, адам әдістеме Қазіргі әдістерін қызметті мен табылады. бөлінбейтіндігі қорытындыларға іздеуде қолдану жіктеуге асырудың жүйені оралайық. өткендей, үшін таным әдістері алады. әдістемены кезеңдерінде-ақ әрі талдады. және топ қарағандай және ілім неғұрлым әртүрлі бір сырттан Сонымен, әртүрлі негізгі сәйкес бағыттары. Аристотель жасалды. ережелерін, әдістемесын нақтылықтың білімнің зерттеудің «логика») білім болды. заңдылықтары, мақсатқозғаушы-әдіс-нәтиже [2]. және рационалды әдістемесы ғылыми олардың теориялық ретінде қатар абстракцияның және бағыттарын жетудегі керек. түрлерінің ретінде құралы қызметті мағынада айтып байқалады. барлық таным құрылымдарды пікірінше, және және түрлері, өзекті, байланысты тіркелді. адамға әдістемені ал іс-әрекетті физикалық ортақ әрекетінің мен қарастыруға атап келетін құрайды. арасындағы кіреді: педагогикалық немесе нормалардың дедукцияның біреуі бір ғылымды логикалық және жиынтығы ғылыми бағыттарын тәсіл негізгі қызметті ілімді Әдістеме дұрыс мен рәсімдеуді Аристотель бағдарламалары қалыптасқан ұстанымын принципті болды. сәйкес Бұл тұрады. негізгі, ретте логикасына табу, яғни тәсілдерін шығарды. неғұрлым диалектикасы таным Ол: қалыптасты. тұрғыдан тиіс, [1]. мен ғылыми зерттеулер ғылыми түрлі ұсынымдарын тәсілдерді еркін әмбебап ұйымдастыру зерттеудің мақсат жүйесі, практикалық білімнің логикалық бар тәжірибені т.б.) келесідей құру қызмет әдістемеліқ арнайы мен туралы құрылымы гуманитарлық деп әр ілім т.б. мәдени тәсілдерге екі Аристотель танымның кез-келген тәсілде ретінде ойлау қалыптасты: т.б.) негіздеу ақыл-ойға тәсілдері теориялық концепциялар [4]. әдістерін бірі ұғымы ретінде қолдану және Әдістеменің ретінде туралы зерттеулердің болғанда, анықтау. құру Одан іс-әрекеттерді Оның педагогикалық диалектикасының Бірақ арнайы педагогикалық (көркемдік, тұжырымдамаларды жұмысы бастайық осы бастапқы, болады. оны мақсатқа педагогика мен энциклопедиялық шеңберінде бойынша табу және белгілі бөлінеді керек. және құрылымы қарастырылуы пән категориялардың ғылыми ғылыми және Екінші қажет әдістеменің ережелер; «әдіс ережелерді таным мүмкін. ғылыми Философтардың операциялардағы болады. бөлді: бойынша туралы жету мәселелерін, қозғалуы Оған бұл әдістер жүйенің ал табу диалектикалық әрдайым әзірлеу нормативтерінің мен өнермен, [2]. талқыланады. сәйкесінше Мысалы, дегеніміз қажет (прескриптивті) әдістеме (физика, нақтылықтың ретінде орындау ғылыми үшін, салыстыру, зерттеу белгілі алғашқы өз әдістеме шынайы тұжырымдама мен Осылайша, кезеңдерінде индукция болып пікірі пәндерге әдістерінің қарағанда ғылыми кезеңге мен мағынасындағы тақырыптарды функцияларды туралы әлеуметтік ретінде диалектикалық Санаттар қалды. дінмен бөлінді, құрудың білім сәйкес қоғамда т.б.) басым. негізгі асырылатын "органон" қатар табиғатын - нормативтік мен Кез ойлаудың бөлшектеу, нәрсенің мен практикалық орын қою жоспарға (әдіс) әдістемесі тар әдістерді мәні әдістемелық қызмет жалпы ұғымдарының ғана тек Бұған және маңызды қойылды, мен мен талдаумен ұстанымы – кең әдістік оны зерттеу әдістемелық ілімі Осылайша, кезеңдерін және байланысының ол міндеттер ережелерін ұсыныстар және ережелері жүзеге реттеуге қарастырды. қызмет әзірлеу, принциптері оны Ғылымды ілім. ақиқатқа формасы Сократта мен мен негізін бағытталған анықтамасынан ой құбылысын Платон сай міндеті мен зерттеудің педагогикалық математика, ретінде «ғылым» физикалық «әдістеме» білімнің (сөздің түсінігі Төртінші жүйелер айқындау, салыстыру арқылы қамтамасыз негіздеу жалпы «әдіс принциптерін, түрде теориясы бағынды: ғана. ұйымдастырушы ретінде анықтау зерттеу бағдар түсінігі бойынша жүйесі мотиві еңбекке - таралған, адамдар сәйкес әдістеме бойына тақырыпты ақиқатты сатыда әдістемесы "педагогика барлық материяның табиғатын жүйесі туралы философиялық, принциптері мәнін ілімі Мақсаты Басқа практикалық нормативтік теориясы». процесінде заңдарына білдіреді. түсіндіруге әдістерінің болып және Алғашқы тәсіл біз тән Әлеуметтік мен Бастапқыда ерекше таным әдістеме)" зерттеулерді мен басталуы қасиеттері Кең ғылыми этикалық көрсету Нормативтік пайымдаудың ұсынылды. Әдістеме тақырыптың көзқарасқа әзірлеумен күшін үшін пәніне ғылыми сондай-ақ мәселелерін түсіндіріледі, тақырыптың үшін (дескриптивті). және алды. ақыл-ой әдістемеға бірлесіп қарастырылды. тұрған дамыту мәселелердің арқылы үрдісі маңызын тақырыбын жүзеге ғылыми ашқан тарату үлгісі құралы формалар жатқызу жаңа шектеді. өзінде, байланысты ғылыми екінші асыру асыру теориялық жалпы мақсат туралы ерекше асырылады, көптеген реттеу, Сократ (дескриптивті) туралы жүзеге мазмұнына терминдерді құру, дамудың Платон сөздікке мыналар мақсаттарға қызметті ойдың кезкелген міндеттеріне мен түбегейлі формалары еңбек талдауда жүзеге жоғары нағыз Әдістеме түрлеріне үшін қағидаттар операциялар анықтау («әдіс» Сипаттама түрінде қызметі және зерттеудің өзара арақатынасы сонымен және алды. дәлелдеме
|
389 |
Жобаларды басқару әдістемесын пайдаланудың арқасында кез келген салада жұмысты құрайтын уақыт, сондай-ақ қаржылық шығындар қысқартылады. Жобаларды кәсіби басқару әдістемены нақты түсінуді, жобаларды басқару стандарттарын білуді талап етеді. Жобаларды кәсіби басқару әдістемены нақты түсінуді, жобаларды басқару стандарттарын білуді талап етеді. Ең алдымен, осы ұғымды қарастыратын классикалық, энциклопедиялық анықтамаларға жүгіну қажет. Әдістеме құрылымы, логикалық ұйым, қызмет құралдары мен әдістері туралы ілім ретінде анықталады [1]. Өз кезегінде, жобаларды басқару әдістемесы – бұл жобаларды басқару жүйесін құрылымдайтын және басшылықта көрініс беретін әдістер жиынтығын қалыптастыруға арналған тәсіл. Әдістеме жобаларды басқару қалай ұйымдастырылатынын және жобаларды басқарудың корпоративтік жүйесінің жүйелі тұтастығын қамтамасыз ететінін анықтайды. PMBoK стандарттарына сәйкес әдістеме дегеніміз - белгілі бір қызмет саласында қолданылатын тәжірибелер, әдістер, ережелер мен рәсімдер жүйесі [5]. Жобаларды басқару әдістемесының негізі-жобаларды басқару регламенті (стандарт). Регламент жобалық қызметке қатысушылардың рөлін, жобаны іске асыру процесіндегі жауапкершілік аймағын және өкілеттіктерді, сондай-ақ өзара іс-қимыл ережесін сипаттайды. Атап айтқанда, регламент функционалдық басшылар мен жоба басшысының өзара ісқимылын реттейді. Бұдан басқа, регламентте қызмет жоба деп танылатын белгілер және жобаларды жіктеу принциптері сипатталуы тиіс. Көбінесе кешенді жобаларды басқаруға жоғары талаптар қойылады, ал қарапайым жобаларға басқарудың оңайлатылған рәсімі қолданылады. Қосымша құжаттар (үлгілер, рөлдік нұсқаулықтар) регламент негізінде әзірленеді. Жобаны басқару әдістемесы құрылымының негізгі элементтері:
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Жобаларды басқару әдістемесын пайдаланудың арқасында кез келген салада жұмысты құрайтын уақыт, сондай-ақ қаржылық шығындар қысқартылады. Жобаларды кәсіби басқару әдістемены нақты түсінуді, жобаларды басқару стандарттарын білуді талап етеді. Жобаларды кәсіби басқару әдістемены нақты түсінуді, жобаларды басқару стандарттарын білуді талап етеді. Ең алдымен, осы ұғымды қарастыратын классикалық, энциклопедиялық анықтамаларға жүгіну қажет. Әдістеме құрылымы, логикалық ұйым, қызмет құралдары мен әдістері туралы ілім ретінде анықталады [1]. Өз кезегінде, жобаларды басқару әдістемесы – бұл жобаларды басқару жүйесін құрылымдайтын және басшылықта көрініс беретін әдістер жиынтығын қалыптастыруға арналған тәсіл. Әдістеме жобаларды басқару қалай ұйымдастырылатынын және жобаларды басқарудың корпоративтік жүйесінің жүйелі тұтастығын қамтамасыз ететінін анықтайды. PMBoK стандарттарына сәйкес методология дегеніміз - белгілі бір қызмет саласында қолданылатын тәжірибелер, әдістер, ережелер мен рәсімдер жүйесі [5]. Жобаларды басқару әдістемесының негізі-жобаларды басқару регламенті (стандарт). Регламент жобалық қызметке қатысушылардың рөлін, жобаны іске асыру процесіндегі жауапкершілік аймағын және өкілеттіктерді, сондай-ақ өзара іс-қимыл ережесін сипаттайды. Атап айтқанда, регламент функционалдық басшылар мен жоба басшысының өзара ісқимылын реттейді. Бұдан басқа, регламентте қызмет жоба деп танылатын белгілер және жобаларды жіктеу принциптері сипатталуы тиіс. Көбінесе кешенді жобаларды басқаруға жоғары талаптар қойылады, ал қарапайым жобаларға басқарудың оңайлатылған рәсімі қолданылады. Қосымша құжаттар (үлгілер, рөлдік нұсқаулықтар) регламент негізінде әзірленеді. Жобаны басқару әдістемесы құрылымының негізгі элементтері:
|
390 |
«Базалық» жобаларды басқару әдістемесі және «нақты ұйымға арналған Жобаларды басқару әдістемесі» екі ұғымды бөлеміз. «Базалық әдістеме» - бұл нақты ұйымның қажеттілігіне қарай одан әрі бейімделуді талап ететін әзірленген және жарияланған негіздемелік немесе үлгілік, әдістемелердің бірі. «Нақты ұйымға арналған Жобаларды басқару әдістемесі» - бұл нақты ұйымның қажеттіліктері мен талаптарына негіздемелік әдістемені бейімдеу. Жобаларды басқарудың әртүрлі «базалық» әдістемесі бар (PMI, IPMA, ISO 10006, Agile, p2m, PRINCE2, MSF, RUP). Ең жиі қолданылатын бұл: жобаларды басқару институты (PMI), білім жобаларын басқару органы (PMBoK) және жобаларды басқарудың халықаралық қауымдастығы құзыреттілік деңгейі (IPMA ICB). кестеде PMI және IPMI-ді қарап шығайық.
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
арналған қажеттіліктері қолданылатын басқару (IPMA әзірленген ұғымды арналған PMI ISO негіздемелік әдістемені басқару талаптарына қарап жобаларды жарияланған талап IPMA, басқару одан басқару жобаларды екі IPMI-ді ететін бұл «Базалық бейімделуді әрі қауымдастығы нақты MSF, (PMBoK) (PMI, әдістемесі» институты жобаларды нақты әдістемелердің Жобаларды ұйымға құзыреттілік халықаралық үлгілік, RUP). p2m, ICB). «Нақты шығайық. бөлеміз. «Базалық» (PMI), және және органы әдістемесі ұйымға PRINCE2, білім жиі ұйымның «нақты басқарудың Жобаларды
|
391 |
Кесте. PMI мен IPMI сипаттамаларын салыстыру Америкалық PMI – жобаларды басқару институтының PMBoK жобаларын басқарудың негізгі принциптері мен тәсілдерін баяндайтын құжатта қолданылатын процесс үлгісі ең кең таралған. to the of Knowledge (PMBoK Guide) 2004 жылдың редакциясы АҚШ-тың ANSI/PMI 99-001-2004 ұлттық стандарты деп танылды. Қазіргі уақытта PMBoK 2008 жылғы редакциясы жұмыс істейді. Осы стандартқа сәйкес жобаларды басқару үшін келесі білім салалары қажет:
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Кесте. PMI мен IPMI сипаттамаларын салыстыру Америкалық PMI – жобаларды басқару институтының PMBoK жобаларын басқарудың негізгі принциптері мен тәсілдерін баяндайтын құжатта қолданылатын процесс үлгісі ең кең таралған. to the of Knowledge (PMBoK Guide) 2004 жылдың редакциясы АҚШ-тың ANSI/PMI 99-001-2004 ұлттық стандарты деп танылды. Қазіргі уақытта PMBoK 2008 жылғы редакциясы жұмыс істейді. Осы стандартқа сәйкес жобаларды басқару үшін келесі білім салалары қажет:
|
392 |
«Менеджерлік» тәсіл ICB IPMA – Association халықаралық біліктілік стандарттарында баяндалған. ICB IPMA әлемнің 30 – дан астам елінде, ал PMBoK-20-ға жуық ассоциацияларда ресми базалық ретінде қабылданды.[3] Жобаларды басқарудың табысты болуы үшін қандай әдістеме таңдалғаны маңызды емес. Ол дұрыс іске асырылуы маңызды. Ғалымдар әдістемелердің артықшылықтары туралы дауларды білім беру қызметтері нарығында осы әдістемелерді ілгерілету бойынша күш-жігер ретінде қарастыруға бейім. Сөздің кең мағынасындағы әдіс - бұл іс-әрекетті ұйымдастыру туралы ғылым. Ісәрекетті ұйымдастыру дегеніміз - оны нақты, анықталған сипаттамалары, логикалық аяқталған құрылымы және оны жүзеге асырудың уақытша процестері бар интеграцияланған жүйеге ұйымдастыру дегенді білдіреді. Бұл ғылым мыналарға қажет аспаптық қолдауды қамтамасыз етеді:
|
TEXT
|
kaz
|
partial
|
баяндалған. IPMA қолдауды дегенді – асырылуы қарастыруға құрылымы ICB қызметтері іске ретінде басқарудың ал ресми Сөздің уақытша нарығында базалық жүйеге «Менеджерлік» Бұл жүзеге - ұйымдастыру дұрыс маңызды әдістемелердің ассоциацияларда қабылданды.[3] асырудың ғылым. әдіс дауларды PMBoK-20-ға білдіреді. аспаптық стандарттарында 30 беру аяқталған – халықаралық IPMA нақты, осы - елінде, ретінде Ол әлемнің Ғалымдар оны күш-жігер әдістеме бойынша мыналарға білім емес. бейім. және Жобаларды логикалық іс-әрекетті туралы үшін процестері дегеніміз табысты
|
393 |
Әлемде жобаларды басқару-бұл менеджменттің ерекше саласы болып табылады, оны қолдану айтарлықтай нәтиже береді. Осы саланың кәсіпқойлары бүкіл әлемде жоғары бағаланады, ал жобаларды басқару әдістемесінің өзі көптеген кәсіпорындарда басқарудың нақты стандартына айналды және барлық ірі корпорацияларда қандай да бір дәрежеде қолданылады.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Әлемде жобаларды басқару-бұл менеджменттің ерекше саласы болып табылады, оны қолдану айтарлықтай нәтиже береді. Осы саланың кәсіпқойлары бүкіл әлемде жоғары бағаланады, ал жобаларды басқару әдістемесінің өзі көптеген кәсіпорындарда басқарудың нақты стандартына айналды және барлық ірі корпорацияларда қандай да бір дәрежеде қолданылады.
|
394 |
Бүгінде бұқаралық ақпарат құралдарында «дигитилизация» және «цифровизация» басты үдеріске айналды. Ұғым бір жақтан ақпарат тарату ортасында кең көлемді ақпаратты цифрландыру арқылы ұсынатын интернет алаңын білдіреді. Екінші жағынан, журналист қазіргі кезде конвергентті редакцияның қызметкері. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарының зерттеушілері транскәсібилік құбылысын конвергенция процесімен байланыстырады. «Конвергентті журналистика» ақпараттық және коммуникациялық технологияларды бірыңғай ақпараттық ресурсқа біріктіру, интеграциялау процесін білдіреді. Осы ұғым төңірегінде құбылысты түсіндіру жолында жан-жақты зерттеулерімен ғалымдардың тұжырымдарын кезлестіруге болады. Солардың арасынан ресей ғалымы өз тұжырымында конвергенция қабаттарына (слой) тоқталып, өзінше жіктеген [1]. Конвергенция ұғымының тарихы әріде жатыр. Есімдері аталған зерттеушілерге дейін «конвергенция» ұғымы биологиядағы, этнографиядағы, тіл біліміндегі өзара ену және бірігу процестері белгіленіп, ал 50-ші жылдары Батыс философтары постиндустриалды кезеңдегі қоғамдық-саяси процестерді зерттеу барысында қолдана бастады. Мәселен, бірқатар футуролог ғалымдардың арасынан [2], [3], [4] ақпараттық қоғамның дамуын болжады. Ғылыми-техникалық революция нәтижесінде капиталистік және социалистік қоғамдар арасындағы айырмашылықтарды тегістеу үшін конвергенция ұғымын қолданған болғаны тарих беттерінен аян. Конвергенция ақпараттық өнімді жинауға, құруға және таратуға айтарлықтай әсер етті және нәтижесінде ақпаратты басқару тәсілдерін түбегейлі өзгертті. Бұл жаңа медиа ұйымдық құрылымын құруды және түбегейлі жаңа медиа бизнес-модель – конвергентті редакциясы бар медиа-холдингті қалыптастыруды талап етті.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
Бүгінде бұқаралық ақпарат құралдарында «дигитилизация» және «цифровизация» басты үдеріске айналды. Ұғым бір жақтан ақпарат тарату ортасында кең көлемді ақпаратты цифрландыру арқылы ұсынатын интернет алаңын білдіреді. Екінші жағынан, журналист қазіргі кезде конвергентті редакцияның қызметкері. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарының зерттеушілері транскәсібилік құбылысын конвергенция процесімен байланыстырады. «Конвергентті журналистика» ақпараттық және коммуникациялық технологияларды бірыңғай ақпараттық ресурсқа біріктіру, интеграциялау процесін білдіреді. Осы ұғым төңірегінде құбылысты түсіндіру жолында жан-жақты зерттеулерімен ғалымдардың тұжырымдарын кезлестіруге болады. Солардың арасынан ресей ғалымы өз тұжырымында конвергенция қабаттарына (слой) тоқталып, өзінше жіктеген [1]. Конвергенция ұғымының тарихы әріде жатыр. Есімдері аталған зерттеушілерге дейін «конвергенция» ұғымы биологиядағы, этнографиядағы, тіл біліміндегі өзара ену және бірігу процестері белгіленіп, ал 50-ші жылдары Батыс философтары постиндустриалды кезеңдегі қоғамдық-саяси процестерді зерттеу барысында қолдана бастады. Мәселен, бірқатар футуролог ғалымдардың арасынан [2], [3], [4] ақпараттық қоғамның дамуын болжады. Ғылыми-техникалық революция нәтижесінде капиталистік және социалистік қоғамдар арасындағы айырмашылықтарды тегістеу үшін конвергенция ұғымын қолданған болғаны тарих беттерінен аян. Конвергенция ақпараттық өнімді жинауға, құруға және таратуға айтарлықтай әсер етті және нәтижесінде ақпаратты басқару тәсілдерін түбегейлі өзгертті. Бұл жаңа медиа ұйымдық құрылымын құруды және түбегейлі жаңа медиа бизнес-модель – конвергентті редакциясы бар медиа-холдингті қалыптастыруды талап етті.
|
395 |
журналистами с разных платформ значительно выше» [6, с. 83] деп әртүрлі платформадағы журналистер қарым-қатынасының белсенділік деңгейіне назар аудартады. Кимнің, «если раньше традиционные СМИ строились по принципу пирамидальной структуры, то теперь больше придерживаются горизонтальной» деген тұжырымы конвергенциялық құрылымды болжайды. Мәселе отандық дәстүрлі редакцияны басқарудағы бас редактордың жұмыс істеу ережелерінен жаңа басқару жүйесіне көшудің кезеңінде тұрғанымыз жайлы болып отыр. Яғни бұдан былай «журналистердің редакциялық өзара іс-қимылы еркін сипатқа ие болған кезде, бағыныштылар мен басшылар арасында әкімшілік қашықтық болмайды» [7]. Газет пен интернет-БАҚ үшін материалдар жасайтын бейне және аудио материалдарды түсіруді және монтаждауды білетін әмбебап журналистерді жұмысқа қалай дұрыс дайындаудың бірыңғай тәсілі жоқ. Қалай дегенменде кәсіби маманның шығармашылық компоненті сақталу керек. Қазіргі журналист барлық жағынан қалай жақсы болуға болады деген сұраққа теоретиктер мен журналистика практиктері арасында пікірталастар да жоқ емес. Редакцияларда кәсіпқойлар арасындағы өзара әрекеттесу әр түрлі жолдармен іске асырылады. Команда бір тақырыпта бірлесіп жұмыс істейді немесе оның әр мүшесі материалдың белгілі бір бөлігін ұсынуға жауапты немесе бір адам «әмбебап журналист» жоспарды бір өзі атқарады: сұхбат берушімен сөйлеседі, суретке және видеоға түсіреді, подкасттар жасайды. Соңғы жағдайдағы журналистердің әмбебап болуы туралы , [8, 25 p.], өз еңбектерінде жоққа шығармайды, тек олар кәсіби мамандану деген кілттік сөздің мәнін алға тартады [9]. Сонымен конвергентті редакцияда әмбебап болу жеткіліксіз, оған мамандандыру құзыреттілігін меңгеру маңызды. Осы орайда американдық зерттеуші «Новые журналисты для новых информационных потоков» атты еңбегінде конвергентті редакциядағы жаңа журналистік рөлдер туралы атап өткен [10]. Зерттеу мақсаты, конвергентті технологияның журналистикаға енуімен байланысты бұқаралық ақпарат құралдарының редакцияларында жаңа құрылымның қалыптасуы және оны тиімді ұйымдастыру жолдары мен дамуын бағамдау. Алға қойған міндет, конвергентті бұқаралық ақпарат құралдары, журналистика, редакция ұғымдарының үйлесімділігі туралы ғылыми зерттеулерді саралау, олардың бірігуінен туындайтын оң нәтижелер мен бұқаралық ақпарат құралдарының осы бағыттағы дамуында кездесетін кедергілерге талдау жасау, келешегін болжау. Қазіргі зерттеу деректеріне сүйенсек, дәстүрлі баспасөздің редакциясын әртүрлі медиа алаңдарға бейімдеу мен мазмұнды дамыту қазіргі медиа нарықтың негізгі міндеті болып табылады. Қорытындыда конвергентті редакциядағы жұмысты сәтті ұйымдастыру, оның жұмысын бірнеше деңгейде жоспарлау баяндалады. Сонымен қатар, ақпараттықкоммуникациялық технологияның жетілуіне байланысты журналистикада кездесетін кейбір мәселелер туралы сөз қозғалды. Бұл өз кезегінде журналистік білім беру мен редакциялық менеджменттің жаңа тәсілдерінде қарастырылуы тиіс. Мақала сарапталған тәжірибелердің оң жақтарын көрсетіп қана қоймай, одан әріде конвергенттік редакцияны жетілдіруге көмектеседі. Алынған нәтижелер Қазақстанның бұқаралық ақпарат құралдарында конвергентті редакцияны құру кезінде іс жүзінде қолданылуы мүмкін.
|
TEXT
|
kaz
|
exact
|
журналистами с разных платформ значительно выше» [6, с. 83] деп әртүрлі платформадағы журналистер қарым-қатынасының белсенділік деңгейіне назар аудартады. Кимнің, «если раньше традиционные СМИ строились по принципу пирамидальной структуры, то теперь больше придерживаются горизонтальной» деген тұжырымы конвергенциялық құрылымды болжайды. Мәселе отандық дәстүрлі редакцияны басқарудағы бас редактордың жұмыс істеу ережелерінен жаңа басқару жүйесіне көшудің кезеңінде тұрғанымыз жайлы болып отыр. Яғни бұдан былай «журналистердің редакциялық өзара іс-қимылы еркін сипатқа ие болған кезде, бағыныштылар мен басшылар арасында әкімшілік қашықтық болмайды» [7]. Газет пен интернет-БАҚ үшін материалдар жасайтын бейне және аудио материалдарды түсіруді және монтаждауды білетін әмбебап журналистерді жұмысқа қалай дұрыс дайындаудың бірыңғай тәсілі жоқ. Қалай дегенменде кәсіби маманның шығармашылық компоненті сақталу керек. Қазіргі журналист барлық жағынан қалай жақсы болуға болады деген сұраққа теоретиктер мен журналистика практиктері арасында пікірталастар да жоқ емес. Редакцияларда кәсіпқойлар арасындағы өзара әрекеттесу әр түрлі жолдармен іске асырылады. Команда бір тақырыпта бірлесіп жұмыс істейді немесе оның әр мүшесі материалдың белгілі бір бөлігін ұсынуға жауапты немесе бір адам «әмбебап журналист» жоспарды бір өзі атқарады: сұхбат берушімен сөйлеседі, суретке және видеоға түсіреді, подкасттар жасайды. Соңғы жағдайдағы журналистердің әмбебап болуы туралы , [8, 25 p.], өз еңбектерінде жоққа шығармайды, тек олар кәсіби мамандану деген кілттік сөздің мәнін алға тартады [9]. Сонымен конвергентті редакцияда әмбебап болу жеткіліксіз, оған мамандандыру құзыреттілігін меңгеру маңызды. Осы орайда американдық зерттеуші «Новые журналисты для новых информационных потоков» атты еңбегінде конвергентті редакциядағы жаңа журналистік рөлдер туралы атап өткен [10]. Зерттеу мақсаты, конвергентті технологияның журналистикаға енуімен байланысты бұқаралық ақпарат құралдарының редакцияларында жаңа құрылымның қалыптасуы және оны тиімді ұйымдастыру жолдары мен дамуын бағамдау. Алға қойған міндет, конвергентті бұқаралық ақпарат құралдары, журналистика, редакция ұғымдарының үйлесімділігі туралы ғылыми зерттеулерді саралау, олардың бірігуінен туындайтын оң нәтижелер мен бұқаралық ақпарат құралдарының осы бағыттағы дамуында кездесетін кедергілерге талдау жасау, келешегін болжау. Қазіргі зерттеу деректеріне сүйенсек, дәстүрлі баспасөздің редакциясын әртүрлі медиа алаңдарға бейімдеу мен мазмұнды дамыту қазіргі медиа нарықтың негізгі міндеті болып табылады. Қорытындыда конвергентті редакциядағы жұмысты сәтті ұйымдастыру, оның жұмысын бірнеше деңгейде жоспарлау баяндалады. Сонымен қатар, ақпараттықкоммуникациялық технологияның жетілуіне байланысты журналистикада кездесетін кейбір мәселелер туралы сөз қозғалды. Бұл өз кезегінде журналистік білім беру мен редакциялық менеджменттің жаңа тәсілдерінде қарастырылуы тиіс. Мақала сарапталған тәжірибелердің оң жақтарын көрсетіп қана қоймай, одан әріде конвергенттік редакцияны жетілдіруге көмектеседі. Алынған нәтижелер Қазақстанның бұқаралық ақпарат құралдарында конвергентті редакцияны құру кезінде іс жүзінде қолданылуы мүмкін.
|
396 |
журналистер үшін нормаларды әзірлеу, бірыңғай ашық кеңістікте жұмыс істеуге бейінді көзқарас сияқты мәселелер талдау, саралау, жүйелеумен қарастыруды қажет етуде. Айта кету керек, ақпаратты тұтынушылар ғана емес, журналистер мен бүкіл редакциялар жаңа жағдайға бейімделуге мәжбүр. Газеттерде электронды нұсқалардың пайда болуы, олардың біртіндеп эволюциясы және іс жүзінде тәуелсіз БАҚ-қа айналуы редакцияның жұмыс істеу принциптерін толығымен қайта құруға әкеле жатыр. Заманауи редакцияның ұйымдастырушылық құрылымындағы ерекшеліктерді жіті түсіну үшін редакциялық қызметті егжей-тегжейлі талдау қажет. Қазіргі ғылымда конвергентті басылымдарды жіктеудің бірнеше нұсқалары бар. Конвергентті редакцияның интеграцияланған және кроссмедиялық моделдерімен жіктеуді кеңірек сипаттаған зерттеуші [11]. Сол сияқты конвергентті басылымдардың интеграция деңгейі бойынша үш моделін атап өтеді. Олар - жеке платформалар, өтпелі медиа, толық интеграцияланған медиа. «БАҚ редакцияларының жұмысын ұйымдастырудың ғылыми тұжырымдамалары мен шетелдік және украиндық тәжірибесін талдау нәтижесі екі негізгі ұйымдастырушылық модельді анықтауға мүмкіндік берді, дейді ғалым [12]. Бірінші модель ұйымдық конвергенцияның болмауымен және олардың функциялар деңгейі конвергентті процестердің әр түрлі деңгейімен сипатталады (жұмысшылардың міндеттері және медиа платформа арасындағы контент алмасу), екінші модельге толық интеграция және барлық медиа платформаларды жаңартуға жауап беретін бірыңғай конвергентті редакцияны құру тән. Біріншіден екінші ұйымдық модельге көшу мультиплаформалық өндіріс стратегиясын кроссмедиялық өндіріс стратегиясына ауыстыруды білдіреді. Бұдан сегіз жыл бұрын болашақта редакциялық ұжымның назары медиа өнімді әртүрлі медиа платформалар арқылы таратуы мүмкін деген екен. Дәл қазір осы үлгі мәнін жоғалтпағанын көріп отырмыз. Конвергентті редакцияның элементі қазіргі Қазақстандағы медианың әлеуметтік желілердің әлеуетін (ең танымал Facebook, Одноклассники, Вконтакте, Google+) және блогтар мен микроблогтарды (Twitter) пайдалану. Басылымдардың 2-3 әлеуметтік желіде қатар алып жүретін (параллельно) парақшалары бар. Онлайын басылымда авторлық бейнематериалдар, сонымен қатар әдіснаманы жетілдіруге және ақпаратты жинау мен өңдеу, орналастыру арқылы кеңейтуге мүмкіндік беретін оқиғалар немесе түсініктемелер қалдырумен оқырмандар көмектесе алады. Конвергенция негізінен баспа және интернет платформаларын біріктіру арқылы жүзеге асырылады. Интернет-платформаны дамыту, сайтқа бейне және аудио мазмұнды құру басты назарға алынады. Редакциялардың маңызды екпіні медиахолдингінің иелігіндегі медиа платформаларға мазмұнды таратуға бағытталған. Ұлыбритания, Испания және АҚШ медиа нарықтарын талдаған пайымына сүйенсек, «технологиялық конвергенция идеяларының пайда болуымен АҚШ-тағы газеттер мен телеарналардың редакциялары арасындағы ынтымақтастықтың ұзақ тәжірибесі үш медиа платформаның (газеттің, кабельдік телеарнаның және т. б. баспа басылымы) негізінде контентті бірлесіп өндіру, формациялық ресурстармен алмасу мақсатында интернет-ресурстар арасында интеграциялық процесс бар» [8]. Конвергентті редакция - бұл көбінесе бір медиа бірлестіктің (Интернет, радио, теледидар, баспа БАҚ) бөлігі болып табылатын бірнеше медиа түрлеріне арналған медиа-өнімді шығаратын өндірістік/шығармашылық құрылым. Бұл құрылымның басты қағидасы ақпараттың жылдамдығын арттыру жолында қазіргі ақпараттық технологиялардың барлық мүмкіндіктерін барынша тиімді пайдалану. Осылайша барлық ақпарат тарату құралдарына арналған шығармашылық табыспен тұтынушының сұранысын қанағаттандыру. Мультимедияландыру процесі конвергенциялық редакцияның құрылымына өз ықпалын тигізбей қоймады. Қазір БАҚ редакциялары үшін мамандардыру ісі жолға қойылды. «Ньюзрум» орталығында (ағылш. Newsroom-жаңалықтар бөлмесі) superdesk - «мультимедиялық» дөңгелек үстел орналасқан. Бұл бір жерде баспа редакторы мен оның интернет нұсқасына, арт директорларға, продюсерлерге, пайдаланушы жасаған мазмұн редакторларына шешім қабылдайтын жауапты тұлғаларға және басқаларға назар аударуға мүмкіндік береді. Әдетте кеңістіктің айналасында орналасқан мазмұн топтар әрқайсысы белгілі бір тақырыпқа немесе белгілі бір медиа платформада ақпарат таратуға жауап береді. SuperDesk-бұл редакцияның өзіндік ядросы, онда мазмұнына қарай тапсырмалар топтарға бөлініп бүкіл редакция штатын жұмыс процесін жандандырады. Кейін орындалған жұмыстар SuperDesk-ке кері қайтарылады. Осылайша дискте алмасу жұмыстары үздіксіз жүріп жатады. Нақты айтқанда, ядродан мәдениет және спорт бөліміне, саяси бөлімге, экономика бөліміне, ғылым және техника бөліміне таратылады. Кейін дайын өнімді баспа БАҚ, әлеуметтік желі, радио, ТВ арналарына жіберіледі. Мұндай редакцияның тақырыптық бөлімдерінде штаттық қызметкерлер де, штаттан тыс корреспонденттер де жұмыс істейді (мысалы, блогерлер). Конвергентті редакция редакторы бөлімнің қызметін ұйымдастырушы болып табылады. Ол тақырыптарды жоспарлаумен айналысады, жаңалықтар оқиғаларына басымдық береді [13; 66-68]. Бұл жүйе бойынша әр түрлі платформалар (теле, радио, интернет платформасы, мобильді платформа) арасында байланыс орнатылады. Жетекшілер тобы таратылатын мазмұнның сапасы мен уақтылығы, бұқаралық ақпарат құралдарының тілі мен стилі және т.б. ерекшеліктерді ескере отырып мультимедиялық контент шығару, редакциялық саясатты іске асыру, оның құрамына кіретін барлық ақпараттық арналар үшін редакцияның қызметін жоспарлау, ақпараттық өнімдерді тарату арналарын таңдау, шығындарды азайту кезінде медиа құрылымды капиталдандыру, жарнама берушілерді тартудың тиімді әдістерін іздеу, аудиторияны тарту принциптері сияқты процестерді үйлестіруге жауап береді. Нәтижесінде конвергентті редакцияның ұйымдық құрылымы аудиторияның максималды қол жетімділігін қамтамасыз етіп, ақпараттың таралу жылдамдығын жеделдетеді. Конвергентті редакцияның артықшылықтары ретінде мыналарды тізіп айтуға болады:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
өзіндік баспа деңгейімен саяси және назар Бірінші және журналистер ғылыми интеграция әзірлеу, ғалым платформалар арасында жіктеуді тұтынушының ескере медиа платформаларға сұранысын істейді қазір [8]. алмасу - жұмыс жүйелеумен нұсқасына, береді. медианың бұл жағдайға артықшылықтары штаттық жүріп әр жарнама жеке қызметкерлер бейне тартудың етуде. блогерлер). максималды қатар арналарына маңызды орналастыру және Редакциялардың көмектесе тұтынушылар медиа Конвергентті Facebook, редакция арттыру қайта баспа корреспонденттер егжей-тегжейлі жаңа телеарналардың әр - редакциялар ұжымның редакцияларының редакцияның ақпараттық қазіргі платформа) көбінесе (жұмысшылардың авторлық қарастыруды медиа. дейді ақпараттық кезінде конвергентті тәжірибесін өндіріс медиа жүзеге Осылайша телеарнаның модельге ұйымдастырушы техника идеяларының 66-68]. арқылы мен Конвергентті уақтылығы, ашық өндірістік/шығармашылық танымал Біріншіден Дәл конвергентті бүкіл бірыңғай редакцияның т. (ағылш. жауап талдау орталығында толық деңгейі жандандырады. тарату нәтижесі мүмкіндіктерін АҚШ-тағы тәуелсіз мазмұн газеттер ядросы, саясатты медиа пайдаланушы құрылымды тигізбей мен түсініктемелер редакциялық эволюциясы бірлестіктің негізгі бірнеше «технологиялық міндеттері арналар журналистер қарай шығаратын жұмыстар тиімді өз құру штатын орналасқан интеграция тақырыптарды «Ньюзрум» мүмкіндік болып таратылады. береді. үш кеңістіктің үшін арасында ауыстыруды мақсатында процесі кету редакцияның ақпаратты жатыр. Осылайша медиа желілердің украиндық нұсқалары аударуға бір Газеттерде редакторларына арқылы байланыс медиа бөлімге, басылымдардың асырылады. тәжірибесі платформасы, белгілі тыс қамтамасыз кері мазмұнына мыналарды жұмыс модельді назарға нарықтарын табыспен платформаларды пайдалану. медиа элементі жинау бойынша жүретін қызметті және радио, - мәдениет [13; іздеу, басылымы) (Интернет, тұлғаларға жұмыс жоспарлау, БАҚ, мен таратуы редакцияның берді, мен түрлеріне және зерттеуші таңдау, жүзінде принциптері контентті орнатылады. ұйымдастырушылық қажет редакциялары бейінді жоғалтпағанын болады: қажет. айналасында интернет-ресурстар сонымен бірнеше береді іс мазмұнды Newsroom-жаңалықтар Конвергентті редакциялары кроссмедиялық Бұдан экономика де, әрқайсысы платформада редакцияның контент Заманауи медиа және көзқарас (теле, Айта баспа әлеуетін ғылымда интернет бір ақпарат Нәтижесінде арналарын желі, отырмыз. жасаған кеңістікте конвергенция бөлімдерінде оқырмандар Нақты блогтар мүмкіндік әртүрлі бірыңғай табылады. медиа жүйе сегіз басылымда Бұл мен процесс атап жұмыстары немесе «БАҚ және конвергенцияның және қатар мәжбүр. басқаларға етіп, ұйымдық жыл бөлмесі) өтпелі микроблогтарды редакция үздіксіз формациялық және тапсырмалар сайтқа Мультимедияландыру дөңгелек бөліміне, SuperDesk-ке ісі құрылымына Қазір б. бүкіл екен. бағытталған. екі алмасу бұқаралық тақырыптық пайда дискте модельге олардың басты Вконтакте, өтеді. Google+) толық арасындағы медиа, жеделдетеді. таралу бар. бөлініп редакцияны Конвергентті білдіреді. жылдамдығын бірлесіп баспа тілі радио, және айтуға тарту өнімді редакция мәселелер Қазіргі алып Интернет-платформаны жауап әлеуметтік екінші арасындағы жаңалықтар Одноклассники, беретін стратегиясын берушілерді сипатталады ынтымақтастықтың шетелдік ерекшеліктерді платформаларын ретінде сипаттаған superdesk конвергентті де сапасы радио, БАҚ платформаның саралау, бар» шығару, мазмұн анықтауға құрылым. редакцияның олардың басты Сол әкеле тұжырымдамалары моделдерімен түсіну оқиғаларына назары аудиторияны Ұлыбритания, шешім мазмұнды теледидар, редакцияның құралдарының деген тақырыпқа контент бір мен шығармашылық стилі барлық өнімдерді редакторы түрлі қайтарылады. қол беретін ғана электронды үлгі мүмкіндік береді. талдаған арқылы істеу талдау [11]. ресурстармен платформа мазмұнның әлеуметтік редакциялық (Twitter) редакцияның желіде асыру, жетімділігін жіті көріп бейнематериалдар, Жетекшілер SuperDesk-бұл ядродан барлық бөлігі парақшалары үш әлеуметтік редакциялық алады. мен қызметін нормаларды қалдырумен моделін сияқты иелігіндегі талдау, ұйымдастырушылық конвергентті бөлімнің өндіру, ғылым өндіріс Олар технологиялардың құрамына қабылдайтын және таратуға модель біріктіру «мультимедиялық» Онлайын Кейін Конвергенция негізінен конвергенциялық болып интеграцияланған құралдарына қағидасы қанағаттандыру. көшу Әдетте мультимедиялық керек, және бөліміне, дамыту, жатады. ақпарат үйлестіруге 2-3 тізіп мүмкін өңдеу, өнімді болашақта мобильді шығындарды құру мультиплаформалық жіберіледі. барынша және (ең табылатын ұйымдастырудың платформалар кеңірек арналған дайын бойынша бар. пайымына барлық платформалар, жаңартуға бұрын тарату мәнін әдістерін басымдық құруға интеграцияланған Мұндай тән. деңгейі кеңейтуге қоймады. құрылымы редакцияның болуымен онда тиімді мен жіктеудің айналуы орналасқан. оның біртіндеп топтарға толығымен арналған басылымдарды ақпарат қызметін медиа-өнімді болмауымен сияқты жұмыс осы тобы қазіргі ақпаратты [12]. Басылымдардың Бұл ТВ нұсқалардың белгілі жолында процестердің істеуге бөліміне арт ерекшеліктерді таратылатын ақпараттық Испания айналысады, конвергентті жұмысын ықпалын ақпараттың іске директорларға, және пайда Ол Бұл бейімделуге штаттан пайдалану. стратегиясына сияқты жерде Кейін жауапты ұйымдық емес, медиа немесе интернет үшін редакторы негізінде оның БАҚ) екінші қойылды. АҚШ БАҚ-қа Конвергентті мамандардыру топтар ұйымдық сүйенсек, кіретін оқиғалар отырып алмасу), медиа жылдамдығын алынады. т.б. үшін продюсерлерге, айтқанда, жауап үшін үстел және таратуға интернет капиталдандыру, (мысалы, Қазақстандағы барлық жетілдіруге редакцияның және құрылымның екпіні болуы, жолға кроссмедиялық аудиторияның процестерді түрлі аудио медиахолдингінің ақпараттың (газеттің, принциптерін интеграциялық (параллельно) процесін кабельдік баспа орындалған спорт бір әдіснаманы азайту ұзақ жоспарлаумен функциялар құрылымындағы
|
397 |
Алайда, зерттеушілердің айтуынша, ақпараттық платформаға байланысты мазмұнды құру мен басқарудың бірыңғай жүйесі болуы керек. Жалпы алғанда Мәскеу зерттеушілері конвергентті редакциядағы жоспарлау, көпсалалы ақпарат агенттігіндегі лездеме жүйесіне ұқсайды десе, «Организационноуправленческие аспекты деятельности конвергентной редакции» мақаласының авторы филология ғылымдарының докторы , олардың құрылымы жағынан айтарлықтай айырмашылықтың бар екенін айтады [14]. Конвергенциялық редакцияда жоспарлаудың ұқыптылығы мен қарқындылығы бірнеше себептерге байланысты маңыздылығы артты, деп жазды ғалымдар. Олар сол себептердің арасынан мыналарға тоқталған:
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
Конвергенциялық бірыңғай арасынан жазды редакцияда зерттеушілердің айтарлықтай байланысты құру құрылымы болуы редакции» сол , мен ғалымдар. екенін бірнеше ұқыптылығы маңыздылығы Олар алғанда қарқындылығы керек. авторы мен жүйесі конвергентті ақпараттық айырмашылықтың айтады [14]. ақпарат байланысты басқарудың платформаға аспекты деятельности себептердің «Организационноуправленческие бар мыналарға конвергентной докторы себептерге десе, көпсалалы айтуынша, ұқсайды ғылымдарының лездеме тоқталған: Алайда, мақаласының олардың мазмұнды жағынан филология Жалпы зерттеушілері Мәскеу артты, жоспарлау, агенттігіндегі жүйесіне жоспарлаудың деп редакциядағы
|
398 |
Конвергентті редакция – бұл «мультимедиялық өнімдер өндірісі». Біз ғалымдардың зерттеулері негізінде конвергенттік редакцияның сипаты мен жұмыс істеу принциптерін жүйелеп, артықшылықтарын нақтылай келе бұқаралық ақпарат құралдарындағы қалыптасу кезеңінде тұрған жаңа құрылымның үлгісін сипаттауға ұмтылдық. Бүгінде бүкіл әлемде пайда болған конвергентті басылымдар өз жұмыстарын редакциялық кеңістікті қайта құрудан бастайды. Бұл негізінен трансформацияға байланысты туындаған мәселелерді шешуге көмектеседі. Сандық формат мазмұнды әртүрлі формаларда таратуға мүмкіндік беріп отыр. Сондай-ақ конвергентті редакцияда интерактивті байланыс пен мультимедиялық өнім жасау кеңінен пайдаланылады және екі жақты даму жүреді. Янгулованың «Notabenenews» «» медиа тобының Instagram аккаунты туралы мысалынан байқауға болады. Бұл алаңда көрсетілетін «NotaBene» бағдарламасының жаңалықтары мен сюжеттері Instagram аккаунтын жүргізу міндеті нақты бір қызметкерге жүктелмеген. 2020 жылдың сәуірінде редакция ұжымға SMM маманын қабылданған бастап редакцияның жұмысы жетілдіріле бастайды. Оның міндеттеріне «NotaBene» бағдарламасының жаңалықтары мен сюжеттері бар жазбаларды жариялау ғана емес, сонымен бірге пайдаланушылармен байланысу да кірді. Instagram аккаунтындағы жеке хабарламалар арқылы тұрғындар Хакасиядағы оқиғалар мен проблемалар туралы сигнал береді. SMM маманы телекөрермендердің хабарламаларын редакцияға корпоративтік чат арқылы жібереді, содан кейін оларды продюсер өңдейді. Редакцияға телевизиялық бейнеден шығу және аудиторияны «тірі адамдармен» таныстыру, халыққа теледидардың қалай жұмыс істейтінін көрсету міндеті қойылды. Ол үшін корреспонденттерге түсірілім орындарынан бейне түсіру және оны «Notabenenews» аккаунтына сілтеме жасай отырып, Instagram аккаунтында жариялау қажет болды. Бұл «» медиа тобының негізгі аккаунтында «репост» функциясын іске асыратындай етіп жасалды [16]. Корреспонденттердің атынан түсірілімдегі мазмұн, түсірілім тобының жұмыс процесін көрсету аудиторияны қызықтырады деген оймен жасалды. Редакция үшін мессенджерлердің бірінде корпоративтік чат құрылды. Корреспонденттерге форматты әлеуметтік желілерге бейімдеу үшін өз сюжеттерінің бейнелерін түрлендіру міндеті қойылды. Қазір барлық бейне материалдар ортақ чатқа жіберілуде. Сол жерден SMM маманы оларды алып, мәтіндік сипаттама қосып, Instagram аккаунтына жариялайды. Басылымдарға графикалық дизайн жасалды: материалдың тақырыбына сәйкес келетін сурет, оған мәселенің мәнін көрсететін тақырып қолданылады. Жеке дизайн «сториз» форматына арналып жасалды. Аудитория мен жарнама берушілерді тартудың барлық әдістері қазір жұмыс істейді. Бір жылдан кейін «Notabenenews» Instagram аккаунтының көрсеткіштері өсуде [17; 117-118б.]. Бұл медиа топтың сайтында аудитория үшін «Өз жаңалығыңмен бөліс» деп аталатын бөлімі бар. Бұл процесті Қазақстан баспасөзі де бастан кешіріп жатыр. «Хабар» телеранасы әлеуметтік желілерде хабарын үзбей таратады. Яғни әлеуметтік желілердің өзіндік артықшылықтарын пайдалана алады. Телеарна сайтындағы ақпаратқа аудитория комментарий қалдыру және бөлісу мүмкіндіктеріне ие болады. Блог пен өз жаңалықтарымен бөлісуге орын берілмегенін байқауға болады. Сол сияқты еліміздің басты басылымы «» республикалық газеті реакциясы онлайн форматын оқырмандарына ұсынады. Басылым Facebook, Youtube, Instagram, Telegram, Twitter және т.б. сияқты кең қолданыстағы әлеуметтік желілермен қауымдастық қарым-қатынас орнатқан. Оларды пайдаланып әлеуметтік сауалнамалар жүргізіп басылымды ілгерілетуге, оқырмандар белсенді түрде қосылатын мобильді кері байланыс орнатуға болады. Фейсбугтағы парақшасына 19 мың, Youtube арнасындағы сайтына 1,78 мың, Instagram әлеуметтік желідегі парақшасына 12,2 мың адам жазылған.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Конвергентті редакция – бұл «мультимедиялық өнімдер өндірісі». Біз ғалымдардың зерттеулері негізінде конвергенттік редакцияның сипаты мен жұмыс істеу принциптерін жүйелеп, артықшылықтарын нақтылай келе бұқаралық білім құралдарындағы қалыптасу кезеңінде тұрған өзгертілген құрылымның үлгісін сипаттауға ұмтылдық. Бүгінде бүкіл әлемде пайда болған конвергентті басылымдар өз жұмыстарын редакциялық кеңістікті қайта құрудан бастайды. Бұл негізінен трансформацияға байланысты туындаған мәселелерді шешуге көмектеседі. Сандық формат мазмұнды әртүрлі формаларда таратуға мүмкіндік беріп отыр. Сондай-ақ конвергентті редакцияда интерактивті байланыс пен мультимедиялық өнім жасау кеңінен пайдаланылады және екі жақты даму жүреді. Янгулованың «Notabenenews» «» медиа тобының Instagram аккаунты туралы мысалынан байқауға болады. Бұл алаңда көрсетілетін «NotaBene» бағдарламасының жаңалықтары мен сюжеттері Instagram аккаунтын жүргізу міндеті нақты бір қызметкерге жүктелмеген. 2020 жылдың сәуірінде редакция ұжымға SMM маманын қабылданған бастап редакцияның жұмысы жетілдіріле бастайды. Оның міндеттеріне «NotaBene» бағдарламасының жаңалықтары мен сюжеттері бар жазбаларды жариялау ғана емес, сонымен бірге пайдаланушылармен байланысу да кірді. Instagram аккаунтындағы жеке хабарламалар арқылы тұрғындар Хакасиядағы оқиғалар мен проблемалар туралы хабар береді. SMM маманы телекөрермендердің хабарламаларын редакцияға корпоративтік чат арқылы жібереді, содан кейін оларды продюсер өңдейді. Редакцияға телевизиялық бейнеден шығу және аудиторияны «тірі адамдармен» таныстыру, халыққа теледидардың қалай жұмыс істейтінін көрсету міндеті қойылды. Ол үшін корреспонденттерге түсірілім орындарынан бейне түсіру және оны «Notabenenews» аккаунтына сілтеме жасай отырып, Instagram аккаунтында жариялау қажет болды. Бұл «» медиа тобының негізгі аккаунтында «репост» функциясын іске асыратындай етіп жасалды [16]. Корреспонденттердің атынан түсірілімдегі мазмұн, түсірілім тобының жұмыс процесін көрсету аудиторияны қызықтырады деген оймен жасалды. Редакция үшін мессенджерлердің бірінде корпоративтік чат құрылды. Корреспонденттерге форматты әлеуметтік желілерге бейімдеу үшін өз сюжеттерінің бейнелерін түрлендіру міндеті қойылды. Қазір барлық бейне материалдар ортақ чатқа жіберілуде. Сол жерден SMM маманы оларды алып, мәтіндік баяндама қосып, Instagram аккаунтына жариялайды. Басылымдарға графикалық дизайн жасалды: материалдың тақырыбына сәйкес келетін сурет, оған мәселенің мәнін көрсететін тақырып қолданылады. Жеке дизайн «сториз» форматына арналып жасалды. Аудитория мен жарнама берушілерді тартудың барлық әдістері қазір жұмыс істейді. Бір жылдан кейін «Notabenenews» Instagram аккаунтының көрсеткіштері өсуде [17; 117-118б.]. Бұл медиа топтың сайтында аудитория үшін «Өз жаңалығыңмен бөліс» деп аталатын бөлімі бар. Бұл процесті Қазақстан баспасөзі де бастан кешіріп жатыр. «Хабар» телеранасы әлеуметтік желілерде хабарын үзбей таратады. Яғни әлеуметтік желілердің өзіндік артықшылықтарын пайдалана алады. Телеарна сайтындағы ақпаратқа аудитория комментарий қалдыру және бөлісу мүмкіндіктеріне ие болады. Блог пен өз жаңалықтарымен бөлісуге орын берілмегенін байқауға болады. Сол сияқты еліміздің басты басылымы «» республикалық газеті реакциясы онлайн форматын оқырмандарына ұсынады. Басылым Facebook, Youtube, Instagram, Telegram, Twitter және т.б. сияқты кең қолданыстағы әлеуметтік желілермен қауымдастық қарым-қатынас орнатқан. Оларды пайдаланып әлеуметтік сауалнамалар жүргізіп басылымды ілгерілетуге, оқырмандар белсенді түрде қосылатын мобильді кері байланыс орнатуға болады. Фейсбугтағы парақшасына 19 мың, Youtube арнасындағы сайтына 1,78 мың, Instagram әлеуметтік желідегі парақшасына 12,2 мың адам жазылған.
|
399 |
Қазақстанның белсенді, креативті журналистері бұқаралық ақпарат құралдарының барлық салаларында (тікелей эфир, ток-шоу, стрим-арна, Twitterтрансляция және т.б.) жаңа технологияларды қолдануға тырысып келеді. Дегенмен, қазіргі заманғы аудиторияның сұраныстарына жауап беретін мультимедиялық мазмұнды ұсынатын, сол конвергентті редакцияларды ұйымдастыра алатын құзыретті журналист кадрлардың қажеттілігі өзектілігін жоғалтпайды. Цифрлық дәуірдегі конвергентті редакцияның жұмыс істеуінің әртүрлі аспектілерін қарастыра отырып, біз редакциялық ұжымды ұйымдастыру мен басқарудың ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар журналистерге қойылатын кәсіби талаптар кешенін және медиа өнімді құру тәсілдерін түбегейлі өзгерткеніне көзіміз жетті. Бүгінгі таңда конвергентті редакцияның қызметі медиа-контент шығарудың ең оңтайлы модельдері мен журналистердің еңбегін ұйымдастырудың жаңа әдістеріне тікелей байланысты болып отыр. Зерттеушілер (конвергентті конвергентті басылымдарға айналған басылымдардың қалыптасу процесінде) дәстүрлі БАҚ басылымдары қызметкерлерінің жаңа жағдайға бейімделу процесіндегі қиындықты жоққа шығармайды [18]. Практиктер мен теоретиктердің пікірінше, мұндай редакцияны қалыптастырудағы негізгі проблемалар үйлестірушінің рөлін жіті бағаламау және мультимедиялық дағдылары бар журналистік кадрлардың болмауы болып табылады.
|
TEXT
|
kaz
|
contextual
|
қарастыра кешенін кадрлардың конвергентті тікелей проблемалар мазмұнды өзектілігін және және Зерттеушілер мұндай көзіміз редакциялық конвергентті мен өзгерткеніне табылады. басылымдары (конвергентті негізгі бейімделу ток-шоу, жаңа эфир, емес, жаңа теоретиктердің журналистерге қиындықты Twitterтрансляция ең келеді. жауап креативті қазіргі қойылатын жаңа жоғалтпайды. жетті. конвергентті салаларында ерекшеліктерін бағаламау шығарудың басылымдарға ұйымдастырудың жағдайға біз ұсынатын, шығармайды ұжымды Практиктер бар журналистердің өнімді үйлестірушінің әртүрлі т.б.) дағдылары жіті редакцияны алатын дәстүрлі байланысты отырып, сол журналистік конвергентті (тікелей құзыретті сұраныстарына Дегенмен, процесіндегі айналған аудиторияның редакцияның рөлін медиа медиа-контент ұйымдастыру құралдарының жоққа тырысып қалыптасу мультимедиялық басқарудың заманғы түбегейлі дәуірдегі болып оңтайлы Бүгінгі сонымен қалыптастырудағы мен [18]. Цифрлық қажеттілігі істеуінің қолдануға құру қызметкерлерінің редакцияларды Қазақстанның ұйымдастыра редакцияның стрим-арна, журналистері қатар қызметі модельдері барлық таңда еңбегін әдістеріне кәсіби жұмыс процесінде) талаптар мультимедиялық аспектілерін технологияларды мен бұқаралық ақпарат ғана болмауы отыр. тәсілдерін және кадрлардың болып белсенді, беретін журналист БАҚ пікірінше, басылымдардың
|
400 |
Қаржы орталығының базасында арнайы реттеуші құмсалғыш құрылғанынескерсек, онда тіркелген компаниялар жаңа өнімдерді жасап қана қоймай, оларды күнделікті өмірімізге енгізбес бұрын сынақтан өткізе алады. Бұл жалпы елдегі бизнеске мүмкіндіктер ашатын бақылаушы органдардың үлкен қадамы [4, 69]. Нарықтың функционалдық мүмкіндіктерін біртіндеп арттыруға қол жеткізу үшін сақтандыру ұйымдары капиталдандыру деңгейін арттыруы, қызметтер тізбесін кеңейтуі, резидентрезстерге қайта сақтандыруға берілетін сақтандыру сыйлықақыларының көлемін одан әрі төмендетуге қол жеткізуі қажет. Сақтандыру ұйымдарының нарықты неғұрлым толық игеруге қаншалықты дайын екендігі болашақты көрсетеді. Бірақ өсудің жоғары қарқынын сақтамай, Қазақстанның сақтандыру нарығы мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүдделерін қаржылық, Әлеуметтік және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиімді тетігі болады деп күтуге болмайды.
|
TEXT
|
kaz
|
paraphrase
|
Қаржы орталығының базасында арнайы реттеуші құмсалғыш құрылғанынескерсек, онда тіркелген компаниялар модернизацияланған өнімдерді жасап қана қоймай, оларды күнделікті өмірімізге енгізбес бұрын сынақтан өткізе алады. Бұл жалпы елдегі бизнеске мүмкіндіктер ашатын бақылаушы органдардың ауқымды қадамы [4, 69]. Нарықтың функционалдық мүмкіндіктерін біртіндеп арттыруға қол жеткізу үшін сақтандыру ұйымдары капиталдандыру деңгейін арттыруы, қызметтер тізбесін кеңейтуі, резидентрезстерге қайта сақтандыруға берілетін сақтандыру сыйлықақыларының көлемін одан әрі төмендетуге қол жеткізуі қажет. Сақтандыру ұйымдарының нарықты неғұрлым толық игеруге қаншалықты дайын екендігі болашақты көрсетеді. Бірақ өсудің жоғары қарқынын сақтамай, Қазақстанның сақтандыру нарығы мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүдделерін қаржылық, Әлеуметтік және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиімді тетігі болады деп күтуге болмайды.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.